1 Prof. UG dr hab. Jakub Stelina Uniwersytet Gdański Mianowanie

Prof. UG dr hab. Jakub Stelina
Uniwersytet Gdański
Mianowanie jako podstawa zatrudnienia referendarzy i kuratorów sądowych
1. Geneza mianowania pracowniczego
Mianowanie tradycyjnie wiąże się z zatrudnieniem w służbie publicznej. W okresie
przedwojennym zatrudnienie to podlegała prawu publicznemu. Dyferencjacja systemu prawa
na publiczne i prywatne, wykluczała możliwość stosowania określonych instytucji prawnych
do stosunków różniących się od nich pod względem charakteru prawnego. Stąd na terenie
prawa pracy, zaliczanego do prawa prywatnego, stosowane były instrumenty prawne
właściwe tej części systemu prawnego, a więc umowy zawierane pomiędzy formalnie
równorzędnymi podmiotami. Z podanych względów nie stosowano umów w prawie
publicznym, wychodząc z założenia, że nie są one dostosowane do specyfiki stosunków
publicznoprawnych opartych na władczej pozycji państwa wobec obywateli. Państwo nie
negocjowało ze swoimi obywatelami, gdyż korzystając z przysługującego mu imperium
mogło narzucać swą wolę podporządkowanym sobie jednostkom. Dlatego w okresie
międzywojennym za najbardziej odpowiedni sposób kreowania stosunków służbowych, a
więc stosunków zatrudnienia w sferze publicznej, uznawano władczy akt administracyjny
(nominację, później także powołanie). Dzięki temu oba reżimy zatrudnienia, a więc
prywatnoprawny reżim pracowniczy i publicznoprawny reżim służbowy, pozostawały
względem siebie autonomiczne.
Sytuacja uległa zmianie w wyniku daleko idących przeobrażeń o charakterze politycznym,
ustrojowym i ekonomicznym, jakie zaszły w Polsce po 1945 r. Z przyczyn politycznych
rugowano mianowanie z administracji, zastępując je umowami o pracę. Procesy te
doprowadziły z jednej strony do formalnego uznania mianowania za instytucję prawa pracy, z
drugiej zaś do ograniczenia jego zastosowania. Z dniem 1 stycznia 1975 r. cały aparat
administracyjny państwa, a więc zarówno terenowy, jak i centralny, został objęty Kodeksem
pracy, a zatem formalnie urzędników państwowych uznano za pracowników w rozumieniu
prawa pracy a urzędnicze stosunki służbowe uległy przekształceniu w stosunki pracy.
Dopełnieniem zmian było całkowite wyeliminowanie mianowania jako podstawy
zatrudnienia w całej administracji.
W 1982 r. mianowanie wróciło do administracji. Po roku 1989 nastąpiło dalsze ograniczenie
roli mianowania jako podstawy nawiązania stosunku. Obecnie występuje ono w administracji
rządowej, szkolnictwie, nauce i wymiarze sprawiedliwości. Poza wymiarem sprawiedliwości
jest ono jednak w istocie traktowane jako równorzędna podstawa z umowami o pracę.
Obserwujemy ponadto zjawisko jego dalszego ograniczania.
1
2. Charakter prawny mianowania pracowniczego. Cechy stosunku pracy z
mianowania
PO inkorporowaniu mianowania do prawa pracy wątpliwości budził charakter stosunków
pracy przekształconych ze stosunków służbowych. Od czasu wejścia w życie Kodeksu pracy
w doktrynie prezentowano różne teorie mające za cel wyjaśnienie istoty nominacji
pracowniczej. Wyróżnić można trzy podstawowe grupy tych teorii:
a) Mianowanie jako akt administracyjny.
b) Mianowanie jako akt (czynność) o charakterze złożonym.
c) Mianowanie jako czynność z zakresu prawa pracy
d) Mianowanie jako oświadczenie woli.
Cechy stosunku pracy z mianowania – tradycyjnie: ponadstandardowe wymagania,
wzmożona stabilizacja, wzmożona dyspozycyjność, droga służbowa dla rozstrzygania sporów
(wyłączenie drogi sądowej), podleganie reżimowi odpowiedzialności dyscyplinarnej. Było to
pokłosiem publicznoprawnego charakteru służby. Obecnie część z tych modelowych cech
odpadła (np. wyłączenie drogi sadowej), inne się upowszechniły poza stosunkami
służbowymi (np. rygory selekcyjne, odpowiedzialność dyscyplinarna). Natomiast stabilizacja
zatrudnienia i dyspozycyjność związane są obecnie z realizacją określonych wartości (np.
niezależności czy apolityczności służby). W niektórych przypadkach wzmożona stabilizacja
wynika już tylko z utrzymywania uprzywilejowanego statusu niektórych grup zawodowych.
3. Mianowanie w wymiarze sprawiedliwości – zagadnienia wprowadzające
Zakres podmiotowy mianowania w wymiarze sprawiedliwości:
- sędziowie i prokuratorzy
- referendarze sądowi
- kuratorzy sądowi
- personel administracyjny
4. Mianowanie jako podstawa zatrudnienia referendarzy sądowych
Rygory selekcyjne:
1) obywatelstwo polskie i korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) nieskazitelny charakter,
3) magister prawa
2
4) ukończenie 24 lat,
5) ukończenie aplikacji ogólnej prowadzonej przez Krajową Szkołę Sądownictwa i
Prokuratury lub zdanie egzaminu sędziowskiego, prokuratorskiego, notarialnego,
adwokackiego lub radcowskiego.
Nabór
Mianowanie
Ślubowanie
Status referendarza
– art. 151 §1 PUSP „W zakresie wykonywanych obowiązków referendarz jest niezależny co
do treści wydawanych orzeczeń i zarządzeń określonych w ustawach”.
- art. 151 a PUSP „Referendarz może zostać przeniesiony na inne miejsce służbowe tylko za
jego zgodą. Przeniesienia na inne miejsce służbowe na obszarze danej apelacji dokonuje
prezes sądu apelacyjnego, a poza obszar apelacji - Minister Sprawiedliwości.
§ 2. Zgoda referendarza na przeniesienie na inne miejsce służbowe nie jest wymagana w
przypadku:
1) zniesienia stanowiska w wyniku zmiany w organizacji sądownictwa lub zniesienia
danego sądu lub wydziału albo przeniesienia siedziby sądu,
2) niedopuszczalności zajmowania stanowiska referendarza w danym sądzie wskutek
zawarcia związku małżeńskiego albo powstania stosunku powinowactwa, o którym
mowa w art. 6,
3) gdy wymaga tego wzgląd na powagę stanowiska referendarza, na wniosek kolegium
właściwego sądu okręgowego.
§ 3. Do przeniesienia referendarza na inne miejsce służbowe przepis art. 76 stosuje się
odpowiednio.
§ 4. Prezes sądu apelacyjnego może delegować referendarza, za jego zgodą, do pełnienia
czynności referendarza w innym sądzie na obszarze danej apelacji, na czas określony.
§ 5. Minister Sprawiedliwości może delegować referendarza, za jego zgodą:
1) do pełnienia czynności referendarza w innym sądzie na obszarze innej apelacji,
2) do pełnienia czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości lub innej
jednostce organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego
nadzorowanej
- na czas określony, nie dłuższy niż dwa lata, albo na czas nieokreślony. Przepis art. 78 § 1b
stosuje się odpowiednio.
§ 6. Jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, delegowanie referendarza
do pełnienia czynności referendarza w innym sądzie może nastąpić nawet bez jego
zgody, na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy. Delegowanie referendarza bez jego zgody
może być powtórzone nie wcześniej niż po upływie trzech lat.
§ 7. W okresie delegowania, w przypadkach wskazanych w § 4-6, referendarz ma prawo
do wynagrodzenia zasadniczego, przysługującego na jego stanowisku, oraz dodatku za
długoletnią pracę; przepisy art. 77 § 4 i 6 oraz art. 78 § 1 i 3 stosuje się odpowiednio.
§ 8. W przypadku delegowania referendarza do innego sądu bez jego zgody lub na okres
dłuższy niż 6 miesięcy, referendarzowi przysługuje dodatek w wysokości 10%
wynagrodzenia zasadniczego. W przypadku delegowania do Ministerstwa Sprawiedliwości
lub innej jednostki organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego
3
nadzorowanej referendarzowi przysługuje dodatek funkcyjny. Do ustalania wysokości
dodatku funkcyjnego stosuje się przepisy o dodatkach funkcyjnych przysługujących sędziom.
§ 9. Minister Sprawiedliwości może delegować referendarza, za zgodą referendarza i
zgodnie z jego kwalifikacjami, do pełnienia obowiązków lub funkcji poza granicami państwa,
w ramach działań podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lub ponadnarodowe
oraz zespoły międzynarodowe, działające na podstawie umów międzynarodowych, w tym
umów konstytuujących organizacje międzynarodowe, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą
Polską, na czas określony, nie dłuższy niż cztery lata. Delegowanie może zostać powtórzone
na kolejny okres, nieprzekraczający czterech lat. Przepisy art. 78a stosuje się odpowiednio.
§ 10. Rozwiązanie stosunku pracy z referendarzem może nastąpić w drodze
wypowiedzenia w przypadku:
1) uzyskania dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej okresowej oceny,
2) zniesienia sądu lub jego reorganizacji, powodującej utratę możliwości dalszego
zatrudnienia referendarza,
3) uznania przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za trwale
niezdolnego do pełnienia obowiązków referendarza,
4) osiągnięcia wieku 65 lat, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia uzyskanie prawa do
emerytury,
5) skazania referendarza za przestępstwo inne niż wymienione w § 16.
§ 11. W przypadku rozwiązania stosunku pracy z referendarzem na podstawie § 10 pkt 2,
w okresie między ustaniem zatrudnienia w likwidowanym lub reorganizowanym sądzie a
podjęciem pracy lub działalności gospodarczej, referendarzowi przysługuje świadczenie
pieniężne ze środków budżetu państwa przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy, obliczone
jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy; świadczenie to nie przysługuje
referendarzowi, który nabył prawo do emerytury.
§ 12. Referendarz może wypowiedzieć stosunek pracy.
§ 13. Okres wypowiedzenia wynosi trzy miesiące.
§ 14. Stosunek pracy z referendarzem może być rozwiązany za porozumieniem stron.
§ 15. W przypadku wszczęcia przeciwko referendarzowi postępowania karnego lub
postępowania dyscyplinarnego prezes sądu apelacyjnego może zawiesić referendarza w
czynnościach służbowych, z obniżeniem na czas trwania zawieszenia wysokości
wynagrodzenia w granicach od 25% do 50%. Jeżeli postępowanie dyscyplinarne lub
postępowanie karne zostało umorzone lub zakończyło się uniewinnieniem, referendarzowi
wypłaca się zatrzymane wynagrodzenie.
§ 16. W przypadku utraty obywatelstwa polskiego lub skazania za umyślnie popełnione
przestępstwo ścigane z urzędu lub przestępstwo skarbowe, stosunek pracy z referendarzem
rozwiązuje się bez wypowiedzenia. Stosunek pracy z referendarzem może być rozwiązany
bez wypowiedzenia z przyczyn określonych w art. 53 Kodeksu pracy”.
- Art. 152. PUSP „§ 1. Za naruszenie swoich obowiązków, w tym za oczywistą i rażącą
obrazę przepisów prawa i uchybienie godności stanowiska, referendarz ponosi
odpowiedzialność dyscyplinarną.
§ 2. Karami dyscyplinarnymi są:
1) nagana,
2) nagana z ostrzeżeniem,
3) nagana z obniżeniem wynagrodzenia zasadniczego o 10 % na okres dwóch lat,
4) wydalenie z pracy.
§ 3. W sprawach dyscyplinarnych referendarzy orzekają komisje dyscyplinarne.
§ 4. Komisje dyscyplinarne powołują prezesi sądów okręgowych do rozpatrywania w
pierwszej instancji spraw dyscyplinarnych referendarzy zatrudnionych w okręgu sądowym.
4
§ 5. Minister Sprawiedliwości powołuje komisję dyscyplinarną do rozpatrywania spraw
dyscyplinarnych referendarzy w drugiej instancji.
§ 6. Do składu komisji dyscyplinarnych, o których mowa w § 4 i 5, powołuje się
referendarzy.
§ 7. Za przewinienia mniejszej wagi referendarz ponosi odpowiedzialność porządkową.
Karą porządkową wymierzaną przez prezesa sądu jest upomnienie.
§ 8. W zakresie nieuregulowanym w ustawie do odpowiedzialności dyscyplinarnej i
porządkowej referendarzy stosuje się odpowiednio przepisy o odpowiedzialności
dyscyplinarnej i porządkowej urzędników państwowych mianowanych”.
5. Mianowanie jako podstawa zatrudnienia kuratorów sądowych
Zadania - Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze
wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, związane
z wykonywaniem orzeczeń sądu.
Zatrudnienie - Kuratora zawodowego mianuje, odwołuje, przenosi do innego sądu lub
zespołu kuratorskiej służby sądowej albo zawiesza w czynnościach prezes sądu okręgowego,
na wniosek kuratora okręgowego.
Rygory selekcyjne - Kuratorem zawodowym może być mianowany ten, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego,
4) ukończył wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych,
socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia
podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub
prawnych,
5) odbył aplikację kuratorską,
6) zdał egzamin kuratorski.
Minister Sprawiedliwości, na wniosek prezesa sądu okręgowego, może, w szczególnie
uzasadnionych wypadkach, zwolnić od obowiązku odbycia aplikacji kuratorskiej i złożenia
egzaminu kuratorskiego.
Do określania stanu zdrowia wymaganego do podjęcia obowiązków kuratora zawodowego
lub aplikanta kuratorskiego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przeprowadzania
badań kandydatów do objęcia urzędu sędziego.
Stabilizacja zatrudnienia Rozwiązanie stosunku pracy z kuratorem zawodowym może
nastąpić, w drodze wypowiedzenia, w razie:
1) otrzymania negatywnej oceny pracy, potwierdzonej ponowną taką oceną, która nie może
być dokonana wcześniej niż po upływie 4 miesięcy,
2) likwidacji sądu lub jego reorganizacji, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie kuratora na
inne stanowisko w tym samym okręgu,
3) trwałej utraty zdolności fizycznej lub psychicznej do pracy na zajmowanym stanowisku,
jeżeli nie ma możliwości przeniesienia kuratora do innej pracy, odpowiedniej do jego
stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych, albo gdy kurator odmawia przejścia do takiej
pracy,
4) nabycia prawa do emerytury.
5
1. Stosunek pracy z kuratorem zawodowym ulega z mocy prawa rozwiązaniu z jego winy, bez
wypowiedzenia, w razie:
1) prawomocnego orzeczenia środka karnego pozbawienia praw publicznych albo zakazu
wykonywania zawodu,
2) prawomocnego ukarania karą dyscyplinarną wydalenia ze służby kuratorskiej,
3) zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym
stanowisku.
Rozwiązanie stosunku pracy z kuratorem bez wypowiedzenia może nastąpić także w razie
jego nieobecności w pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż rok lub odosobnienia ze
względu na chorobę zakaźną w okresie pobierania z tego tytułu zasiłku, a także w razie
usprawiedliwionej nieobecności w pracy z innych przyczyn - po upływie okresów
przewidzianych w art. 53 Kodeksu pracy.
Dyspozycyjność
Minister Sprawiedliwości może delegować kuratora zawodowego, za jego zgodą, do pełnienia
czynności w Ministerstwie Sprawiedliwości, związanych z nadzorem nad pracą kuratorów.
Kuratorowi delegowanemu do pełnienia czynności w Ministerstwie Sprawiedliwości mogą
być powierzone obowiązki na stanowiskach pracy należących do służby cywilnej, z
wyłączeniem stanowiska dyrektora generalnego urzędu. W razie powierzenia kuratorowi
delegowanemu obowiązków na stanowisku pracy należącym do służby cywilnej, stanowisko
to uważa się za obsadzone.
Kurator delegowany do pełnienia czynności w Ministerstwie Sprawiedliwości ma prawo do
wynagrodzenia zasadniczego przysługującego mu na zajmowanym stanowisku kuratorskim
oraz dodatku za długoletnią pracę. W okresie delegacji kurator otrzymuje takie dodatki do
wynagrodzenia, jakie przysługują pracownikom Ministerstwa Sprawiedliwości zatrudnionym
na stanowiskach pracy, których zakres obowiązków został powierzony kuratorowi.
W razie likwidacji sądu prezes sądu okręgowego przenosi kuratora okręgowego i zastępcę
kuratora okręgowego do pracy w sądzie rejonowym.
Po przeniesieniu kuratorowi, o którym mowa w ust. 1, przysługuje przez okres 6 miesięcy
wynagrodzenie nie niższe od dotychczasowego.
Jeżeli jest to konieczne ze względu na szczególne potrzeby sądu, kuratora można
przenieść do innego sądu lub zespołu kuratorskiego w tej lub innej miejscowości w tym
samym okręgu sądowym, zachowując dotychczasowe wynagrodzenie. Kuratorowi
przeniesionemu do pracy w sądzie położonym w innej miejscowości przysługują: zwrot
uzasadnionych kosztów przeniesienia, diety i zwrot kosztów podróży.
Odpowiedzialność Kuratorzy zawodowi ponoszą odpowiedzialność porządkową albo
dyscyplinarną za naruszenie obowiązków kuratora.
6