2. List do władz na temat stanu dziedzctwa postindustrialnego

Organizatorzy i Uczestnicy I Kongresu Ochrony Zabytków
Chorzów, dnia 12 lutego 2014 r.
List otwarty w sprawie katastrofalnego stanu zabytków poprzemysłowych
Pan Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Pani Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Pan Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Pan Prezes Rady Ministrów
Pani Wicepremier, Minister Infrastruktury i Rozwoju
Pan Minister Gospodarki
Pan Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Szanowni Państwo,
Zwracamy się do Państwa zaniepokojeni stanem zabytków postindustrialnych Śląska. Jesteśmy głęboko
dotknięci postępującą degradacją tego unikatowego dziedzictwa, stanowiącego fundament naszej
tożsamości, tak istotny dla zachowania pamięci o historii rozwoju regionu i jego tradycji. Aktualny stan
obiektów poprzemysłowych jest zły, co zagraża doszczętną dewastacją ich substancji zabytkowej, a w
konsekwencji rozbiórką i całkowitym zniknięciem z krajobrazu. Krótkowzroczna polityka władz doprowadziła
do sytuacji, w której możemy mówić o bezpowrotnym zniszczeniu wielu pomników kultury i historii Śląska
oraz innych regionów poprzemysłowych. Oburzający wydaje się fakt, że nigdy nie został stworzony, ani
nawet na poważnie nie był rozważany, żaden dedykowany program wsparcia dla tej kategorii dziedzictwa
kulturowego. Okazuje się, że ani władze wojewódzkie, ani miasto nie są w stanie udźwignąć ciężaru
związanego z ochroną i rewaloryzacją wielu cennych zabytków poprzemysłowych o znaczeniu
ponadlokalnym, które wymagają znaczących nakładów. Obecna sytuacja jest tak tragiczna, że
natychmiastowa interwencja państwa jest niezbędna.
Nie możemy czekać, aż pomniki dziedzictwa poprzemysłowego Śląska i innych regionów Polski będziemy
mogli oglądać jedynie na fotografiach, zatem postulujemy o:
1. Stworzenie Narodowego Funduszu Ochrony Zabytków Poprzemysłowych, którego zadaniem będzie
przejmowanie w zarząd zabytkowych obiektów przemysłowych (ruchomych i nieruchomych) znajdujących
się we władaniu spółek Skarbu Państwa w momencie wyłączania ich z czynnej produkcji. Fundusz mógłby
1
mieć również możliwość zabezpieczania substancji zabytkowej w likwidowanych przedsiębiorstwach
prywatnych.
Można wskazać kilka przykładowych sposobów pozyskiwania środków na ten cel, między innymi:
- przekierowanie określonego procentu z funduszy przeznaczonych na likwidacje zakładów
przemysłowych (np. funduszy likwidacji kopalń);
- przeznaczenie na ten cel, jako realizację ochrony krajobrazu kulturowego, określonego procentu z
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;
- oparcie rozwiązania na konstrukcji Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa;
źródłami finansowania funduszu dla Krakowa są m.in. dotacje celowe z budżetu centralnego,
darowizny i dobrowolne wpłaty osób fizycznych i prawnych, środki przekazane przez fundacje,
wpłaty z organizowanych zbiorek publicznych i imprez oraz środki z Centralnego Funduszu Rozwoju
Kultury.
2. Uwzględnienie w priorytetach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego działań na rzecz
promocji poprzemysłowego dziedzictwa regionów opierających swą kulturę na przeszłości postindustrialnej
oraz uruchomienie odpowiednich programów ministerialnych, dedykowanych szczególnie istotnym
obszarom ochrony i opieki nad poprzemysłowym dziedzictwem kulturowym.
3. Opracowanie oraz wdrożenie całościowych rozwiązań w ramach obecnego prawnego systemu ochrony
zabytków, w szczególności poprzez rozwiązania takie jak:
a. Wypracowanie instrumentów preferencyjnych dla prywatnych właścicieli chcących podjąć się
renowacji znajdującego się w ich posiadaniu obiektu zabytkowego np. w postaci ulg
podatkowych dotyczących podatków PIT lub CIT.
b. Egzekwowanie sankcji ustawowych. Wdrożenie skutecznych instrumentów prawnych,
gwarantujących egzekwowanie ustawowych sankcji za bezprawne działania podejmowane
względem obiektów zabytkowych.
c. Uniezależnienie organów ochrony zabytków od wojewodów i władz wykonawczych wszystkich
poziomów samorządu oraz odpolitycznienie stanowiska Generalnego Konserwatora Zabytków.
d. Stworzenie transparentnego systemu wpisywania oraz wykreślania zabytków ruchomych oraz
nieruchomych w rejestrze zabytków. Dzięki temu wyeliminuje się sytuacje, w których obiekty
wpisane do rejestru zabytków są wyburzane z pominięciem formalnych procedur, takich jak
uzyskanie decyzji o wykreśleniu z rejestru, oraz bez rzetelnego udowodnienia bezpowrotnej
materialnej utraty wartości zabytkowej.
2
e. Spółki Skarbu Państwa jako wzór społecznej odpowiedzialności biznesu.
Uważamy, że to właśnie spółki Skarbu Państwa, w których posiadaniu i dyspozycji znajduje się
wiele nieruchomych i ruchomych zabytków techniki, jako podmioty dysponujące kapitałem
publicznym powinny stanowić wzór społecznej odpowiedzialności biznesu i być zobowiązane do
ochrony wartościowych obiektów zabytków, znajdujących się w ich władaniu. Tymczasem zbyt
często (żeby nie powiedzieć: nagminnie) w wyniku ich krótkowzrocznych działań unikatowe
obiekty znajdujące się w ich władaniu popadają w ruinę, by następnie zostać unicestwionymi.
Przykładem może być skansen kolejowy w Pyskowicach, zrujnowany przez państwową spółkę
PKP Nieruchomości.
4. Stworzenie listy obiektów priorytetowych, których ochrona powinna stanowić trzon programu ochrony
zabytków postindustrialnych, wspieranego przez budżet centralny. Chcemy zwrócić Państwu uwagę na fakt,
iż wśród naszych zabytków znajdują się pomniki architektury przemysłowej o wartości ponadregionalnej, a
wręcz światowej, za które (podobnie jak choćby za Zamek Królewski na Wawelu) powinno przejąć
odpowiedzialność samo państwo.
I.
Takim obiektem o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego jest z pewnością
Elektrociepłownia Szombierki w Bytomiu, której los - pomimo włączenia do Szlaku
Zabytków Techniki Województwa Śląskiego - stoi w dniu dzisiejszym pod znakiem
zapytania.
II.
Ponadto, do takich obiektów można zaliczyć między innymi: Kopalnię Wieczorek w
Katowicach z unikatowym szybem Pułaski (która spodziewanie w perspektywie
najbliższych lat zostanie zamknięta), Radiostację Gliwicką, Główną Kluczową Sztolnię
Dziedziczną wraz ze Skansenem Górniczym Królowa Luiza oraz Kopalnię Guido w Zabrzu,
Skansen Kolejowy w Pyskowicach, Dworzec Chebzie w Rudzie Śląskiej, obiekty pozostałe
po dawnej Hucie Cynku Uthemann w Katowicach, Kopalnię Mysłowice, dwie wieże
szybowe po kopalni Polska w Świętochłowicach, czynną nadal Elektrociepłownię Zabrze,
szyb Mikołaj, wielki piec po Hucie Pokój w Rudzie Śląskiej itp.
Jesteśmy otwarci na dialog i współpracę. Mamy nadzieję, że takie historyczne i cywilizacyjne wręcz
wyzwanie zostanie przez Państwa podjęte i udźwignięte.
Z poważaniem
Zebrani na I Kongresie Ochrony Zabytków
3