PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt I ACa 235/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 sierpnia 2008 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący:
SA Bogdan Świerczakowski (spr.)
Sędziowie:
SA Izabella Fick - Brzeska
SO del. Beata Kozłowska
Protokolant:
sekr. sąd. Agnieszka Nazar
po rozpoznaniu w dniu 26 sierpnia 2008 r. w Warszawie
na rozprawie sprawy z powództwa […] Spółdzielni Mieszkaniowej w W.
przeciwko miastu stołecznemu W.
o zapłatę
na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 grudnia 2007 r.
sygn. akt II C 335/07
1. oddala apelację,
2. zasądza od pozwanego miasta stołecznego W. na rzecz powoda […]
Spółdzielni Mieszkaniowej w W. kwotę 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta)
złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
2
Sygn. akt I ACa 235/08
UZASADNIENIE
[…] Spółdzielnia Mieszkaniowa wniosła o zasądzenie od miasta
stołecznego W. kwoty 13.143.036 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
wniesienia pozwu do dnia zapłaty, stanowiącej nadpłatę dokonaną przez powoda
na rzecz pozwanego z tytułu opłat rocznych za użytkowanie wieczyste w latach
2001-2006.
Ostatecznie powód ograniczył roszczenie do kwoty 9.832.527,32 zł., w
pozostałym zakresie cofając pozew wraz ze zrzeczeniem się roszczenia
Pozwany nie uznał powództwa i wniósł o jego oddalenie.
Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2007 roku Sąd Okręgowy w Warszawie
zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 9.832.572,32 zł wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia […] maja 2007 roku do dnia zapłaty, w
pozostałym zakresie postępowanie umorzył i rozstrzygnął o kosztach procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że […] Spółdzielnia Mieszkaniowa w latach 60 i na
początku lat 70, na podstawie decyzji wydanych przez Wydział Gospodarki
Terenami Prezydium Rady Narodowej m.st. W., uzyskała prawo użytkowania
wieczystego na terenie dzielnic […] i […] z przeznaczeniem gruntu na budowę
osiedli mieszkaniowych. Na podstawie uchwał Prezydium Rady Narodowej m.st.
W. nr […] z dnia […] października 1962 roku oraz nr […] z dnia […] maja 1963
roku, wydanych w okresie obowiązywania ustawy z dnia 14 lipca 1961 roku o
gospodarce terenami w miastach i osiedlach, powodowi udzielona została zniżka w
opłacie rocznej z tytułu użytkowania wieczystego w wysokości 50 % ustalonej
stawki opłaty.
W wykonaniu powyższych decyzji zawarte zostały w formie aktów
notarialnych umowy użytkowania wieczystego. W treści tych umów zastrzeżono,
że powodowi przysługuje 50 % zniżka w opłacie rocznej za użytkowanie
3
wieczyste. Wysokość opłat rocznych za poszczególne tereny oddawane w
użytkowanie wieczyste ustalana była w poszczególnych umowach. Jedynie w
dwóch umowach zawartych przez strony w dniach : […] maja 1964 roku oraz […]
grudnia 1964 roku, brak jest zapisów dotyczących przysługującej powodowi 50 %
zniżki w opłatach rocznych z tytułu użytkowania wieczystego. Tego rodzaju
postanowienie nie zostało też przewidziane w umowie z dnia […] listopada 2002
roku, która zmieniła uprzednio obowiązującą pomiędzy stronami umowę z dnia
[…] kwietnia 1972 roku.
W toku wykonywania użytkowania wieczystego, w oparciu o konstrukcje
przewidziane w ustawie z 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości,
a
następnie
w
ustawie
z
1997
roku
o
gospodarce
nieruchomościami, zmianie ulegała wysokość opłaty z tytułu użytkowania
wieczystego. Pozwany, początkowo na podstawie decyzji administracyjnych, a
następnie w oparciu o uchwały zarządu dzielnicy wypowiadające wysokość
dotychczasowych opłat rocznych, aktualizował wysokość opłat rocznych, zgodnie
z aktualną wartością gruntu stanowiącego przedmiot użytkowania wieczystego.
Spośród wskazanych powyżej umów użytkowania wieczystego, na
podstawie umowy z dnia […] listopada 2002 roku rozwiązana została w części
umowa użytkowania wieczystego zawarta w dniu […] kwietnia 1972 roku.
Ponadto umową z dnia […] grudnia 1998 roku zmieniona została umowa
użytkowania wieczystego zawarta w dniu […] listopada 1970 roku. Następnie na
podstawie umowy z dnia […] października 2002 roku, umowa z […] listopada
1970 roku została częściowo rozwiązana. W pozostałym zakresie pomiędzy
stronami nadal obowiązują wskazane powyżej umowy użytkowania wieczystego
zawarte w latach 60 i na początku lat 70 poprzedniego wieku.
Powodowa spółdzielnia uiszczała opłaty z tytułu użytkowania wieczystego
w wysokości żądanej przez pozwanego bez uwzględnienia 50 % bonifikaty w
opłacie. Jednocześnie spółdzielnia kierowała do pozwanego pisma oraz wystawiała
noty księgowe wskazując na zawyżenie naliczanych opłat i domagając się zwrotu
nadpłat wynikających z nieuwzględnienia przez pozwanego 50 % bonifikaty.
4
W sumie z tytułu nadpłat w opłatach za użytkowanie wieczyste gruntów w
dzielnicy […] w latach 2001 - 2006 powód domagał się zwrotu kwoty
10.429.988,92 zł, zaś z tytułu nadpłat w opłatach za użytkowanie wieczyste
gruntów w dzielnicy […] kwoty 2.713.047, 13 zł.
Pozwany odmówił zwrotu powyższych opłat, nie doszło również do
zawarcia pomiędzy stronami ugody.
W tych okolicznościach Sąd Okręgowy wskazał, że powództwo o zwrot
nadpłaty wywodzone z zawartych umów ustanowienia użytkowania wieczystego
jest zasadne, z wyjątkiem tych umów, które nie zawierały postanowienia
dotyczącego przysługującej powodowi zniżki w opłatach rocznych w wysokości
50%. Dotyczyło to umów z dnia […] maja 1964 roku, […] grudnia 1964 roku,
oraz umowy z […] listopada 2002 roku zmieniającej umowę zawartą w dniu […]
kwietnia 1972 roku. Okoliczność ta przyznana została przez stronę powodową,
która cofnęła w tym zakresie pozew, co skutkowało umorzeniem w tym zakresie
postępowania.
Sąd Okręgowy wskazał, powołując na orzecznictwo Sądu Najwyższego, że
czynność aktualizacji wysokości opłat rocznych, dokonywana bądź w drodze
decyzji administracyjnych zmieniających wysokość tych opłat, bądź w drodze
wypowiedzenia wysokości dotychczasowej opłaty, nie jest czynnością prawną
polegającą na zmianie, bądź wypowiedzeniu samej umowy użytkowania
wieczystego i wynikającej z niej zasad naliczania opłat, w tym przewidzianych w
treści umowy ewentualnych zniżek. Za nieprawidłowy uznał Sąd pogląd
pozwanego, iż dokonywane aktualizacje opłat rocznych z pominięciem 50 %
zniżki, zaakceptowane przez pozwanego, stanowiły de facto wypowiedzenie tej
zniżki.
Dalej Sąd wskazał, że zniżka przewidziana w umowie ustanawiającej
użytkowanie wieczyste może zostać uchylona, bądź zmieniona, jedynie w trybie i
na zasadach przewidzianym w ustawie o gospodarce nieruchomościami (art. 7881). Przy czym, możliwość zastosowania zmiany udzielonej bonifikaty (zniżki)
uzależniona jest od wystąpienia przesłanek z art. 73 ust. 6 u.g.n. Pozwany nie
5
wypowiedział skutecznie zniżek przysługujących powodowi w oparciu o art. 73
ust. 6 u.g.n., ani nie wystąpiły przewidziane w tym przepisie przesłanki
umożliwiające dokonanie takiego wypowiedzenia. Strony nie dokonały zmian w
łączących
ich
umowach
użytkowania
wieczystego,
które
skutkowałyby
wygaśnięciem prawa powoda do 50 % zniżki.
Wyjątkiem w tym zakresie jest zawarta przez strony w dniu […] listopada
2002 roku umowa o rozwiązaniu umowy z dnia […] kwietnia 1972 roku, w treści
której to umowy, brak postanowień dotyczących 50 % zniżki w opłacie rocznej.
Pozostałe umowy użytkowania wieczystego, przewidujące uprawnienie dla
powoda do 50 % zniżki w opłacie rocznej, nie zostały w tym zakresie zmienione.
Na ostateczną wysokość opłaty rocznej składają się zasadniczo dwa
elementy: element stały (wskaźnik procentowy) oraz ewentualne obniżki i
bonifikaty oraz element zmienny uzależniony od wartości gruntu będącego
przedmiotem użytkowania wieczystego. Cykliczny proces aktualizacji opłaty,
przewidziany w art. 77-78 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami, a uprzednio art. 45 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości związany jest z możliwymi
zmianami wartości gruntów i nie dotyczy elementu stałego opłaty rocznej oraz
związanych z nim bonifikat i zniżek. W rozpoznawanej sprawie pozwany nie
wypowiedział przysługujących powodowi zniżek w oparciu o art. 73 ust.6 u.g.n.
Nadto Sąd wskazał, że zmiana umowy zawartej w formie szczególnej
zastrzeżonej ad solemnitatem w formie aktu notarialnego, wymaga zachowania tej
samej formy. Brak zachowania właściwej formy skutkuje nieważnością dokonanej
zmiany. Sąd wskazał przy tym, że zachowanie powoda nie stanowi przesłanki
uzasadniającej wniosek o konkludentnym złożeniu oświadczenia woli w
przedmiocie rezygnacji z przysługujących mu zniżek w opłatach, powód
wprawdzie uiszczał opłaty wynikające z decyzji i wypowiedzeń aktualizacyjnych
pozwanego, jednak zarazem wystawiał noty księgowe wykazujące dokonane przez
niego nadpłaty z uwagi na nieuwzględnienie przez pozwanego przysługującej
powodowi 50 % bonifikaty.
6
W ocenie Sądu przepis art. 75 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r., zgodnie z
którym w razie zbiegu praw do bonifikat z tytułów, o których mowa w art. 73 ust.
3 i 4 oraz art. 74 ust. 1 ustawy, stosuje się jedną bonifikatę korzystniejszą dla
użytkownika wieczystego, nie ma wpływu na byt prawny bonifikat uprzednio
istniejących i wynikających z umów łączących strony. Pozwany, związany
postanowieniami umów z powodem, nie stoi przed wyborem zastosowania
bonifikaty korzystniejszej - w oparciu o art. 73 ust. 3 i 4 albo art. 74 ust. 1. Norma
z art. 75 u.g.n. może stanowić co najwyżej podstawę do zaliczenia na poczet 50 %
bonifikaty wynikającej z łączącego strony stosunku prawnego, przyznanych
powodowi bonifikat socjalnych. Zdaniem Sądu fakt udzielenia powodowi tzw.
bonifikaty socjalnej nie skutkuje ustaniem zniżek w opłatach wynikających z treści
stosunku prawnego łączącego strony.
W konkluzji Sąd uznał, że roszczenie powoda, opiera się na konstrukcji
bezpodstawnego wzbogacenia, a ściśle świadczenia nienależnego. Wskazał przy
tym, że pozwany nie podnosił ani nie udowodnił przesłanki z art. 411 pkt 1 k.c.
Natomiast powodowa spółdzielnia, spełniając świadczenie w wysokości żądanej
przez powoda zastrzegała, wystawiając stosowane noty księgowe i składając
wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, że świadczenie to jest w jej ocenie
nienależne i będzie dochodzić jego zwrotu. Z tych względów nie można uznać, że
świadczenie spółdzielni miało charakter dobrowolnego spełnienia świadczenia
nienależnego.
Za niezasadny Sąd uznał również zarzut przedawnienia podniesiony przez
pozwanego. Powód nie dochodzi zapłaty świadczenia okresowego w postaci opłat
rocznych z tytułu użytkowania wieczystego, ale zwrotu nienależnego świadczenia
spełnionego na rzecz pozwanego. Roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia
przedawniają się według zasad ogólnych przewidzianych w art. 118 k.c., a więc w
terminie 10 letnim liczonym od daty spełnienia świadczenia nienależnego.
Z tych względów Sąd uwzględnił powództwo co do kwoty 9.832.572,32 zł,
wraz z odsetkami liczonymi od daty wniesienia pozwu. O kosztach procesu Sąd
orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.
7
Wyrok powyższy, w części tj. w zakresie, uwzględniającym powództwo co
do kwoty 9.832.572,32 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia […] maja 2007
roku do dnia zapłaty, oraz w zakresie orzekającym o kosztach zastępstwa
procesowego, zaskarżył apelacją pozwany, zarzucając temu:
1) naruszenie przepisów prawa materialnego:
a) pominięcie i błędną wykładnię przepisów:
- art. 23, 24 i 25 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i
osiedlach (tekst jednolity z 1969 r. Dz. U. Nr 22, poz. 159 ze zm.),
- § 8 ust. 1 uchwały nr 105 Rady Ministrów z dnia 22 marca 1962 r. w sprawie
wydania wytycznych dla ustalenia wysokości opłat na terenie całego kraju lub
poszczególnych regionów (tekst jednolity Monitor Polski z 1969 r. Nr 3 poz. 33 ze
zm.),
- pkt I b) uchwały Nr […] Prezydium Rady Narodowej M.st. W. z dnia […]
maja 1963 r. w sprawie wprowadzenia obniżek opłaty rocznej za użytkowanie i
użytkowanie wieczyste terenów na obszarze m.st. W.,
- § 1 uchwały Rady Ministrów nr 205 z dnia 27 września 1982 r. w sprawie utraty
mocy obowiązującej niektórych uchwał Rady Ministrów i jej organów,
ogłoszonych w
Monitorze Polskim (Monitor Polski Nr 24, poz. 209),
- art. 47a ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i
wywłaszczeniu nieruchomości (tekst jednolity Dz. U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127),
zwanej dalej „Ustawą z 1985 r.", w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 29 września
1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości,
- § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 września 1985 r. w sprawie
zasad i trybu ustalania opłat z tytułu użytkowania wieczystego, zarządu i
użytkowania
gruntów (Dz. U. Nr 47, poz. 241 ze zm.),
- § 37 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1991 r. w sprawie
wykonania
8
niektórych
przepisów
ustawy o
gospodarce
gruntami
i
wywłaszczaniu
nieruchomości
(Dz. u. Nr 72, poz. 311 ze zm.), poprzez przyjęcie, że zastosowana zniżka w
należnych właścicielowi nieruchomości opłatach rocznych jest umówionym
pomiędzy stronami elementem umowy, a jej stosowanie jest niezależne od zmian
powszechnie obowiązujących przepisów prawnych w tym zakresie;
b) art. 73 ust. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (Dz. U. tekst jednolity z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 ze zm.),
zwanej dalej „Ustawą z 1997r.”, poprzez jego błędne zastosowanie w ustalonym
stanie faktycznym;
c) art. 75 w zw. z art. 73 ust. 3 Ustawy z 1997 r. poprzez jego błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu, iż udzielenie bonifikaty na podstawie art. 74
ust. 1 tej Ustawy nie wyklucza stosowania innego rodzaju bonifikaty w pełnej
wysokości;
d) art. 118 Kodeksu cywilnego poprzez jego błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu, iż termin przedawnienia roszczeń o zwrot nienależnych świadczeń z
tytułu opłat rocznych za użytkowanie wieczyste, będących świadczeniami o
charakterze okresowym, wynosi 10 lat.
2. naruszenie przepisów postępowania:
a) art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie błędnych i sprzecznych z zebranym w
sprawie materiałem dowodowym ustaleń faktycznych;
b) art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie przyczyn, dla których Sąd I
instancji
odmówił wiarygodności dowodom i wnioskom przedstawionym w sprawie przez
Pozwanego.
Na tej podstawie wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części, poprzez o
oddalenie powództwa o zapłatę kwoty 9.832.572,32 zł w stosunku do miasta
stołecznego W. i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, za
obie instancje. Ewentualnie wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do
9
ponownego rozpoznania Powoda kosztów zastępstwa procesowego za II instancję
według norm przepisanych.
Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Nie jest sporna okoliczność, że wobec powodowej spółdzielni, na podstawie
uchwał Prezydium Rady Narodowej m.st. W.: nr […] z dnia […] października
1962 r. i nr […] z dnia […] maja 1963 r., w umowach zawieranych w latach 60tych i 70-tych były stosowane pięćdziesięcioprocentowe zniżki w opłatach
rocznych za użytkowanie wieczyste. Przedmiotowe roszczenie opiera się na tezie,
iż zniżki te nadal obowiązują (co jest przez stronę pozwaną kwestionowane) oraz,
że w latach objętych sporem nie były przez m.st. W. respektowane, wskutek czego
[…] Spółdzielnia Mieszkaniowa świadczyła nienależnie na rzecz pozwanego.
Zagadnienie obowiązywania 50 % obniżki w opłatach rocznych za
użytkowanie wieczyste, ustalonych w umowach o oddanie gruntu w użytkowanie
wieczyste, zawartych pod rządami ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce
terenami w miastach i osiedlach (Dz.U. Nr 32, poz. 159 ze zm.) było już
analizowane w orzecznictwie. W odpowiedzi na pytanie prawne, w sprawie III
CZP 23/04 Sąd Najwyższy podjął w dniu 24 czerwca 2004 r. uchwałę
stwierdzającą, iż owo obniżenie zachowuje skuteczność także pod rządem obecnie
obowiązującej ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
(t.j. Dz.U.2000.46.543 ze zm.), dopóki umowa stron w tym zakresie nie zostanie
skutecznie zmieniona (OSNC 2005/7-8/120). Sąd orzekający w niniejszej sprawie
podziela ten pogląd, opierający się na zasadzie pacta sunt servanda i założeniu, iż
zmiana treści stosunku prawnego musi mieć podstawę bądź w woli obu jego stron,
bądź też w przepisach prawa.
Jeśli chodzi o wolę stron umowy, to wystarczy odwołać się do
wyczerpujących rozważań na ten temat, zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego
orzeczenia z których wynika, że do zmiany umowy nie doszło, również per facta
concludentia. Jedyny w zasadzie argument apelacji, który dotyczy tej kwestii,
sprowadza się do wskazania, iż do wypowiedzenia zniżek doszło jeszcze w okresie
10
obowiązywania ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i
wywłaszczaniu nieruchomości (j.t. Dz.U. 1991.30.127 ze zm.). Nie jest jednak
jasne, jakiej odmienności w tym kontekście upatruje skarżący w regulacjach
poprzedniej ustawy, które miałyby znaczenie dla przedmiotowego ustalenia.
Należy w tym miejscu za Sądem Najwyższym powtórzyć, iż w ustawie z 29
kwietnia 1985 r. brak jest przepisu, który pozbawiałby użytkowników wieczystych
przyznanych im bonifikat w opłatach z tytułu użytkowania wieczystego (por.
uzasadnienie uchwały SN z dnia 24 czerwca 2004 r.).
Nie wywarł takiego skutku także wymieniony w apelacji jej art. 47a,
dodany przez ustawę zmieniającą z dnia 29 września 1990 r. (Dz.U.90.79.464).
Przepis ten w ustępie pierwszym, łącznie z art. 20 ust. 1 m.in. stanowił, że
ustalanie opłat za użytkowanie wieczyste winno następować w umowach o
oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Drugi i zarazem ostatni ustęp art. 47a w
ogóle nie regulował materii związanej z opłatami za użytkowanie wieczyste. Poza
tym nie ma żadnych podstaw do tego, by aktualizacje opłat rocznych dokonywane
przed wejściem w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami traktować
inaczej, niż dokonywane później, tj. przypisywać im szerszy skutek, obejmujący
również wypowiedzenie bonifikaty. Decyzje na które powołuje się skarżący
(k.262-344), choć nie uwzględniały obniżek, to jednakże nie zawierały treści, które
mogłyby być traktowane jako ich wypowiedzenie. Wypowiedzenie opłaty rocznej,
w związku z jej aktualizacją, nie jest tym samym co wypowiedzenie bonifikaty
(por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 24 czerwca 2004 r.)
Odnośnie
zmian
przepisów
prawa
jako
potencjalnego
źródła
pozaumownego usunięcia obniżki w opłatach za użytkowanie wieczyste, to nie
zawiera jej także ustawa z 21 sierpnia 1997 r. Wymienione w apelacji przepisy
obowiązujące w okresie poprzedzającym zawarcie przedmiotowych umów o
oddanie w użytkowanie wieczyste (art. 23,24 i 25 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o
gospodarce terenami w miastach i osiedlach) regulowały sposób ustalania opłat.
Nie wynikają z nich wszakże żadne skutki w sferze ukształtowanych, m.in. na ich
podstawie, umów. Pozostałe, nieobowiązujące przepisy wskazane w punkcie 1a
11
apelacji również nie mogły wpłynąć na wynik sprawy. Jak wyjaśnił w
analogicznym stanie faktycznym i przy podobnych zarzutach gminy Sąd
Najwyższy, nie należą one do prawa materialnego, wypływającego z
konstytucyjnych źródeł prawa (art. 87 Konstytucji). Skoro nie istnieją obecnie
podstawy do przyjęcie dalszego działania stanu prawnego pod rządami którego
Spółdzielnia uzyskała ulgę w opłatach, to nie istnieje także uzasadniona potrzeba
rozważania następstw stosowania nieobowiązującego stanu prawnego do faktów i
skutków jakie definitywnie nastąpiły przed wejściem w życie nowej ustawy – o
gospodarce nieruchomościami (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 16 maja 2003 r., IV CK 103/01 (OSNC 2004/7-8/122 oraz k.202-211 akt).
W kontekście argumentów skarżącego odwołujących się do glosy do
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2004 r. należy podkreślić, iż
umowy o oddanie gruntów w wieczyste użytkowanie, mimo że zostały zawarte w
określonym stanie prawnym, mają samodzielny byt, odrębny od przesłanek ich
zawarcia. Ustanie podstaw do stosowania konkretnych zniżek w umowach nie
mogło bezpośrednio przełożyć się na treść już ukształtowanych stosunków
prawnych. Godziłoby to w wyeksponowaną przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
przywołanej uchwały, koniecznością dotrzymywania umów (pacta sunt servanda).
Skoro sporne obniżki nie zostały wyeliminowane ani umownie, ani też w
drodze rozwiązań ustawowych, to wskazując na obecnie obowiązujący art. 73 ust.
6 u.g.n., jako przepis regulujący przesłanki wypowiedzenia bonifikaty, Sąd
Okręgowy nie naruszył prawa. Wsparcie dla takiej oceny stanowi teza wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2003 r., IV CKN 103/01 : „Zmiana celu
oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste, będącego podstawą udzielenia
bonifikaty opłaty rocznej, jest - zgodnie z art. 73 ust. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz.
543 ze zm.) - wyłączną przesłanką jej wypowiedzenia także wtedy, gdy
nieruchomość została oddana w użytkowanie wieczyste przed dniem wejścia w
życie tej ustawy.”
12
Jeśli chodzi o zbieg bonifikat, to jak zauważył pozwany, stosuje się w takim
przypadku bonifikatę korzystniejszą dla użytkownika wieczystego (art. 75 u.g.n.).
Bonifikata pięćdziesięcioprocentowa, wynikająca z umów, jest korzystniejsza od
socjalnej, której wysokość pozwany określił w apelacji na 1.329.287,26 zł. Wynika
to z samego porównania z zasądzoną kwotą. Zatem niewątpliwie przepisy
wymienione w punkcie 1c nie stoją na przeszkodzie stosowaniu spornej obniżki.
Wobec tego słusznie zauważył Sąd Okręgowy, że o ile chciała strona pozwana
wywodzić skutki prawne z faktu stosowania bonifikat socjalnych, to było jej
obowiązkiem nadanie żądaniu w tym zakresie stosownej formy procesowej,
choćby w formie zarzutu potrącenia. Powyższa uwaga nie oznacza, iż Sąd
Apelacyjny uznaje co do zasady racje pozwanego w tym zakresie, tym bardziej, że
ulgi określone w art. 74 u.g.n. przysługują osobom fizycznym a nie spółdzielniom.
Prawidłowy jest wyrok w części zasądzającej zwrot nadpłaty za
użytkowanie wieczyste (dokonanej w dniach: […] i […] marca 2004r.), co do
której został podniesiony zarzut przedawnienia. Należy się zgodzić z Sądem I
instancji, iż powód nie dochodzi świadczeń okresowych – opłat rocznych z tytułu
użytkowania wieczystego należnych właścicielowi gruntu – ale zwrotu
świadczenia wykraczającego poza te opłaty, i tym samym w istocie pozbawionego
prawnej przyczyny (causy), a więc zarazem nie mającego określonych terminów
płatności. Innymi słowy, zdaniem Sądu Apelacyjnego nie istnieje podstawa do
traktowania owych dwóch wpłat (w zakresie wykraczającym poza należne opłaty
za użytkowanie wieczyste) jako świadczeń okresowych, i w konsekwencji
stosowania do roszczenia o ich zwrot, trzyletniego terminu przedawnienia. Można
w tym miejscu odwołać się, w drodze analogii, do różnicy pomiędzy roszczeniem
o należności czynszowe, mające z natury charakter świadczeń okresowych, a
roszczeniem o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy, zwykle
naliczanym za poszczególne okresy. Korzystający z rzeczy bezumownie znajduje
się w sytuacji zbliżonej do osoby bezpodstawnie wzbogaconej. Zgodnie z
powszechnie przyjętym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, roszczenie o
wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy nie jest roszczeniem o świadczenia
13
okresowe i obejmuje cały czas, przez który posiadacz korzystał z rzeczy, powstaje
od momentu objęcia rzeczy w posiadanie przez posiadacza, a po powstaniu
uzyskuje samodzielny byt prawny (por. m.in. uchwały Sądu Najwyższego : z dnia
24 października 1972 r., sygn. akt III CZP 70/72, OSNCP z 1973 r., z. 6, poz. 102 i
z dnia 26 kwietnia 2002 r., sygn. akt III CZP 21/02, OSNC z 2002 r., z. 12, poz.
149 oraz wyrok SN z dnia 14 lutego 1967 r., sygn. akt I CR 443/66, OSNCP z
1967 r., z. 9. poz. 163).
Za niezasadne należy uznać zarzuty naruszenia prawa procesowego.
Ustalenie wysokości dochodzonego roszczenia znajduje oparcie nie tylko w
dokumentach dołączonych do pozwu, ale również w stanowisku strony pozwanej.
Zarzut nieudowodnienia wysokości roszczenia był podniesiony jedynie w
kontekście nieuwzględnienia bonifikat socjalnych (k.260), a nie rzetelności
dokumentów czy twierdzeń, dotyczących rozmiaru dokonanych wpłat. Wręcz z
pisma pozwanego z dnia […] września 2007 r. wynika przyznanie (art. 229 k.p.c.),
iż wyliczone przez stronę przeciwną kwoty zostały wpłacone : „Wyliczone przez
powódkę kwoty nie uwzględniają faktu, iż należne i wpłacone przez Powódkę
kwoty zostały pomniejszone o tzw. bonifikaty socjalne” (k.260). W tej sytuacji
nowe twierdzenie skarżącego, iż powód nie udowodnił, iż uiścił opłaty roczne w
wysokości wskazanej w pozwie nie mogło być skuteczne.
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. nie precyzuje, jakie konkretnie dowody
pominął Sąd I instancji w uzasadnieniu, co utrudnia odniesienie się do tej kwestii.
Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się braków konstrukcyjnych uzasadnienia
zaskarżonego wyroku.
Z przedstawionych względów, przyjmując za swoje przytoczone ustalenia
Sądu Okręgowego i podzielając dokonaną przez ten Sąd ocenę prawną roszczenia,
Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację i na zasadzie
odpowiedzialności za wynik procesu orzekł o kosztach za drugą instancję (art. 98
k.p.c.).
14