Janusz CHMIELEWSKI, Laurencja ŁYSZCZARZ Przedsięwzięcia

WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
Mat. Symp. str. 41 – 54
Janusz CHMIELEWSKI, Laurencja ŁYSZCZARZ
Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A., Puchaczów
Przedsięwzięcia proekologiczne ograniczające uciążliwości
dla środowiska ze strony kopalni „Bogdanka” w aspekcie realizacji
zasady zrównoważonego rozwoju
Streszczenie
Lokalizacja kopalni „Bogdanka” wymusza na firmie niezwykle staranną dbałość
o środowisko. Przejawia się to poprzez liczne przedsięwzięcia proekologiczne oraz realizację
Polityki Środowiskowej w ramach Systemu Zarządzania Środowiskowego wg PN – EN ISO
14001, który spowodował wypracowanie postaw proekologicznych w przedsiębiorstwie.
W referacie autorzy prezentują ważniejsze działania na rzecz ograniczenia wpływu zakładu
na środowisko zrealizowane w ostatnim czasie przez Lubelski Węgiel „Bogdanka” SA.
1. Wstęp
Wraz z początkiem XXI wieku realizacja polityki ekologicznej państwa nabrała szybszego
tempa, gdyż musimy sprostać wyzwaniom, które niesie ze sobą nowa sytuacja polityczna,
społeczna i gospodarcza Polski, a także wyzwaniom wynikającym z dokonującego się w kraju
i na świecie postępu naukowo-technicznego.
Wstąpienie do Unii Europejskiej to nowe dyrektywy w zakresie ochrony środowiska oraz
wiele krajowych aktów prawnych dostosowujących nasze prawo w tym zakresie do prawa
unijnego. Wiele ustaw już wprowadzonych nie posiada przepisów wykonawczych lub są one
w niewystarczającym zakresie, napisane mało zrozumiałym językiem (np. przepisy związane
z handlem emisjami gazami cieplarnianymi).
W celu zbliżenia się do światowego poziomu w zakresie ochrony środowiska, Lubelski
Węgiel „Bogdanka” S.A. zaczął realizować program zrównoważonego rozwoju, który ogólnie
rzecz biorąc należy zdefiniować jako „podporządkowanie potrzeb i aspiracji społeczeństwa
oraz państwa możliwościom jakie daje nam środowisko, którym dysponujemy”. W naszej
sferze gospodarczej idea ta wyraża się w dążeniu do takiego prowadzenia działalności
produkcyjnej, aby przy możliwie małym zużyciu nieodnawialnych zasobów takich jak energia
i surowce oraz przy możliwie jak najmniejszym oddziaływaniu (presji) na środowisko,
powstawały produkty zaspokajające potrzeby człowieka. Należy zwrócić uwagę, że ekorozwój
nie powinien się zawężać tylko i wyłącznie do sfery produkcji. To przede wszystkim
nieograniczony rynek konsumpcji, który determinuje koniunkturę i wytycza kierunki rozwoju
produkcji.
_______________________________________________________________
41
J. CHMIELEWSKI, L. ŁYSZCZARZ – Przedsięwzięcia proekologiczne ograniczające...
____________________________________________________________________________
2. Lokalizacja kopalni
Lokalizacja kopalni „Bogdanka”, w zakresie ochrony środowiska, jest szczególna
i wymusza na nas niezwykle staranną dbałość o środowisko. Cała infrastruktura kopalni oraz
obszar górniczy „Puchaczów IV” otoczony jest obszarami chronionymi. W najbliższym
sąsiedztwie zlokalizowany jest Poleski Park Narodowy, Park Krajobrazowy Pojezierza
Łęczyńskiego. Obszar górniczy od strony północnej obejmuje swoim zasięgiem niewielkie
połacie otuliny wspomnianego parku krajobrazowego, a od strony północno – wschodniej –
Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu i od południowego wschodu - Chełmski Obszar
Chronionego Krajobrazu przechodzący w korytarz ekologiczny „Dolina Świnki” biegnący
równoleżnikowo w kierunku zachodnim do granicy zachodniej terenu górniczego, gdzie
w okolicy Łęcznej łączy się z Nadwieprzańskim Parkiem Krajobrazowym.
Rys. 2.1. Położenie obszaru górniczego „Puchaczów IV” w otoczeniu obszarów chronionych
Fig. 2.1. Location of the mining area “Puchaczow IV” in the midst of protected areas
Kopalnia nie stwarza istotnego ekologicznego zagrożenia ze względu na oddziaływanie na
środowisko przyrodnicze. Warunkiem zachowania tych cennych zasobów jest utrzymanie
odpowiedniego stanu środowiska naturalnego w sąsiedztwie obszarów chronionych, w tym
również w rejonie Bogdanki. Działalność kopalni w tym zakresie jest modelowa. Ponad 25 –
letni monitoring umożliwił poznanie większości mechanizmów wpływu działalności górniczej
na stan przyrody w otoczeniu obszaru górniczego. Z uwagi na wodno-torfowiskowe walory
przyrodnicze poddane ochronie, szczególnie ważne jest ograniczenie wpływu kopalni na
hydrosferę oraz powierzchnię terenu. Aby ograniczyć wpływ na środowisko kopalnia podjęła
szereg przedsięwzięć, łącznie z wprowadzeniem Systemu Zarządzania Środowiskowego
_______________________________________________________________
42
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
wg PN EN ISO 14001. Jednak jak każda inna firma duża czy mała kopalnia oddziałuje na
wszystkie elementy środowiska.
W dalszej części referatu przedstawione zostaną zagadnienia wpływu kopalni na
poszczególne komponenty środowiska oraz sposoby ograniczenia niekorzystnego
oddziaływania wprowadzone przez Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A. jako przedsięwzięcia
zgodne z Polityką Środowiskową przedsiębiorstwa.
3. Wpływ zakładu i ochrona powietrza atmosferycznego
Kopalnia posiada jeden emitor zorganizowany emitujący pyły i gazy do powietrza,
zlokalizowany w Zakładzie Ceramiki Budowlanej, w którym źródłami emisji gazów i pyłów
do powietrza są: piec tunelowy do wypalania cegły oraz oddział przygotowania mieliwa.
Należy dodać, że surowcem do produkcji elementów ceramiki budowlanej są wysegregowane
odpady górnicze. Emisja pochodzi zatem ze spalania gazu wysokometanowego, spalanego
w piecu tunelowym do wypału cegły oraz z węgla zawartego w odpadach górniczych –
surowiec produkcyjny.
Zakład Ceramiki Budowlanej „Ekoklinkier” posiada stosowne zezwolenia na emisję
zanieczyszczeń do powietrza i zgodnie z obowiązującymi przepisami przystąpił do krajowego
systemu handlu uprawnieniami do emisji.
Ilość emisji pyłów i gazów ściśle związane jest z wielkością produkcji, a to z kolei
uwarunkowane jest popytem na nasze produkty. Rocznie łączna emisja pyłów i gazów z ZCB
wynosi średnio ok. 7 tys. ton. Zakład posiada instalację odsiarczającą o sprawności 85 – 90 %
oraz urządzenia odpylające w oddziale przygotowania mieliwa – dwa filtry tkaninowe
o sprawności 99,8 %. W roku ubiegłym przeprowadzono modernizację instalacji, zwiększając
tym samym sprawność oczyszczania spalin.
Odsiarczanie spalin w Zakładzie Ceramiki Budowlanej Ekoklinkier prowadzone jest mokrą
metodą magnezową. Instalacja składa się z trzech zasadniczych części:
– sekcji absorpcyjnej wraz z układem dozowania absorbentu, magnezytu prażonego,
zawierającego MgO,
– sekcji do filtracji zawiesiny poabsorpcyjnej wraz z magazynem klarownego wodnego
roztworu siarczanu amonowo-magnezowego (produkt płynny),
– sekcji do wydzielania i suszenia produktu stałego (krystaliczny, siedmiowodny siarczan
amonowo-magnezowy).
Jest to metoda, która w naszych warunkach, przy obecnie stosowanej technologii wypału oraz
ilości spalanego paliwa daje najlepsze efekty. W dalszych planach rozbudowy Zakładu
Ceramiki Budowlanej należy wziąć pod uwagę podwyższenie emitora do 45 m (obecnie 24 m).
Zgodnie z przeprowadzonymi wyliczeniami oraz symulacją emisji, podwyższenie emitora
zwiększy ciąg spalin przyczyniając się jednocześnie do zwiększenia skuteczności ich
oczyszczania – generalnie usprawni działanie całej instalacji.
Drugim emitorem jest zwałowisko skały płonnej, które może być źródłem pylenia w czasie
suchych i wietrznych dni. Aby zapobiegać pyleniu na bieżąco prowadzi się rekultywację
ostatecznie uformowanych skarp składowiska odpadów górniczych.
_______________________________________________________________
43
J. CHMIELEWSKI, L. ŁYSZCZARZ – Przedsięwzięcia proekologiczne ograniczające...
____________________________________________________________________________
4. Oddziaływanie i przedsięwzięcia ograniczające wpływ na hydrosferę
Najważniejszym oddziaływaniem jest wpływ na lokalny układ wodny. Badania wykazały,
że brak jest wpływu głębinowego odwadniania kopalni na stan wód powierzchniowych –
zwłaszcza w strefie obszarów przyrody chronionej. Eksploatacja nie stanowi, więc
bezpośredniego zagrożenia dla jezior pojezierza. Pozostałe zagrożenia nie są przyczyną
większych problemów ekologicznych. Wynika to ze szczególnej dbałości zakładu o środowisko, stosowanie zasady zrównoważonego rozwoju oraz wdrożenia i utrzymywania Systemu
Zarządzania Środowiskowego wg PN EN ISO 14001.
Rejon kopalni w Bogdance położony jest w systemach wodnych trzech niewielkich rzek:
– Dorzecze Świnki. W zlewni niewielkiej rzeki Świnki znajduje się większość terenu
górniczego kopalni. Tutaj spodziewane są największe osiadania terenu spowodowane
wybraniem pokładów węgla. Do Świnki odbywa się zrzut oczyszczonych ścieków
bytowych ze Spółki Łęczyńska Energetyka oraz wypompowanych wód kopalnianych
w ilości około 13 tys. m3/dobę. Stan sanitarny Świnki po dopływie wód kopalnianych
utrzymuje się (poza chlorkami) w III i IV klasie czystości, co jest wpływem nieznacznym.
W odległości 100 m od zrzutu chlorki ulegają na tyle rozcieńczeniu, że i ten parametr
spełnia wymogi III klasy czystości wód powierzchniowych. Osiadanie powierzchni
powoduje powstanie na kilkudziesięciu hektarach terenu zawodnionych niecek osiadania,
a tym samym wyłączenie tego terenu z działalności rolniczej.
– Dorzecze Tyśmiennicy. Rejon „Bogdanki” obejmuje swym zasięgiem niewielki obszar
dorzecza Tyśmiennicy. Powstanie i rozwój przyszłej niecki osiadania będzie jedyną
przyczyną zmian obiegu wody w tym sektorze, co może być powodem zmniejszenia
zasilania obszaru źródliskowego rzeki. Tym samym zwiększy się rejon zasilania rzeki
Świnki. Dotyczy północnego rejonu obszaru górniczego.
– Dorzecze Dolnej Piwonii. W zlewni tej zapoczątkowany został proces osiadania terenu.
Badania wskazują na przesunięcie działu wodnego i zmniejszenie zasilania jeziora
Nadrybie. W rejonie właśnie tej rzeki występuje zalewisko „Nadrybie”.
Celem ograniczenia spływu wód z obszarów chronionych przyrodniczo, zlokalizowanych
na północ od terenu górniczego, kopalnia – po zasięgnięciu opinii instytucji ekologicznych –
zrezygnowała z odwadniania istniejących zalewisk w rejonie rowu „A” i miejscowości
Nadrybie. Ponad stuhektarowe zalewisko w rejonie rowu melioracyjnego „A” jest terenem
przeznaczonym pod przyszły zbiornik wodny, który ma być włączony w system kanału Wieprz
– Krzna. Budowa tego zbiornika została ujęta po koniec lat 90-tych ubiegłego stulecia
w krajowym planie tzw. małej retencji. W miarę poszerzania się niecki osiadania oraz wykupu
podtopionych gruntów przez Lubelski Węgiel „Bogdanka” SA, będzie realizowany w oparciu
o istniejącą koncepcję programowo – przestrzenną, projekt budowlany budowy zbiornika,
a następnie cała inwestycja. Drugim nieodwadnianym terenem jest zalewisko w Nadrybiu.
Powstały w latach 1992 – 1995 zbiornik z czasem nabrał charakteru naturalnego, z uwagi na
nie ingerowanie w linię brzegową, która ukształtowała się po izolinii osiadania. Obecnie
obserwuje się już naturalną sukcesję roślinności wodno – szuwarowej z rejonu jeziora
Nadrybie. Działania te pozwoliły na utworzenie strefy buforowej chroniącej przed
ewentualnym nadmiarem spływu wód z rejonu Pojezierza.
Na uwagę zasługuje również inicjatywa Gminy Puchaczów, która po zapoznaniu się
z koncepcją eksploatacji złoża węgla, w swoich planach zagospodarowania przestrzennego
ujęła budowę zbiornika retencyjnego na rzece Śwince. Wyprzedzające prace związane
_______________________________________________________________
44
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
z budową tego zbiornika pozwolą na prowadzenie kontrolowanej gospodarki zlewnią rzeki
w warunkach osiadania terenu.
Badania hydrogeologiczne stanu wód podziemnych wykazały istnienie izolacji pomiędzy
poszczególnymi poziomami wodonośnymi leżącymi na różnych głębokościach pod ziemią
oraz brak wpływu zczerpywania wody ze skał jurajsko – karbońskich w strefie eksploatacji
pokładów węgla na poziom czwartorzędowo – górnokredowy. Oznacza to brak infiltracji
powierzchniowych wód gruntowych do poziomów zalegających niżej. Wahania poziomu wód
powierzchniowych są, jak można się spodziewać, uwarunkowane opadami i mają charakter
okresowy, związany z długoterminowymi cyklami klimatycznymi.
W przypadku kopalni „Bogdanka” oddziaływanie na hydrosferę wiąże się z drenażem wód
wgłębnych w ilości niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania kopalni.
Średnioroczny dopływ wód do wyrobisk kopalni Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A. wynosi
ok. 13,850 m3/dobę, mineralizacja łączna średnio ok. 2,100 mg/dm3, przy zawartości jonów Cl
+ SO4 – 807,5 mg/dm3. Zawartość jonów Cl + SO4 kwalifikuje wody dołowe do II grupy –
wód przemysłowych (wg podziału GIG) – podobnie jak w latach poprzednich.
Kopalnia kładzie duży nacisk na gospodarcze wykorzystywanie wód pochodzących
z odwadniania górotworu a w przypadkach uzasadnionych na ograniczenie drenażu jurajskich
warstw wodonośnych.
Część wody dołowej, w ilości 4,700 m3 wykorzystywana jest bezpośrednio na dole kopalni
do celów technologicznych, zasilania instalacji p. poż., do instalacji klimatycznych oraz na
powierzchni. Na powierzchni woda wykorzystywana jest głównie przez Zakład Przeróbki
Mechanicznej Węgla, w ilości śr. 380 m3/dobę do uzupełnienia wody w obiegu zamkniętym
w procesie wzbogacania węgla oraz przez spółkę „Łęczyńska Energetyka” – śr. 30 m3/dobę.
Należy podkreślić, że zarówno Zakład Przeróbczy jak i Łęczyńska Energetyka wodami
dołowymi zastępuje wody pitne ujmowane z istniejących ujęć, które musiałyby być zużyte dla
potrzeb technologicznych.
Badania własności fizykochemicznych wód dołowych wykonywane są regularnie
i potwierdzają stałość składu wód dopływających do wyrobisk.
Również badania substancji promieniotwórczych w dopływających wodach dołowych
wykonywane cyklicznie przez Laboratorium Radiometrii Głównego Instytutu Górnictwa
wykazują stężenia Radu226 w przedziale od 0,011 ± 0,011 do 0,174 ± 0,016 KBq/m3 .Wyniki
analiz promieniotwórczości wód na przestrzeni ostatnich ponad 10 lat są stabilne i wykazują
wartości znacznie poniżej dopuszczalnych norm.
Niewykorzystane wody kopalniane (ok. 13,800 m3/dobę) przed zrzutem do odbiornika
rzeki Świnki są poddawane podczyszczeniu w zbiorniku – osadniku wód, gdzie wytrąca się
zawiesina. W ramach poprawy warunków oczyszczania i zrzucania wód kopalnianych w latach
2002 – 2004 wybudowany został nowy osadnik wód. Wg planów wynikających ze wstępnego
rozruchu zbiornika, zostanie on oddany do eksploatacji latem 2005. Zastąpi on stary
dotychczasowy zbiornik, kraterowo umieszczony na składowisku odpadów, którego czasza po
zrzuceniu wody będzie wypełniona odpadami górniczymi.
Jako inwestycja proekologiczna nowy zbiornik został zgłoszony do Narodowego Konkursu
Ekologicznego, za co w styczniu 2005 roku kopalnia otrzymała certyfikat Prezydenta RP
„Firma Przyjazna Środowisku”. Przy kwalifikacji konkursowej pod uwagę wzięte były również
wszystkie działania przedsiębiorstwa na rzecz ograniczenia wpływu na środowisko.
_______________________________________________________________
45
J. CHMIELEWSKI, L. ŁYSZCZARZ – Przedsięwzięcia proekologiczne ograniczające...
____________________________________________________________________________
Rys. 4.1. Faza końcowa budowy zbiornika wód kopalnianych
Fig. 4.1. The basin for underground water – final stage of the construction
5. Gospodarka odpadami
W przypadku tak dużego przedsiębiorstwa, jakim jest kopalnia, powstają dodatkowo
odpady poprzemysłowe związane z ruchem zakładu. Zgodnie z ustawą o odpadach na
przedsiębiorcy ciąży obowiązek odzysku i zagospodarowania powstających w zakładzie
odpadów. Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A. posiada program gospodarki odpadami, które
powstają na terenie zakładu. W ramach tego programu oraz programów środowiskowych
Systemu Zarządzania Środowiskowego, odpady nadające się do wykorzystania są poddawane
odzyskowi i przekazywane uprawnionym jednostkom celem ich zagospodarowania. Pozostałe,
w tym niebezpieczne, poza przepracowanymi olejami, przekazywane są do utylizacji.
Działania kopalni ukierunkowane są na maksymalny odzysk i gospodarcze wykorzystanie
odpadów górniczych. Zestawienie w tablicy 5.1 przedstawia w ujęciu dynamicznym
gospodarkę odpadami górniczymi.
Tabela 5.1.
Bilans odpadów w latach 2001÷2004
Table 5.1.
Waste quantities since 2001 to 2004
Wyszczególnienie
Odpady górnicze – ogółem (tys. ton)
Odpady składowane (tys. ton)
Odpady zagospodarowane(tys. ton)
2001
2002
2003
1.672,11
17,88
1.654,23
1.808,45
—
1.808,45
2.035,71
- 42,94
2.078,65
2004
2.093,15
143,86*
1.949,29
*w tym: – odpady składowane 100,00 tys. ton, – magazynowane 43,86 tys. ton.
_______________________________________________________________
46
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
Odzysk odpadów polega na ich wykorzystaniu w procesie rekultywacji oraz przy produkcji
cegły klinkierowej w Zakładzie Ceramiki Baudowlanej w Bogdance. W ten sposób
gospodarczo wykorzystywanych jest ponad 95% uzyskanych odpadów górniczych.
Badania właściwości fizyko – chemicznych skały płonnej (odpadów górniczych)
wykonywane regularnie, co dwa lata, potwierdzają stałość składu.
Są to okruchy skał pochodzących z warstw karbońskich, głównie iłowce (60 %), kwarc (25 %),
syderyty (5%) i in. Wyniki monitoringu odpadów górniczych, w ostatnim dziesięcioleciu
przedstawiono w tablicach 5.2 i 5.3.
Tablica 5.2.
Skład chemiczny skał w latach 1996 – 2004 w %
Table 5.2.
Chemical constitution of waste rocks since 1996 to 2004
Luty
1996
Czerwiec
1998
Luty
2000
Czerwiec
2002
Maj
2004
SiO2
TiO2
Al2O3
Fe2O3
CaO
MgO
Na2O
K2O
P2O5
SO3
Str. Prażenia
40,96
0,87
22,93
5,27
1,44
1,80
0,39
2,28
0,32
0,50
22,68
44,72
0,88
20,59
4,36
1,38
1,48
0,41
2,05
0,34
0,56
22,80
48,68
0,92
22,47
4,36
1,43
1,92
0,35
2,61
0,11
0,53
16,25
44,03
1,08
25,42
3,65
0,32
1,19
0,24
2,45
0,12
0,35
20,82
48,45
1,04
21,58
4,82
0,57
1,30
0,43
2,80
0,26
0,35
17,84
Suma
99,44
99,57
99,63
99,67
99,44
Oznaczenie
Uzupełnieniem badań odpadów jest określenie zawartości metali ciężkich i porównanie
z najwyższymi, dopuszczalnymi stężeniami określonymi w Rozporządzeniu Ministra
Środowiska z dnia 9 września 2002 roku, w sprawie standardów jakości gleby i standardów
jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359). W tym to rozporządzeniu zostały określone trzy
rodzaje gruntów (A, B i C), uwzględniające przeznaczenie i sposób ich zagospodarowania.
W przypadku wykorzystywania odpadów w procesie rekultywacji ma to bardzo duże
znaczenie. Tablica 5.4 przedstawia dopuszczalne stężenia metali ciężkich w glebie lub ziemi
i skałach karbońskich.
Tablica 5.3.
Stężenia radionuklidów w karbońskich skałach z kopalni Bogdanka
Table 5.3.
Radio nuclides concentration in carboniferous rocks from Bogdanka mine
Data pomiaru
Luty 1996
Czerwiec 1998
Czerwiec 2002
Maj 2004
224
Ra
73 ± 7
67 ± 4
71 ± 3
75 ± 4
Stężenia radionuklidów w Bq/kg
226
228
Ra
Ra
65 ± 6
67 ± 4
63 ± 3
66 ± 5
72 ± 5
73 ± 3
71 ± 2
75 ± 3
40
K
616 ± 93
570 ± 44
576 ± 18
629 ± 29
_______________________________________________________________
47
J. CHMIELEWSKI, L. ŁYSZCZARZ – Przedsięwzięcia proekologiczne ograniczające...
____________________________________________________________________________
Tablica 5.4.
Porównanie wartości dopuszczalnych zanieczyszczeń w glebie lub ziemi i odpadach karbońskich
w kopalni „Bogdanka”
Table 5.4.
The comparison permissible contaminations in the soil, in the ground and in the carboniferous waste
rocks in “Bogdanka” mine
Zanieczyszczenie
Arsen (As)
Bar (Ba)
Chrom (Cr)
Cyna (Sn)
Cynk (Zn)
Kadm (Cd)
Kobalt (Co)
Miedź (Cu)
Molibden (Mo)
Nikiel (Ni)
Ołów (Pb)
Rtęć (Hg)
Dopuszczalne ilości dla grup
i głębokości*
„B” 0÷ 0,3 m
„C” 0÷2,0 m
20
200
150
20
300
4
20
150
10
100
100
2
60
1.000
500
350
1.000
15
200
600
250
300
600
30
Ilości w odpadach
2002 r.
Ilości w odpadach
2004 r.
8
457
112
<2
93
<2
27
59
<2
65
26
<1
<2
762
81
<2
138
<2
23
20
<2
30
71
<1
* - wg Rozporządzenia MŚ z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby
i standardów jakości ziemi,
grupa „B” – grunty zaliczane do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów
pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki a także grunty
zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych oraz terenów
komunikacyjnych
grupa „C” – tereny przemysłowe, użytki kopalniane, tereny komunikacyjne.
Bazując na dotychczasowych, badaniach oraz doświadczeniach w zakresie możliwości
gospodarczego wykorzystania odpadów górniczych Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A.
w dalszym ciągu będzie realizowała swój program dotyczący odzysku tego rodzaju odpadów.
Największa ilość odpadów wykorzystywana jest do wykonywania rekultywacji terenów
zdegradowanych (różnego rodzaju wyrobisk poeksploatacyjnych) polegającej na przywróceniu
tym terenom pierwotnej rzeźby poprzez wypełnienie wyrobisk odpadami górniczymi,
a następnie przykryciu ich warstwą glebową o miąższości do 0,5 m i zagospodarowaniu
w kierunku zadrzewieniowym bądź darniowo-zadrzewieniowym. Dobór sadzonek zgodny jest
z drzewostanem rosnącym w najbliższym otoczeniu. Całość robót wykonywana jest na
podstawie sporządzonego projektu rekultywacji. Bardzo ważnym elementem jest pielęgnacja
zrekultywowanych powierzchni, którą należy prowadzić przez okres 1 – 2 lat, w zależności od
rodzaju obudowy biologicznej.
Cały proces rekultywacji wyrobisk po kruszywach pospolitych odbywa się w oparciu
o stosowne decyzje administracyjne wydawane przez Starostwa Powiatowe.
Innym, niezwykle popularnym – w gminach sąsiadujących z kopalnią – sposobem
zagospodarowania skał odpadowych jest ich wykorzystanie do wykonania podbudowy,
remontów i utwardzania dróg lokalnych. Wskutek wielu rozbieżności dotyczących
zastosowania skał do budowli inżynierskich, kopalnia zleciła przeprowadzenie badań w tym
zakresie. Oprócz podstawowych badań przeprowadzono analizę takich parametrów jak:
_______________________________________________________________
48
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
nasiąkliwość, skłonność do rozpadu ziarnowego, wytrzymałość na miażdżenie, zagęszczalność
itp. Badania wykazały przydatność skał płonnych w budownictwie inżynieryjno-drogowym.
Zasadne jest, aby dotychczasowe doświadczenia oraz wskazówki wynikające z badań
zastosować przy wykonywaniu dróg publicznych o dużym natężeniu ruchu.
Zapotrzebowanie na masy ziemne, wykorzystywane do remontów i budowy nowych wałów
przeciwpowodziowych znacznie wzrosło po występujących coraz częściej lokalnych
powodziach. Stąd też zainteresowanie odpadami pogórniczymi jako materiałem
alternatywnym, mogącym zastąpić dotychczas stosowane materiały, bez szkody dla
środowiska naturalnego. Instytut Melioracji i Użytków Zielonych (IMUZ) Falenty od 2001
roku przeprowadził szereg badań dotyczących możliwości zastosowania skał karbońskich
w szeroko pojętym budownictwie hydrotechnicznym. Badania oprócz standardowych
(fizykochemicznych) dotyczyły między innymi wodoprzepuszczalności, wytrzymałości na
ścinanie, ściśliwość, podatność na wietrzenie, wpływ wody, mrozu na skały itp. Powyższe
prace zostały zakończone w 2002 roku opracowaniem „Wytycznych stosowania odpadów
pogórniczych z kopalni Bogdanka do budowy wałów przeciwpowodziowych i innych budowli
hydrotechnicznych” [4].
Opracowane wytyczne dają duże możliwości przyszłościowego wykorzystania odpadów
karbońskich do budowli hydrotechnicznych, które z powodzeniem mogą zastąpić deficytowe
masy ziemne dotychczas stosowane, zapobiegając w ten sposób degradacji środowiska.
Bazując na wytycznych IMUZ kopalnia wykorzystała odpady górnicze do formowania
grobli nadpoziomowego zbiornika - osadnika wód kopalnianych, wybudowanego w latach
2001 – 2004. Do tego celu wykorzystano prawie 300 tys. ton skał karbońskich.
6. Ochrona powierzchni ziemi
Wpływ prowadzonej eksploatacji górniczej na powierzchnię ujawniał się w postaci
osiadania terenu (dwóch przypadkach zawodnionych). Powstały one na użytkach zielonych,
z licznymi śladami po eksploatacji torfu, kiedyś czasowo zalewanych przez wody roztopowe.
Jak już wcześniej wspomniano na Obszarze Górniczym „Puchaczów IV” powstały dwa
zalewiska: na północ od szybów głównych Pola Bogdanka na powierzchni ok. 100 ha oraz
w rejonie Pola Nadrybie – ok. 30 ha.
Ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego gminy Ludwin i Puchaczów budowy
zbiornika tzw. „Szczecin” to duży krok w kierunku przyszłościowej realizacji tego
przedsięwzięcia. Budowa zbiornika znacznie przyczyni się do zmiany sposobu użytkowania
tych gruntów z rolniczego na rekreacyjne a zbiornik będzie obiektem wędkowania a być może
nawet rozwinie się w tym regionie działalność usługowa związana z rekreacją.
Zalewisko w rejonie Nadrybia w planach ochrony przyrodniczej zostało ujęte jako „użytek
ekologiczny”, a w konsekwencji włączone będzie w otulinę Poleskiego Parku Narodowego.
Wpływ eksploatacji górniczej na powierzchnię terenu to składowisko odpadów górniczych.
Obok kopalni powoli powstaje sztuczna góra, struktura zupełnie obca w nizinnym poleskim
krajobrazie. Składowisko odpadów zajmuje obecnie powierzchnię ok. 55 ha, docelowo prawie
88 ha, przy wysokości względnej 26 m n.p.t. Aby zniwelować negatywny efekt estetycznokrajobrazowy składowisko skały płonnej poddawane jest bieżącej rekultywacji w kierunku
darniowo-zadrzewieniowym. Kopalnia prowadzi rekultywację metodą tradycyjną. Roboty
polegają na odtworzeniu warstwy glebowej o miąższości 0,4 – 0,5 m, przeprowadzeniu
uprawek agrotechnicznych, zadarnieniu i zadrzewieniu.
_______________________________________________________________
49
J. CHMIELEWSKI, L. ŁYSZCZARZ – Przedsięwzięcia proekologiczne ograniczające...
____________________________________________________________________________
Rys. 6.1. Zalewisko w rejonie Pola Bogdanka (rowu „A”)
Fig. 6.1. The overflow land, Area Bogdanka (trench “A”)
Biorąc pod uwagę nachylenie skarp
i ukształtowanie bryły składowiska metoda ta jest jak wynika z naszych wieloletnich doświadczeń – metodą optymalną.
Utworzenie „góry” w krajobrazie Bogdanki nie musi być ekologicznym czy
krajobrazowym błędem. Wykonano prace studialne zagospodarowania składowiska dla celów
rekreacyjno – sportowych, założeniami budowy ścieżek spacerowych, tras rowerowych,
a nawet wyciągu narciarskiego, ze sztucznie chłodzonym stokiem. Koncepcja ta spotkała się
z szerokim zainteresowaniami ze strony okolicznych mieszkańców oraz samorządów
lokalnych.
7. Zarządzanie Środowiskowe jako element realizacji Polityki Ekologicznej
przedsiębiorstwa
Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A. opracowując, w oparciu o normę, założenia Polityki
Środowiskowej a mianowicie:
– minimalizację wpływu na środowisko,
– zgodność działalności z obowiązującym prawem,
– ciągłe doskonalenie.
dodatkowo zobowiązała się do uporządkowania gospodarki odpadowej, zlikwidowania
punktów zanieczyszczenia gleby oraz racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnymi. Od
_______________________________________________________________
50
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
dwóch lat wszystkie te założenia zostały przełożone na praktykę codzienną, decydując w ten
sposób o powodzeniu całego przedsięwzięcia.
Rys. 6.2. Składowisko odpadów górniczych w rejonie Pola Bogdanka – część zrekultywowana
Fig. 6.2. The dumping ground, Area Bogdanka – reclaimed land part
Mimo początkowych obaw i trudności udało się nam zrealizować niemal wszystkie
zaplanowane programy środowiskowe z korzyścią dla środowiska i firmy. Najważniejszy jest
fakt, że po przeprowadzeniu rocznego podsumowania programów, został usunięty jeden
znaczący aspekt środowiskowy – odcieki do gruntu. Wybudowano nowy magazyn na
opakowania po olejach wraz ze zbiornikiem na przepracowane oleje, który spełnia wszystkie
wymogi dla tego typu budowli.
Oceniając ponad dwuletni okres funkcjonowania Systemu Zarządzania Środowiskowego
można określić wymierne korzyści wynikające z jego utrzymywania. Najważniejsze z nich to:
– uporządkowanie gospodarki odpadami poprzemysłowymi,
– osiągnięcie wymiernych korzyści finansowych poprzez realizowanie programu
środowiskowego dotyczącego odzysku i zagospodarowania odpadów górniczych i poprzemysłowych,
– podniesienie świadomości i kompetencji załogi - osiągnięto to poprzez szkolenia i udział
załogi we wdrożeniu i utrzymywaniu systemu,
– ograniczenie energo i wodochłonności zakładu poprzez właściwy dobór maszyn i urządzeń,
_______________________________________________________________
51
J. CHMIELEWSKI, L. ŁYSZCZARZ – Przedsięwzięcia proekologiczne ograniczające...
____________________________________________________________________________
– poprawa wizerunku i konkurencyjności firmy wśród kontrahentów oraz instytucji
zajmujących się ochroną środowiska,
– poprawa wizerunku estetycznego firmy poprzez właściwe i racjonalne zagospodarowanie
terenu zakładu.
Rys. 7.1. Magazyn na przepracowane oleje i opakowania po olejach
Fig. 7.1. The store for waste oil and oil containers
Realizacja przedsięwzięć określonych sterowaniem operacyjnym decyduje o powodzeniu
funkcjonującego sytemu w firmie, jest to przełożenie teorii na praktykę.
To w ramach sterowania operacyjnego precyzyjnie określone cele, zadania oraz programy
przyczyniły się do zminimalizowania wpływu kopalni na środowisko oraz podniesienia
standardów w zakresie ochrony środowiska. Główne z nich to:
– prowadzenie stałego monitoringu celem bieżącej oceny wpływu zakładu na środowisko
oraz szybkiego reagowania na nieprawidłowości,
– ograniczenie składowania opadów górniczych na rzecz odzysku i gospodarczego ich
wykorzystania,
– wybudowanie nowego zbiornika wód kopalnianych, oczyszczającego wody przed zrzutem
do odbiornika - rzeki Świnki,
– wybudowanie nowego magazynu na opakowania po olejach oraz zbiornika na
przepracowane oleje, spełniającego wszystkie standardy dla tego typu budowli,
_______________________________________________________________
52
WARSZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
____________________________________________________________________________
– preferowanie zakupu urządzeń energooszczędnych,
– modernizacja zakładu Ceramiki Budowlanej celem zwiększenia produkcji (surowiec –
łupki przywęglowe) oraz zwiększenia sprawności urządzeń oczyszczających spaliny,
– bezwzględne przestrzeganie wymogów w zakresie ochrony środowiska wynikających
z obowiązującego prawa i posiadanych decyzji administracyjnych na korzystanie ze
środowiska,
– realizacja Polityki Środowiskowej przedsiębiorstwa z uwzględnieniem zasady
zrównoważonego rozwoju.
Wprowadzenie Systemu Zarządzania Środowiskowego oraz przeprowadzone szkolenia
podniosły świadomość i kompetencję pracowników w zakresie szeroko pojętej ochrony
środowiska i możliwości ograniczenia niekorzystnego wpływu naszej działalności na
środowisko. Zdyscyplinowały ponadto załogę pod względem terminowości realizacji zadań
systemowych oraz dbałości o wygląd estetyczny kopalni. Ponad 90% szeregowych
pracowników ze zrozumieniem przyjmuje nowe zadania wynikające ze sterowania
operacyjnego, a nawet wskazuje sposoby zmniejszenia naszej uciążliwości względem
środowiska. Jest to bardzo korzystne zjawisko, wynikające z faktu, że posiadamy stosunkowo
młodą załogę, otwartą na wszelkie nowości.
Jako firma zdajemy sobie sprawę, że otrzymany w 2003 roku przez Lubelski Węgiel
„Bogdanka” SA certyfikat Systemu Zarządzania Środowiskowego wg PN EN ISO 14001
zobowiązuje nas do takich zachowań, gdyż stawia nas w szeregu z tymi, którzy w sposób
racjonalny i przemyślany zarządzają przedsiębiorstwem.
8. Podsumowanie
Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A. podejmując szereg przedsięwzięć w zakresie ochrony
środowiska naturalnego stara się realizować zasadę zrównoważonego rozwoju, wyraźnie
zaakcentowaną w Polityce Ekologicznej Państwa. U progu XXI wieku realizacja tej polityki
musi być wyrazista i ukierunkowana na zachowanie zasobów przyrody dla przyszłych pokoleń.
Celem podejmowanych przez kopalnię „Bogdanka” działań jest wydatne przyczynianie się do
realizacji zadań w zakresie ochrony środowiska, poprzez podejmowanie konkretnych
przedsięwzięć oraz racjonalne zarządzanie przedsiębiorstwem, w myśl zasady zrównoważonego rozwoju.
Literatura
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
Ocena wpływu na środowisko zagospodarowywanych odpadów górniczych przy rekultywacji
ukopów, nieużytków, modernizacji dróg lokalnych oraz wydanie opinii końcowej o przydatności
i zastosowaniu odpadów górniczych do celów przemysłowych i nieprzemysłowych. Dokumentacja
PAN - Pracownia Polityki Surowcowej. Kraków, 2000.
Badania własności fizykochemicznych skał karbońskich lokowanych na składowisku w Bogdance
i ocena ich przydatności do rekultywacji. Dokumentacja Pomiar-GIG. Lublin 2000.
Ocena przydatności odpadowych skał karbońskich z kopalni węgla kamiennego w Bogdance do
remontów i modernizacji dróg lokalnych (gminnych i rolniczych). Dokumentacja Pomiar-GIG.
Lublin, 2002.
Wytyczne stosowania odpadów pogórniczych z kopalni Bogdanka do budowy wałów
przeciwpowodziowych i innych budowli hydrotechnicznych. IMUZ Falenty, 2002.
XX lat wydobycia węgla kamiennego w kopalni „Bogdanka”. Materiały konferencyjne, Nałęczów,
2002.
_______________________________________________________________
53
J. CHMIELEWSKI, L. ŁYSZCZARZ – Przedsięwzięcia proekologiczne ograniczające...
____________________________________________________________________________
[6]
[7]
Monitoring własności fizyko-chemicznych odpadów - karbońskich skał płonnych z kopalni węgla
kamiennego „Bogdanka” w Bogdance. Dokumentacja Pomiar GIG, Lublin, 2004.
Norma PN-EN ISO 14001 – 1996.
Pro-ecological projects enabling “Bogdanka” mine to reduce
its environmental impacts as a realization of Sustainable
Development principle
The location of “Bogdanka” mine is a cause for special requirements for the environment
protection. The Company has been carrying a number of pro-ecological projects according to
the Environmental Policy determined in Environmental Management Systems acc. to PN-EN
ISO 14001. Authors present the most important practices realized in “Bogdanka” mine
enabling the organization to reduce its environmental impacts.
Przekazano: 30 marca 2005 r.
_______________________________________________________________
54