Bazylia - Home.pl

Bazylia
Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.),
znana jest w Polsce pod nazwą bazylia wonna, bazylek ogrodowy, balsam, bazyliszka polska.
Jest rośliną z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) i jedną z najciekawszych przypraw
kuchennych.
Niezwykła jest etymologia samej nazwy. Dość przypomnieć, że greckie słowo basileús
oznacza króla. Bazyleus to cesarz bizantyjski. Jego żona to bazylissa (słowo znane w polskiej
kulturze z dramatu Bazylissa Teofanu Tadeusza Micińskiego). Współcześnie znamy słowo
"bazylika", które oznacza świątynię "królewską" - większą i znaczniejszą od zwykłego
kościoła. Krótko mówiąc, nasze ziele ma w nazwie atrybuty wielkości, królewskości,
pochodzące od greckiego słowa basíleios (królewski). Nazwa nawiązuje zapewne do
wspaniałych właściwości ziela bazylii. W licznych publikacjach cytuje się starą legendę,
według której bazylię zbierał sam król, używając do tego złotego sierpa. Inaczej było w
starożytnym Rzymie, gdzie nazwa bazylii - Basilescus - odwoływała się do plującego ogniem
bazyliszka (potwora przypominającego koguta, z ogonem żmii i oczyma żaby, strażnika
skarbów), a ziele traktowane było jako talizman mający chronić przed tą bestią, zwłaszcza jej
wzrokiem, który zabijał, stąd do dziś wyrażenie bazyliszkowe spojrzenie, czyli spojrzenie złe
, nienawistne).
Już w Wedach
indyjskich spotykamy wzmianki na temat bazylii. Indie uznawane są też za jej ojczyznę, choć
ustalenie rejonu pierwotnych upraw bazylii stwarza wiele trudności. Roślina znana była też w
starożytnej Grecji, w hellenistycznym Egipcie i w państwie rzymskim. Wzmianki na jej temat
można znaleźć u Teofrasta (372-287 p.Chr.), Hipokratesa z Kos (460-377 p.Chr.) oraz
Dioskoridesa (I w.). Początkowo pisano o bazylii niezbyt pochlebnie: że jest szkodliwa dla
żołądka i klarowności moczu. Miała też posiadać zdolność rodzenia skorpionów i
szkodliwych insektów... Św. Hildegarda z Bingen przestrzegała przed bazylią twierdząc, że
jej wąchanie jest niebezpieczne, a przestrogą miał być przykład pewnego Włocha, któremu od
jej wąchania wylągł się srogi robak w mózgu... Dopiero w XVI w. uprawa bazylii została
rozpowszechniona w ogródkach przydomowych w krajach Europy Zachodniej, głównie we
Francji, Włoszech, Hiszpanii i Niemczech.
1
Do Polski
bazylia przywędrowała w XVI w., prawdopodobnie z Włoch. Wzmianki na jej temat
spotykamy u Marcina Siennika (1568), Marcina z Urzędowa (1595) oraz Syreniusza (1613).
W naszych czasach
bazylia uprawiana jest zarówno w strefie tropikalnej, jak również w krajach klimatu ciepłego i
umiarkowanego Europy, Azji i obu Ameryk.
Jest rośliną jednoroczną, o łodydze wzniesionej, rozgałęzionej. Cała roślina jest gęsto
ulistniona, liście ma ogonkowe, w zarysie jajowate, osiąga wysokość do 50 cm. Kwiaty
bazylii są drobne, białe lub różowe (w zależności od odmiany), zebrane w nibyokółki na
szczytach pędów. Kwitnie od lipca do października, dostarczając użytku pszczołom. Owoce niełupki są ciemnobrunatne lub czarne. Podczas kiełkowania wydzielają galaretowaty śluz,
tworzący ochronną otoczkę. W odpowiednich warunkach wilgotnościowych i termicznych
siewki bazylii pojawiają się po 7-10 dniach od siewu nasion.
Rodzaj Ocimum jest bardzo zróżnicowany, obejmuje około 60 gatunków. Największe
znaczenie w uprawie ma
bazylia pospolita
W Polsce uprawiana jest głównie forma o dużych zielonych liściach - charakteryzująca się
niezwykle ciekawym bukietem zapachowym olejku eterycznego; bazylia czerwonolistna
odmian Dark Opal i Ruffles, dwie odmiany polskiej hodowli Kasia i Wala - o lekko
antocyjanowym zabarwieniu liści i łodyg oraz bazylia drobnolistna - O. basilicum Minimum zwana bazylią grecką, silnie rozgałęziona, gęsto ulistniona, o charakterystycznym kulistym
pokroju, osiągająca wysokość 10-20 cm.
Najlepiej z rozsady
W naszych warunkach klimatycznych bazylię można uprawiać z siewu nasion wprost na polu
lub z rozsady przygotowanej w szklarni. Badania prowadzone w Katedrze Warzywnictwa
Akademii Rolniczej w Szczecinie wykazały, iż lepsze wyniki uzyskuje się przy jej uprawie z
rozsady. Przy tej metodzie uprawy nasiona wysiewa się około 20 marca do skrzynek
wysiewnych w szklarni. Po 10-14 dniach siewki pikuje się do wielodoniczek o średnicy
jednej doniczki 4 cm. W czasie produkcji rozsady uszczykuje się wierzchołki wzrostu nad
trzecią parą liści, co wpływa na lepsze rozgałęzienie się roślin, a w rezultacie znacznie
zwiększa plon ziela. Rozsadę bazylii sadzimy na polu w drugiej dekadzie maja, w rozstawie
40 x 30 cm. Uprawiając bazylię z siewu wprost na polu, nasiona wysiewa się w połowie maja,
2
w rzędy co 40 cm, stosując normę siewu 6-8 kg·ha-1. Po wschodach stosuje się przerywkę
roślin, pozostawiając je w rzędzie co 20-30 cm. Przy zastosowaniu osłon z folii perforowanej
lub włókniny polipropylenowej, siew można rozpocząć już około 25 kwietnia. Uprawiając
bazylię na zbiór pęczkowy (całe rośliny wysokości 12-15 cm, wyrywane z korzeniami), siew
nasion można kontynuować aż do połowy lipca, uzyskując w ten sposób plon świeżego ziela
aż do września.
W wazonie
pęczki bazylii mogą stanowić wspaniały element dekoracyjny naszej kuchni! Zachowują
świeży wygląd nawet do 4 tygodni, a woda w wazonie pozostaje przez ten czas krystalicznie
czysta! Inną formą jest uprawa bazylii w doniczkach i w skrzynkach na oknie kuchennym, na
balkonie, werandzie czy na tarasie. Zaletą tego typu uprawy jest dostępność w każdej chwili
świeżej i pachnącej przyprawy. Rośliny w tym przypadku spełniają również funkcję ozdobną,
a przy każdym powrocie do domu witani jesteśmy urzekającym aromatem olejku
bazylikowego, co wpływa na poprawę naszego nastroju.
Uprawa
Pod bazylię przeznacza się stanowisko ciepłe, słoneczne, osłonięte od wiatrów, o wystawie
południowej. Wymaga ona gleb żyznych, próchnicznych (nie znosi bezpośredniego
nawożenia obornikiem), strukturalnych, utrzymanych w wysokiej kulturze, o odczynie
obojętnym. Najlepsze stanowisko pod bazylię to pole po roślinach okopowych lub warzywach
uprawianych na oborniku. Orientacyjne dawki nawozów mineralnych to w przeliczeniu na 1
hektar: 60-70 kg N (w dwóch dawkach: 1 po wschodach lub sadzeniu rozsady i 1 po
pierwszym zbiorze), 50-60 kg P2O5 i 80-100 kg K2O. Pielęgnacja uprawy polega na
spulchnianiu gleby, odchwaszczaniu i nawadnianiu roślin.
Zbiór surowca wykonuje się w fazie początku kwitnienia roślin (przypada to najwcześniej w
ostatniej dekadzie lipca). W sprzyjających warunkach można uzyskać jeszcze jeden zbiór
ziela (początek września). Po zbiorze ziele suszy się rozłożone cienką warstwą w
temperaturze 30-350°C. Niewielką ilość ziela można powiązać w pęczki i suszyć w cieniu,
powieszone wierzchołkami ku dołowi. Susz należy przechowywać w torbach papierowych
lub naczyniach szklanych, bez dostępu światła.
Olejek
Oleum Basilici jest głównym składnikiem czynnym surowca bazylii. Ma lekko żółtawe
zabarwienie i silny korzenny zapach. Jego zawartość w suchym zielu wynosi 0,5-1,5%, zaś w
3
świeżym 0,02-0,51%. W olejku występuje metylochawikol - do 60%, L-linalol - do 40%,
eugenol - do 40%, cineol - do 2,5%, metylocjamid - do 15%, terpen olefinowy. Poza olejkiem
surowiec zawiera związki garbnikowe (ok. 5%), saponiny (ok. 0,13%), glikozydy, substancje
mineralne (ok. 9%) - zwłaszcza potasu, fosforu, magnezu i wapnia.
W lecznictwie
bazylia ceniona jest ze względu na swoje działanie rozkurczowe i wiatropędne. Ponadto
wykazuje właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Stosowana jest w łagodnych
zaburzeniach trawiennych, zwłaszcza u osób starszych i dzieci. Olejek bazyliowy jest
wykorzystywany w aromaterapii jako środek działający pobudzająco i wzmacniająco przy
zmęczeniu psychicznym i umysłowym; przeciwbólowo przede wszystkim przy bólach głowy,
stawów i nerwobólach. Posiada też właściwości odstraszania komarów i przeciwdziała
świądowi po ukąszeniu przez te owady.
Jako roślina przyprawowa
bazylia ceniona jest na całym świecie.
W kuchni można ją stosować zarówno w stanie świeżym, jak i po wysuszeniu. Doskonale
komponuje się zarówno z daniami mięsnymi, jak i warzywnymi, a wśród przypraw z
pietruszką, rozmarynem, lebiodką, tymiankiem, szałwią i szafranem.
Dodaje się ją do zup, jajek, omletów, potraw z warzyw strączkowych, cukinii, ogórka,
szpinaku, sałaty i innych. Jest najlepszą przyprawą do wszelkiego rodzaju potraw z
pomidorem. Gałązka świeżej bazylii dodana do zup porowej lub ziemniaczanej i zmiksowana
nadaje im delikatnej zielonkawej barwy.
Bazylia jest przyprawą posiadającą nieoceniony smak i zapach, który bardzo dobrze się
zachowuje po zamrożeniu i zakonserwowaniu w oleju. Do mrożenia zbiera się liście z
młodych roślin (15-20 cm wysokości) i zamraża w pojemnikach lekko skropione olejem
roślinnym lub w kostkach lodu. Utrwalając aromat bazylii w oliwie, tnie się liście na małe
kawałki, napełnia nimi szklane naczynie i zalewa octem winnym lub olejem, aby były
przykryte na wysokość palca. Naczynia pozostawia się na okres 3 tygodni w ciemnym
miejscu, od czasu do czasu wstrząsając. Po tym okresie olej lub ocet przecedza się przez gęste
sitko lub gazę i wlewa do ozdobnych butelek.
4
Wybrane przepisy z wykorzystaniem bazylii:
Sos pesto
60 g świeżych liści bazylii, 2-4 ząbki czosnku, 30 g orzechów pinii, 4 łyżki oliwy tłoczonej na
zimno, 4 łyżki tartego parmezanu, sól. Bazylię, czosnek i orzechy miksujemy, pod koniec
powoli wlewając oliwę. Dodajemy ser i krótko miksujemy. Całość doprawiamy solą.
Kotlet schabowy
Mięso na kotlety posolić i posypać świeżą bazylią, dodać 3 łyżki oliwy z oliwek i odstawić na
godzinę do lodówki. Następnie rozbić mięso tłuczkiem, panierować i smażyć.
Zapiekanka rybna
600 g filetów rybnych, 1 kostka rosołowa, 100 g tartego żółtego sera, 2 jajka, 1 łyżka masła,
słodka mielona papryka, bazylia świeża lub suszona, sól, pieprz czarny mielony. Zagotować
bulion z kostki, włożyć filety, ugotować na wolnym ogniu, rybę wyjąć łyżką cedzakową i
podzielić na kawałki. Jajka wymieszać z przyprawami. Żaroodporne naczynie wysmarować
masłem, włożyć rybę, zalać masą jajeczną, posypać startym serem, oprószyć papryką i
bazylią. Zapiekać przez 20 minut w gorącym piekarniku.
dr inż. Dorota Jadczak
- Akademia Rolnicza w Szczecinie, Katedra Warzywnictwa
dr inż. Monika Grzeszczuk
- Akademia Rolnicza w Szczecinie, Katedra Mikrobiologii i Biotechnologii Środowiska
http://www.panacea.pl/print.php?what=article&id=188
Zastosowanie

Roślina uprawna : Znaczące uprawy znajdują się w Ameryce Południowej.
o Sposób uprawy : W Polsce nie rośnie dziko, ale można ją stosunkowo łatwo
uprawiać w ogródku. Wystarczy odchwaszczać i nawozić, najlepiej
kompostem, gdyż nie lubi świeżego obornika. Nasiona można wysiewać w
maju wprost do gruntu, w rzędach co 30 cm. Gdy osiągną wysokość kilku
centymetrów przerwać, zostawiając rośliny co 15-20 cm. Można też uprawiać
w doniczce. Lubi stanowiska nasłonecznione, osłonięte od wiatru. Gleby
żyzne, przepuszczalne, próchnicze. Należy podlewać z umiarem, w południe,
w ciepłe dni dodatkowo spryskiwać wodą
o Historia uprawy
 Jej ojczyzną jest tropikalna strefa Azji, gdzie uprawiano ją od czasów
przedhistorycznych. Wieńce uplecione z bazylii znaleziono w
piramidach egipskich. Z Iranu i Indii dotarła do Europy południowej,
prawdopodobnie przywieziona w czasie wypraw Aleksandra
Macedońskiego, skąd w XVI w. przywędrowała do Europy Środkowej
5

(w tym Polski), gdzie początkowo była siana w oranżeriach i w
donicach.
Nazwa wywodzi się od greckiego βασιλεύς (basileus), czyli król, gdyż
wierzono, że tylko król może zerwać tę roślinę. W antycznym Rzymie
nazwa tego zioła Basilescus odwoływała się do bazyliszka. Bazylia
była wówczas traktowana jako talizman przeciwko tej bestii.
Libijczycy spożywali ją dla ochrony przed wężami i skorpionami.
Kwiaty bazylii

Roślina lecznicza
o Surowiec zielarski : Ziele bazylii – Herba Basilici (ulistnione, ścięte w czasie
kwitnienia i ususzone pędy). Skład chemiczny:
 olejek eteryczny – olejek bazyliowy (0,5 – 1,5%) – ma bardzo silny,
korzenno-kwiatowy zapach i lekko żółtawą barwę. Jego głównymi
składnikami są: metylochawikol, cyneol i linalol, eugenol, cytral,
limonen, terpinen.
 garbniki (5%)
 saponiny
 flawonoidy
 substancje gorzkie
 olej tłusty zawierający oksykwasy tłuszczowe (kwas trionowy)
 sole mineralne
 witaminy
o Działanie : Poprawia trawienie i ułatwia przyswajanie pokarmu – działa
przeciwskurczowo, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, działa słabo
wiatropędnie przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Powszechnie uważa się, że
działa przeciwdepresyjnie, poprawia nastrój i dodaje sił (działanie podobne do
melisy). Stosuje się w łagodnych zaburzeniach trawiennych, wzdęciach, przy
niedoborze soku żołądkowego.

roślina przyprawowa – ma miły, korzenny, słodkawy i pikantny smak i zapach. Jako
przyprawy używa się świeżych lub suszonych liści lub całego ziela, które ścina się w
czasie kwitnienia. Wówczas roślina odrasta i powtórnie kwitnie. Najlepiej dodawać ją
do sałatek i zup, duszonych warzyw oraz twarożku. Można również nacierać zielem
mięsa przed dalszym przyrządzaniem. Niezastąpiony składnik prawie wszystkich
włoskich dań, świetnie komponuje się z makaronem i pomidorami, główny składnik
pesto
roślina miododajna.
olejek eteryczny używany jest w przemyśle perfumeryjnym do wyrobu perfum i
mydła
w przemyśle spożywczym wykorzystywana do wyrobu konserw
w przemyśle spirytusowym stosowana do wyrobu likierów
do dziś bazylię traktuje się jako roślinę ozdobną
odstrasza owady






http://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylia_pospolita
6
7