Itota tyki rady ra go

DOI: 10.15503/onis2015.94.98
Istota etyki radcy prawnegoſ
Jakub ZabÙocki, [email protected]
Uniwersytet WrocÙawski
Pl. Uniwersytecki 1, 50-137 WrocÙaw
Streszczenie
Zawód radcy prawnego naleČy do profesji zaufania publicznego. Wi­Če si¿ z koniecznoïci­ posiadania wyuczonej
wiedzy fachowej, doïwiadczenia, ale równieČ wiedzy etycznej. Dziï bardzo wyraĊnie zarysowuje si¿ tendencja do ksztaÙtowania ogólnych wzorców post¿powania, standardów zachowania i norm etycznych, które maj­ stanowi° wyznacznik
prawidÙowego wykonywania zawodu.
ArtykuÙ stanowi gÙos w dyskusji na temat roli i istoty etyki w wspóÙczesnym ïrodowisku prawniczym.
SÙowa kluczowe: radca prawny, Kodeks Etyki Radcy Prawnego, godnoï° zawodu, etyka zawodowa
The essence of solicitors ethics
Abstract
The solicitor is a profession of public trust. It is linked to the necessity of having learned expertise, experience, as well
as ethical knowledge. Nowadays we can observe a very strong tendency to form general practices, standards of behavior
and ethical standards, which are indicative of proper practice.
The article is a voice in the discussion on the role and the essence of ethics in today’s legal environment.
Keywords: solicitor, Code of Ethics, the dignity of the profession, professional ethics
Wprowadzenie
KaČde spoÙeczeÚstwo potrzebuje zarówno reßeksji moralnej, wyznaczaj­cej zakres powinnoïci poszczególnym obywatelom, grupom zawodowym, jak i przestrzegania przez wi¿kszoï° kaČdej z tych grup obowi­zuj­cych w niej norm
moralnych, b¿d­cych wykÙadnikiem okreïlonego systemu wartoïci czytelnego zarówno dla czÙonków danej grupy zawodowej, jak i dla szerszej publicznoïci2.
Etyka i prawo pozostaj­, i niew­tpliwie powinny pozostawa°, w bardzo bliskich relacjach. Ich wspóln­ cz¿ïci­ s­
historycznie uksztaÙtowane przewodnie ideaÙy moralne (nazywane teČ prawem naturalnym3), które stanowi­ zarówno
aksjologiczn­ podstaw¿ prawa, jak i normatywny „wierzchoÙek” etyki. ReguÙy etyczne s­ jednym ze ĊródeÙ prawa, wpÙywaj­ na jego treï°, stosowanie i przestrzeganie4, a zatem fundamentem przestrzegania reguÙ spoÙecznych powinna by°
infrastruktura etyczna i prawna, i to zarówno intelektualna (przekonania, zaÙoČenia jawne i ukryte, badanie i edukacja na
jej rzecz), jak i materialna (konkretne rozwi­zania stosowane w Čyciu publicznym). Spoiwem stanowienia oraz przestrzegania standardów etycznych i regulacji prawnych jest autentycznoï° intencji i rzetelnoï° zachowaÚ. Wymaga to troski
o zwi¿kszenie poziomu zaufania i spoÙecznej odpowiedzialnoïci w Čyciu spoÙecznym i publicznym5.
Zwykliïmy kojarzy° prawo z przewidywalnoïci­, bezpieczeÚstwem, zaufaniem, wiarygodnoïci­ i spolegliwoïci­.
UwaČa si¿, iČ dobre prawo ma stanowi° trwaÙe podstawy porz­dku „minimum spoÙecznej moralnoïci”6. Istot­ post¿powania wobec prawa winna by° moČliwoï° zakwestionowania w chwili, gdy w sposób jaskrawy godzi ono w kultur¿ mo1 Impulsem do podjĊcia zagadnienia etyki zawodu radcy prawnego jest kilkuletnia wspóápraca z ZastĊpcą Rzecznika Dyscyplinarnego OkrĊgowej Izby
Radców Prawnych we Wrocáawiu radcą prawnym Moniką Klonowską. Autor wyraĪa wdziĊcznoĞü Pani Mecenas za wnikliwe uwagi i wskazówki, które stanowią
nieocenione Ĩródáo wiedzy praktycznej.
2 M. Kulesza, M. Nizioáek, Etyka sáuĪby publicznej, Warszawa 2010, s. 62.
3 Wedáug Immanuela Kanta, profesora logiki i metaÞzyki w Uniwersytecie w Królewcu, „prawa wolnoĞci w odróĪnieniu od praw natury nazywa siĊ
prawami (lub normami) moralnymi. JeĪeli dotyczą one jedynie samych dziaáaĔ zewnĊtrznych ich poprawnoĞci, nazywają siĊ one normami jurydycznymi, jeĪeli
jednak wymagają, nadto, aby one same (czyli prawa) byáy powodami determinującymi do dziaáania, wówczas są to normy etyczne, tak iĪ moĪemy powiedzieü:
zgodnoĞü z pierwszymi prawami jest legalnoĞcią dziaáania, a zgodnoĞü z drugimi jego moralnoĞcią”. I. Kant, O stosunku wáadz ludzkiego umysáy do praw moralnych, [w:] I. Kant, MetaÞzyczne podstawy nauki prawa, KĊty 2006, s. 26.
4 H. Izbebski, P. SkuczyĔski (red.), Etyka zawodów prawniczych. Etyka prawnicza, Warszawa 2006, s. 42.
5 W. Gasparski, Sáowo wstĊpne, [w:] W. Gasparski, J. JabáoĔska-Bonca, Biznes. Prawo. Etyka, Warszawa 2009, s. 7.
6 G. Skąpska, Prawo a dynamika spoáecznych przemian, Kraków 1992, s. 33.
94
Ogrody nauk i sztuk nr 2015 (5)
raln­. Dzisiejsze trudnoïci w funkcjonowaniu prawa wi­za° naleČy z zanikiem reßeksyjnego mechanizmu, który pozwala
interpretowa° i ocenia° swoj­ obecnoï° i dziaÙania w spoÙecznym kontekïcie7. Prawo oczywiïcie nie si¿ga tego obszaru,
której macierzyst­ sfer­ jest wn¿trze jednostki, jawi­ce si¿ jako caÙkowicie bezradne. W tym zakresie bowiem winno dziaÙa° niesankcjonowane przez legislacj¿ poczucie przyzwoitoïci8.
Etyka radcy prawnego
W dziaÙalnoïci prawniczej mamy do czynienia z dylematami zarówno poznawczymi, jak i moralnymi, a których rozstrzygni¿cie moČe rodzi° w­tpliwoïci. Skala pojawiaj­cych si¿ problemów natury moralnej wydaje si¿ rosn­°, a zjawisko
to wi­za° naleČy ze zmian­ roli prawa w sferze publicznej9. Jurydyzacja Čycia spoÙecznego ilustruje proces zajmowania przez prawo miejsca, które wczeïniej byÙo zarezerwowane dla innych systemów normatywnych, jak moralnoï° czy
obyczaj10. SÙusznie podnosz­ H. Duszka-Jakimko i E. Nizio, Če stosowanie prawa to aktywizacja nie tylko wyuczonej
wiedzy fachowej,ale teČ „wiedzy etycznej”, do której zaliczamy równieČ etyk¿ prawnicz­. Od przedstawicieli zawodów
decyduj­cych o dobrach powszechnie uznanych za najwyČsze (Čycie, zdrowie, wolnoï°, wiedza) wymaga si¿ ustalenia
szczególnie wysokich standardów zachowania, a przede wszystkim skutecznego ich egzekwowania11.
Aksjologia zawodowa to wiedza o wartoïciach zawodowych12. Jest obok deontologii zawodowej13 elementem etyki
zawodów prawniczych i w analizach naleČy uwzgl¿dnia° oba te obszary. Termin „etyka zawodowa” bywa uČywany
w szerokim znaczeniu jako oznaczenie zarówno norm okreïlaj­cych, w jaki sposób przedstawiciele zawodu powinni si¿
zachowywa°, jak i przekonaÚ moralnych (…), a takČe ich ocen etycznych14. Istnieje równieČ w¿Čsze znaczenie sprowadzaj­ce etyk¿ zawodow­ wyÙ­cznie do zespoÙu norm wskazuj­cych, jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywa°
si¿ przedstawiciele okreïlonego zawodu15. KaČda profesja wi­Če si¿ z koniecznoïci­ podejmowania decyzji aksjologicznie
zwi­zanych16. Etyka zawodowa zawsze jest etyk­ jakiegoï konkretnego zawodu. Niew­tpliwie kryterium wyróČniania
etyki zawodowej stanowi kategoria zawodu.
Wïród profesji prawniczych, które w myïl art. 17 ust. 1 Konstytucji RP17 zalicza si¿ do zawodów zaufania publicznego, R. Tokarczyk18 proponuje nast¿puj­c­ enumeracj¿: etyk¿ s¿dziego19, etyk¿ prokuratora20, etyk¿ adwokata21,
etyk¿ radcy prawnego22, etyk¿ doradców prawnych23, etyk¿ notariusza24, etyk¿ komornika25, etyk¿ kata26, etyk¿
7 Zob. A. Falkowska, Zasady etyki w zawodzie radcy prawnego, „Ekonomia i Prawo” 2010, nr VI.
8 T. Sáawek, Powrót Sokratesa. Czy potrzebna nam etyka zawodowa?, „Radca Prawny” 2003, nr 6, s. 22-25.
9 Zob. Instytut Etyki Prawniczej, Raport Sądownictwo i zawody prawnicze w debacie publicznej, Warszawa 2011.
10 M. Zirk-Sadowski, Uczestniczenie prawników w kulturze, „PaĔstwo i Prawo” 2002, nr 9, [cyt. za:] H. Izdebski, P. SkuczyĔski, dz. cyt., s. 14-15.
11 H. Duszka-Jakimko, E. Nizio, Etyka prawnicza jako szczególny wyraz etyki szczególnej, „Przegląd Prawa i Administracji” 2006, nr LXXIV, s. 49-50.
12 P. SkuczyĔski, S. Sykuna (red.), Leksykon etyki prawniczej, Warszawa 2013, s. 1.
13 Przez termin deontologia zawodowa rozumieü bĊdziemy obowiązki zawodowe w poszczególnych zawodach oraz metody ich porządkowania. Zob. P.
SkuczyĔski, Deontologia zawodowa, [w:] P. SkuczyĔski, S. Sykuna (red.), Leksykon etyki prawniczej, Warszawa 2013, s. 61-62.
14 R. SobaĔski, Uwagi o etyce zawodów prawniczych, „Radca Prawny” 2003, nr 4, s. 27.
15 Zob. I. Bogucka, T. Pietrzykowski, Etyka w administracji publicznej, Warszawa 2010, s. 93.
16 J. àoĞ, SwoistoĞü etyki zawodowej urzĊdnika, [w:] D. Bąk (red.), Etos UrzĊdnika, Warszawa 2007, s. 73-74.
17 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2.04.1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z póĨn. zm.).
18 R. Tokarczyk, Etyka prawnicza, Warszawa 2011, s. 5-8.
19 Zob. H. Arendt, OdpowiedzialnoĞü i wáadza sądzenia, Warszawa 2003; C. Gray, An Ethical Guide for Judges and Their Families, „American Judicature
Society” 2002; C. Gray, Ethical Standards for Judges, „American Judicature Society” 1999; T. Romer, M. Najda, Etyka dla sĊdziów. RozwaĪania, Warszawa 2007;
J. Ziajda (red.), Etyka sĊdziowska w okresie transformacji ustrojowej, àódz 1995.
20 Zob. J. W. Hall, Professional Responsibility of the Criminal Lawyer, New York 1996; P. Leighton, J. Reiman, Criminal Justice Ethics, New York 2000;
J. E. Norton, Ethics and Attorney General, „Judicature” 1991; R. Thornburgh, Ethics and Attorney General: The Attorney General Responds, „Judicature” 1991.
21 Zob. J. Basseches, I. Korkis, Ustrój adwokatury oraz zasady etyki adwokackiej, Warszawa 1938; Z. Klatka, Wykonywanie zawodu radcy prawnego
i adwokata, Warszawa 2004; Z. KrzemiĔski, Kodeks etyki adwokackiej. Teksty prawne, Orzecznictwo SN, Orzecznictwo DS. Komentarz, Warszawa 1994; Z.
KrzemiĔski, Etyka adwokacka. Teksty, orzecznictwo, komentarz, Kraków 2003; W. ĩywicki, Etyka adwokacka, Warszawa 1970.
22 Zob. A. I. Applbaum, Ethics for Adversaries: The Morality of Roles in Public and Professional Life, New Jersey 2000; L. L. Hill, Lawyer Advertising,
Westport 1999; Z. Klatka, Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 1999.
23 Zob. Z. Godecki, Etyka zawodowa w doradztwie podatkowym, PoznaĔ 1998; J. JabáoĔska–Bonca, Prawnik a sztuka negocjacji i retoryki, Warszawa
2003; R. Zachorski, Metoda pracy biegáego sądowego, Warszawa 2010.
24 Zob. C. R. U. Basorade, Etica Notarial, Browse 2006; P. Langowski, Notariat, Sopot 1998; W. Boü, Notariat w spoáeczeĔstwie obywatelskim, [w:] J.
Blicharz, J. Boü (red.), Prawna dziaáalnoĞü instytucji spoáeczeĔstwa obywatelskiego, Wrocáaw 2009; W. Boü, Status prawny notariusza, Wrocáaw 2010.
25 Zob. K. LubiĔski, Stanowisko i podstawy odpowiedzialnoĞci komornika sądowego w prawie polskim, Sopot 1996; Z. Knypl, Ustawa o komornikach sądowych, Sopot 2002.
26 Zob. P. Bartula, Kara Ğmierci – powracający dylemat, Kraków 1998; M. Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2001, J. B. R. Gaie,
The Ethics of Medical Involvement in Capital Punishment, „Kluwer Academic Publisher” 2004; M. Szerer, Karanie a humanizm, Warszawa 1964; J. A. ĝwidziĔski, W obronie Īycia ludzkiego, Petrus 2009.
Ogrody nauk i sztuk nr 2015 (5)
95
urz¿dnicz­27, etyk¿ naukowca28, etyk¿ badacza29, etyk¿ nauczycielsk­30, etyk¿ studenta prawa31, etyk¿ profesora prawa32, etyk¿ polityka33, etyk¿ parlamentarzysty34, etyk¿ lobbysty35, etyk¿ policjanta36, etyk¿ ČoÙnierza37, etyk¿ ombudsmana38, etyk¿ duchownego39.
PowyČsze wyliczenie dowodzi jak obszerny jest katalog prawniczych zawodów zaufania publicznego. Co wi¿cej, nie
da si¿ dokona° ich peÙnej analizy bez uwzgl¿dnienia aspektów etycznych tej profesji. Zgodzi° naleČy si¿ z K. Grabowskim,
który twierdzi, Če zawody zaufania publicznego narzucaj­ na siebie dodatkowe ograniczenia wolnoïci, ograniczenia
praw czÙowieka. To s­ zasady etyki zawodowej. I to wÙaïnie jest istota tych zawodów40.
Spoïród wszystkich zawodów prawniczych to wÙaïnie przypadek radców prawnych najlepiej ilustruje, jak ci­gÙe
zmiany ról zawodowych prawników poci­gaj­ za sob­ przemiany etyki zawodowej, która wci­Č napotyka liczne rozbieČnoïci interpretacyjne. Tak bowiem w ci­gu 12 lat przyj¿to trzy Kodeksy Etyki Radcy Prawnego (w roku 1995, 1999
oraz 2007) i nast¿pnie kilkakrotnie modyÞkowane. ByÙo to wynikiem dynamicznych zmian roli wyznaczonej radcom
prawnym przez sytuacje gospodarcz­ i spoÙeczn­, a przede wszystkim przez prawo.
Obowi­zki etyczno-zawodowe radców prawnych s­ wyraČone w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych41
oraz w Kodeksie Etyki Radcy Prawnego z 2010 r.42.
Zawód radcy prawnego to profesja, która polega na ïwiadczeniu pomocy prawnej, a w szczególnoïci na udzielaniu
porad prawnych, sporz­dzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz wyst¿powaniu przed
s­dami i urz¿dami w charakterze peÙnomocnika lub obroÚcy. Pomoc­ prawn­ jest w szczególnoïci udzielanie porad
i konsultacji prawnych, opinii prawnych zast¿pstwo prawne i procesowe43. Czynnoïci te wi­Č­ si¿ z okreïlonymi wymo27 Zob. D. Bąk (red.), Etos urzĊdnika, Warszawa 2007; B. Bittner, J. StĊpieĔ, Wprowadzenie do etyki zawodowej, PoznaĔ 2000; J. S. Bowman, Ethical
Frontiers in Public Management, San Francisco 1991; A. Ferens, J. Macek (red.), Administracja i polityka. Wprowadzenie, Wrocáaw 1999; H. F. Gortney, Ethics
for Public Managers, New York 1991; S. Kowalewski, Etyka zawodowa w administracji, Warszawa 1984; E. Ura, Pozycja prawna pracowników terenowej
administracji rządowej i samorządowej, Lublin 1995.
28 Zob. M. Bajer i in., Etyka w nauce, Warszawa 2003.
29 Zob. R. G. Burges (red.), The Ethics of Educational Research, London 1989.
30 Zob. W. Sawczuk, Etos pedagogów/nauczycieli akademickich. MiĊdzy akademickim sacrum a rynkowym profanum, ToruĔ 2009; K. KaszyĔski, L.
ĩuk-àapiĔska (red.), Etyka zawodu nauczyciela. Nauczanie etyki, Zielona Góra 1995.
31 Zob. Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych, Studencka poradnia prawna. Idee – organizacja – metodologia, Warszawa 2005; Ponadto jako
praktykĊ godną naĞladowania wskazaü naleĪy przedsiĊwziĊcie pod nazwą „Etyka studencka” stanowiące wciąĪ novum w Ğrodowisku akademickim. Studenci
czáonkowie Koáa Naukowego IUS ADMINISTRATIVUM NOVUM dziaáającego przy Instytucie Nauk Administracyjnych na Wydziale Prawa, Administracji
i Ekonomii Uniwersytetu Wrocáawskiego podjĊli siĊ w 2010 r. z sukcesem stworzenia publikacji pt.: Kodeks Etyki Studentów Wydziaáu Prawa, Administracji
i Ekonomii Uniwersytetu Wrocáawskiego z komentarzem, napisanej pod kierunkiem A. Szadok-BratuĔ. Warto w tym miejscu przytoczyü jakĪe wymowne sáowa
redaktora tej pozycji: „Czar bycia studentem, jeĞli przyjrzeü siĊ mu z bliska, wcale nie wydaje siĊ taki czarowny. Jego czasoprzestrzeĔ i związany z nią sposób myĞlenia i odczuwania etycznego rozpoĞcierają siĊ miĊdzy biegunami epoki digitalnej – z jednej, a oĞwiecenia – z drugiej. MiĊdzy sposobem bycia w cyberprzestrzeni
Facebooka, Hotmaila czy Twittera, czyli etyką ››nanibizmu‹‹ (zjawisko opisane w powieĞci Dominiki OĪarowskiej Nie uderzy Īaden piorun), a sposobem bycia
w realprzestrzeni akademickiej aksjologii Uniwersytetu Wrocáawskiego, czyli etyką ››autentyzmu‹‹. Pokolenie máodych znajduje siĊ w sytuacji poszukiwania
wyjĞcia z dwóch skrajnoĞci – skrajnoĞci ery Web 2.0 i dziedzictwa sokratejskiego ethosu. Pierwsza skrajnoĞü fascynuje magią technologicznych (auto)kreacji,
niosąc ze sobą egzystencjonalne zagroĪenia ››wydziedziczonej toĪsamoĞci‹‹, piĊtna cyfrowej biograÞi, utrwalonego wizerunku online zapisanego w banku permamentnej cyberpamiĊci. Druga – domaga siĊ przewartoĞciowania klasycznego kanonu akademickich uniwersaliów, niedostosowanego formą ekspresji do myĞlenia
à la Google. MyĞlenia asocjacyjnego, które nieĞmiaáo konkuruje z uniwersyteckim dialogiem, opierającym siĊ na rozumowaniu implikacyjnym. (…) Autorzy –
studenci – z máodzieĔczym wdziĊkiem dali opór surowym ocenom socjologów, wieszczących moralno intelektualną degrengoladĊ ludzi pokolenia transformacji
ustrojowej. Pokazali siebie w aksjologicznej ramie tradycji, jako wspólnotĊ miejsca i czasu – Cives Universitatis Wratislaviensis”. A. Szadok-BratuĔ (red)., Kodeks
Etyki Studentów Wydziaáu Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocáawskiego z komentarzem, Wrocáaw 2010, s. 6-13.
32 Zob. C. Whitbeck, Ethics in the Works: Understanding Ethical Problems in Engineering Practise and Research, New York 1997; W. W. May (red.),
Ethics and Higher Education, New York 1990.
33 Zob. A. Badiou, Etyka. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2009; A. MacIntyre, Etyka i polityka, Warszawa 2009.
34 Zob. Kancelaria Sejmu, Etyka parlamentarna, Warszawa 2000.
35 Zob. P. Kuczma, Lobbing w Polsce, ToruĔ 2010.
36 Zob. S. Miller, J. Blackler, A. Alexandra, Police Ethics, “Australian Publishing” 2006; M. Goetel, PodrĊcznik policjanta, Szczytno 1996; D. Donsen,
Police Ethics, SpringÞeld 1973.
37 Zob. M. Lubiszewski, R. FordoĔski, T. Jasudowicz (red.), Wybrane problemy miĊdzynarodowego prawa humanitarnego, Olsztyn 2004; J. Wolfendale,
Torture and the Military Profession, New York 2007.
38 Zob. J. ĝwiątkiewicz, Rzecznik Praw Obywatelskich w polskim systemie prawnym, Warszawa 2001; A. Zoll, Rzecznik Praw Obywatelskich, ZamoĞü
2005.
39 Zob. J. Krukowski, Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2005.
40 Gáos K. Grabowskiego Prezesa Związku Maklerów i Doradców, [cyt. za:] H. Izdebski, P. SkuczyĔski, dz. cyt., s. 55-56.
41 Ustawa z dnia 6.06.1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 637 z póĨn. zm.).
42 Zaáącznik do uchwaáy nr 8/VIII/2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dn. 28.12.2010 r.
43 Zob. Art. 6 ust. 1, ustawa o radcach prawnych, dz. cyt.
96
Ogrody nauk i sztuk nr 2015 (5)
gami prawnymi i etycznymi. Obowi­zuj­cy obecnie Kodeks zawiera katalog precyzyjnie sformuÙowanych norm etycznych, zakazów i obowi­zków44. Zasady etyki wyznaczaj­ reguÙy zachowania radców prawnych na kilku podstawowych
pÙaszczyznach: w sferze kontaktów z klientami, wobec s­dów i innych organów, w stosunku do innych radców prawnych
i samorz­du radcowskiego oraz w zakresie obowi­zków wobec spoÙeczeÚstwa45.
Istot­ tworzenia etyki zawodowej46, w tym etyki radcy prawnego, jest potrzeba dziaÙania nie tylko zgodnego z liter­
ustawodawstwa stanowionego przez szeroko poj¿te paÚstwo, lecz takČe dziaÙanie zgodnie z zasadami moralnymi, w tym
reguÙami rzetelnego, uczciwego, a zatem profesjonalnego dziaÙania. Etyka w zakresie deontologii ma charakter wiedzy
o powinnoïciach, jakie naleČy speÙnia°, wyst¿puj­c w rozmaitych rolach spoÙecznych. To nauka o wÙaïciwym, sÙusznym
post¿powaniu47.
Obowi­zkiem radcy prawnego jest sÙuČba interesom sprawiedliwoïci przejawiaj­ca si¿ w sumiennym wykonywaniu
zawodu, ale takČe przestrzeganiu zasad moralnych i etycznych. Radca prawny obowi­zany jest dba° o godnoï° zawodu
przy wykonywaniu czynnoïci zawodowych, ale takČe w dziaÙalnoïci publicznej i w Čyciu prywatnym48. R. Tokarczyk,
badacz dziedziny etyki prawniczej, podkreïla, Če rozumienie istoty tego zagadnienia wymaga ukazania jej przedmiotu
w trzech grupach: jako odr¿bnej dyscypliny naukowej, jako zespoÙu norm reguluj­cych etyki zawodowe prawników, jako
odr¿bny przedmiot akademickiej edukacji prawniczej49.
T. Pietrzykowski wyjaïnia, Če o materialnej moralnoïci i niemoralnoïci zachowania prawnika przes­dza ostatecznie
to, czy w konkretnych okolicznoïciach jego post¿powanie w wystarczaj­cym stopniu zorientowane jest na realizacj¿ wartoïci zawodowych czy teČ zostan­ one zignorowane50. Etyka zawodowa to wynik spoÙecznie przyj¿tych i aprobowanych
wskazaÚ co do wykonywania danego zawodu. M. Kulesza i M. NizioÙek trafnie punktuj­ argumenty przemawiaj­ce za
promowaniem etyki zawodowej (równieČ etyki prawniczej, etyki radcy prawnego):
- etyka zawodowa uszczegóÙawia ogólne treïci norm etycznych, dostosowuj­c je do bardziej konkretnych, specyÞcznych sytuacji,
- pomaga w rozwi­zywaniu konßiktów, typowych dla danego zawodu, cz¿sto niespotykanych gdzie indziej,
- okreïla wzorzec osobowy poČ­dany dla danego zawodu, formuÙuje koncepcj¿ dobra, do którego realizacji okreïlona
praca zawodowa powinna zmierza°,
- funkcjonuj­cy w ramach konkretnej profesji zbiór norm post¿powania przez sam fakt istnienia i ich respektowania
zwi¿ksza szacunek dla danego zawodu, wspóÙtworz­c etos zawodowy i tradycj¿,
- uÙatwia wykonywanie okreïlonego zawodu, wpÙywa na jego prestiČ pomaga w rozwi­zywaniu konßiktów,
- daje pewien rodzaj zabezpieczenia moralnego, zwÙaszcza w sytuacjach nowych pozwala na szybsze podejmowanie
decyzji51.
Profesjonalizacja etyki radcy prawnego przejawia si¿ przede w post¿puj­cej specjalizacji i komercjalizacji zawodów
prawniczych. Pojawia si¿ wiele nowych ról zawodowych prawników, którym towarzysz­ nowe formy ksztaÙcenia i organizacji. Dodatkowo dynamicznemu rozwojowi gospodarki rynkowej towarzysz­ nowe formy profesjonalizmu, które
jako problem praktyczny stawiaj­ relacje mi¿dzy jego standardami a tradycyjn­ etyk­ zawodow­. Na rynku usÙug prawniczych pojawia si¿ wiele nowych osób, cz¿sto s­ to tzw. quasi – prawnicy, którzy nie s­ zobowi­zani do przestrzegania
norm etycznych. Rywalizacja o usÙugi, o klienta, jest coraz bardziej wyraĊna, dlatego oczywistym punktem zwrotnym
do postawienia wyraĊnej linii oddzielaj­cej radców prawnych od osób i podmiotów nieprofesjonalnych jest staÙe i ustawiczne promowanie etosu zawodowego tej profesji. Z jednej strony, co trzeba wyraĊnie podkreïli°, odwoÙywanie si¿ do
obowi­zków zawodowych, ról zawodowych czy katalogu cnót nie jest w stanie rozwi­zywa° codziennych dylematów
i sporów, z drugiej natomiast odrzucenie tych tradycyjnych poj¿° etyki prawniczej mogÙoby tylko pogÙ¿bi° niejasnoï°
sytuacji. Teoria etyki prawniczej odwoÙuj­ca si¿ do wszystkich tych poj¿° i b¿d­cych ich ĊródÙem tradycji moČe mie°
44 Zgodnie z wyrokiem Sądu OkrĊgowego w GdaĔsku I Wydziaá Cywilny z dn. 20.10.2014 r. w sprawie o sygn. akt I C 343/14 „Kodeks Etyki Radcy
Prawnego zawiera (…) obowiązki o charakterze moralno – etycznym wskazujące katalog czynnoĞci skáadających siĊ na istotĊ zawodu radcy prawnego”.
45 Zob. H. Duszka-Jakimko, Etyczne standardy dziaáaĔ mediatora w postĊpowaniu pozasądowym, „Pro Publico Bono” 2006, nr 2, s. 61-70.
46 Zob. R. Sarkowicz, AmerykaĔska etyka prawnicza, Zakamycze 2004.
47 Zob. P. Sarnecki, Radca prawny jako zawód zaufania publicznego, „Radca Prawny” 2002, nr 4-5; A. Szubielski, Etyka radcy, „PaĔstwo i Prawo” 1996,
nr 5.
48 Zob. art. 6 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, dz. cyt.
49 R. Tokarczyk, Etyka…, dz. cyt., s. 25-26.
50 T. Pietrzykowski, Podstawowe wartoĞci zawodów prawniczych, „Radca Prawny” 2011, nr 115-116, s. 3D-6D.
51 Zob. M. Kulesza, M. Nizioáek, Etyka sáuĪby publicznej, Warszawa 2010, s. 61-62.
Ogrody nauk i sztuk nr 2015 (5)
97
doniosÙoï° praktyczn­, o ile tylko – w sposób bezpoïredni lub dzi¿ki prowadzeniu dalszych badaÚ – b¿dzie pomocna
w budowaniu nowych normatywnych modeli etyki prawniczej uwzgl¿dniaj­cych tradycje z jednej i wyzwania nowoczesnoïci z drugiej strony52.
Podsumowanie
W Etyce nikomachejskiej czytamy, Če „prawym jest ten, kto takie czyny postanawia i takich zwykÙ dokonywa° i kto nie
obstaje uparcie przy swoim prawie na niekorzyï° drugiego, lecz pozwala si¿ ukróci°, nawet wtedy, gdy ma prawo po
swojej stronie; trwaÙa dyspozycja do takiego post¿powania jest prawoïci­; jest ona pewnym rodzajem sprawiedliwoïci,
a nie róČn­ od niej cech­ charakteru53”. Etyka prawnicza, etyka radcy prawnego jest zÙoČonym tworem, stanowi­cym
trwaÙy fundament, bez którego wykonywanie tej profesji byÙoby dalece w­tpliwe. …adna etyka zawodowa, nawet najlepiej sformuÙowana, najlepiej przemyïlana, nie moČe zwolni° od samodzielnego myïlenia, oceniania, wybierania najlepszej
moralnie drogi. KaČda etyka zawodowa stoi bowiem na straČy pozaosobistego dobra wykonawcy danego zawodu. Tylko
osoba rozumiej­ca znaczenie tego narz¿dzia w Čyciu kaČdego spoÙeczeÚstwa jest zdolna do wykonania reguÙ nakazu
moralnego, które istniej­ jedynie w sytuacji wspóÙzaleČnoïci kultury osobistej, moralnej i kultury prawnej.
Bibliografia:
Teksty ĊródÙowe/akty prawne:
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
Kodeks Etyki Radcy Prawnego, ZaÙ­cznik do uchwaÙy nr 8/VIII/2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dn. 28.12.2010 r.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2.04.1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z póĊn. zm.)
Instytut Etyki Prawniczej, Raport S­downictwo i zawody prawnicze w debacie publicznej, Warszawa 2011.
Ustawa z dn. 6.06.1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 637 z póĊn. zm.)
Wyrok S­du Okr¿gowego w GdaÚsku I WydziaÙ Cywilny z dn. 20.10.2014 r. o sygn. akt I C 343/14
Ksi­Čki/czasopisma:
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
Arendt H., Odpowiedzialnoï° i wÙadza s­dzenia, Warszawa 2003
Arystoteles, Etyka nikomachejska, Warszawa 1982
Bogucka I., Pietrzykowski T., Etyka w administracji publicznej, Warszawa 2010
Duszka-Jakimko H., Etyczne standardy dziaÙaÚ mediatora w post¿powaniu pozas­dowym, „Pro Publico Bono” 2006, nr 2
Duszka-Jakimko H., Nizio E., Etyka prawnicza jako szczególny wyraz etyki szczególnej, „Przegl­d Prawa i Administracji” 2006, nr LXXIV
Falkowska A., Zasady etyki w zawodzie radcy prawnego, „Ekonomia i Prawo” 2010, nr VI
Gasparski W., SÙowo wst¿pne, [w:] Gasparski W., JabÙoÚska-Bonca J., Biznes. Prawo. Etyka, Warszawa 2009
Gray C., An Ethical Guide for Judges and Their Families, “American Judicature Society” 2002
Gray C., Ethical Standards for Judges, “American Judicature Society” 1999
Hall J. W., Professional Responsibility of the Criminal Lawyer, New York 1996.
Izbebski H., SkuczyÚski P. (red.), Etyka zawodów prawniczych. Etyka prawnicza, Warszawa 2006
Kant I., MetaÞzyczne podstawy nauki prawa, K¿ty 2006
Klatka Z., Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 1999
Kulesza M., NizioÙek M., Etyka sÙuČby publicznej, Warszawa 2010
Leighton P., Reiman J., Criminal Justice Ethics, New York 2000
Roï J., Swoistoï° etyki zawodowej urz¿dnika, [w:] B­k D. (red.), Etos Urz¿dnika, Warszawa 2007
Norton J.E., Ethics and AĴorney General, “Judicature” 1991
Pietrzykowski T., Podstawowe wartoïci zawodów prawniczych, „Radca Prawny” 2011, nr 115-116
Romer T., Najda M., Etyka dla s¿dziów. RozwaČania, Warszawa 2007
Sarkowicz R., AmerykaÚska etyka prawnicza, Zakamycze 2004
Sarnecki P., Radca prawny jako zawód zaufania publicznego, „Radca Prawny” 2002, nr 4-5
Sk­pska G., Prawo a dynamika spoÙecznych przemian, Kraków 1992
SkuczyÚski P., Sykuna S. (red.), Leksykon etyki prawniczej, Warszawa 2013
SÙawek T., Powrót Sokratesa. Czy potrzebna nam etyka zawodowa?, „Radca Prawny” 2003, nr 6
SobaÚski R., Uwagi o etyce zawodów prawniczych, „Radca Prawny” 2003, nr 4
Szubielski A., Etyka radcy, „PaÚstwo i Prawo” 1996, nr 5
Thornburgh R., Ethics and AĴorney General: The AĴorney General Responds, Judicature 1991
Tokarczyk R., Etyka prawnicza, Warszawa 2011
Ziajda J. (red.), Etyka s¿dziowska w okresie transformacji ustrojowej, RódĊ 1995
52 P. SkuczyĔski, dz. cyt., s. 97-99.
53 Arystoteles, Etyka nikomachejska, Warszawa 1982, s. 200-203.
98
Ogrody nauk i sztuk nr 2015 (5)