Drugie seminarium robocze projektu IDEAS Warszawa, 10 maja 2012

Drugie seminarium robocze projektu IDEAS
Warszawa, 10 maja 2012
10 maja 2012 r. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych gościł drugie seminarium robocze
projektu IDEAS (Initiative for the Development of a Euro-Atlantic and Eurasian Security
Community). Jego celem jest sprecyzowanie koncepcji wspólnoty bezpieczeństwa z
uwzględnieniem problemów obszaru euroatlantyckiego i euroazjatyckiego. Prace nad taką
wspólnotą bezpieczeństwa zostały zainicjowane podczas szczytu OBWE w Astanie w grudniu
2010 r. Podczas spotkania Rady Ministerialnej OBWE w Wilnie w grudniu 2011 r. szefowie
dyplomacji Francji, Niemiec, Polski i Rosji zapowiedzieli ich poparcie dla wspólnej
inicjatywy czterech ośrodków badawczych, których raport na temat wspólnoty
bezpieczeństwa wraz z rekomendacjami zostanie przedstawiony podczas szczyty OBWE w
Dublinie w grudniu 2012 r.
Warszawskie spotkanie IDEAS zgromadziło ponad 50 uczestników i gości z krajów OBWE.
Irlandzką Prezydencję OBWE reprezentował ambasador Lars-Erik Lundin, natomiast
Sekretariat OBWE reprezentował ambasador Adam Kobieracki, dyrektor Ośrodka Prewencji
Konfliktów (OSCE CPC). Wystąpienie wprowadzające wygłosił minister Bogusław Winid,
podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP. Zaprezentował on kontekst w
jakim operuje OBWE, w tym konieczność kontynuowania procesu adaptacji tej organizacji do
nowych zagrożeń dla bezpieczeństwa na jej obszarze i w skali globalnej. Minister podkreślił
konieczność uniknięcia nowych podziałów na linii Wschód-Zachód, jak również kroki
wstępne dla zbudowania szerszej wspólnoty bezpieczeństwa: synergię między OBWE a
innymi instytucjami międzynarodowymi, szerszą współpracę świata akademickiego i thinktanków z rządami, wyciągnięcie wniosków i rekomendacji z wcześniejszych doświadczeń w
kontroli zbrojeń, jak również przemyślenie adekwatności ,,wielkich układów” w tej dziedzinie
(CFE, Open Skies Treaty, Dokument Wiedeński). Minister Winid zasugerował również
członkom grupy IDEAS prace nad propozycją nowych środków budowy zaufania
wojskowego (CSBM) oraz zadań OBWE wobec Afganistanu po 2014 r.
Pierwszy panel rozpoczął Wolfgang Zellner, wicedyrektor Instytutu Badań nad Pokojem i
Bezpieczeńśtwem w Hamburgu oraz szef Ośrodka Badań nad OBWE (CORE), po którym
zagajenia do dyskusji wygłosili professor Henryk Szlajfer z Uniwerytetu Warszawskiego
(były szef misji RP przy OBWE), František Štěpánek z Akademii Dyplomatycznej Republiki
Czech (były szef Wywiadu Wojskowego) oraz Linas Linkevičius, doradca premiera Litwy
(były minister obrony). Dyskusja ekspercka skupiła się na sprecyzowaniu koncepcji
wspólnoty bezpieczeństwa, a jej uczestnicy odnotowali rywalizację pomiędzy różnymi
instytucjami na obszarze euroatlantyckim i euroazjatyckim oraz wciąż utrzymujący się brak
zaufania, pomimo dwóch dekad, jakie minęły od zakończenia zimnej wojny. Jeden z
1
uczestników wyraził swój głęboki sceptycyzm w kwestii możliwości budowy tak szerokiej
wspólnoty bezpieczeństwa, uznając ją za ideę, a nie realność. Zaproponował także bliższe
przyjrzenie się możliwością współpracy strategicznej na tym ogromnym obszarze, opartej
bardziej na wspólnych interesach niż wspólnych wartościach. Głosy sceptyczne wzmocniła
inna opinia na temat NATO, widzianego jako spoiwo między różnymi krajami, instytucjami i
partnerami, podczas gdy Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym staje się takim
spoiwem między Rosją a krajami Azji Środkowej. Podkreślano, iż NATO jest nie tylko
sojuszem wojskowym, ale także wspólnotą opartą na wspólnych procedurach, wartościach i
interesach. Co więcej, NATO, nawet nie będąc organizacją globalną, posiada już teraz zasięg
globalny poprzez różnego typu partnerstwa. Inni z dyskutantów skupili się na definicji
wspólnoty bezpieczeństwa jako grupy państw działających w oparciu o konsensualne decyzje
i szybkie reagowanie, w tym także szybką wymianę informacji potrzebnej w obliczu kryzysu
lub zagrożenia. Zwracano też uwagę na definicje akademickie, które podkreślają, iż we
wspólnocie bezpieczeństwa niewyobrażalne lub niemożliwe są wojny i użycie przemocy.
Wskazywano wreszcie na istotną rolę KBWE/OBWE w latach dziewięćdziesiątych oraz na
to, iż wspólnota bezpieczeństwa nie powinna ograniczać się do problemów i struktur OBWE.
Wielu uczestników wskazywało na znaczenie Rosji i Ukrainy dla bezpieczeństwa obszaru
euroatlantyckiego i euroazjatyckiego. Pomimo szerokiej gamy opinii, uczestnicy dyskusji
zgodzili się, iż niezbędna jest cierpliwość i prostota kroków prowadzących ku budowie
szerszej wspólnoty bezpieczeństwa.
Drugi panel otworzył Andriej Zagorski z Moskiewskiego Państwowego Instytutu
(Uniwersytetu) Stosunków Międzynarodowych przy MSZ Rosji, a wprowadzenia do dyskusji
wygłosili ambasador Lars-Erik Lundin ze sztokholmskiej Akademii Obrony Narodowej
(FHS) i ambasador Jerzy M. Nowak, wiceprzewodniczący Stowarzyszenia Euroatlantyckiego,
moderatorem był natomiast ambasador Adam Kobieracki. Panel ten skupił się na analizie
możliwości synergii pomiędzy różnymi instytucjami. Również tutaj powrócił temat ryzyka
powstania dwóch odrębnych wspólnot bezpieczeństwa (euroatlantyckiej i euroazjatyckiej), co
stanowiłoby najpoważniejszą barierę dla budowy jednej wspólnoty bezpieczeństwa. Oba te
mniej lub bardziej sformalizowane grupy państw powinny jednak prowadzić dialog i zmierzać
w kierunku jednej wspólnoty.
W trzecim panelu dyskutowano kwestie zarządzania kryzysowego oraz uregulowania
konfliktów na obszarze euroatlantyckim i euroazjatyckim. Panel moderował Andriej Zagorski
z MGIMO, a wprowadzenia do dyskusji wygłosili ambasador Kobieracki z OBWE, Róbert
Ondrejcsák ze słowackiego Ośrodka ds. Europejskich i Północno-Atlantyckich (CENAA)
oraz Oleksiy Melnyk z ukraińskiego Ośrodka Razumkowa. Uczestnicy dyskusji skupili się na
omówieniu różnych perspektyw, a następnie zróżnicowanego instrumentarium reagowania
kryzysowego NATO, UE i OBWE. Jeden z panelistów wątpił przy tym w istnienie wspólnej
woli mocarstw osiągnięcia postępów, widoczne w przypadku kilku nieuregulowanych
konfliktów na obszarze OBWE. W tym kontekście, wielu z uczestników wskazywało także na
utratę zaufania wielu członków NATO wobec Rosji po jej wojnie z Gruzją w 2008 r. Pojawiła
się również dłuższa wypowiedź na temat pojednania polsko-ukraińskiego po 1991 r., które
prawdopodobnie zapobiegło napięciom etnicznym w Europie Środkowej.
2
W czwartym panelu, Łukasz Kulesa z PISM moderował swobodną wymianą komentarzy i
propozycji na przyszłość. Workshop zakończył się wystąpieniem profesora Adama Daniela
Rotfelda, który wskazał na ,,zinstytucjonalizowaną niesprawność” wielu organizacji
międzynarodowych oraz konieczność ich adaptacji do zmian w środowisku
międzynarodowym. Profesor Rotfeld podkreślił, iż coraz więcej problemów wynika nie ze
stosunków między państwami, a z sytuacji wewnętrznej w poszczególnych państwach. Z tego
względu OBWE pozostaje nadal najbardziej obiecującą platformą, której mandat przewiduje
zaangażowanie w sprawy wewnętrzne państw członkowskich. Profesor omówił również
raport i konkluzje tzw. Inicjatywy Bezpieczeństwa Euroatlantyckiego (EASI), która ostatnio
zaproponowała szereg możliwości współpracy, służących budowie wspólnoty bezpieczeństwa
na obszarze ,,od Vancouveru do Władywostoku”.
Uczestnicy workshopu IDEAS w Warszawie zgodzili się, iż spotkanie to dało możliwość
dalszej wymiany opinii i pogłębionej analizy problemów budowy euroatlantyckiej i
euroazjatyckiej wspólnoty bezpieczeństwa. Kwestie te będą także podjęte podczas kolejnego
spotkania grupy IDEAS w czerwcu 2012 r. w Paryżu.
Oprac.: M. Nasieniak, M. A. Piotrowski
3