Raport z ekspertyzy

Transkrypt

Raport z ekspertyzy

EKSPERTYZY
Y NA TEMAT WPŁYWU ŚWI
ŚWIATOW
ATOWE
EGO KRYZYSU
RAPORT Z EKSPERTYZ
ATOW
SPO
OŁECZNO
ŁECZNO--GOSPODARCZĄ WOJ
WOJEEEKONOMICZNEGO NA SYTUACJĘ SP
WÓDZTWA ZACHODNIO
ZACHODNIOPOMORSKIEGO I JEGO KONSEKWENCJI DLA ZAZAWOJE
EWÓDZTWA
DAŃ SAMORZĄDU WOJ
wykonanej na zlecenie
Zachodniopomorskiego Urzędu Marszałkowskiego
Zespół wykonawców
prof. zw. dr hab. Waldemar Tarczyński
dr Jacek Batóg
dr Barbara Batóg
dr Magdalena Mojsiewicz
dr Monika Rozkrut
Uniwersytet Szczeciński
Szczecin, kwiecień 2009
WSTĘP
Od początku 2008 roku obserwujemy ogólnoświatowy kryzys finansowy, którego
bezpośrednią przyczyną było załamanie rynku kredytów hipotecznych w USA. Kryzys ten
przeniósł się następnie na gospodarkę realną, powodując spadek produkcji, zmniejszenie się
dynamiki a nawet ujemny wzrost gospodarczy oraz spadek poziomu zatrudnienia w wielu
krajach, w tym równieŜ w Polsce. Konsekwencją niekorzystnych zjawisk w sferze finansowej
jest utrata płynności finansowej banków, która skutkuje zmniejszeniem zaangaŜowania kredytowego zwłaszcza w sektorze przedsiębiorstw. Rezultatem zaostrzenia kryteriów udzielania
kredytów i podnoszenia marŜ z tytułu wzrostu ryzyka kredytowego jest został spadek produkcji przemysłowej oraz skłonności do inwestowania. Zjawiska te w powiązane są z silnym
zmniejszeniem się popytu zewnętrznego na polskie towary i usługi oraz z stosunkowo wysokim uzaleŜnieniem polskiej gospodarki od eksportu.
Na powyŜsze negatywne aspekty spowolnienia gospodarczego nakłada się niepewność, co do zmian kursów walutowych oraz rosnący koszt kapitału. Tej sytuacji nie są w stanie zmienić kolejne obniŜki podstawowych stóp procentowych dokonywane przez Radę Polityki PienięŜnej, który to mechanizm był stosunkowo efektywny w poprzednim okresie spowolnienia gospodarczego.
Prognozy na 2009 rok sporządzane dla większości gospodarek europejskich wskazują
na ujemny wzrost gospodarczy oraz znaczący wzrost bezrobocia.
Przewidywane negatywne konsekwencje w sferze zjawisk gospodarczych i społecznych wymagają podjęcia zdecydowanych i skutecznych działań, które z jednej strony zidentyfikują potencjalne zagroŜenia, a z drugiej strony zmniejszą skutki kryzysu ogólnoświatowego
oraz spowolnienia polskiej gospodarki, które pojawiają się na poziomie województwa. Działania te powinny być podjęte bezzwłocznie, poniewaŜ jak wskazują analizy dotychczasowych
kryzysów gospodarczych zdecydowanie bardziej negatywne skutki występują w przypadku
opóźnienia w podejmowaniu działań antykryzysowych.
W celu zapewnienia skuteczności działań antykryzysowych niezbędna jest szeroka
wiedza zarówno o procesach zachodzących w gospodarce regionu, jak i potencjalnych działaniach, które mogą być podejmowane przez jednostki samorządu terytorialnego i przedsiębiorstwa. NajwaŜniejsze w tym przypadku wydają się odpowiedzi na następujące pytania:
Raport z ekspertyzy na temat wpływu światowego kryzysu ekonomicznego na sytuację
społeczno-gospodarczą województwa zachodniopomorskiego
3
1. Jak się kształtuje obecnie i jak się będzie rozwijać w okresie kilku najbliŜszych lat sytuacja makroekonomiczna kraju będąca punktem odniesienia dla procesów gospodarczych zachodzących w województwie zachodniopomorskim?
2. Czy moŜliwe jest określenie przestrzennych i sektorowych skutków spowolnienia gospodarczego w regionie?
3. Na jakim poziomie kształtować się będą dochody jednostek samorządu terytorialnego
i czy ich wysokość pozwoli na realizację uchwalonych budŜetów, a zwłaszcza wydatków majątkowych?
4. Jaka będzie skala popytu jednostek samorządowych województwa zachodniopomorskiego na środki moŜliwe do wykorzystania w ramach programów oferujących dofinansowanie Unii Europejskiej oraz czy konieczna jest realokacja zaplanowanych kwot
dotacji w ramach RPO WZ oraz regionalnych komponentów PO KL?
5. Jakie inne działania powinny zostać podjęte przez władze samorządowe województwa? W jaki sposób wykorzystać mocne strony regionu oraz inne uwarunkowania
wewnętrzne i zewnętrzne?
DuŜe znaczenie, ze względu na wysoki stopień niepewności, co do dalszego rozwoju
sytuacji społeczno-gospodarczej w Polsce i województwie zachodniopomorskim ma zaproponowane w opracowaniu wielowariantowe podejście w prognozowaniu (szacowaniu) przyszłych poziomów najwaŜniejszych zjawisk makroekonomicznych. Przekłada się to bezpośrednio na stworzenie scenariuszy kształtowania się takich zjawisk jak produkt krajowy brutto
wytworzony w województwie, dochody jednostek samorządowych oraz wielkość popytu na
środki udostępniane w ramach programów strukturalnych. Tego typu podejście prowadzi do
większej elastyczności prowadzonych analiz ze szczególnym uwzględnieniem moŜliwości
korekty przyszłych wartości PKB i innych wielkości, dla których ta zmienna jest punktem
odniesienia. Otrzymujemy w tym przypadku szacunki przyszłych wartości badanych zjawisk
wyznaczone według określonych ścieŜek rozwoju. Wraz ze zmianą dynamiki rozpatrywanego
zjawiska w danym roku moŜemy obserwować potencjalne zmiany jego poziomów w kolejnych latach, poniewaŜ wartości te są juŜ znane.
Podstawowe propozycje nie mają charakteru konkurencyjnego w stosunku do dotychczas opracowanych dokumentów strategicznych w województwie takich jak: Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego do roku 2020, Plan zagospodarowania przestrzenne-
4
go województwa zachodniopomorskiego, Regionalna strategia innowacyjności w województwie zachodniopomorskim, Strategia rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim
do 2015 roku, Strategia rozwoju sektora transportu województwa zachodniopomorskiego do
roku 2015 czy Strategia budowy społeczeństwa informacyjnego w województwie zachodniopomorskim na lata 2006-2015. Dokumenty te zachowują charakter strategiczny i kierunkowy,
natomiast zmieni się prawdopodobnie ścieŜka realizacji sformułowanych w nich priorytetów i
celów. Aktualne, zwłaszcza w kontekście przeciwdziałania skutkom kryzysu są przede
wszystkim priorytety polityki społeczno-gospodarczej województwa zachodniopomorskiego
na lata 2009-2010 określone uchwałą nr XX/220/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 roku. NaleŜą do nich między innymi priorytet „Tworzenie
warunków sprzyjających rozwojowi gospodarczemu w regionie”, w ramach którego podejmowane powinny być działania polegające na poprawie atrakcyjności inwestycyjnej województwa, rozwoju przedsiębiorczości i aktywizacji rynku pracy oraz priorytet „Rozwój infrastruktury technicznej” związany z inwestycjami drogowymi.
Warto w tym miejscu podkreślić, Ŝe ekspertyza obejmuje analizy, diagnozy i prognozy
sporządzone dla całego województwa, a nie tylko wąską propozycję potencjalnych działań
antykryzysowych. Statystyczny obraz województwa uzyskany został w oparciu o szczegółowe i często „unikatowe” dane statystyczne.
Ekspertyza zawiera kilka autorskich propozycji badawczych i moŜe stanowić poŜyteczny materiał nie tylko dla Zleceniodawcy, ale równieŜ dla pozostałych jednostek samorządu terytorialnego w województwie oraz innych instytucji i podmiotów, takich jak fundusze
poręczeniowe i poŜyczkowe czy izby gospodarcze. PoniewaŜ oprócz odpowiedzi na pytania
sformułowane przez Zleceniodawcę w opracowaniu zawarte zostały równieŜ obszerne analizy
i prognozy związane z procesami demograficznymi, budownictwem i rynkiem nieruchomości, wydaje się, Ŝe prezentowany materiał moŜe być wykorzystany w innych dokumentach
opracowywanych przez Zachodniopomorski Urząd Marszałkowski, a w szczególności na potrzeby aktualizacji dotychczasowej strategii rozwoju województwa.
Autorzy pragną w tym miejscu wyrazić podziękowania pracownikom Zachodniopomorskiego Urzędu Marszałkowskiego (w tym zwłaszcza pracownikom Wydziału Polityki
Regionalnej i Wydziału WdraŜania RPO WZ), Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Regionalnej
Izby Obrachunkowej, Izby Skarbowej i Urzędu Statystycznego w Szczecinie za udzieloną
5
pomoc w udostępnianiu danych statystycznych oraz wszelkie uwagi o charakterze merytorycznym, które przyczyniły się do obecnego kształtu ekspertyzy.
1. Ocena wpływu światowego kryzysu gospodarczego na kondycję gospodarki województwa zachodniopomorskiego – analiza, diagnoza i prognoza podstawowych kategorii makroekonomicznych
Zrozumienie charakteru obecnego kryzysu gospodarczego nie jest łatwe. Według
przewidywań Międzynarodowego Funduszu Walutowego zawartych w opracowaniu World
Economic Outlook. An Update of the Key WEO projections oŜywienie gospodarcze w gospodarce światowej spodziewane jest w 2010 roku. Wskazuje się jednak jednocześnie, Ŝe prognozy te są bardzo niepewne i uzaleŜnione od efektów polityki monetarnej i fiskalnej, a
zwłaszcza ułatwienia przedsiębiorstwom dostępu do kredytu. Niepewność tę pogłębia niestabilność rynków walutowych, utrzymująca się dekoniunktura na rynku nieruchomości oraz
spadek produkcji przemysłowej i handlu zagranicznego notowany w ostatnich miesiącach
2008 roku i na początku 2009 roku, który był znacznie głębszy w porównaniu do kryzysu
mającego miejsce na początku obecnej dekady.
Trafne określenie, kiedy nastąpi koniec recesji oraz początek oŜywienia gospodarczego nie jest łatwe. Analiza dotychczasowych kryzysów gospodarczych dostarcza jednak pewnych przesłanek w tym zakresie. Kryzysy, które rozpoczynają się od sfery finansowej są bardziej długotrwałe i głębokie. Spadek produkcji w przypadku recesji poprzedzonej kryzysem
na rynkach finansowych jest większy przeciętnie o 2 punkty procentowe w porównaniu do
sytuacji charakteryzującej się recesją wyłącznie w sferze realnej gospodarki. Od początku
kryzysu finansowego (z negatywnymi tendencjami w sektorze bankowym) do początku recesji mijają przeciętnie 2 kwartały, a okres recesji trwa średnio 7,6 kwartału - wyniki te uzyskano w oparciu o analizę 17 tego typu kryzysów (World Economic Outlook October 2008. Financial Stress, Downturns, and Recoveries. World Economic and Financial Surveys. IMF,
Washington 2008, s.137).
W przypadku kryzysu powiązanego z trudnościami sektora bankowego spadki produkcji są od 2 do 3 razy większe, okres oczekiwania na oŜywienie gospodarcze jest dwa razy
dłuŜszy, spadki inwestycji na rynku nieruchomości są bardzo znaczące, notowane są teŜ
znacznie wyŜsze deficyty budŜetowe oraz większa skala deprecjacji waluty krajowej. Ten
6
ostatni czynnik moŜe sprzyjać eksportowi niektórych krajów, w tym Polski, ale w obecnej
sytuacji, gdy kryzys ma charakter globalny, oddziaływanie słabszego kursu walutowego nie
ma tak duŜego znaczenia ze względu na jednoczesny spadek popytu we wszystkich krajach.
Jeśli kryzysom towarzyszył wcześniejszy wysoki wzrost cen nieruchomości oraz wysoki poziom zadłuŜenia gospodarstw domowych to charakteryzowały się one większymi
spadkami PKB oraz były znacznie dłuŜsze. Przeciętny wzrost stopy bezrobocia w okresie 12
kwartałów od początku recesji tego typu wynosił 3 punkty procentowe, podczas gdy w przypadku „standardowych” recesji wzrost ten kształtował się na poziomie 1,5 punktu procentowego.
Prognozując kształtowanie się podstawowych wskaźników makroekonomicznych, takich jak: produkt krajowy brutto, stopa bezrobocia, eksport, inwestycje zagraniczne, dochody
gospodarstw domowych, inflacja oraz kursy walutowe naleŜy uwzględnić nieco odmienną
specyfikę województwa zachodniopomorskiego w porównaniu do innych polskich województw. Takie czynniki jak wysoki poziom zatrudnienia w usługach czy znaczący udział mikroprzedsiębiorstw powodują, Ŝe skutki tak światowego jak i krajowego kryzysu gospodarczego będą miały dla naszego województwa nieco odmienny charakter od skutków obserwowanych w skali kraju.
W wielu zagadnieniach prognozy o charakterze ilościowym muszą być uzupełnione
lub zastąpione wiedzą ekonomistów. Jest to konieczne szczególnie w przypadku braku moŜliwości uzyskania odpowiednich prognoz na podstawie istniejących szeregów czasowych.
Dane opisujące kształtowanie się zmiennych ekonomicznych w ostatnim okresie, sugerują wystąpienie zmian strukturalnych, czyli prawie całkowitą zmianę dotychczasowych
prawidłowości. Nie moŜna jednocześnie rozstrzygnąć, czy będą to tendencje trwałe ze względu na zbyt małą jeszcze liczbę dostępnych danych statystycznych. W takiej sytuacji nie dziwi
decyzja jednego z niemieckich instytutów badań nad gospodarką, Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung, który zrezygnował z budowy prognoz makroekonomicznych na rok 2010 i
poprzestaje na prognozach krótkookresowych. Na znaczną niepewność przewidywania długości trwania obecnego spowolnienia gospodarczego wskazuje równieŜ Ministerstwo Gospodarki (zob. Działania Ministerstwa Gospodarki na rzecz Stabilności i Rozwoju. Ministerstwo
Gospodarki, Warszawa 2009, s.5).
Zaprezentowane poniŜej analizy i prognozy podstawowych wskaźników makroekonomicznych mają u podstaw trzy uzupełniające się cele główne:
7
− ocenę czy juŜ w chwili obecnej występują w województwie negatywne skutki
kryzysu światowego oraz jaka jest ich skala (dotyczy to między innymi stopy bezrobocia oraz liczby bezrobotnych),
− stworzenie punktu odniesienia dla przewidywania kształtowania się innych wielkości (przykładem mogą być szacunki produktu krajowego brutto, które stanowią
podstawę prognozowania dochodów jednostek samorządu terytorialnego),
− ocenę poziomu zagroŜeń, które mogą wystąpić w najbliŜszej przyszłości (obliczając uzaleŜnienie przedsiębiorstw zachodniopomorskich od eksportu moŜemy
określić spadek przychodów ze sprzedaŜy wynikający ze zmniejszenia się popytu
zagranicznego).
Produkt Krajowy Brutto
Prognoza (projekcja w oparciu o załoŜone scenariusze) produktu krajowego brutto dla
Polski ma charakter kierunkowy, a w przypadku PKB województwa zachodniopomorskiego
kierunkowy i strukturalny. Uzyskana jest w oparciu o oszacowaną wartość produktu krajowego województw oraz istniejące proporcje podziału PKB w układzie regionalnym. Wskazanie
przyszłych ścieŜek wzrostu gospodarczego nie jest w tym przypadku głównym celem tego
podejścia. Obliczone wartości mają przede wszystkim stanowić punkt odniesienia dla innych
zjawisk oraz podstawę oceny skali zagroŜenia kryzysem w województwie zachodniopomorskim.
Kształtowanie się PKB dla Polski w latach 1995-2008 prezentuje rysunek 1.
1 400 000
1 200 000
1 000 000
800 000
600 000
400 000
200 000
Rys. 1. PKB w Polsce w latach 1995-2008 (ceny bieŜące, mln zł)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
0
8
W latach 1995-2008 PKB kraju systematycznie wzrastał. Analizowany okres moŜna
podzielić na trzy fazy: lata 1995-2000, 2001-2003 i 2004-2008. KaŜda z nich charakteryzowała się inną dynamiką wzrostu. W latach 1996-2000 PKB (wyraŜony w cenach stałych) wzrastał średniorocznie o 5,4%, w 2001-2003 był to wzrost wynoszący 2,2%, natomiast w ostatnich latach 2004-2008 przeciętny wzrost wynosił 5,3%. Warto nadmienić, Ŝe lata 2001-2003
to lata poprzedniego kryzysu gospodarczego.
Na podstawie danych historycznych moŜna byłoby przypuszczać, Ŝe w trakcie obecnego kryzysu dynamika ta mogłaby być zbliŜona do poziomu 2%. Jednak charakter obecnego
spowolnienia gospodarczego jest inny od poprzedniego i istnieją uzasadnione obawy, Ŝe moŜe
wystąpić nawet spadek wytwarzanego PKB. Prognozy PKB dla Polski podawane przez największe instytucje finansowe i uznanych analityków róŜnią się i ulegają ciągłym zmianom w
czasie.
Rysunek 2 przedstawia moŜliwe scenariusze rozwoju nominalnego PKB w Polsce w
latach 2009-2011 przy załoŜeniu róŜnych ścieŜek rozwoju. Dla poszczególnych lat przyjęto
kilka podstawowych wariantów wzrostu, w zaleŜności od wartości załoŜonych dla poprzednich lat.
1 500 000
1 465 717
1 450 000
1 400 000
1 369 829
1 350 000
1 304 599
1 300 000
1 250 000
1 253 935
1 241 395
1 200 000
1 228 981
1 150 000
1 100 000
2008
2009
2010
2011
Rys. 2. Scenariusze wzrostu PKB w Polsce w latach 2009-2011 (mln zł)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi zasadami udostępniania informacji w zakresie
rachunków regionalnych GUS publikuje dane o produkcie krajowym wytworzonym w poszczególnych województwach z dwuletnim opóźnieniem. Obecnie dysponujemy oficjalnymi
9
danymi statystycznymi o regionalnym PKB za rok 2006. Sytuacja ta powoduje znaczące
utrudnienia w prawidłowym wnioskowaniu, co do realizacji tej wielkości w latach 2007-2008
oraz przewidywaniu jej przyszłych wartości.
Regionalna proporcja strukturalna w połączeniu z danymi opisującymi rzeczywiste
kształtowanie się krajowego PKB stanowiła podstawę prognozy produktu krajowego brutto
wytworzonego w województwie zachodniopomorskim w latach 2007-2008 (oraz rysunek 3).
60 000
50 000
40 000
30 000
20 000
10 000
0
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Rys. 3. Produkt krajowy brutto województwa zachodniopomorskiego w latach 1999-2008
(2007, 2008 – szacunki)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Bezrobocie i zatrudnienie
WaŜnym wskaźnikiem związanym z sytuacją gospodarczą regionu jest poziom bezrobocia. Zarówno liczba zarejestrowanych bezrobotnych, jak i stopa bezrobocia rejestrowanego
w województwie zachodniopomorskim, charakteryzowała się w latach 2003-2008 silną prawidłowością – tendencją malejącą z miesięcznymi wahaniami sezonowymi.
Wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych w województwie zachodniopomorskim
w styczniu, lutym i marcu 2009 roku był znacznie wyŜszy niŜ przeciętnie w analogicznych
okresach w latach wcześniejszych – w styczniu o prawie 14 tys. osób, w lutym o ponad 19
tys. osób, a w marcu o 25,4 tys. osób. We wcześniejszych latach maksimum liczby bezrobotnych przypadało w lutym, a w 2009 roku liczba bezrobotnych w marcu nie zaczęła spadać
(rysunek 4).
Liczba bezrobotnych
10
200000
150000
100000
50000
Wartości rzeczywiste
mar 09
sty 09
lis 08
wrz 08
lip 08
maj 08
mar 08
sty 08
lis 07
wrz 07
lip 07
maj 07
sty 07
mar 07
lis 06
wrz 06
lip 06
maj 06
mar 06
sty 06
0
Wartości teoretyczne i prognozy
Rys. 4. Wartości rzeczywiste, wartości teoretyczne oraz prognozy liczby bezrobotnych zarejestrowanych w województwie zachodniopomorskim
Źródło: Urząd Statystyczny w Szczecinie oraz obliczenia własne.
W rozpatrywanym okresie stopa bezrobocia wzrastała od lipca do lutego. Na podstawie oszacowanego modelu wyznaczono prognozy na pierwsze miesiące 2009 roku. Prognozy
30
25
20
15
10
5
Wartości rzeczywiste
mar 09
sty 09
lis 08
wrz 08
lip 08
maj 08
mar 08
sty 08
lis 07
wrz 07
lip 07
maj 07
mar 07
sty 07
lis 06
wrz 06
lip 06
maj 06
mar 06
0
sty 06
Stopa bezrobocia rejestrowanego
te porównano z wartościami rzeczywistymi (rysunek 5).
Wartości teoretyczne i prognozy
Rys. 5. Wartości rzeczywiste, wartości teoretyczne oraz prognozy stopy bezrobocia w województwie zachodniopomorskim (%)
Źródło: Urząd Statystyczny w Szczecinie oraz obliczenia własne.
Okazało się, Ŝe wzrost stopy bezrobocia w styczniu, lutym i marcu 2009 roku był
wyŜszy niŜ przeciętnie w latach wcześniejszych – w styczniu o 2,33 punktu procentowego, w
lutym o 3,09 punktu procentowego, a w marcu o 3,92 punktu procentowego.
11
NaleŜy tutaj jednak wspomnieć, Ŝe prezentowane dane nie uwzględniają zwalnianych
pracowników Stoczni Szczecińskiej „Nowa”. Z pierwszymi zwolnieniami stoczniowców mieliśmy do czynienia w marcu, a porozumienie zawarte między rządem i związkami stoczni
Gdynia i Szczecin w sprawie restrukturyzacji zakładów, mające odzwierciedlenie w tzw. specustawie stoczniowej, stwarza moŜliwość skorzystania z programu zwolnień monitorowanych, którego uczestnicy nie mogą się jednak zarejestrować jako osoby bezrobotne.
Poziom zatrudnienia to kolejna zmienna pozostająca w bezpośrednim związku z tempem wzrostu gospodarczego. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w woje-
163173
162862
162 355
161 872
VIII
IX
X
XI
160500
163137
VII
162900
163001
VI
II
163059
V
162800
163367
IV
I 2009
163660
III
160 542
163772
II
165 000
163935
170 000
I 2008
wództwie zachodniopomorskim prezentuje rysunek 6.
160 000
155 000
150 000
145 000
140 000
135 000
III
XII
130 000
Rys. 6. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim w latach 2008-2009 (w przedsiębiorstwach, w których liczba pracujących
przekracza 9 osób)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych US Szczecin.
Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim wzrastało do stycznia 2008 roku, a w kolejnych miesiącach malało. Analizując
zmiany przeciętnego zatrudnienia w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego
moŜemy stwierdzić, Ŝe od grudnia 2008 roku mieliśmy do czynienia z jego spadkiem, który w
marcu 2009 roku był najwyŜszy i wyniósł 1,9%. Przyczyną tego były między innymi zwolnienia pracowników SSN.
12
Eksport
Od listopada 2008 roku obserwowaliśmy spadek eksportu w Polsce w porównaniu do
analogicznego okresu poprzedniego roku. Największy spadek eksportu wystąpił w lutym i
wyniósł w porównaniu z lutym 2008 roku 28,2%. Spowolnienie eksportu w ostatnich miesiącach było efektem zmniejszenia się popytu na polskie towary i usługi za granicą. Sytuacji tej
nie jest w stanie skutecznie przeciwdziałać stosunkowo niski kurs polskiej waluty.
Na rysunku 7 została przedstawiona struktura eksportu w poszczególnych latach okresu 2002-2008 dla tych sekcji PKD, w których eksport odgrywał znaczącą rolę. Prawie w całym badanym okresie (z wyjątkiem 2005 roku) wartość eksportu wzrastała. Największy udział
(ponad 70%) w eksporcie ogółem miała sekcja D (przetwórstwo przemysłowe). Drugą co do
wartości eksportu sekcją była sekcja I (transport, gospodarka magazynowa i łączność), który
charakteryzował się udziałem w eksporcie ogółem od 5 do 15%. Eksport w sekcji D charakteryzował się równieŜ najbardziej dynamicznym wzrostem w badanym okresie.
14 000
12 000
10 000
8 000
6 000
4 000
2 000
0
2002
C
2003
D
E
2004
F
2005
G
H
2006
I
2007
K
2008
N
O
Rys. 7. Struktura eksportu w duŜych i średnich przedsiębiorstwach w województwie zachodniopomorskim według sekcji PKD w latach 2002-2008 (mln zł)
Źródło: Urząd Statystyczny w Szczecinie.
Udział eksportu w przychodach ze sprzedaŜy dla poszczególnych sekcji PKD został
zaprezentowany na rysunku 8. MoŜna zauwaŜyć, Ŝe udział ten charakteryzował się duŜym
zróŜnicowaniem – od kilku procent w sekcjach F (budownictwo) czy G (handel hurtowy i
detaliczny; naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artykułów uŜytku osobistego i
domowego) do blisko 50% w sekcjach D (przetwórstwo przemysłowe)oraz I (transport, go-
13
spodarka magazynowa i łączność). Tylko w 4 sekcjach udział eksportu w przychodach ze
sprzedaŜy wzrósł w 2008 roku w stosunku do 2002 roku.
60%
53,5%
48,1%
50%
38,0%
40%
31,7%
30%
20%
10%
7,5%
1,0%
3,5%
1,2%
5,0%
3,2%
F
G
9,6%
8,1%
2,8%
1,2%
7,8%
3,7%
0,4%
0%
C
D
H
2002
I
K
2008
N
O
Rys. 8. Udział eksportu w przychodach ze sprzedaŜy produktów, towarów i usług w duŜych i
średnich przedsiębiorstwach w województwie zachodniopomorskim w poszczególnych
sekcjach PKD w 2002 i 2008 roku
Źródło: Urząd Statystyczny w Szczecinie.
2. Przestrzenne i sektorowe zróŜnicowanie skutków spowolnienia gospodarczego
Negatywne efekty spowolnienia gospodarczego będą z pewnością rozłoŜone nierównomiernie między poszczególne gminy i powiaty województwa. Wydaje się, Ŝe najmocniej
odczują obecne spowolnienie gospodarcze jednostki administracyjne charakteryzujące się
najniŜszym poziomem rozwoju i potencjału gospodarczego, zwłaszcza w zakresie moŜliwości
jego przezwycięŜania. NaleŜy się równieŜ spodziewać znaczącego zróŜnicowania wpływu
obecnego kryzysu na poszczególne rodzaje działalności gospodarczej (sekcje gospodarki).
Najbardziej odporne na negatywne aspekty kryzysu będą te części gospodarki, które związane
są z szeroko pojętym sektorem usług publicznych.
Identyfikacja najbardziej zagroŜonych kryzysem sekcji gospodarki oraz obszarów województwa dokonana została poprzez:
− klasyfikację powiatów według stopnia rozwoju i odporności na skutki kryzysu,
− analizę, diagnozę oraz prognozę sytuacji ekonomiczno-finansowej podstawowych
sekcji gospodarczych, w tym równieŜ w układzie sekcji funkcjonalnych stanowiących
wyodrębnione grupy rodzajów działalności (odmiennie od klasyfikacji PKD2004),
14
− obliczenie wskaźników koniunktury ogólnej i sektorowej, na podstawie których określić moŜna sektory szczególnie naraŜone na pogorszenie warunków gospodarowania.
ZróŜnicowanie przestrzenne
Otrzymane wartości miary charakteryzujące rozwój gospodarczy poszczególnych powiatów w województwie zachodniopomorskim na początku (rok 2002) i końcu okresu badawczego (rok 2007) zostały zaprezentowane na rysunku 9.
2007
2002
0.04 - 0.16
0.16 - 0.28
0.28 - 0.4
0.4 - 0.52
0.52 - 0.64
0.64 - 0.76
0.76 - 0.88
0.04 - 0.16
0.16 - 0.28
0.28 - 0.4
0.4 - 0.52
0.52 - 0.64
0.64 - 0.76
0.76 - 0.88
Rys. 9. Powiaty według poziomu rozwoju gospodarczego w latach 2002 i 2007
Źródło: opracowanie własne.
NajwyŜszymi wartościami wskaźnika informującego o stopniu rozwoju charakteryzowały się największe powiaty, a mianowicie: Miasto Szczecin, Miasto Koszalin i Miasto Świnoujście. Kolejne pozycje w 2007 roku zajęły powiaty: kołobrzeski, policki, goleniowski.
NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe wszystkie powiaty województwa zachodniopomorskiego odnotowały
wzrost wskaźnika w 2007 roku w porównaniu do 2002 roku, co świadczy o stałym rozwoju
gospodarczym regionu.
ZróŜnicowanie sektorowe – branŜe funkcjonalne
W analizie zagroŜeń wynikających z kryzysu finansowego rozpatrywać moŜna równieŜ oddziaływanie spowolnienia gospodarczego na podmioty powiązane z poszczególnymi
rodzajami działalności. W tym celu konieczne okazało się wprowadzenie własnej klasyfikacji
15
działalności – utworzenie tzw. branŜ funkcjonalnych. W ramach przyporządkowania poszczególnych klas PKD do grup powiązanych z daną branŜą funkcjonalną wydzielono następujące
grupy powiązane:
1. przemysł spoŜywczy obejmujący poza działami 15-16 (produkcja artykułów spoŜywczych; napojów i wyrobów tytoniowych sekcji przetwórstwo przemysłowe) powiązane firmy produkcji rolnej, rybactwa, sprzedaŜy hurtowej i detalicznej artykułów spoŜywczych oraz produkcji maszyn dla przemysłu spoŜywczego,
2. budownictwo obejmujące przygotowanie terenu, wznoszenie budynków, wykonywanie instalacji budowlanych oraz prac wykończeniowych (sekcja F) jak równieŜ sprzedaŜ hurtową i detaliczną materiałów budowlanych, produkcję i sprzedaŜ materiałów
wykończeniowych, elementów konstrukcyjnych oraz maszyn i urządzeń dla budownictwa, kopalnictwo materiałów dla budownictwa. Jako pokrewne wydzielono równieŜ działalność polegająca na przygotowanie infrastruktury pod budownictwo oraz
zarządzanie nieruchomościami,
3. przemysł drzewny i papierniczy (działy 20-21), łącznie z handlem tymi artykułami,
produkcją i handlem maszynami dla tego przemysłu oraz poligrafią (dział 22),
4. transport rozumiany jako całościowy proces logistyczny (łącznie z procesem magazynowania),
5. produkcję i naprawy środków transportu, w tym produkcję wyrobów gumowych do
ogumienia dla środków transportu,
6. przemysł chemiczny (dział 24) i powiązany z nim handel,
7. energetykę,
8. hutnictwo (działy 27-28) i sprzedaŜ wyrobów hutniczych,
9. przemysł włókienniczy (działy 17-19) i handel artykułami przemysłu włókienniczego,
10. IT obejmujące produkcję sprzętu biurowego, komputerowego, odbiorników radiowych
i telewizyjnych oraz zaliczany do tej sekcji przez EUROSTAT dział 33 (produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych oraz przyrządów ortopedycznych) jako wysoką technologię, jak równieŜ telekomunikację i usługi informatyczne,
11. ochronę zdrowia i powiązaną z nią opiekę społeczną,
12. turystykę obejmująca udzielanie noclegów, prowadzenie usług gastronomicznych oraz
usług kulturalnych, w tym kulturę fizyczną (co odpowiada powiązaniu sportu, turystyki i rekreacji),
16
13. usługi pośrednictwa finansowego (działy 65-67),
14. obsługę firm, w tym obsługę administracyjno-księgową i prawną,
15. działalność w zakresie produkcji i sprzedaŜy artykułów uŜytku osobistego i domowego (przeznaczonych dla gospodarstw domowych),
16. pozostałą działalność, w tym głównie urzędy administracji publicznej.
SpoŜywczy
GD
6%
Obsługa firm
1%
Turystyka
2% IT
Energetyka
2%
1%
Włókienniczy
1%
Hutnictwo
4%
Pozostałe
8%
Budowlany
2007
2006
2005
BZ
SpoŜywczy
20%
B-RN
Drzewny i papierniczy
2004
Poligrafia
Logistyka
Środki transportu
Ochrona zdrowia
Finanse
Budowlany
15%
Hutnictwo
Chemia
10%
Finanse
3%
Ochrona zdrowia
2%
Poligrafia
Środki transportu
1%
Logistyka
6%
7%
Chemia
Włókienniczy
BZ
1%
B-RN
3%
7%
Energetyka
IT
Turystyka
Obsługa firm
GD
Pozostałe
Rys. 10. Przychody ze sprzedaŜy podatników mających siedzibę na terenie województwa zachodniopomorskiego w latach 2004-2007 w wydzielonych branŜach funkcjonalnych
Źródło: opracowanie na podstawie danych Izby Skarbowej w Szczecinie dotyczących deklaracji VAT7.
Dla tak wydzielonych branŜ funkcjonalnych oceniono przychody ze sprzedaŜy oraz
zatrudnienie w tych branŜach (rysunki 10 i 11). Największe zatrudnienie w województwie
zanotowano w przemyśle spoŜywczym z działalnością z nim powiązaną oraz w transporcie i
produkcji środków transportu (łącznie) – w obu tych branŜach funkcjonalnych zatrudnionych
było około 40 tys. osób. Zatrudnienie w przemyśle spoŜywczym rośnie, a jednocześnie jego
udział w zatrudnieniu ogółem w ostatnich latach nieznacznie maleje. Zatrudnienie w produkcji środków transportu i transporcie wzrastało w analizowanym okresie, dzięki zwiększeniu
zatrudnienia w produkcji i naprawach środków transportu z 12 tys. osób w 2004 roku do pra-
17
wie 17 tys. osób w 2007 roku. DuŜą dynamikę zatrudnienia wykazuje budownictwo, w którym zatrudnienie wzrosło z 32 tys. osób w 2004 roku do 49 tys. osób w 2007 roku.
2007
Pozostałe
16%
2006
SpoŜywczy
SpoŜywczy
13%
Budowlany
B-RN
2005
BZ
2004
GD
3%
Budowlany
11%
Logistyka
Środki transportu
Obsługa firm
5%
B-RN
2%
Turystyka
5%
IT
2%
Energetyka
1%
Włókienniczy
2%
Hutnictwo
3%
Chemia Finanse
3%
5%
Poligrafia
BZ
3%
7%
Poligrafia
1%
Ochrona
zdrowia
4%
Logistyka
8%
Środki
transportu
5%
Ochrona zdrowia
Finanse
Chemia
Hutnictwo
Włókienniczy
Energetyka
IT
Turystyka
Obsługa firm
GD
Pozostałe
Rys. 11. Zatrudnienie w podmiotach mających siedzibę na terenie województwa zachodniopomorskiego w latach 2004-2007 w wydzielonych branŜach funkcjonalnych
Źródło: opracowanie na podstawie danych Izby Skarbowej w Szczecinie dotyczących deklaracji PIT4 i PIT-4R.
Największe zmiany udziału zatrudnienia wykazują ochrona zdrowia i opieka społeczna oraz sektor pośrednictwa finansowego. Liczba pracujących w ochronie zdrowia w 2007
roku w stosunku do roku poprzedniego spadła dwukrotnie do poziomu 13 tys. osób, jednocześnie w ciągu najbliŜszej dekady zapotrzebowanie na świadczenia opieki zdrowotnej będzie
szybko wzrastać w związku ze starzeniem się ludności. Z kolei zatrudnienie w sektorze finansów wzrosło w 2007 roku porównaniu do 2006 roku z 6,5 do 12,6 tys. osób.
Wszystkie branŜe funkcjonalne poddano ocenie stopnia zagroŜenia wpływem kryzysu
światowego. Oceniono, Ŝe siła oddziaływania kryzysu na poszczególne branŜe funkcjonalne
daje moŜliwość następującej klasyfikacji (od najbardziej naraŜonych):
1. Transport (produkcja i naprawa środków transportu oraz logistyka).
2. Przemysł drzewny (łącznie z meblarskim).
3. Przemysł chemiczny.
18
4. Budownictwo.
5. Przemysł włókienniczy.
6. Przemysł spoŜywczy.
7. Przemysł hutniczy (obróbka metali).
8. BranŜa IT.
Koniunktura gospodarcza
Dane, na podstawie których wyznaczane były wartości barometru koniunktury, dotyczyły sektora przedsiębiorstw ogółem oraz sześciu oddzielnych sekcji (sektorów) gospodarczych: przemysłu, budownictwa, handlu i napraw, hoteli i restauracji, transportu, gospodarki
magazynowej i łączności oraz obsługi nieruchomości i firm. Analizowany okres obejmował
kolejne kwartały począwszy od I kwartału 2000 roku do IV kwartału 2008 roku1.
Zmiany koniunktury gospodarczej analizowano ogółem (rysunek 12) oraz w poszczególnych sekcjach.
0,7
0,5
0,3
-0,1
-0,3
I.2000
II.2000
III.2000
IV.2000
I.2001
II.2001
III.2001
IV.2001
I.2002
II.2002
III.2002
IV.2002
I.2003
II.2003
III.2003
IV.2003
I.2004
II.2004
III.2004
IV.2004
I.2005
II.2005
III.2005
IV.2005
I.2006
II.2006
III.2006
IV.2006
I.2007
II.2007
III.2007
IV.2007
I.2008
II.2008
III.2008
IV.2008
0,1
-0,5
-0,7
Rys. 12. Koniunktura w sektorze przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim
Analiza wartości, które przyjmuje barometr koniunktury w badanym okresie pozwala
sformułować kilka podstawowych wniosków:
− pogorszenie się klimatu gospodarczego w sektorze przedsiębiorstw województwa zachodniopomorskiego było juŜ widoczne począwszy od I kwartału 2008 roku,
1
Źródłem danych były Biuletyny Statystyczne Województwa Zachodniopomorskiego wydawane przez Urząd
Statystyczny w Szczecinie w latach 2000-2008 (ze względu na kwartalny układ analizy dane dotyczyły duŜych
podmiotów gospodarczych, bez rolnictwa).
19
− skala spowolnienia gospodarczego w 2008 roku była znacznie niŜsza w porównaniu
do 2001, a zwłaszcza w odniesieniu do 2002 roku,
− biorąc pod uwagę kształtowanie się koniunktury w latach 2001-2003 moŜemy wnioskować, Ŝe rok 2009 będzie zdecydowanie mniej korzystny dla zachodniopomorskich
przedsiębiorstw niŜ rok 2008,
− poniewaŜ obecny kryzys światowy ma odmienny charakter i skalę w porównaniu do
okresu 2001-2003, nie istnieją racjonalne przesłanki do oczekiwania istotnej poprawy
koniunktury gospodarczej w 2010 roku w odróŜnieniu do sytuacji z 2003 roku,
− w poszczególnych sekcjach gospodarczych występowało stosunkowo duŜe zróŜnicowanie poziomu koniunktury w 2008 roku, w przemyśle odnotowano słabe wyniki w II
i III kwartale, natomiast w budownictwie sytuacja firm w tych kwartałach kształtowała się pozytywnie, w przypadku hoteli i restauracji bardzo zła koniunktura miała miejsce w ostatnim kwartale 2008 roku, ten kwartał był równieŜ niekorzystny dla sekcji
obejmującej transport, gospodarkę magazynową i łączność, przy czym naleŜy zauwaŜyć, Ŝe budownictwo stanowi w regionie pewien stabilizator niekorzystnych zmian
koniunktury, w ostatnich trzech latach kondycja tej sekcji kształtowała się na wysokim
poziomie, a dodatkowo zanikło w pewnym stopniu niekorzystne zjawisko sezonowości charakteryzujące zwykle ten rodzaj działalności,
− wydaje się, Ŝe największe zagroŜenie dla sytuacji ekonomiczno-finansowej zachodniopomorskich przedsiębiorstw wystąpi w najbliŜszych dwóch latach w sekcji „Przetwórstwo przemysłowe”, zjawisko to stanowi powaŜne zagroŜenie dla całej gospodarki województwa ze względu na znaczący udział tej sekcji w gospodarce regionu, który
w 2008 roku kształtował się na poziomie ponad 60% (zob. rysunek 13).
20
0,6
2000
0,5
2008
0,4
0,3
0,2
0,1
Pozostałe
Obsługa
nieruchomości
i firm
Transport i
łączność
Hotele i
restauracje
Handel i
naprawy
Budownictwo
Przemysł
0
Rys. 13. Udziały poszczególnych sekcji w gospodarce województwa zachodniopomorskiego
w latach 2000 i 2008 (%, podmioty duŜe i średnie)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Szczecinie.
3. Analiza, diagnoza i prognoza dochodów jednostek samorządu terytorialnego województwa zachodniopomorskiego
W sytuacji spowolnienia gospodarczego w Polsce oraz kryzysu gospodarczego na
świecie notowany jest spadek zarówno popytu krajowego, jak i eksportu. Przy czym większej
redukcji naleŜy oczekiwać w przypadku popytu zagranicznego. Te zjawiska w bezpośredni
sposób wpływają na spadek aktywności gospodarczej przedsiębiorstw oraz powodują zmniejszenie się ich przychodów. W sytuacji, gdy skala tych zjawisk będzie duŜa moŜe to doprowadzić do upadłości i likwidacji przedsiębiorstw. W bardziej umiarkowanym wariancie rezultatem tych tendencji będzie jedynie ograniczanie zatrudnienia, redukcja nakładów inwestycyjnych oraz spadek dochodów firm i ludności. W rezultacie spodziewać się moŜna zmniejszenia
dochodów jednostek samorządu terytorialnego z tytułu dochodów uzaleŜnionych od kondycji
przedsiębiorstw i gospodarstw domowych (podatków PIT i CIT) oraz dochodów uzyskiwanych od czynności cywilno-prawnych.
Ewentualne pogorszenie sytuacji dochodowej jednostek samorządu terytorialnego oraz
towarzyszące mu pogorszenie sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw wraz z zaostrzeniem kryteriów przyznawania kredytów przez banki stanowić mogą równieŜ istotne
zagroŜenie dla pełnego i szybkiego wykorzystania środków UE przez sektor publiczny i pry-
21
watny (warto jednak w tym miejscu zauwaŜyć, Ŝe sytuacja tego typu nie miała miejsca w
pierwszych konkursach ogłaszanych w ramach RPO WZ oraz regionalnych komponentach
PO KL).
Pewien spadek dynamiki wzrostu wykonanych dochodów ogółem jednostek samorządu terytorialnego w województwie miał juŜ miejsce w 2008 roku (z wyjątkiem powiatów).
JeŜeli rozwaŜymy kształtowanie się dochodów wykonanych w latach 2001-2003 to moŜemy
zauwaŜyć, Ŝe w pierwszym roku poprzedniego spowolnienia gospodarczego dochody wykonane wzrosły w porównaniu do poprzedniego roku. Znaczący spadek tych dochodów miał
miejsce dopiero w 2002 roku (rysunek 14). Gdybyśmy przyjęli załoŜenie o pewnym podobieństwie kształtowania się dochodów uzyskiwanych przez jednostki samorządu terytorialnego w okresach wolniejszego wzrostu gospodarczego to uzasadnione byłoby stwierdzenie,
Ŝe w 2009 roku nie zaobserwujemy jeszcze ich znaczącego spadku, natomiast w latach 2010
oraz 2011 zanotowany moŜe być znaczny spadek tych dochodów.
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
dynamika PKB
2000
2001
2002
2003
2004
2005
dynamika dochodów
2006
2007
2008
Rys. 14. Dynamika dochodów wykonanych ogółem jednostek samorządu terytorialnego oraz
nominalnego PKB województwa zachodniopomorskiego w latach 1999-2008 (%)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RIO.
Analiza kształtowania się struktury i dynamiki dochodów jednostek samorządu terytorialnego pozwala sformułować następujące wnioski:
− w 2008 roku zaobserwowany został spadek wszystkich rodzajów dochodów za wyjątkiem dochodu z podatku PIT, który zanotował jedynie zmniejszony wzrost w porównaniu do 2007 roku,
22
− największy spadek dynamiki dochodów wystąpił w przypadku dochodu z podatku CIT
(z 43,63% w 2007 roku do -9,09% w 2008 roku) oraz dochodu z tytułu czynności cywilno-prawnych (z 65,98% w 2007 roku do -4,73% w 2008 roku);
− w całym analizowanym okresie dochody z tytułu czynności cywilno-prawnych, które
są bezpośrednim odzwierciedleniem aktywności transakcyjnej firm i gospodarstw domowych województwa zaczynają stanowić znaczącą część dochodów ogółem,
− obserwacja zmian poziomu dochodów z podatku PIT w latach 2001-2003 sugeruje, Ŝe
w okresie obecnego spowolnienia gospodarczego moŜemy oczekiwać nieznacznego
obniŜenia dochodów jednostek samorządu terytorialnego z tego tytułu (dochody te
malały stosunkowo nieznacznie pomimo rosnącej liczby bezrobotnych osób), większy
spadek dochodów spowodowany moŜe być wprowadzeniem ulgi na dzieci (przeprowadzone szacunki wskazują, Ŝe obniŜenie stawek podatkowych na 2009 rok wpłynie
na zmniejszenie płaconego podatku w przypadku osób o wynagrodzeniu zbliŜonym do
średniej krajowej o ponad 200 zł), warto równieŜ zauwaŜyć, Ŝe począwszy od 2002
roku odnotowane zostało spowolnienie wzrostu płac, a ich ponowny szybszy wzrost
wystąpił dopiero w 2006 roku, sugerowałoby to wystąpienie pozytywnego impulsu
związanego ze wzrostem wynagrodzeń i dochodów gospodarstw domowych nie wcześniej jak 2-3 lata po zakończeniu okresu spowolnienia gospodarczego,
− dochody z podatku CIT charakteryzował znacznie silniejszy spadek w 2001 roku w
porównaniu do dochodów z podatku PIT, prawdopodobna jest więc równieŜ obecnie
większa redukcja dochodu z tytułu tego podatku, dochody te mają jednak właściwość
polegającą na szybszym powrocie do uprzedniego poziomu wraz z poprawą sytuacji
makroekonomicznej.
W 2008 roku przeciętny wykonany dochód na 1 mieszkańca dla powiatów wynosił
3 609 zł. ZróŜnicowanie powiatów według tej zmiennej prezentuje rysunek 15. NajwyŜszymi
dochodami per capita charakteryzowały się powiaty leŜące w pasie nadmorskim województwa, a ich maksymalna wartość występowała w powiecie Miasto Świnoujście. NajniŜsze dochody na 1 mieszkańca występowały w powiatach Miasto Koszalin oraz Miasto Szczecin.
ZróŜnicowanie powiatów według wykonanych dochodów per capita w 2008 roku kształtowa-
23
ło się jednak na stosunkowo niskim poziomie i wynosiło 9,0% (bez miast na prawach powiatu).
4850
4416
3981
3547
3113
Rys. 15. ZróŜnicowanie powiatów województwa zachodniopomorskiego według wykonanego
dochodu na 1 mieszkańca w 2008 roku (zł/1 mieszkańca)
Źródło: opracowania własne na podstawie danych RIO.
ZadłuŜenie ogółem jednostek samorządu terytorialnego województwa zachodniopomorskiego w 2008 roku wzrosło w porównaniu do poprzedniego roku o 2,53%. Jego wzrost
zanotowany został w przypadku gmin oraz powiatów traktowanych jako samodzielne jednostki samorządowe. Natomiast miasta na prawach powiatu, a zwłaszcza Samorząd województwa charakteryzowały się spadkiem długu. Przeciętne zadłuŜenie gmin województwa
kształtowało się na poziomie 5 261 tys. zł w 2007 roku oraz 5 662 tys. zł w 2008 roku (bez
miast na prawach powiatu), a ich zróŜnicowanie według tej zmiennej było bardzo wysokie i
wynosiło w 2008 roku 107,8%. Przeciętne zadłuŜenie powiatów (samodzielnych) kształtowało się na poziomie 7 320 tys. zł w 2007 roku oraz 9 236 tys. zł w 2008 roku (bez miast na
prawach powiatu), a ich zróŜnicowanie według tej zmiennej było wysokie i wynosiło w 2008
roku 73,3%.
24
34
28
21
14
7
Rys. 16. ZróŜnicowanie powiatów województwa zachodniopomorskiego według relacji długu
do wykonanych dochodów w 2008 roku (%)
Źródło: opracowania własne na podstawie danych RIO.
Przeciętny dług powiatów w stosunku do wykonanego dochodu w 2008 roku kształtował się na poziomie 19,4% (bez miast na prawach powiatu), a jego maksymalna wartość
wystąpiła w powiecie choszczeńskim (35%). W przypadku całego województwa przeciętne
zadłuŜenie na 1 mieszkańca w 2008 roku wzrosło w porównaniu z 2007 rokiem z poziomu
650 zł do 666 zł, natomiast przeciętny dług w stosunku do wykonanego dochodu w 2008 roku
kształtował się na poziomie 17,5% (rysunek 16).
Przewidywane wartości dochodów jednostek samorządu terytorialnego zostały wyznaczone w oparciu o istniejące w tym zakresie proporcje przestrzenne oraz charakter związku między wytworzonym PKB a poziomem wykonywanych dochodów. Wszystkie prognozy
zostały wyznaczone w ujęciu nominalnym.
W pierwszej kolejności scenariusze zmian produktu krajowego brutto województwa, a
następnie scenariusze kształtowania się dochodów wykonanych jednostek samorządu terytorialnego województwa w latach 2009-2011 (rysunki 17 i 18).
25
70 000
65 000
60 000
59300
55 000
50 000
52782
55421
51244
50732
50225
49722
45 000
40 000
35 000
30 000
2008
2009
2010
2011
Rys. 17. Prognoza PKB województwa zachodniopomorskiego w latach 2009-2011 (mln zł)
10 000 000
9 000 000
8 000 000
7817434
7165792
7 000 000
6722499
6459406
6 000 000
6378193
6292978
6208614
5 000 000
4 000 000
3 000 000
2008
2009
2010
2011
Rys. 18. Prognoza dochodów wykonanych jednostek samorządu terytorialnego województwa
zachodniopomorskiego w latach 2009-2011 (tys. zł)
Na podstawie poziomu zadłuŜenia w stosunku do wykonanych dochodów, odchylenia
prognozowanych dochodów od planu na rok 2009 oraz porównania wykonania dochodów za
pierwsze kwartały 2008 i 2009 roku wskazać moŜna jednostki samorządowe, które mogą
mieć trudności z ubieganiem się o środki RPO WZ lub problemy z realizacją zamierzeń inwe-
26
stycyjnych. NaleŜą do nich gminy: Choszczno, Karlino, Kobylanka, Międzyzdroje, Ostrowice, Przybiernów, Rewal, Wierzchowo oraz powiaty: myśliborski, pyrzycki i wałecki.
4. Propozycje zmian w poszczególnych osiach priorytetowych Regionalnego Programu
Operacyjnego województwa zachodniopomorskiego oraz regionalnych komponentach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
Trudności z zapewnieniem wkładu własnego oraz sfinansowaniem realizacji projektów współfinansowanych przez UE w ramach takich programów jak RPO WZ i PO KL mogą
spowodować zmiany w wielkości i strukturze popytu przedsiębiorstw i instytucji na narzędzia
i formy wsparcia oferowane w poszczególnych osiach priorytetowych tych programów.
Wstępna ocena konieczności dokonania zmian w zakresie obecnie proponowanych działań,
instrumentów wsparcia oraz realokacji środków między osiami priorytetowymi dokonana
została na podstawie analizy struktury projektów i identyfikacji „nadwyŜek” wniosków w
ujęciu przedmiotowym występujących w poprzednim okresie finansowania (projektów realizowanych w programach ZPORR i SPO RZL).
Kolejnym etapem przeprowadzonych analiz było określenie wielkości popytu na środki UE w obecnym okresie finansowania. W tym celu zrealizowane zostało badanie ankietowe
gmin i powiatów oraz dokonano oceny rezultatów dotychczasowych konkursów. Na tej podstawie sformułowana została diagnoza pozwalająca stwierdzić, które działania cieszą się największym popytem ze strony jednostek samorządowych, a w efekcie które priorytety mają
szansę odegrać największą rolę w przeciwdziałaniu skutkom spowolnienia gospodarczego.
Ocena zwiększenia środków przeznaczonych w RPO WZ na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej województwa (poddziałanie 1.3.3)
Dynamiczny rozwój gospodarki województwa wymaga tworzenia warunków sprzyjających pozyskiwaniu znaczących inwestorów, tworzących duŜą liczbę nowych miejsc pracy.
Jest to szczególnie istotne w warunkach trudności, które przeŜywają obecnie największe firmy regionu oraz w sytuacji, w której przewaŜającą część zachodniopomorskich przedsiębiorstw stanowią firmy o niskim zatrudnieniu i ograniczonych moŜliwościach wzrostu.
Jednym z elementów mających największy wpływ na napływ inwestycji do województwa jest tworzenie stref (terenów), w których koncentrować się moŜe działalność gospo-
27
darcza. Stwarzają one bowiem inwestorom szereg udogodnień i umoŜliwiają im osiąganie
ściśle określonych korzyści ekonomicznych, organizacyjnych i logistycznych.
W ramach poddziałania 1.3.3 Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej RPO WZ zatwierdzonych do realizacji zostało 5 kluczowych projektów związanych z tworzeniem lub rozbudową istniejących stref i terenów inwestycyjnych. Wartość środków przeznaczonych na dofinansowanie tych projektów, razem z zabezpieczeniem rezerwy realizacyjnej w wysokości
10% alokacji w ramach poddziałania, absorbuje praktycznie wszystkie dotychczas zaplanowane środki – do dyspozycji pozostało około 4,1 mln EUR (pełna alokacja w poddziałaniu
1.3.3 wynosi obecnie 39,75 mln EUR z EFRR, przewidywany wkład krajowy to kolejne 30
mln EUR).
Wyniki badania sondaŜowego przeprowadzonego przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego wskazują na bardzo duŜe zainteresowanie tworzeniem nowych terenów przeznaczonych na lokalizację inwestycji w województwie zachodniopomorskim. Propozycje złoŜone w tym zakresie przez gminy: Wałcz, Police, Goleniów, Szczecin,
Stargard Szczeciński, Darłowo i Dębno nie uzyskały jednak rekomendacji Zarządu Województwa ze względu na brak wystarczających środków w ramach aktualnej alokacji dofinansowania. Łączna kwota, o którą chciałyby się ubiegać gminy województwa zachodniopomorskiego na realizację tych projektów to 231,08 mln zł. Zaspokojenie tych wszystkich potrzeb
wymagałoby zwiększenia środków alokowanych do poddziałania 1.3.3 o około 25 mln EUR.
W przypadku realizacji tylko dobrze przygotowanych i ocenionych projektów kwota ta moŜe
kształtować się na niŜszym poziomie. Jeśli jednak uwzględnimy moŜliwość wzrostu zainteresowania gmin tworzeniem stref i terenów inwestycyjnych to wartość proponowanej realokacji
moŜe być niewystarczająca. Realne moŜliwości w zakresie znalezienia źródła tej realokacji
wskazują na przesunięcie części środków z innych poddziałań wchodzących w skład osi priorytetowej 1 RPO WZ.
Ocena wdroŜenia inicjatywy JEREMIE w ramach RPO WZ (poddziałanie 1.3.4)
Analiza poziomu środków przeznaczonych na inicjatywę JEREMIE przypadających
na 1 mieszkańca w województwach mających zamiar ją realizować, pozwala określić górną
granicę kwoty, która moŜe być alokowana w ramach tego mechanizmu w województwie zachodniopomorskim na poziomie 58,79 mln EUR przy uwzględnieniu proporcji dla województwa dolnośląskiego oraz 52,66 mln EUR, gdy za podstawę porównania przyjmiemy woje-
28
wództwo pomorskie. Oznaczałoby to zwiększenie dotychczasowego limitu dofinansowania o
20 mln EUR.
Jeśli zamiast liczbą mieszkańców posłuŜymy się liczbą ludności w wieku produkcyjnym, to uzyskamy bardzo zbliŜone wartości środków, które mogą być alokowane w ramach
tego poddziałania, odpowiednio na poziomie 58,76 mln EUR w odniesieniu do województwa
dolnośląskiego oraz 53,72 mln EUR w porównaniu do województwa pomorskiego.
Propozycja przeznaczenia wyŜszej niŜ pierwotnie planowana kwoty na potrzeby inicjatywy JEREMIE wiąŜe się z wieloma pozytywnymi efektami dla województwa. MoŜna
wśród nich wymienić między innymi wzrost efektywności działalności funduszy poŜyczkowych i poręczeniowych poprzez rozwój ich oferty produktowej, lepsze ukierunkowanie
wsparcia ze względu na lokalizację, profil przedsiębiorcy oraz charakter prowadzonej działalności, dostarczanie przedsiębiorstwom kompleksowego wsparcia, podnoszenie standardów
zarządzania instrumentami finansowymi, stworzenie i realizację wspólnej polityki działania
funduszy w regionie oraz wypracowanie rozwiązań systemowych, których efektywne funkcjonowanie i rozwój będą moŜliwe po 2015 roku.
Warto jednak zwrócić uwagę na kilka zagadnień związanych ze skutecznym i efektywnym wykorzystaniem środków alokowanych w ramach rozwaŜanego mechanizmu. Kluczowe znaczenie ma tutaj charakter strategii inwestycyjnej, która ma być zaproponowana
przez instytucję zarządzającą funduszem powierniczym. Powinna ona określać maksymalny
poziom prowizji pobieranych zarówno przez holding fund, jak i przez instytucje pośredniczące. Zbyt wysoki poziom tej pierwszej prowizji zmniejszy zainteresowanie funduszy poŜyczkowych i poręczeniowych udziałem w tworzonym systemie, a zbyt wysoka suma tych prowizji moŜe znacząco podnieść koszt finansowania zewnętrznego beneficjentów inicjatywy.
Inne działania zwiększające absorpcję środków RPO WZ
Bardzo waŜnym instrumentem, którego głównym celem jest przyspieszenie wykorzystania środków RPO WZ i sprawna realizacja projektów są zaliczki na realizację tych projektów. Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego w krótkim czasie podjął w tym zakresie
wszystkie niezbędne działania. Efektem tych decyzji będzie pojawienie się pierwszych zaliczek na przełomie lipca i sierpnia bieŜącego roku.
Istotne znaczenie dla strategii realizacji RPO WZ ma równieŜ wcześniejsze uruchamianie środków przeznaczonych do wykorzystania w kolejnych latach obecnego okresu fi-
29
nansowania. Działania polegające na przyspieszeniu inwestycji współfinansowanych ze środków UE zalecane są między innymi w planie Działań Ministerstwa Gospodarki na rzecz Stabilności i Rozwoju oraz dokumentach Komisji Europejskiej. W województwie zachodniopomorskim widoczne są juŜ pierwsze działania w tym zakresie – na przykład w poddziałaniu
1.1.3 wykorzystany został cały limit środków planowanych na lata 2007-2013.
5. Pozostałe uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne obecnego spowolnienia gospodarczego
Efektywne zwalczanie negatywnych skutków spowolnienia gospodarczego oraz określenie dodatkowych działań, które mogą mieć wpływ na stabilizację gospodarki województwa i poprawę sytuacji społecznej jego mieszkańców wymaga oceny innych zjawisk determinujących rozwój społeczno-gospodarczy regionu w najbliŜszych okresie oraz w kolejnych
kilkunastu latach. Podstawową rolę w krótkim okresie odgrywa w tym przypadku dostępność
przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. W perspektywie kilku lat będą to czynniki
kształtujące sektor budownictwa i rynek nieruchomości, a w długim okresie zjawiska demograficzne decydujące między innymi o potencjale społeczno-gospodarczym województwa.
Zjawiska demograficzne
Liczba ludności województwa zachodniopomorskiego będzie od 2008 roku malała –
spadając poniŜej 1,6 mln osób w 2033 roku (rysunek 19).
1750
1700
1675,959
1650
1600
1580,131
1550
1500
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2035
Rys. 19. Prognozowana liczba ludności w województwie zachodniopomorskim (tys. osób)
Źródło: obliczenia własne na podstawie: Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, DBD, Warszawa 2009.
30
Spadek liczby ludności województwa wynika ze spadku liczby ludności miejskiej. Do
2020 roku średniorocznie liczba ludności miejskiej będzie malała o około 2,4 tys. osób. Stan
liczby ludności zamieszkującej wsie będzie początkowo wzrastał (do 2019 roku), a następnie
malał. Do 2020 roku liczba ludności wiejskiej będzie rosła średniorocznie o około 1,2 tys.
osób. Zmieni się takŜe struktura ludności według wieku ekonomicznego – rysunek 20.
2034
2031
2028
2025
2022
2019
2016
2013
2010
2007
0%
10%
20%
30%
wiek przedprodukcyjny
40%
50%
60%
wiek produkcyjny
70%
80%
90% 100%
wiek poprodukcyjny
Rys. 20. Prognoza struktury ludności województwa zachodniopomorskiego według wieku
ekonomicznego
Źródło: obliczenia własne na podstawie: Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, DBD, Warszawa 2009.
Najistotniejsze zmiany dotyczyć będą wzrostu udziału ludności w wieku poprodukcyjnym (z 14,6% do 26,8%) i spadku udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym (z 19,5%
do 15,3%). Udział ludności w wieku produkcyjnym będzie spadał z blisko 66% w 2007 roku
do 60% w 2019 roku, a następnie będzie względnie stały na poziomie 58-59%.
Na podstawie stanu i struktur ludności województwa zachodniopomorskiego zmiany,
jakich moŜna oczekiwać w najbliŜszych latach, będą następujące:
1. obniŜy się współczynnik urbanizacji,
2. nie naleŜy spodziewać się przyrostu liczby ludności na skutek przyrostu naturalnego
(malejące współczynniki rodności, płodności i dzietności przy stosunkowo wysokim
współczynniku zgonów);
3. saldo migracji nawet w wariancie optymistycznym dodatnie nie zrównowaŜy ujemnego przyrostu naturalnego;
31
4. pogłębiać się będą procesy feminizacji przebiegające równolegle ze starzeniem się
populacji.
Budownictwo
Na rysunku 21 przedstawiono kształtowanie się liczby mieszkań, których budowę rozpoczęto, liczbę mieszkań, na których budowę uzyskano pozwolenia oraz liczbę mieszkań oddanych do uŜytku. Przeszacowując liczbę pozwoleń wydanych na budowę mieszkań za dwa
pierwsze miesiące 2009 roku na cały najbliŜszy kwartał i cały rok moŜna spodziewać się poziomu niŜszego niŜ w pierwszym kwartale 2005 roku, a to oznacza efekty budownictwa
mieszkaniowego w granicach pięciu tysięcy mieszkań oddanych do uŜytku w 2009 roku.
Mieszkania, których budowę rozpoczęto
Mieszkania, na których budowę uzyskano pozwolenia
Mieszkania oddane do uŜytkowania
8000
7000
liczba mieszkań
6000
5000
4000
3000
2000
1000
1kw2009
4kw2008
3kw2008
2kw2008
1kw2008
4kw2007
3kw2007
2kw2007
1kw2007
4kw2006
3kw2006
2kw2006
1kw2006
4kw2005
3kw2005
2kw2005
1kw2005
kwartały
0
Rys. 21. Inwestycje mieszkaniowe w województwie zachodniopomorskim w latach 20052009
Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane Urzędu Statystycznego w Szczecinie.
Analiza zachodniopomorskiego rynku nieruchomości i sektora budownictwa powiązanego z nim ściśle poprzez nowe inwestycje, wskazuje na kilka scenariuszy w najbliŜszych
latach. Przesłanki tych scenariuszy moŜna ująć w kilku wnioskach z wcześniejszych rozwaŜań:
− spadek inwestycji w budownictwie w 2008 roku o 18,7% będzie się pogłębiał w 2009
roku, na co wskazuje malejąca liczba pozwoleń na budowę;
32
− zmniejszanie efektów budownictwa mieszkaniowego w 2009 roku (inwestycje rozpoczęte w stosunku do uzyskanych pozwoleń na budowę) przyniesie skutki w malejącej
liczbie oddawanych do uŜytku mieszkań w latach 2009-2011, co z kolei w najbliŜszych trzech latach pobudzi wtórny rynek mieszkaniowy;
− wzrasta rola inwestycji infrastrukturalnych w inwestycjach ogółem.
MoŜna jednak zauwaŜyć, Ŝe zachodniopomorski rynek inwestycyjny i rynek nieruchomości w okresie ostatniego boomu budowlanego (lata 2005-2007), w porównaniu do innych województw, a zwłaszcza duŜych aglomeracji, nie przeŜywał aŜ tak duŜej dynamiki. Z
tego powodu niekorzystne zmiany, jakie przyniósł 2008 rok (pierwsze symptomy spadku cen
na rynku nieruchomości, większej liczby ofert sprzedaŜy niŜ kupna widoczne juŜ były w drugiej połowie 2007 roku) nie wywołają tak duŜych i głębokich spadków jak w regionach kraju
z duŜą dynamiką inwestycji w ostatnich latach.
Podsumowanie
Obecny kryzys w Europie i na świecie jest znacznie głębszy niŜ poprzedni, który miał
miejsce w latach 2001-2002. Jednak polska gospodarka jest na niego lepiej przygotowana
dzięki transformacji ukierunkowanej na wzrost wydajności pracy i poprawę technologii produkcji, a takŜe z tytułu znaczącego napływu funduszy rozwojowych z Unii Europejskiej, których wartość ogółem osiągnie w latach 2007-2013 ponad 67 mld Euro.
Ze względu na charakter obecnego kryzysu światowego uzasadnionym załoŜeniem
wydaje się stwierdzenie, Ŝe spowolnienia gospodarczego w województwie zachodniopomorskim nie da się uniknąć. NaleŜy jednak jak najszybciej podjąć działania, które pozwolą ograniczać jego skutki, a zwłaszcza działania zapobiegające spadkowi aktywności gospodarczej
przedsiębiorstw. NaleŜy przy tym uwzględnić fakt, Ŝe działania podejmowane dzisiaj przyniosą rezultaty najwcześniej pod koniec 2009 roku, a najprawdopodobniej dopiero w 2010
roku.
PoniŜej przedstawione zostały podstawowe wnioski będące rezultatem przeprowadzonych analiz, diagnoz i prognoz w ramach obszarów tematycznych sformułowanych przez Zleceniodawcę, często dodatkowo rozszerzonych przez zespół Autorów.
33
Punkt 1 – Ocena wpływu światowego kryzysu gospodarczego na kondycję gospodarki województwa zachodniopomorskiego – analiza i prognoza podstawowych kategorii makroekonomicznych
− na podstawie silnego związku między krajowym i regionalnym produktem krajowym
brutto oszacowano poziom PKB wytworzonego w województwie zachodniopomorskim w
latach 2007-2008 odpowiednio na poziomie 47 203 mln zł oraz 51 244 mln zł, wielkości
te stanowią punkt odniesienia w procesie budowy scenariuszy wzrostu gospodarczego w
województwie w latach 2009-2011,
− wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych oraz stopy bezrobocia w województwie
zachodniopomorskim w styczniu, lutym i marcu 2009 roku był znacznie wyŜszy niŜ przeciętny wzrost w analogicznych okresach lat wcześniejszych,
− udział eksportu w przychodach ze sprzedaŜy produktów, towarów i usług przedsiębiorstw
zachodniopomorskich w latach 2002-2008 kształtował się w przedziale od 24,% do
27,5%, jeŜeli weźmiemy pod uwagę znaczący spadek popytu zewnętrznego to otrzymamy
obraz stosunkowo istotnego zagroŜenia wynikającego z wysokiej skłonności do eksportu,
zjawisko to dotyczy szczególnie działalności przetwórczej, której udział w eksporcie ogółem województwa w badanym okresie przekraczał 70% oraz podmiotów z sekcji I (Transport, gospodarka magazynowa i łączność),
− na podstawie obserwacji dynamiki inwestycji w okresie 2001-2003 moŜna sformułować
wniosek, Ŝe nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach zaczną rosnąć dopiero w 2011
(2012) roku, a zatrudnienie w 2012 (2013) roku, waŜną rolę moŜe odegrać w tym przypadku realizacja inwestycji polegającej na budowie gazoportu w Świnoujściu, jednakŜe
nie naleŜy oczekiwać pierwszych efektów wpływu tego przedsięwzięcia na rynek pracy
województwa oraz kontrakty firm zachodniopomorskich wcześniej niŜ w 2010 roku,
szczególnie waŜne w tej sytuacji jest aktywne pozyskiwanie przez samorządy lokalne duŜych inwestorów zarówno krajowych, jak i zagranicznych.
Punkt 2 – Przestrzenne i sektorowe zróŜnicowanie skutków spowolnienia gospodarczego
− w województwie zachodniopomorskim obserwowane jest zróŜnicowanie przestrzenne
rozwoju gospodarczego, najwyŜszym jego poziomem charakteryzują się miasta na prawach powiatu (Szczecin, Koszalin i Świnoujście) oraz powiaty kołobrzeski, policki, gole-
34
niowski, cztery powiaty: choszczeński, łobeski, pyrzycki i świdwiński charakteryzują się
najniŜszym poziomem rozwoju gospodarczego, a zjawisko to ma w ostatnich latach charakter stały, jednocześnie w przypadku powiatu choszczeńskiego i świdwińskiego notowany jest wysoki poziom zadłuŜenia publicznego,
− wydzielenie tzw. branŜ funkcjonalnych wskazuje na generowanie największych przychodów ze sprzedaŜy w działalnościach związanych z przemysłem spoŜywczym (20%), budownictwem (15%), transportem połączonym z logistyką (13%), przemysłem chemicznym (10%) oraz przemysłem drzewnym i papierniczym (7%), podobnie z wyjątkiem
przemysłu chemicznego charakteryzującego się wysoką wydajnością pracy, kształtuje się
w regionie struktura zatrudnienia,
− wysoka dynamika eksportu przemysłu spoŜywczego powiązana jest z ekspansją przemysłu rybnego zapoczątkowaną w 2005 roku, wysoką produktywnością charakteryzują się
zachodniopomorskie rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo, które przekraczają średnią produktywność w kraju około 2-krotnie, produkcję podstawowych produktów przemysłu spoŜywczego oraz kondycję firm tej branŜy naleŜy monitorować na bieŜąco, poniewaŜ potencjalny wpływ załamania branŜy spoŜywczej na gospodarkę województwa
jest bardzo wysoki z powodu znaczącego udziału tej branŜy funkcjonalnej w zatrudnieniu,
przychodach i eksporcie,
− obok przemysłu spoŜywczego znaczący wpływ na gospodarkę województwa mają przemysł drzewny (w tym meblarski) oraz transport (łącznie z produkcją środków transportu),
dla obydwu tych branŜ formułowane są bardzo niekorzystne prognozy, w regionie nie
spadła znacząco produkcja tarcicy i oklein, jednak niekorzystna jest sytuacja firm meblarskich, przewoźników i spedytorów,
− sekcje gospodarcze województwa zachodniopomorskiego charakteryzowało duŜe zróŜnicowanie sytuacji ekonomiczno-finansowej, w przemyśle odnotowano słabe wyniki w II i
III kwartale 2008 roku, natomiast w budownictwie sytuacja firm w tym okresie kształtowała się pozytywnie, w przypadku hoteli i restauracji bardzo zła koniunktura miała miejsce w ostatnim kwartale 2008 roku, który był równieŜ niekorzystny dla firm transportowych,
35
− budownictwo stanowi stabilizator niekorzystnych zmian koniunktury, w ostatnich trzech
latach kondycja tej sekcji kształtowała się na wysokim poziomie, a zjawisku temu towarzyszy praktycznie całkowita eliminacja sezonowości,
− najgorszą koniunkturę zanotowano w przetwórstwie przemysłowym (w 2008 roku w sekcji D zanotowano wysoki ujemny wynik finansowy netto na poziomie 364,7 mln zł) oraz
w działalności hoteli i restauracji, w tym drugim przypadku naleŜy się spodziewać równie
niekorzystnej lub nawet jeszcze gorszej sytuacji w I kwartale 2009 roku, niekorzystna sytuacja przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego stanowi powaŜne zagroŜenie dla całej gospodarki województwa ze względu na znaczący udział sekcji D w gospodarce regionu, który w 2008 roku kształtował się na poziomie ponad 60%.
Punkt 3 – Analiza, diagnoza i prognoza dochodów jednostek samorządu terytorialnego województwa zachodniopomorskiego
− w 2008 roku zaobserwowany został spadek wszystkich rodzajów dochodów jednostek
samorządu terytorialnego za wyjątkiem dochodu z podatku PIT, który zanotował jedynie
zmniejszony wzrost w porównaniu do 2007 roku,
− największy spadek dochodów wystąpił w przypadku dochodów z podatku CIT (z 43,63%
wzrostu w 2007 roku do -9,09% spadku w 2008 roku) oraz dochodu z tytułu czynności
cywilno-prawnych (z 65,98% wzrostu w 2007 roku do -4,73% spadku w 2008 roku),
− w 2009 roku najprawdopodobniej nie zaobserwujemy znaczącego spadku dochodów osiąganych przez jednostki samorządu terytorialnego w porównaniu do ubiegłego roku, natomiast w latach 2010 i 2011 zanotowany moŜe być spadek tych dochodów,
− od 2004 roku obserwujemy wzrost udziału dochodów własnych jednostek samorządowych uzaleŜnionych w duŜym stopniu od koniunktury gospodarczej w dochodach ogółem, tendencja ta w okresie niŜszego wzrostu gospodarczego, a zwłaszcza jego spadku
moŜe mieć negatywny wpływ na ogólny poziom dochodów realizowanych przez jednostki
samorządu terytorialnego,
− w oparciu o model współzaleŜności w czasie opisujący związek między PKB i dochodami
wykonanymi jednostek samorządu terytorialnego województwa zachodniopomorskiego
oszacowane zostały dochody jednostek samorządowych w kilku podstawowych wariantach w okresie 2009-2011, w najbardziej optymistycznym wariancie prognozy, w którym
36
przyjęte zostało załoŜenie wzrostu nominalnego PKB w 2009 roku o 3%, dochody wykonane jednostek samorządowych województwa zachodniopomorskiego wzrosłyby o
263,1 mln zł w porównaniu z 2008 rokiem, czyli o 4,07%, w przypadku realizacji najmniej korzystnego scenariusza dochody te byłyby mniejsze o 253,4 mln zł, co oznaczałoby spadek o 3,92%,
− w oparciu o analizę poziomu zadłuŜenia w stosunku do wykonanych dochodów, odchylenia prognozowanych dochodów od planu na rok 2009 oraz porównania wykonania dochodów za I kwartały 2008 i 2009 roku wskazać moŜna jednostki samorządowe, które
mogą mieć problemy z ubieganiem się o środki programów operacyjnych oraz trudności z
realizacją zamierzeń inwestycyjnych, naleŜą do nich: gmina Choszczno, gmina Karlino,
gmina Kobylanka, gmina Międzyzdroje, gmina Ostrowice, gmina Przybiernów, gmina
Rewal, gmina Wierzchowo, powiat myśliborski, powiat pyrzycki oraz powiat wałecki,
− w latach 2006-2008 obserwowany był znaczący wzrost udziału wydatków inwestycyjnych
w wydatkach jednostek samorządowych ogółem, odnotowano jego wzrost z poziomu
17,9% w 2005 roku do 23,57% w 2008 roku, jednakŜe analiza kształtowania się inwestycji w latach 2001-2003 sugeruje, Ŝe w latach 2010-2011 moŜe wystąpić spadek wydatków
inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego.
Punkt 4 - Propozycje zmian w poszczególnych osiach priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego województwa zachodniopomorskiego oraz regionalnych komponentach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
− wcześniejsze programy operacyjne (ZPORR, SPO RZL, SPO Rolnictwo) cieszyły się bardzo duŜym zainteresowaniem – wartość złoŜonych wniosków o dofinansowanie znacznie
przekraczała moŜliwości finansowania w ramach danego programu; w aktualnym programie RPO WZ w ogłoszonych juŜ konkursach popyt przekroczył kilka razy moŜliwości finansowania;
− duŜe zainteresowanie tworzeniem nowych stref i terenów przeznaczonych na lokalizację
inwestycji w województwie zachodniopomorskim (w przeprowadzonym badaniu sondaŜowym gminy wyraziły łączny popyt na ponad 230 mln zł) oraz praktycznie całkowite
wykorzystanie wszystkich alokowanych środków na ten cel wskazują, Ŝe zaspokojenie
tych potrzeb wymaga zwiększenia środków alokowanych w ramach poddziałania 1.3.3 o
37
około 25 mln EUR; z zagadnieniem funkcjonowania obecnych i powstawania kolejnych
terenów inwestycyjnych wiąŜe się bezpośrednio konieczność dostosowania tras regionalnych przewozów pasaŜerskich do potrzeb pracodawców i pracowników,
− analiza dodatnich i ujemnych stron zaangaŜowania środków w inicjatywę JEREMIE
wskazuje na przewagę korzyści wynikających z jej realizacji, biorąc pod uwagę dotychczasowe oceny zapotrzebowania na poręczenia, poŜyczki i inne instrumenty wsparcia,
które mogą być wykorzystywane w ramach tego mechanizmu oraz wielkość środków alokowanych w tym zakresie przez inne województwa moŜna określić przedział zaangaŜowania środków RPO WZ w poddziałanie 1.3.4 w granicach od 52,66 mln EUR do
58,79 mln EUR, oznacza to zwiększenie dotychczasowej alokacji maksymalnie o 20 mln
EUR,
− wydaje się, Ŝe z punktu widzenia oddziaływania antykryzysowego dotacji udzielanych
przedsiębiorstwom w ramach RPO WZ wzrost kwoty alokacji na pozadotacyjne instrumenty finansowe dla MŚP – inicjatywę JEREMIE powinien być przeprowadzony poprzez
zmniejszenie alokacji w pozostałych poddziałaniach osi priorytetowej 1,
− istotne znaczenie dla sprawnej realizacji RPO WZ ma wykorzystanie rozwiązania w postaci zaliczek na realizację projektów oraz wcześniejsze uruchamianie środków przeznaczonych do wykorzystania w kolejnych latach obecnego okresu finansowania,
− w programie szkoleń przeprowadzanych w projektach PO KL dla przedsiębiorstw powinny się znaleźć zagadnienia związane z tematyką zarządzania firmą w warunkach kryzysu
(płynność finansowa, restrukturyzacja zatrudnienia, elastyczny czas pracy, przepływy pracowników między firmami, zmiana organizacji pracy, kontrola kosztów, moŜliwości uzyskiwania wsparcia w świetle obowiązujących przepisów);
Punkt 5 - Pozostałe uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne obecnego spowolnienia gospodarczego
− przeprowadzona analiza zjawisk demograficznych zachodzących w województwie zachodniopomorskim wskazuje na występowanie tendencji polegającej na zmniejszaniu się
liczby ludności, która w 2033 roku spadnie poniŜej 1,6 mln osób, spadek ten wynikać będzie głównie z powodu zmniejszania się liczby ludności miejskiej, zmianie ulegnie równieŜ struktura ludności według wieku ekonomicznego, udział ludności w wieku popro-
38
dukcyjnym wzrośnie, udział ludności w wieku przedprodukcyjnym spadnie, a udział ludności w wieku produkcyjnym będzie się zmniejszał i ustali się na względnie stałym na poziomie 58-59%; prognoza liczby ludności uzyskana w oparciu o modele tendencji rozwojowej wskazuje na spadek liczby ludności w większości powiatów województwa, odwrotna tendencja (wzrost liczby ludności) będzie charakteryzowała tylko cztery powiaty: goleniowski, kołobrzeski, koszaliński i policki, wszystkie powyŜsze zjawiska będą miały
kluczowe znaczenie dla kształtowania się procesów na rynku pracy, dochodów uzyskiwanych przez samorządy terytorialne z tytułu udziału w podatku PIT oraz w powiązaniu z
przestrzennym zróŜnicowaniem rozwoju regionu i procesami migracji wewnątrz województwa na dokonywanie się dalszego podziału na powiaty „centralne” i „peryferyjne”,
odwrócenie tej ostatniej tendencji jest moŜliwe wyłącznie w przypadku intensywnego
tworzenia miejsc i warunków dla potencjalnych inwestycji na terenach mniej rozwiniętych gospodarczo,
− badanie zachodniopomorskiego rynku nieruchomości i sektora budownictwa wskazuje na
spadek inwestycji w budownictwie w 2009 roku, będący skutkiem malejącej liczby udzielanych pozwoleń na budowę, zmniejszanie efektów budownictwa mieszkaniowego w bieŜącym roku przyniesie rezultaty w postaci malejącej liczby mieszkań oddawanych do
uŜytku w latach 2009-2011, co spowoduje oŜywienie na wtórnym rynku mieszkaniowym
w najbliŜszych trzech latach; rosnące koszty budowy, spowodowane wzrostem cen materiałów budowlanych, zahamują znaczący spadek cen nowych mieszkań, zwłaszcza tych,
których budowę rozpoczęto w 2009 roku,
− próba oceny czy istnieją obecnie przesłanki na podstawie których moŜna by było określić
okres, który nas dzieli od początku oŜywienia gospodarczego dokonana w oparciu o dwa
indeksy ujmujące w sposób syntetyczny kształtowanie się głównych tendencji zachodzących w gospodarkach Unii Europejskiej: Economic Sentiment Indicator oraz Baltic Exchange Dry Index, nie dostarcza jednoznacznej odpowiedzi na tak postawione pytanie,
poprawie ogólnej koniunktury gospodarczej będącej wynikiem polepszenia nastrojów w
przemyśle i popycie wyraŜanym przez konsumentów, towarzyszyło pogorszenie ocen sytuacji w budownictwie, spadek wykorzystania mocy produkcyjnych europejskiej gospodarki do poziomu 71%, negatywne przewidywania w zakresie nowych inwestycji (w 2009
roku przedsiębiorcy przewidują 18% spadek nakładów inwestycyjnych) oraz spadek cen
produkcji przemysłowej, równieŜ aktualna wartość indeksu BDI, który oscyluje w ostat-
39
nich tygodniach w przedziale od 1400 do 2000 punktów wskazuje, Ŝe w najbliŜszych miesiącach nie moŜemy oczekiwać wzrostu produkcji przemysłowej w krajach Unii Europejskiej.
Wnioski ogólne
− obecnie w procesie prognozowania przyszłych wartości zjawisk zachodzących w gospodarce, nie moŜna wykorzystywać ekstrapolacji dotychczas istniejących szeregów czasowych ze względu na występowanie znaczących zmian strukturalnych powodujących odwrócenie dotychczasowych tendencji i załamanie istniejących prawidłowości,
− rozwiązaniem powyŜszego problemu mogą być analizy ilościowe i jakościowe oraz prognozy adaptacyjne opracowywane przez zespoły eksperckie, które powinny być prowadzone w kolejnych, niezbyt od siebie oddalonych momentach, aŜ do ustąpienia przyczyn
kryzysu gospodarczego, pozwoli to na identyfikację najlepszych rozwiązań w zakresie potencjalnych działań antykryzysowych, prowadzenie monitoringu zmieniającej się sytuacji
społeczno-gospodarczej regionu oraz ocenę efektywności juŜ podjętych decyzji przeciwdziałających kryzysowi,
− działania mające na celu zapobieganie i zmniejszanie negatywnych skutków spowolnienia
gospodarczego powinny być podejmowane jak najszybciej, poniewaŜ w przeciwnym
przypadku, na co wskazują analizy dotychczasowych kryzysów gospodarczych, wystąpią
zdecydowanie większe straty w sferze gospodarczej i społecznej województwa, waŜną rolę odgrywa w tym przypadku równieŜ sprawna koordynacja działań podejmowanych
przez róŜne instytucje oraz urzędy o charakterze lokalnym i regionalnym,
− kryzysy w realnej sferze gospodarek, które mają swój początek w sektorze finansowym, a
szczególnie te powiązane z negatywnymi tendencjami w sektorze bankowym oraz wcześniejszym wysokim wzrostem cen nieruchomości są dłuŜsze i charakteryzują się większym nasileniem takich zjawisk jak spadek wzrostu gospodarczego czy wzrost bezrobocia
(spadek produkcji jest w tym przypadku większy przeciętnie o 2 punkty procentowe,
okres recesji trwa prawie 2 lata, a średni wzrost stopy bezrobocia w okresie 12 kwartałów
od początku recesji kształtuje się na poziomie 3 punktów procentowych),
− poniewaŜ oprócz zwalczania bieŜących skutków spowolnienia gospodarczego waŜne jest
równieŜ zachowanie potencjału wzrostu województwa, w okresie pokryzysowym powin-
40
no się ograniczać poziom zadłuŜenia zarówno jednostek samorządu terytorialnego, jak i
przedsiębiorstw,
− istotną rolę w ograniczaniu ujemnych skutków kryzysu, zwłaszcza w sferze społecznej,
odgrywać powinno informowanie opinii publicznej o podejmowanych działaniach antykryzysowych oraz głównych zagroŜeniach związanych ze spadkiem dynamiki wzrostu
gospodarczego i zaburzeniami pojawiającymi się na rynku pracy.

Raport z ekspertyzy

Transkrypt

Podobne dokumenty

Konkurs fotograficzny pn. „W Ryczącej Perspektywie”

Projekt “Wzrost konkurencyjności gabinetu poprzez inwestycje w

Załącznik do uchwały nr 73 z 2011

specyfikacja kosztów

Konferencja prasowa - Urząd Marszałkowski Województwa

Zrównoważony rozwój lokalny - instrumenty wsparcia

Nazwa: Konkurs plastyczny dla dzieci „Unia Europejska w oczach

Program spotkania informacyjnego 26.02.2016r

Studenci ZUT w Szczecinie o grupach producentów rolnych wiedzą

Do uczestnictwa w szkoleniach dla jednostek samorządu