Profilaktyka nagłego zgonu sercowego – rola

Folia Medica Lodziensia, 2010, 37/2:227-242
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
Prevention of sudden cardiac death – the role of automatic implantable
cardioverter-defibrillator
ARTUR KLIMCZAK1, MARCIN ROSIAK2, MICHAŁ CHUDZIK1
1
Zakład Elektrokardiologii, I Katedra Kardiologii i Kardiochirurgii,
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
2
Klinika Kardiologii, I Katedra Kardiologii i Kardiochirurgii,
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Streszczenie: Nagły zgon sercowy (NZS) to zgon w ciągu pierwszej godziny od
wystąpienia objawów. Najczęstszą przyczyną NZS są groźne komorowe
zaburzenia rytmu serca. Chorzy z dysfunkcją skurczową lewej komory serca to
pacjenci szczególnie zagrożeni wystąpieniem NZS. Najważniejszą metodą
prewencji NZS jest terapia polegająca na wszczepieniu kardiowerteradefibrylatora (ang. implantable cardioverter-defibrillator – ICD). Działanie ICD
polega na rozpoznaniu groźnej arytmii komorowej serca i przeprowadzeniu
odpowiedniej terapii elektrycznej (stymulacja antyarytmiczna, bądź też
wyładowania wysokoenergetyczne). Implantacja ICD może zostać wykonana
u pacjentów, u których doszło w przeszłości do nagłego zatrzymania krążenia
w mechanizmie częstoskurczu komorowego lub migotania komór (w ramach
tzw. prewencji wtórnej) lub u pacjentów, którzy obarczeni są większym ryzykiem
NZS w przyszłości (w ramach tzw. prewencji pierwotnej). Praca omawia zasady
działania ICD oraz prezentuje aktualne wskazania do terapii ICD, zarówno
w prewencji pierwotnej, jak i wtórnej.
Słowa kluczowe: ICD, kardiowerter-defibrylator, nagły zgon sercowy, arytmia
komorowa.
Abstract: Sudden cardiac death is a significant problem in cardiac patients. The
modern invasive cardiology offers important tool in fight against ventricular
rhythm disturbances, which are the most frequent cause of sudden cardiac death.
Automatic cardioverter-defibrillator through electric therapy (antyarrhythmia
stimulation or high energy shock) interrupts the episode of life-threating
ventricular arrhythmia (ventricular tachycardia or ventricular fibrillation) and
Adres do korespondencji: Dr Artur Klimczak, Zakład Elektrokardiologii, Uniwersytecki Szpital
Kliniczny im. WAM-CSW, Łódź, Sterlinga 1/3, Tel/faks 042 66 44 269,
e-mail: [email protected]
228
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
therefore it protect patient from sudden cardiac death. Implantation of ICD may
be performed in patients, who had the episode of ventricular tachycardia or
ventricular fibrillation in the past already (within the secondary prevention of
sudden cardiac death) and also in patients, which didn’t have the episode of
ventricular tachycardia or ventricular fibrillation in the past but they have higher
risk of sudden cardiac death in the future (within primary prevention of sudden
cardiac death).
Key words: ICD, cardioverter-defibrillator, sudden cardiac death, ventricular
arrhythmia.
Wstęp
Jednym z najważniejszych problemów współczesnej kardiologii jest nagły
zgon sercowy (NZS). Zjawisko NZS dotyczy pacjentów z niewydolnością serca,
zarówno niedokrwienną, jak i nie-niedokrwienną i jest przyczyną około połowy
zgonów w tej grupie pacjentów [1-3]. Najczęstszą przyczyną NZS są
zagrażające życiu arytmie komorowe - niestabilny hemodynamicznie
częstoskurcz komorowy (ang. Ventricular Tachycardia - VT) oraz migotanie
komór (ang. Ventricular Fibrillation - VF) [4-7]. Arytmie te często nie są
poprzedzone objawami zwiastunowymi i w krótkim czasie doprowadzają do
utraty przytomności, a następnie zgonu. Wieloletnie badania doprowadziły do
zidentyfikowania czynników ryzyka NZS, co pozwala na wyselekcjonowanie
osób szczególnie zagrożonych NZS [8-11]. Poniższa praca przedstawia zasadę
działania ICD, jak również aktualne wskazania do leczenia metodą ICD.
Nagły zgon sercowy
Nagły zgon sercowy definiujemy jako śmierć spowodowaną nagłym,
nieoczekiwanym zatrzymaniem krążenia (zazwyczaj w wyniku arytmii serca),
do której dochodzi w ciągu godziny od wystąpienia objawów. Ocenia się, że
jedynie 5-10% pacjentów przeżywa pierwszy epizod zatrzymania krążenia. Stąd
Artur Klimczak, Marcin Rosiak, Michał Chudzik
229
ważne jest, aby wyselekcjonować chorych o najwyższym ryzyku NZS, poddać
tych chorych leczeniu i tym samym zapobiec NZS.
Udowodniono już, że mechanizm w jakim dochodzi do zgonu jest różny
w zależności od stadium zaawansowania niewydolności serca (NS) [12].
W mniej nasilonych stadiach zaawansowania NS dominuje NZS, jednak w miarę
narastania ciężkości NS zaczynają przeważać zgony spowodowane
niewydolnością hemodynamiczną serca (ryc. 1).
NYHA – stopień niewydolności serca
według New York Heart Association;
NS – niewydolność serca;
NZS – nagły zgon sercowy
Ryc. 1. Mechanizm zgonu w NS w
zależności od stopnia NS [według
12, w modyfikacji własnej].
Fig. 1. Mechanism of death in NS
depending on degree of NS
[12 - modified].
230
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
Ryc. 2. Częstość występowania nagłego zgonu sercowego w różnych grupach pacjentów
[według 13, w modyfikacji własnej]
Fig. 2. Frequency of sudden cardiac death in particular groups of patients [13 modified].
Artur Klimczak, Marcin Rosiak, Michał Chudzik
231
1. Populacja ogólna
1. General population
2. Pacjenci z wysokim ryzykiem
sercowo-naczyniowym
2. Patients with high cardiovascular
risk
3. Pacjenci z wywiadem epizodu
wieńcowego
3. Patients with history of coronary
episode
4. EF<35% lub niewydolność serca
4. EF<35% or chronic heart failure
5. Pacjenci po przebytym epizodzie
nagłego zatrzymania krążenia
5. Patients with history of cardiac
arrest
6. Pacjenci po zawale serca, z
EF<35%, z wywiadem
częstoskurczów komorowych
6. Patients with history of myocardial
infarction, EF <35% and ventricular
tachycardia episodes
NZS – nagły zgon sercowy
SCD – sudden cardiac death
EF – frakcja wyrzutowa lewej komory
serca
EF – left ventricular ejection fraction
Zidentyfikowane zostały czynniki ryzyka NZS. Najbardziej narażeni na NZS są
pacjenci z dużym pozawałowym uszkodzeniem lewej komory (niska frakcja
wyrzutowa lewej komory – EF ≤ 35%), u których występują incydenty
częstoskurczów komorowych - ryzyko ponad 30% [13]. Jednak z uwagi na
niewielką populację tych pacjentów, bezwzględna liczba zgonów jest
stosunkowo niska. Częstość występowania NZS w poszczególnych grupach
chorych obrazuje rycina 2. Analizując dane przedstawione na tej rycinie, można
dostrzec skalę problemu.
232
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
Ryc. 3. Obraz rentgenowski klatki piersiowej u pacjenta z zaimplantowanym ICD.
Fig. 3 Chest X-ray in patient with implanted automatic cardioverter defibrillator (ICD).
Artur Klimczak, Marcin Rosiak, Michał Chudzik
233
Automatyczny kardiowerter-defibrylator
Automatyczny wszczepialny kardiowerter-defibrylator został wynaleziony
przed ponad 30 laty. Na przestrzeni tego okresu doszło do miniaturyzacji
urządzenia oraz rozszerzenia jego możliwości terapeutycznych. Również
technika implantacji ICD uległa znacznym zmianom. Pierwszych wszczepień
dokonywano techniką torakochirurgiczną naszywając elektrody na worek
osierdziowy, a samo urządzenie (z uwagi na znaczą masę i rozmiary)
umieszczano w powłokach brzusznych [14]. Obecnie ICD implantuje się
w okolicy podobojczykowej, podskórnie, a elektrody endokawitarne wprowadza
się do jam serca drogą przezżylną. Przykładowy obraz rentgenowski klatki
piersiowej u pacjenta z wszczepionym ICD przedstawia rycina 3.
Jednojamowy ICD umieszczony jest podskórnie w okolicy podobojczykowej lewej, a do
niego przykręcona jest elektroda defibrylująca, która przez żyłę podobojczykową,
a następnie żyłę główną górną wchodzi do prawego serca. Dystalna końcówka elektrody
(odpowiedzialna za stymulację i wyczuwanie) ustawiona jest w drodze odpływu prawej
komory. Widoczna jest także cewka defibrylująca na dystalnej części elektrody.
ICD – implantowalny kardiowerter-defibrylator
Zdjęcie RTG wykonane zostało w Pracowni Rentgenowskiej USK nr 3 im. WAM –
Centralny Szpital Weteranów w Łodzi, ul. Sterlinga 1/3 u pacjenta hospitalizowanego
w Zakładzie Elektrokardiologii UM w Łodzi.
Single-chamber ICD is placed subcutaneous in left subclavian area. The defibrillating
electrode is screwed to the ICD and passing through subclavian vein, superior vena cava
to right heart. The distal end of electrode (responsible for pacing and sensing) is placed
in right ventricular outflow tract. Defibrillation coil is also visible on distal part of the
electrode.
ICD – implantable cardioverter-defibrillator.
(X-ray published by courtesy of dr Dariusz Buliński)
234
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
A – rytm zatokowy; B – VF - ICD rozpoczyna detekcję - rytm komór znajduje się w
strefie VF; C – zostają spełnione kryteria rozpoznania VF, dochodzi do procesu
ładowania kondensatora ICD; D – wyzwolenie impulsu 30J po okresie naładowania
kondensatora i przerwanie VF; E – powrót rytmu zatokowego, EKG – elektrokardiogram, ICD – wszczepialny kardiowerter-defibrylator, VF – migotanie komór
Rycina została wykonana na podstawie badań własnych przeprowadzonych w Zakładzie
Elektrokardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
A – sinus rhythm; B – VF – ICD starts detection, ventricular rhythm in VF zone;
C – criteria of VF are fulfilled, ICD’s capacitor is charging; D – deliver of 30J shock and
VF is stopped; E – return of sinus rhythm
EKG – elektrocardiogram, ICD – implantable cardioverter-defibrillator, VF – ventricular
fibrillation
Ryc. 4. Zapis wewnątrzsercowego EKG, zarejestrowany przez ICD w momencie
interwencji wysokoenergetycznej.
Fig. 4. The intracardiac EKG, recorded by ICD during high energy shock.
Artur Klimczak, Marcin Rosiak, Michał Chudzik
235
Automatyczny wszczepialny kardiowerter-defibrylator posiada umiejętność
rozpoznawania i przerywania groźnych komorowych zaburzeń rytmu serca –
częstoskurczów komorowych (VT) oraz migotania komór (VF). Po rozpoznaniu
przez urządzenie VF (najczęściej kryterium dla rozpoznania VF stanowi
częstotliwość rytmu komór przekraczająca zaprogramowaną wartość zazwyczaj wyższą od 200-240/min) dochodzi do próby przerwania arytmii.
Po kilku sekundach niezbędnych do naładowania odpowiednią energią
kondensatora przez baterie ICD wywołane zostaje wyładowanie wysokoenergetyczne (maks. około 40 J) – ICD podejmuje próbę defibrylacji serca.
Zapis wewnątrzsercowego EKG, jaki ICD rejestruje w momencie terapii
wysokoenergetycznej przedstawia rycina 4.
Defibrylator potrafi także rozpoznawać i przerywać epizody częstoskurczów komorowych (VT). Podobnie jak w przypadku VF, aby doszło
do detekcji VT, rytm serca musi przekraczać zaprogramowaną częstotliwość.
W trakcie rozpoznawania VT, urządzenia, poza kryterium częstości rytmu,
stosują również inne kryteria klasyfikacji rytmu serca (m.in. oceniają stabilność
rytmu, morfologie zespołów QRS, inne). Pozwala to na odróżnienie VT od
innych rytmów serca, które mogą być szybsze niż od zaprogramowanej strefy
rozpoznania VT i powodować ich złe rozpoznanie przez ICD (np. tachykardii
zatokowej czy napadu migotania przedsionków). Po rozpoznaniu VT urządzenie
ICD próbuje przerwać napad częstoskurczu za pomocą stymulacji antytachyarytmicznej (ang. Antitachycardial Pacing - ATP) – jest to seria od kilku
do kilkudziesięciu impulsów stymulacji o częstości większej niż arytmia (VT).
Jeżeli seria zaprogramowanych (od kilku do kilkunastu) ATP nie przerwie VT,
ICD stosuje terapię wysokoenergetyczną – tzw „wyładowanie”, (ang. shock
theraphy). Uważa się jednakże, że nawet do 95% częstoskurczów komorowych
udaje się przerwać tylko za pomocą ATP [15]. Terapia antyarytmiczna – ATP –
jest niebolesna dla pacjenta, bardziej energooszczędna (a więc tym samym
przedłuża żywotność ICD) i dlatego jest zalecaną metodą leczenia VT. Zapis
wewnątrzsercowego EKG, jaki ICD rejestruje w momencie interwencji
antytachyarytmicznej, przedstawia rycina 5.
236
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
A – rytm zatokowy; B – VT - ICD zaczyna wyczuwać przyspieszony rytm komór, który
znajduje się w strefie VT; C – zostają spełnione kryteria rozpoznania VT, dochodzi do
detekcji VT i do stymulacji antytachyarytmicznej (5 bardzo szybkich impulsów
stymulacji); D –przerwanie VT i powrót rytmu zatokowego, EKG – elektrokardiogram,
ICD – wszczepialny kardiowerter-defibrylator, VT – częstoskurcz komorowy
Rycina została wykonana na podstawie badań własnych przeprowadzonych w Zakładzie
Elektrokardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
A – sinus rhythm; B – VT - ICD start detection, ventricular rhythm in VT zone;
C - criteria of VT are fulfilled, deliver of antitachyarrythmia pacing (5 very fast pacing
impulses); D – VT is stopped and return of sinus rhythm
EKG – elektrocardiogram, ICD – implantable cardioverter-defibrillator, VT – ventricular
tachycardia
Figure was made based on own research conducted in the Department of
Electrocardiology, Medical University of Lodz.
Ryc. 5. Zapis wewnątrzsercowego EKG, zarejestrowany przez ICD w momencie
stymulacji antytachyarytmicznej.
Fig. 5. The intracardiac EKG, recorded by ICD during antitachyarrythmia pacing.
Artur Klimczak, Marcin Rosiak, Michał Chudzik
237
Pierwotna i wtórna prewencja nagłego zgonu sercowego
Leczenie metodą ICD stosowane jest w ramach tzw. prewencji wtórnej, jak
też prewencji pierwotnej NZS.
Prewencja wtórna to wszczepienie ICD u pacjentów, którzy przeżyli już
epizod zatrzymania krążenia w mechanizmie częstoskurczu komorowego lub
migotania komór. Prewencja pierwotna natomiast, to działanie, które ma
uchronić potencjalnie zagrożonego pacjenta przed wystąpieniem NZS. O ile
określenie, czy dany pacjent ma wskazania do implantacji ICD w ramach
prewencji wtórnej wydaje się stosunkowo proste (wywiad zatrzymania krążenia
w mechanizmie arytmii komorowej), to wyselekcjonowanie pacjentów, którzy
są potencjalnie zagrożeni NZS jest już znacznie trudniejsze. Analizując rycinę 2
można dostrzec, jak duża grupa pacjentów zagrożona jest wystąpieniem NZS.
Przyjmuje się, że pacjentami podwyższonego ryzyka wystąpienia NZS, którzy są
kandydatami do implantacji ICD w ramach prewencji pierwotnej, są chorzy po
zawale serca ze znacznie upośledzoną czynnością skurczową lewej komory.
Wyniki badań z ostatniego dziesięciolecia sprawiają, że znaczenie ICD we
współczesnej terapii znacząco wzrasta [16-19]. Skuteczność ICD w zmniejszeniu ryzyka NZS, zwłaszcza u pacjentów pozawałowych ze znacznie
upośledzoną czynnością skurczową lewej komory, jest bezdyskusyjna [20-23].
Antyarytmiczne leczenie farmakologiczne pacjentów z niską frakcją wyrzutową
lewej komory serca (ang. left ventricular ejection fraction – LVEF)
i znajdujących się w II i III klasie wg NYHA nie przynosi pozytywnych
rezultatów, co wykazano w badaniu SCD-HeFT, w którym nie zaobserwowano
korzyści dotyczących przeżycia wynikających z leczenia amiodaronem
niezależnie od etiologii NS [24].
Skuteczność ICD w zapobieganiu NZS jest nieporównywalnie większa od
farmakoterapii antyarytmicznej [25]. Dotyczy to zarówno profilaktyki
pierwotnej, co pokazano w badaniu MADIT [20], jak i wtórnej, na co z kolei
dowodów dostarczyło m.in. badanie AVID [21]. Warte podkreślenia jest
również badanie MADIT, które pokazując istotną przewagę ICD nad
238
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
farmakoterapią w grupie pacjentów pozawałowych z niską LVEF oraz nsVT
w wywiadzie, wniosło znaczący wkład w ustanowienie nowych zaleceń do
implantacji ICD (przedstawionych poniżej) w ramach prewencji pierwotnej NZS
[20]. Implantowanie ICD przynosi też korzyści pacjentom będącym w grupie
wysokiego ryzyka komorowych zaburzeń rytmu po kardiochirurgicznym
pomostowaniu naczyń wieńcowych [26].
Wskazania do implantacji ICD
Aktualne zalecenia do implantacji ICD (wg Europejskiego Towarzystwa
Kardiologicznego (ESC) z 2008 roku [27] są następujące:
- implantację ICD zaleca się w ramach prewencji wtórnej osobom, które
przeżyły VF, jak również chorym z udokumentowanym hemodynamicznie
niestabilnym VT i/lub VT z omdleniem, z frakcją wyrzutową lewej komory
(LVEF) ≤ 40% leczonym optymalnie farmakologicznie, którzy rokują
przeżycie ponad roku w dobrym stanie ogólnym (klasa zalecenia I, poziom
wiarygodności A);
- implantację ICD zaleca się w ramach prewencji pierwotnej, aby zmniejszyć
śmiertelność chorych z pozawałową dysfunkcją LV, którzy są przynajmniej
w 40-tej dobie po zawale serca, z LVEF ≤ 35%, w II lub III klasie
czynnościowej wg NYHA, którzy są optymalnie leczeni farmakologicznie
i mają uzasadnione rokowanie przeżycia w dobrym stanie ogólnym ponad
roku (klasa zalecenia I, poziom wiarygodności A);
- implantację ICD zaleca się w ramach prewencji pierwotnej, aby zmniejszyć
śmiertelność chorych z inną niż niedokrwienna kardiomiopatią, z LVEF
≤ 35%,w II lub III klasie czynnościowej wg NYHA, którzy są optymalnie
leczeni farmakologicznie i mają uzasadnione rokowanie przeżycia
w dobrym stanie ogólnym ponad rok czasu (klasa zalecenia I, poziom
wiarygodności A).
Artur Klimczak, Marcin Rosiak, Michał Chudzik
239
„Nie pozwólmy choremu umrzeć po raz drugi”
Od października 2010 roku na obszarze województwa łódzkiego został
uruchomiony pionierski regionalny program pt. „Nie pozwólmy choremu
umrzeć po raz drugi”. Jest on pierwszym w Polsce programem zapobiegania
NZS w ramach tzw. profilaktyki wtórnej. Ma on na celu poprawę sytuacji
zdrowotnej mieszkańców Łodzi i województwa łódzkiego w zakresie
profilaktyki wtórnej NZS. W jego realizacji biorą udział cztery szpitale z Łodzi:
Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. WAM, Państwowy Szpital Kliniczny nr 3
im. Sterlinga, Klinika Kardiologii w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu
im. Biegańskiego, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Kopernika, a także
Szpital Rejonowy w Piotrkowie. Program jest realizowany w systemie pracy
dyżurów całodobowych pełnionych przez specjalistów elektrokardiologii
z powyższych szpitali.
Podsumowanie
Zapobieganie NZS stanowi jedno z największych wyzwań elektrokardiologii inwazyjnej. Urządzeniem, które w znaczący sposób zmniejsza
ryzyko NZS jest ICD. Urządzenie ICD rozpoznaje i przerywa epizody
zagrażających życiu arytmii komorowych (VT lub VF), chroniąc tym samym
pacjenta przed NZS. Do leczenia metodą ICD kwalifikowani są pacjenci
z dwóch grup: chorzy po przebytym incydencie niestabilnego hemodynamicznie
VT lub po nagłym zatrzymaniu krążenia w mechanizmie VF (tzw. profilaktyka
wtórna NZS), jak również pacjenci szczególnie zagrożeni wystąpieniem NZS
(tzw. profilaktyka pierwotna).
240
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
Autorzy artykułu składają podziękowania kierownikowi Pracowni
Rentgenowskiej USK nr 3 im. WAM – Centralny Szpital Weteranów w Łodzi,
ul. Sterlinga 1/3 - dr med. D. Bulińskiemu - za wyrażenie zgody na opublikowanie zdjęcia RTG klatki piersiowej wykonanego w wyżej wymienionej
pracowni.
Piśmiennictwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Buxton AE, Marchlinski FE, Waxman HL, Flores BT, Cassidy DM, Josephson
ME. Prognostic factors in non-sustained ventricular tachycardia. Am J Cardiol.
1984; 53:1275–1279.
Buxton AE, Lee KL, Fisher JD, Josephson ME, Prystowsky EN, Hafley G. A
randomized study of the prevention of sudden death in patients with coronary
artery disease. The Multicenter Unsustained Tachycardia Trial Investigators. N
Engl J Med. 1999; 341:1882–1890.
Kadish A, Dyer A, Daubert JP, Quigg R, Estes M, Kelley P i wsp. Prophylactic
Defibrillator Implantation in Patients with Nonischemic Dilated Cardiomyopathy.
N Engl J Med. 2004; 350:2151-2158.
Luu M, Stevenson WG, Stevenson LW, Baron K, Walden J. Diverse mechanisms
of unexpected cardiac arrest in advanced heart failure. Circulation. 1989;
80:1675-1680.
Bayes de Luna A, Coumel P, Leclercq JF. Ambulatory sudden cardiac death:
mechanisms of production of fatal arrhythmia on the basis of data from 157 cases.
Am Heart J. 1989; 117:151-159.
Bigger JT Jr, Fleiss JL, Kleiger R, Miller JP, Rolnitzky LM. The relationships
among ventricular arrhythmias, left ventricular dysfunction, and mortality in the 2
years after myocardial infarction. Circulation. 1984; 69:250–258.
Echt DS, Liebson PR, Mitchell LB, Peters RW, Obias-Manno D, Barker AH i wsp.
Mortality and morbidity in patients receiving encainide, flecainide, or placebo. The
Cardiac Arrhythmia Suppression Trial. N Engl J Med. 1991; 324:781–788.
Goldenberg I, Vyas AK, Hall WJ, Moss AJ, Wang H, He H i wsp. Risk
Stratification for Primary Implantation of a Cardioverter-Defibrillator in Patients
With Ischemic Left Ventricular Dysfunction. J Am Coll Cardiol. 2008; 51:288-296.
Artur Klimczak, Marcin Rosiak, Michał Chudzik
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
241
Amiodarone Trials Meta-Analysis Investigators. Effect of prophylactic amiodarone
on mortality after acute myocardial infarction and in congestive heart failure: metaanalysis of individual data from 6500 patients in randomised trials. Lancet. 1997;
350: 1417-1424.
Buxton AE, Sweeney MO, Wathen MS, Josephson ME, Otterness MF, HoganMiller E i wsp. QRS duration does not predict occurrence of ventricular
tachyarrhythmias in patients with implanted cardioverter-defibrillators. J Am Coll
Cardiol. 2005; 46:310–316.
Dhar R, Alsheikh-Ali AA, Estes NA III, Moss AJ, Zareba W, Daubert JP i wsp.
Association of prolonged QRS duration with ventricular tachyarrhythmias and
sudden cardiac death in the Multicenter Automatic Defibrillator Implantation Trial
II (MADIT-II). Heart Rhythm. 2008; 5:807–813.
MERIT-HF Study Group: Effect of metoprolol CR/XL in chronic heart failure:
Metoprolol CR/XL Randomised Intervention Trial in-Congestive Heart Failure
(MERIT-HF). The Lancet. 1999; 9169:2001-2007.
Myerburg RJ, Mitrani R, Interian A, Castellanos A: Interpretation of outcomes of
antiarrhythmic clinical trials: design features and population impast. Circulation.
1998; 97:1514-1521.
Böcker D, Br Heart J, Isbruch F, Fastenrath C, Castrucci M, Hammel D i wsp.
Benefits of treatment with implantable cardioverter-defibrillators in patients with
stable ventricular tachycardia without cardiac arrest. Br Heart J. 1995; 73:158-163.
Gold MR: The implantable cardioverter defibrillator. W: Ellenbogen KA, Wood
MA, Cardiac Pacing and ICDs. Blackwell Publishing Inc. 2005.
Zareba W, Moss AJ, Hall WJ, Wilber DJ, Ruskin JN, McNitt S i wsp. Clinical
course and implantable cardioverter defibrillator therapy in postinfarctionwomen
with severe left ventricular dysfunction for the MADIT II Investigators. J
Cardiovasc Electrophysiol. 2005; 16:1265–1270.
Greenberg H, Case RB, Moss AJ, Brown MW, Carroll ER, Andrews ML i wsp.
Analysis of mortality events in the Multicenter Automatic Defibrillator
Implantation Trial (MADIT-II). J Am Coll Card. 2004; 43:1459–1465.
Hohnloser SH, Kuck KH, Dorian P, Roberts RS, Hampton JR, Hatala R I wsp.
Prophylactic Use of an Implantable Cardioverter–Defibrillator after Acute
Myocardial Infarction. N Engl J Med. 2004; 351: 2481-2488.
242
Profilaktyka nagłego zgonu sercowego
– rola wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora
19. Moss AJ, Zeremba W, Hall J, Klein H, Wilber DJ, Cannom DS i wsp. Prophylactic
implantation of a defibrillator in patients with Myocardial infarction and reduced
ejection fraction. N Engl J Med. 2002; 346:877-883.
20. Moss AJ, Hall WJ, Cannom DS, Daubert JP, Higgins SL, Klein H i wsp. Improved
survival with an implanted defibrillator in patients with coronary disease at high
risk for ventricular arrhythmia. Multicenter Automatic Defibrillator Implantation
Trial Investigators. N Engl J Med. 1996; 335:1933-1940.
21. McAnulty J, Halperin B, Kron J, Larsen G, Raitt M, Swenson R i wsp.
A comparison of antiarrhythmic-drug therapy with implantable defibrillators in
patients resuscitated from near-fatal ventricular arrhythmias. N. Engl. J. Med. 1997;
337:1576-1583.
22. Connolly SJ, Gent M, Roberts RS, Dorian P, Green MS, Klein GJ i wsp. Canadian
implantable defibrillator study (CIDS): a randomized trial of the implantable
cardioverter defibrillator against amiodarone. Circulation. 2000; 101:1297-1302.
23. Solomon SD, Zelenkofske S, McMurray JJV, Finn PV, Velazquez E, Ertl G i wsp.
Sudden Death in Patients with Myocardial Infarction and Left Ventricular
Dysfunction, Heart Failure, or Both. N Engl J Med. 2005; 352:2581-2588.
24. Bardy GH, Lee KL, Mark DB, Poole JE, Packer DL, Boineau R i wsp. Amiodarone
or an implantable cardioverter–defibrillator for congestive heart failure. N Engl J
Med. 2005; 352:225–237.
25. Ruskin JN, McGovern B, Garan H, DiMarco JP, Kelly E. Antiarrhythmic drugs:
a possible cause of out-of-hospital cardiac arrest. N Engl J Med. 1983;
309:1302-1306.
26. Bigger JT, for The Coronary Artery Bypass Graft (CABG) Patch Trial
Investigators. Prophylactic use of implanted cardiac Defibrillators in patients at
high risk for ventricular arrhythmias after Coronary Artery Bypass Graft Surgery.
N Engl J Med. 1997; 337:1569-1575
27. ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure.
Eur Heart J. 2008; 29:2388-2442.