Jerzy Bartkowski Socjologiczna analiza społecznej percepcji

Transkrypt

Jerzy Bartkowski
Socjologiczna analiza społecznej percepcji potrzeb społecznych i poziomu ich zaspokajania w
Warszawie
1. Uwagi wstępne
Celem analizy jest przestudiowanie aktualnie dostępnych źródeł pod kątem społecznej
percepcji głównych problemów miasta, poziomu ich rozwiązania i stanu zaspokojenia
potrzeb. Jednocześnie analiza stara się wskazać mechanizmy kształtowania tych ocen
(konsumenci i wyborcy) i ich kontekst społeczny i polityczny (mieszkańcy Warszawy - ich
postawy i opinie).
Analiza jest oparta o trzy główne źródła: 1) badanie „Barometr Warszawski” (20042007); 2) próbki warszawiaków w badaniach ogólnopolskich: PGSS („Polski Generalny
SondaŜ Społeczny”: dane skumulowane 1999-2005), „Diagnoza Społeczna”: edycje 2000,
2003, 2005 i 2007, ESS (Europejski SondaŜ Społeczny” - edycja z 2006 r.), comiesięczne
badania CBOS z 2006 r., 3) dane GUS i jego oddziału warszawskiego: Bank Danych
Regionalnych, Narodowy Spis Powszechny 2002 oraz „Rocznik statystyczny Warszawy” za
rok 2006. Są one uzupełnione przez wyniki „Społecznej mapy Warszawy” (badania Instytutu
Studiów Społecznych UW) i raportów dla potrzeb Społecznej Strategii Warszawy. Ze
względu na cząstkowość i niepełność niektórych z nich, słuŜą one wzajemnemu dopełnianiu i
uzupełnianiu - zgodnie z zasada metodologicznej triangulacji. Opinie i przekonania
warszawiaków są dopełnione i skonfrontowane z danymi statystycznymi.
Dane te mają róŜnorodną specyfikę, które jest istotna dla oceny ich znaczenia i
sposobu ich analizy. Badania „Barometru Warszawskiego” mają systematyczny i powtarzalny
charakter. Pozwalają z jednej strony na śledzenie trendów w opinii publicznej, a z drugiej
przynoszą pogłębione pomiary poszczególnych aspektów Ŝycia mieszkańców Warszawy.
Natomiast nie umoŜliwiają porównań z badaniami ogólnopolskimi. Jest to istotne, gdyŜ
niekiedy właściwa informacja dla analityka jest zawarta nie wprost w odpowiedzi na pytanie,
ale w porównaniu z innymi odpowiedziami, lub z odpowiedziami na to samo pytanie, ale
zadanymi w innym kontekście społecznym. Ma to znaczenie, gdyŜ sporo pytań, na jakich
opiera się analiza socjologiczna, ulega naturalnemu skrzywieniu w kierunku optymistycznym.
Szczególnie podatne na to są oceny jakości Ŝycia - istnieje tendencja do pozytywnej oceny
swojego miejsca zamieszkania i poszczególnych aspektów Ŝycia w nim (Czapiński: 1992).
Natomiast dane z prób ogólnopolskich dają moŜliwość porównania opinii
warszawiaków z mieszkańcami innych miejscowości. Jednak próbki warszawiaków są małe
w typowym badaniu ogólnopolskim. Wskazówką dla ich wychwycenia jest systematyczny i
powtarzalny charakter wyników, a takŜe ich związek z innymi analizami. Dane GUS dają
obiektywny obraz, i pokazując natęŜenie szeregu procesów, natomiast nie dają wglądu w ich
społeczną stronę.
Analiza socjologiczna problemów Warszawy stara się wskazać rolę tych aspektów,
które stanowią podstawę społecznej percepcji problemów Warszawy, główne problemy i ich
charakter w społecznej świadomości. Są tego dwa aspekty: 1) specjalny typ problemów
Warszawy i 2) odmienność adresatów działań władz, w wyniki specyfiki jej mieszkańców.
Odpowiednie zaspokojenie potrzeb jest głównym mechanizmem tworzenia ocen władz
miasta. Na miasto patrzą raczej z perspektywy uŜytkownika - odbiorcy usług. Miasto jest dla
ich głównie systemem świadczenia usług i jakość tych usług jest dla nich podstawowa w ich
ocenie. Wizja problemów miasta u mieszkańców wiąŜe się ze znaczeniem danych problemów
dla nich samych i częstością z nimi kontaktów (tab.1). Stąd pierwszoplanowa rola tych
czynników, które są dla nich najistotniejsze z punktu widzenia ich codziennego Ŝycia w
Warszawie jak komunikacja. Z kolei działalność urzędów, administracji i samorządu miasta
jest przez nich oceniana z perspektywy petentów. W budowaniu obrazu funkcjonowanie
urzędów i administracji miejskiej kluczowa rola przypada tym wydziałom i urzędom, z
którymi mieszkańcy mają najczęstszy kontakt jak komunikacja. Stąd wydziały obsługi
ogólnej czy problem obsługi administracyjnej przedsiębiorców, których często dotyczą
zmiany, mają dla nich mniejsze znaczenie.
tab. 1. Problemy a mieszkańcy Warszawy
Problem społeczny
komunikacja (w tygodniu)
woda
transport miejski (w tygodniu)
posiada samochód
posiada rower
administracja - załatwianie spraw
w ciągu roku
słuŜba zdrowia publiczna (kontakt w
ciągu roku)
korzystanie
prawie 100%
prawie 100%
95%
57,7% (rodziny)
51,2%
50%
75%
szpital (hospitalizacja w ciągu roku)
25% (osoba z rodziny)
rodziny z dziećmi do 6 lat
11,4%
rodziny z dziećmi 6-12 lat
12,8%
10,2%
studenci
7,4%
osoby w wieku poprodukcyjnym
19,0%
niepełnosprawni
10,7%
poczucie braku bezpieczeństwa
27%
osobistego (np. w trakcie spacerów)
poczucie silnego zagroŜenia
20%
przestępstwami
ofiara przestępstwa w ciągu roku
10-15%
Źródła: Barometr Warszawski i Diagnoza Społeczna.
*słuŜba zdrowia - korzystanie w ciągu roku
* administracja - załatwiane sprawy w ubiegłym roku
* komunikacja korzystanie w ciągu ostatnich 7 dni.
* rodzina:- PGSS - dane skumulowane
W niektórych zagadnieniach zderza się punkt widzenia odpowiednich słuŜb i
mieszkańców np. ocena bezpieczeństwa i stanu przestępczości jest budowana na cięŜkich
przestępstwach i ich wykrywalności. Przeciętny mieszkaniec ma z nimi mały kontakt i rzadko
go one dotyczą. Natomiast istotne są dla niego drobne przestępstwa i wykroczenia, których
ofiarą moŜe paść on sam, lub które dotyczą rzeczy dla niego istotnych i cennych jak
samochód.
W społecznej analizie problem silnie ingeruje problem społecznego poziomu aspiracji.
Niekiedy więc brak sygnalizowania określonych problemów wynika jedynie z niskiego ich
poziomu. Mieszkańcy Warszawy przywykli do Ŝycia w substandardowym otoczeniu w wielu
sferach Ŝycia. Sposobem dostosowania do nich jest obniŜenie aspiracji i oczekiwań.
Szczególnie dotyczy to ochrony środowiska. Widoczne jest to przez porównanie stopnia
związanych z nim uciąŜliwości w Ŝyciu codziennym i skali akcentowania tego problemu.
68,9% warszawiaków obawia się pić wodę z kranu bez przegotowania (badanie „Barometr
warszawski”, 2/2005). 22% gospodarstw domowych uŜywa filtrów do oczyszczania wody,
54% - korzysta z ujęć wody oligoceńskiej, w tym 25-32% stale. 58% gospodarstw domowych
kupuje wodę w kilkulitrowych bańkach (w tym 19% stale, a 40% - od czasu do czasu)
(badania opinii publicznej warszawiaków dla Biura Infrastruktury UM St. Warszawy,
zrealizowane przez CBOS i PBS w listopadzie i grudniu 2005). Badania czystości powietrza
w Warszawie pokazują na znaczące jego zanieczyszczenie (Kunert, 2007). Jednak
zagadnienia ochrony środowiska mają niską rangę na liście społecznych priorytetów miasta w
oczach jego mieszkańców.
Analiza socjologiczna stara się ukazać rolę społecznych dynamizmów rozwoju
Warszawy. W rozwoju Warszawy czynniki społeczne i ekonomiczne są nierozerwalnie
związane. Wynika to z nowych mechanizmów rozwojowych wiąŜących się z nowymi typami
działalności ekonomicznej. Mechanizmy społeczne pozwalają takŜe uruchomić niedostępne w
inny sposób zasoby i czynniki związane z więzią społeczną (por. opracowanie Krzysztofa
Herbsta).
2. Główne potrzeby miasta w ocenie jego mieszkańców
Społeczna analizę potrzeb powinna wyjść od hierarchia potrzeb warszawiaków i jej
dynamiki. Tutaj dobrym głównym źródłem jest „Barometr Warszawski”, mierzący jest w
sposób systematyczny, pozwalając nie tylko ukazać aktualny stan opinii, ale takŜe jej zmiany
w czasie.
Głównymi problemy miasta w opinii mieszkańców w świetle badań „Barometru
Warszawskiego” (tab.2.) są: a) komunikacja, b) bezpieczeństwo, c) potrzeby zdrowotne, d)
potrzeby mieszkaniowe. Podobną hierarchię problemów wskazywały takŜe wcześniejsze
badania (Batorski, 2004: 2003n).
tab.2. NajwaŜniejsze sprawy do rozwiązania w Warszawie
(odpowiedzi w %)
naprawa dróg
poprawa komunikacji miejskiej
metro, rozbudowa metra
budowa obwodnicy
zmniejszenie korków
budowa dróg
poprawa bezpieczeństwa
budowa mostów
sport, rekreacja, więcej
ośrodków sportowych
czystość w mieście
słuŜba zdrowia
budownictwo mieszkaniowe
bezrobocie
nie wiem, trudno powiedzieć
VII’04
30
18
14
8
4
x
32
5
IX’04
26
23
9
10
4
x
40
6
XI’04
34
18
15
11
7
x
47
7
V’05
29
20
17
17
9
x
45
7
IX’05
34
19
10
11
6
x
42
4
VII’06
35
20
16
19
9
x
25
13
IX'06
41
23
17
21
13
x
25
10
x
9
11
9
17
9
x
19
13
10
12
5
x
15
9
6
19
4
x
11
8
5
30
3
x
14
7
6
16
5
x
12
5
7
7
3
x
12
6
9
9
3
XI'06 III'07
33
38
27
22
22
19
26
17
13
13
x
9
23
16
14
10
x
8
6
7
5
4
Źródło: Barometry Warszawskie 2004-20071. Suma procentów większa od 100, gdyŜ moŜna
było wybrać więcej niŜ jedną odpowiedź.
1
Odpowiedź na pytanie: „Jakie są, Pana(i) zdaniem, najwaŜniejsze sprawy do rozwiązania w
naszym mieście?”.
x
13
6
5
3
3
V'07
38
25
24
18
17
15
13
11
9
7
5
5
3
3
Na plan pierwszy potrzeb Warszawy wysuwa się komunikacja. Wyraźna dominacja
tego problemu, przejawia się w róŜnej formie na liście potrzeb miasta: od obwodnicy i metra,
po drogi i jakość komunikacji. Jest to problem pierwszoplanowy dla warszawiaków i
dotyczący kaŜdego mieszkańca miasta. Problemy związane z komunikacja stanowią 76,7%
wybranych przez respondentów problemów Warszawy. Jeden badany wymienia przeciętnie
1,48 problemów z tej dziedziny (przy średniej 1,93 dla wymienianych problemów) (sondaŜ z
V/2007). Badania ruchu samochodowego w Warszawie pokazują znaczącą obniŜkę prędkości
transportu. Ostatnie badania nad szybkością poruszania się samochodów w Warszawie
wskazywały na średnią prędkość podróŜną 20-26 km/h (Ślubowski, 2006).
Komunikacja jest problemem, który silnie wiąŜe się z funkcją metropolitarną
Warszawy. Podziela go ona z całą aglomeracją warszawską. Zarazem to ona decyduje o jej
zasięgu. Dostępność komunikacji kolejowej została wskazana jako wyznacznik obszaru
metropolitarnego Warszawy przez 78% badanych w sondaŜu „Warszawa metropolią” z
września 2007 r. Wiązało się to z przypisywaniem pierwszorzędnej roli Warszawy jako rynku
pracy dla otaczających ją obszarów.
Zarazem mieszkańcy aglomeracji stanowią znaczący odsetek uŜytkowników
transportu publicznego i sytemu komunikacji w Warszawie. Z warszawskiego systemu
transportu zbiorowego korzysta, przynajmniej raz w tygodniu, korzysta ok. 31%
mieszkańców gmin obszaru metropolitalnego, 36,8% z nich dojeŜdŜa własnym samochodem,
a 24,5% przyjeŜdŜa z kimś (badanie „Warszawa metropolią” z września 2007). Nie jest to
problem wiąŜący się z samą jakością Ŝycia. Ma on kluczowe znaczenie dla rozwoju miasta.
Istotnie wpływa na połączenie moŜliwości zamieszkania w okręgu podwarszawskim (niŜsze
koszty, wyŜsza jakość otoczenia) z pracą w Warszawie.
Hierarchia potrzeb mieszkańców Warszawy jest stała, choć występuje w niej
określona dynamika (tab.2). Problem komunikacji jest problemem wyraźnie narastającym w
świadomości społecznej. Wszystkie problemy związane z komunikacją jak naprawa dróg,
poprawa komunikacji miejskiej, rozbudowa metra, budowa obwodnicy, zmniejszenie korków,
budowa dróg, i budowa mostów mają rosnącą pozycję na liście spraw istotnych dla
warszawiaków.
Inne problemy jak poprawa bezpieczeństwa, czystość w mieście, słuŜba zdrowia,
budownictwo mieszkaniowe czy bezrobocie, są nie tylko rzadziej wymieniane, ale i częstość
ich wskazywania maleje. Nie oznacza to, Ŝe tych problemów nie ma i Ŝe są one mało istotne,
tylko raczej, Ŝe kwestia komunikacji wyraźnie je zdominowała. W badaniu znacząca jest
takŜe niska liczba braków danych (3%), co wskazuje, Ŝe jest w tej kwestii dobrze
ukształtowana i samoświadoma opinia publiczna o wyraźnych priorytetach.
TakŜe w badaniach problemów metropolii (sondaŜ CBOS we wrześniu 2007 na
zlecenie stowarzyszenia „Metropolia Warszawa”) na plan pierwszy wysunęły się problemy
komunikacji. Spośród 18 proponowanych priorytetów inwestycyjnych na 3 pierwszych
miejscach znalazły się inwestycje komunikacyjne. Stanowiły one 61,4% wymienianych
potrzeb inwestycyjnych.
Problem bezpieczeństwa w Warszawie maleje w odczuciu społecznym. Jest to ze swej
strony potwierdzane przez rosnące dodatnie opinie dla straŜy miejskiej i policji. Niemniej
problem wciąŜ istnieje i poziom zagroŜenia przestępczością jest w Warszawie wyŜszy niŜ
gdzie indziej w Polsce,
Problem słuŜby zdrowia jest wspólny z całą Polską. Mimo większego korzystania ze
słuŜby prywatnej i większego zaangaŜowania pracodawców w jej zapewnienie, ocena jej nie
jest najlepsza. Warszawiacy przypisują jej większą wagę, mają większe potrzeby korzystania
z jej form specjalistycznych i więcej wydają na swoje potrzeby zdrowotne niŜ przeciętny
Polak. Warszawiacy są zamoŜniejsi niŜ reszta mieszkańców kraju i ich oczekiwania od słuŜby
zdrowia, jak i innych usług miejskich, są oczekiwaniami zamoŜnej ludności, która zmienia
swoją strukturę potrzeb. To rzutuje na kwestię, często podnoszonego, problemu rowerzystów,
gdzie potrzeby rekreacji i zdrowia splatają się ze sobą.
Na zwiększone zapotrzebowanie na usługi słuŜby zdrowia wpływa takŜe struktura
wiekowa mieszkańców - większy niŜ gdzie indziej odsetek ludności w wieku
poprodukcyjnym. Struktura demograficzna i gwałtowny rozwój niektórych obszarów miasta,
powoduje, Ŝe problem dostępności do słuŜby zdrowia występuje z róŜnym natęŜeniem w
poszczególnych dzielnicach. Trudność w ocenie stwarza, Ŝe wartość wskaźników dla słuŜby
zdrowia w stolicy poprawia koncentracja specjalistycznej słuŜby zdrowia w Warszawie jako
głównego centrum opieki medycznej w kraju.
Natomiast sfera budownictwa mieszkaniowego, mimo Ŝe ten problem nie jest
stawiany jako priorytetowy, jest istotna. Szczególnie, Ŝe Warszawa wraz z aglomeracją,
naleŜy do obszarów rozwijających się. Brak mieszkań istnieje w formie mniej lub bardziej
jawnego „głodu mieszkaniowego”, szczególnie wśród młodej części populacji. Problem
mieszkaniowy silnie rzutuje na problemy demograficzne Warszawy (opóźnione zakładanie
rodzin) i na import potrzebnych przemysłowi warszawskiemu pracowników (koszty
utrzymania).
Nie pojawiają się wśród tych postulatów potrzeby kulturalne. Mimo Ŝe warszawiacy
nie korzystają intensywnie z instytucji kultury, jednak nie odczuwają silnej potrzeby
rozszerzenia swojego w niej uczestnictwa.
Problem bezrobocia na liście najwaŜniejszych bolączek Warszawy spadł z 17% do 3%
wskazań w okresie objętym badaniami. Nie ma juŜ problemu bezrobocia, choć dla pewnych
kategorii poszukujących pracy (niskie kwalifikacje, czy zaawansowany wiek) moŜe to być
odczuwalne. Natomiast staje przed miastem inny problem - zapewnienia odpowiednich kadr
dla przemysłu, usług i administracji.
Brak jest na tej liście, wyraźnie odczuwanych w innych częściach kraju, problemów
biedy. Jednak problemy biedy i patologii istnieją i są znaczące. Jednak Warszawa jako
wielkie miasto jest takŜe obszarem koncentracji roŜnych patologii społecznych (samotne
matki) i biedy. TakŜe takie kategorie potrzebujących jak niepełnosprawni, są przyciągani
przez wielkie miasta, ze względu na łatwiejszy dostęp do opieki medycznej, szczególnie
specjalistycznej i na większe szanse pracy i nauki.
tab.3. NajwaŜniejsze inwestycje dla Warszawy
(wskazania w %)
obwodnica Warszawy
druga linia metra
most Północny
Stadion Narodowy
budownictwo komunalne
oczyszczalnia ścieków „Czajka”
rewitalizacja/odnowa starej Pragi
budowa ścieŜek rowerowych
zagospodarowanie Placu Defilad
zagospodarowanie brzegu Wisły
renowacja Traktu Królewskiego
odbudowa Pałacu Saskiego
Muzeum Sztuki Nowoczesnej
Warszawski Park Technologiczny
inna
Ŝadna
trudno powiedzieć
Źródło: Barometry Warszawskie 2004-20072.
VII’06
47
20
8
4
5
6
2
2
1
1
0
1
0
0
2
0
1
IX'06
52
15
9
3
6
5
2
2
1
2
1
0
0
0
1
0
1
XI'06
51
22
10
3
3
2
2
1
1
1
0
1
0
0
1
0
2
III'07
43
23
11
6
4
3
2
2
1
1
0
1
0
0
2
0
1
V'07
47
23
9
5
4
3
2
1
1
1
1
0
0
0
1
0
2
Pierwszoplanowa rola komunikacji dla miasta widoczna jest w priorytetach
inwestycyjnych warszawiaków (tab.3). Właściwie są to tylko dwa punkty: obwodnica i druga
2
Odpowiedź na pytanie: „Która z wymienionych inwestycji powinna być, Pana(i) zdaniem,
zrealizowana w naszym mieście jak najpilniej?”.
linia metra. Kolejne priorytety inwestycyjne, jak Most Północny, Stadion Narodowy i
budownictwo komunalne, znajdują się wyraźnie na polu drugorzędnym. Suma wskazań na nie
wszystkie razem nie przekracza jednak wskazań na kaŜdy z tych dwu pierwszorzędnych
postulatów. Ta hierarchia jest w zasadzie stała. Jedyny postulat, którego ranga zmalała w
okresie objętym badaniami, to budowa oczyszczalni „Czajka”.
tab.4. Ocena infrastruktury zaspokajania potrzeb mieszkańców Warszawy
(wskazania w %)
za duŜo tyle, ile trzeba za mało
biblioteki i czytelnie
1
58
27
muzea
2
71
18
teatry
2
70
19
galerie
2
64
18
kina
6
77
12
ośrodki sportowo–rekreacyjne
2
21
69
puby, restauracje, kawiarnie
8
65
17
ogródki piwne
13
55
19
dyskoteki
9
49
13
parki, skwery i tereny zielone
1
28
69
place zabaw dla dzieci
1
16
74
ścieŜki rowerowe
1
12
78
supermarkety i hipermarkety
31
65
2
bazary i targowiska
8
66
21
imprezy kulturalne i kulturalno1
38
43
rozrywkowe
Źródło: Barometr Warszawski V/2007.
trudno powiedzieć
14
9
9
16
5
8
10
13
29
2
9
9
2
5
18
Na potrzeby inwestycyjne miasta rzuca teŜ światło, ocena infrastruktury miasta przez
warszawiaków. Wśród brakujących obiektów często wymienia się: ścieŜki rowerowe (78%),
place zabaw dla dzieci (74%), parki, skwery i tereny zielone (69%), oraz ośrodki sportowo–
rekreacyjne (69%). Znaczący jest takŜe niedosyt imprez kulturalnych i kulturalnorozrywkowych (43%). Są to potrzeby związane z opieką nad dziećmi, rodzinnym i
indywidualnym spędzaniem wolnego czasu (tab.4). Wśród aspektów infrastruktury, których
jest za duŜo w odczuciu mieszkańców, wymienia się hipermarkety (31%) i ogródki piwne
(13%). Jednak krytyczny stosunek do hipermarketów spadł o 15% w ciągu ostatnich 3 lat, a
do ogródków piwnych o 5%.
3. Ocena poziomu zaspokajania potrzeb wg poszczególnych dziedzin Ŝycia w Warszawie
3.1.Transport publiczny, komunikacja, drogi
Jest
to
postrzegane
jako
główny
problem
Warszawy.
Jest
to
problem
pierwszoplanowy, wyraźnie narastający w świadomości społecznej i dotyczący praktycznie
prawie kaŜdego mieszkańca np. problem korków jako waŜny lub najwaŜniejszy uznało 89%
badanych (Barometr warszawski, V/2007).
tab.5. Częstotliwość korzystania z róŜnych środków komunikacji przez warszawiaków
(wskazania w %)
Korzysta
Autobus, tramwaj, Własny
Samochód
Taxi
Rower
metro
samochód jako pasaŜer
codziennie
49
23
8
1
8
przynajmniej raz w tygodniu 68
32
22
3
19
Źródło: Barometr Warszawski, VI/2007.
Problem komunikacji zna kaŜdy mieszkaniec z autopsji. Styka się z nim niemal
codziennie (tab.5). Tylko 5% badanych warszawiaków twierdzi, Ŝe nie korzysta z
komunikacji miejskiej („Barometr warszawski”, VI/2007). Ok. 90% mieszkańców ma z tym
codzienny kontakt jako pasaŜer komunikacji miejskiej, pasaŜer lub kierowca samochodu.
Prawie kaŜdy mieszkaniec Warszawy osobiście doświadcza tego problemu przynajmniej raz
w tygodniu. Podobne wskaźniki uzyskano w badaniu „Warszawa metropolią” (CBOS na
zlecenie stowarzyszenia „Metropolia Warszawa”, wrzesień, 2007).
tab.6. Samochody osobowe w Warszawie
2000 2002 2003 2005
samochód zarejestrowane (w tys.)
610,6 694,8 697,7 736,7
samochody zarejestrowane na 1000 ludności 365
412
413
434
Źródło: Rocznik statystyczny Warszawy, 2007.
Warszawa ma wysokie nasycenie samochodami osobowymi i jego poziom stale rośnie
(tab.6). W liczbach bezwzględnych liczba samochodów zwiększa się. W ciągu 5 lat przybyło
ich ok. 20 tys. Wg „Barometru warszawskiego”, 57,7% rodzin w Warszawie posiada
samochód (3/2007). Podobne wyniki przynoszą inne badania jak „Diagnoza społeczna”
(2007). To ostatnie badanie pozwala porównać ten wynik z resztą kraju i z innymi miastami
metropolitarnymi. Jest to mniej niŜ przeciętna dla Polski. Natomiast warszawiaków wyróŜnia
częstsze posiadanie prawa jazdy niŜ u mieszkańców reszty kraju (ok. połowa z nich - 46,7%).
tab.7. Zmiany ludności faktycznie zamieszkałej w Warszawie
Ludność 2002 Ludność 2005 Przyrost Przyrost w
B. gm. Centrum
879003
851925 -27078
-3,08
Dzielnice pozostałe
756296
798092 41796
5,53
M. St. Warszawa
1688944
1700536 11592
0,69
Powiaty sąsiednie
1004101
1044675 40574
4,04
Ludność Warszawy:
lewy brzeg
/prawy brzeg
2,08
2,00
x
x
Źródło: Bank Danych Regionalnych. Obliczenia wg liczby ludności stałej w dn. 30.VI.
Czynnikami pogłębiającymi problemy komunikacyjne Warszawy jest silniejszy
rozwój ludnościowy prawobrzeŜnej Warszawy w ostatnich latach i nasilające się zjawisko
suburbanizacji w obszarze metropolitarnym Warszawy (tab.7). W ciągu ostatnich kilku lat
(dane nie pozwalają na rozszerzenie perspektywy czasowej porównań) dzielnice centrum
Warszawy traciły ludność, natomiast przyrost odnotowały dzielnice pierścienia zewnętrznego
i powiaty sąsiadujące z Warszawą. Powiaty otaczające Warszawę mają wyŜszy od średniej
udział migrantów z miasta, a Warszawa emigrantów na wieś (tab.55).
Jednocześnie widoczny jest silniejszy rozwój ludnościowy w prawobrzeŜnej części
miasta. Przewaga ludności skupionej w dzielnicach lewobrzeŜnych zmalała. Powoduje to
większy nacisk na komunikację wewnętrzną w Warszawie. Układ komunikacyjny w
aglomeracji odczuwa silniej potrzebę nowych połączeń mostowych. Zdaniem badaczy
(Grzegorz Węcławowicz) rozwój Warszawy jest hamowany przez brak mostów (Szymaniak,
2007). Wpływa to takŜe na napływ do Warszawy potrzebnej dla jej rozwoju ludności, gdyŜ
podnosi koszty migracji dla nich, a potem - Ŝycia codziennego. Ceny mieszkań, ziemi i
wynajmu w prawobrzeŜnej części są niŜsze, a utrudnienia komunikacyjnego nie pozwalają na
wykorzystanie tego atutu tej części miasta.
Problem komunikacji jest pogłębiony przez zuŜycie środków transportu publicznego.
Środki trwale w dziedzinie transportu i komunikacji są w Warszawie zdekapitalizowane w
46,0% (2005). Trudny jest takŜe do rozwiązania problem opłat za korzystanie z niej, gdyŜ
koszty dopłat stanowią nieproporcjonalną część budŜetu miasta. Transport i łączność ma 10%
udziału w dochodach miasta, a 26,2% w jego wydatkach (2005). Nastąpiła poprawa tych
relacji (w 2004 r. układały się te proporcje jak 9,7& do 30.4%). Niemniej jest to problem
trudny do rozwiązania ze względu na jego aspekty polityczne. W badaniu „Warszawa
metropolią” wskazywano na róŜnice między warszawiakami a mieszkańcami aglomeracji
wobec cen biletów. Dla osób spoza Warszawy jest to sprawa bardzo istotna (wrzesień, 2007).
W świetle badań „Barometru warszawskiego” warszawiacy są zadowoleni z
funkcjonowania komunikacji miejskiej: dodatnio oceniają ja jako środek do dojazdy do pracy
lub szkoły, czy centrum miasta. Natomiast gorzej jest oceniana jako środek dojazdu poza
centrum
Warszawy.
Pozytywnie
ocenia
się
jej
zasięg,
punktualność,
autobusy
niskopodłogowe, dobrą częstotliwość kursowania i czas jazdy. Natomiast podstawowe środki
transportu - autobus i tramwaju często są postrzegane jako nienowoczesne.
Świadomość problemów komunikacyjnych Warszawy jest powszechna. Istnieje
gotowość ponoszenia kosztów w postaci okresowych utrndnień. Deklaruje to 92-95%
badanych (w zaleŜności od badania) w sondaŜu „Barometr warszawski” (badania: XI/2006,
IV/2007 i VI/2007). Trzeba zaznaczyć, Ŝe są to deklaracje.
Podsumowując, stan komunikacji i transportu w Warszawie oceniany jest jako
problem pierwszoplanowy dla miasta. Świadomość tego problemu wyraźnie narasta i w
ostatnim okresie dominuje wszystkie inne kwestie. Problem ten nasilił się ze względu na
wysoki stan posiadania samochodów, rozbudowę części prawobrzeŜnej miasta i wzrost
ludności powiatów w strefie metropolitarnej. Kwestia komunikacyjna dotyczy praktycznie
prawie kaŜdego warszawiaka, który ma z tym problemem prawie codzienny kontakt, a
konsekwencje jego uciąŜliwości (korki, stan ulic, długość dojazdów) dotykają wszystkich.
Jako główne w tym zakresie działanie oczekuje się rozbudowy metra i budowy obwodnicy.
Rozwiązanie tego problem ma kluczowe znaczenie nie tylko dla jakości Ŝycia, ale i dalszego
rozwoju miasta.
3.2. Obsługa administracyjna - ocena działania administracji miejskiej i urzędów
Problem funkcjonowania administracji i obsługa załatwiania spraw urzędowych
dotyczy mniejszej liczby mieszkańców niŜ komunikacja i transport. MoŜna oceniać to na ok.
połowę mieszkańców - na podstawie deklaracji, Ŝe respondent załatwiał ostatnio jakąś sprawę
urzędową. Ze swej strony potwierdza to takŜe wysoki odsetek odpowiedzi „trudno
powiedzieć” na pytanie o poprawę jakości obsługi w urzędach dzielnicowych w badaniach
”Barometru Warszawskiego”. W lutym 2007 r. taka odpowiedź wybrało 46,4% badanych, a w
miesiąc później - 37,8%.
Działanie urzędów jest oceniane jako dobre np. powoływanie WOM-ów zostało
przyjęte pozytywnie. Trzeba zaznaczyć, Ŝe od strony interesantów wydział z którym mają
najwięcej kontaktów i w którym obsługa ma dla nich największe znaczenie to wydział
komunikacji.
Niemniej jest duŜy krytycyzm wobec administracji publicznej i róŜne badania, choć
niekiedy oparte o małe próbki, przynoszą podobne i spójne wyniki. Warszawiacy częściej niŜ
inni załatwiają sprawy w urzędach, częściej się z nimi kontaktują i mają wyŜsze wobec nich
oczekiwania3. W badaniu „Diagnoza społeczna” (2007) 51,0% warszawiaków wskazało, Ŝe w
ostatnich miesiącach załatwiała jakąś sprawę urzędową, przy średniej dla kraju - 36,8%. W
porównaniu z resztą mieszkańców Polski warszawiacy częściej przyznają, Ŝe mieli w
ostatnim roku trudności w załatwianiu spraw w urzędzie (ok. ¼), gorzej oceniają moŜliwości
skutecznego załatwiania spraw obywateli w urzędach i mają niŜsze zaufanie do urzędników
(badania CBOS: 1/2006 i 12/2006). Równocześnie, mimo zwiększonych potrzeb kontaktów z
urzędami, tylko co 3 warszawiak pamięta o przedłuŜonych godzinach pracy urzędów w
poniedziałek (Barometr warszawski, 3/2006).
W Warszawie silniej niŜ gdzie indziej akcentuje się potrzebę nowoczesnych form
administracyjnych, a szczególnie w formie t.zw. e-urzędu. WiąŜe się z tym ich wyŜsze
nasycenie i lepsze obznajomienie z nowoczesnymi technologiami mieszkańców miasta.
Warszawiacy korzystają częściej z komputera i z internetem. PrzewyŜszają pod tym
względem częstości ich wykorzystywania przeciętnego mieszkańca Polski. Do posiadania
dostępu do internet w domu przyznaje się ok. 68,9% z nich (średnia dla Polski - 41,1%). W
badaniu „Diagnozy społecznej” z 2005 r. ok. 1/3 stwierdzała, Ŝe wykorzystuje go dla
uzyskiwanie informacji ze stron internetowych instytucji publicznych, urzędów, a 30,.4% dla
pobieranie lub wypełnianie formularzy urzędowych. Obecnie zapewne ten udział wzrósł.
tab.8. Potrzeba korzystania z elektronicznych form kontaktu z urzędem państwowymi i
instytucjami uŜyteczności publicznej
(odpowiedzi w %)
Tylko
Nie
Nie
informacje
Od początku
przewiduję
potrzebuję
formularze i
do końca
załatwiania
internetu do
dalej w
przez internet
takiej
załatwiania
tradycyjny
(włącznie z
sprawy
takiej sprawy
sposób
opłatami)
Usługi związane ze
7,1
17,7
13,6
61,5
zdrowiem
Deklaracje podatkowe
9,4
27,5
8,0
55,1
Zamawianie i
otrzymywanie
18,7
18,2
8,1
55,1
zaświadczeń lub odpisów
aktów stanu cywilnego
Sprawy dotyczące
13,8
24,7
11,5
50,0
dokumentów osobistych
3
ZaleŜność istotna na poziomie p < ,000. Ze względu na ograniczone miejsce szczegółowe
informacje o sile związku statystycznego są pominięte w tabelach Przyjęto za graniczny
poziom istotności ,005.
Zmiana adresu
34,3
14,3
zameldowania.
Rejestracja pojazdu.
30,0
17,5
Inne sprawy urzędowe np.
17,3
20,3
sądowe
Policja, straŜ miejska,
prokuratura - zgłaszanie
33,8
17,8
skarg i przestępstw
Zapisy do Ŝłobków, przedszkoli, szkół i szkół
40,3
10,1
wyŜszych
Załatwianie spraw
urzędowych związanych z
8,8
48,8
działalnością gospodarczą
Usługi Urzędu Pracy
38,0
15,3
dotyczące ofert pracy
Pozwolenie na budowę
56,2
13,6
Załatwianie spraw związanych z wiarą religijną i
38,2
38,0
działalnością Kościoła1
Źródło: Diagnoza społeczna 2007. Próba warszawiaków.
4,6
46,8
6,5
46,1
17,7
44,7
5,3
43,1
7,8
41,7
6,5
35,9
15,8
30,9
5,1
25,1
9,9
13,8
Natomiast oczekiwania wobec rozszerzenia zakresu spraw urzędowych przez internet
jest dokonywana poprzez pryzmat własnych potrzeb i wygody interesanta. Zapotrzebowanie
to moŜność załatwiania spraw on-line, a nie tylko ściąganie druków i czytanie informacji.
Oczekiwania dotyczą tych spraw, które dokonuje się najczęściej, które są dla respondenta
waŜne i które są związane z największą dla niego uciąŜliwością. Są to przede wszystkim
postulaty większej elektronizacji słuŜby zdrowia (rejestracja) i słuŜb skarbowych, następnie
związane z dokumentami róŜnego typu. Natomiast sprawy często budzące emocje i mocno
nagłaśniane jak szybka rejestracja działalności gospodarczej czy załatwianie formalności
związane z budową są rzadziej wymieniane na liście tych potrzeb, gdyŜ dotyczą mniejszej
części ludności miasta (tab.8).
3.3. Bezpieczeństwo mieszkańców.
Oceny stanu bezpieczeństwa mieszkańców i słuŜb za to odpowiedzialnych są
pozytywne, a ranga problemu w odczuciu społecznym maleje, potwierdzana przez wskaźniki
obiektywne i subiektywne (oceny policji i straŜy miejskiej).
tab.9. Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców w ich najbliŜszym otoczeniu
(odpowiedzi w %)
XII'03 VII’04 IX’04 XI’04 V’05 VII'05 IX’05 XI'05 VII’06 IX'06 XI'06 III'07 V'07
bardzo
bezpiecznie
4
12
14 10 11
raczej
bezpiecznie
37
38
39 43 48
raczej
niebezpiecznie 30
31
28 29 25
bardzo
niebezpiecznie 7
11
16 16 14
trudno
powiedzieć
22
8
3
2
2
15
14
16
22
17
20
24
22
42
40
41
43
50
46
48
47
30
27
29
23
24
24
20
22
10
16
11
10
6
7
6
5
3
3
3
2
3
3
2
4
Oceny poczucia bezpieczeństwa mieszkańców stolicy, mierzone standardową metodą,
stosowaną w międzynarodowych badaniach porównawczych - subiektywnego poczucia
bezpieczeństwa, pokazują na jego wysoki poziom (tab.9). Obserwowane trendy, w badaniach
„Barometru warszawskiego”, pokazują na wzrost poczucia bezpieczeństwa. Jest to takŜe
pytanie, w którym jest mała liczba braków danych, co świadczy, Ŝe respondenci mają
wyrobione w tej sprawie zdanie.
tab.10. Ocena działania policji w Warszawie
(odpowiedzi w %)
XII’03 VII’04 IX’04 XI’04 V'05 VII'05 IX'05 XI'05 VII'06 IX'06 XI'06 III'07 V'07 IX'07
zdecydowanie dobrze
1
3
3
2
3
3
4
3
4
4
4
4
4
4
raczej dobrze 37
48
45 49 53 49
45 51 52
58 61 61 54 60
raczej źle
40
29
29 31 27 27
28 27 20
20 21 19 20 16
zdecydowa9
10
12
7
7
10
9
6
9
4
3
5
5
4
nie źle
trudno
powiedzieć
13
10
11 11 10 11
14 13 15
14 11 11 17 16
Źródło: Barometry warszawskie 2003-2007.
Ze wzrostem poczucia bezpieczeństwa u warszawiaków korespondują dodatnie oceny
policji (tab.10) i straŜy miejskiej (tab. 11). Są one dodatnie i takŜe moŜna w nich
zaobserwować przyrost ocen dodatnich. W przypadku policji warszawskiej w ciągu trzech lat
odsetek odpowiedzi pozytywnych o jej pracy wzrósł o 26%, a negatywnych spadł o 29%.
tab.11. Ocena działania straŜy miejskiej w Warszawie
(odpowiedzi w %)
XII’03 VII’04 IX’04 XI’04 V'05 VII'05 IX'05 XI'05 VII'06 IX'06 XI'06 III'07 V'07 IX'07
zdecydowa2
5
3
2
3
4
5
4
4
2
3
2
3
4
4
Odpowiedź na pytanie: „Czy czuje się Pan(i) bezpiecznie spacerując w swojej okolicy po
zmroku?”/
nie dobrze
raczej dobrze 23
35
35 37 40
raczej źle
41
29
31 24 27
zdecydowanie źle
17
17
17 19 20
trudno
powiedzieć
17
14
14 18 10
37
30
36
26
37
28
31
27
37
26
37
31
41
26
37
28
38
25
18
18
15
22
16
16
16
15
14
11
15
16
16
19
13
15
17
19
Podobnie w przypadku ocen straŜy miejskiej. Występuje systematyczna poprawa ocen
jej pracy. Ocena jej działania sprawia warszawiakom więcej trudności (17%) braków
odpowiedzi. Przypuszczalnie są mniej z nią oswojeni, mimo juŜ jej kilkunastoletniej
działalności (tab.11). Te wyniki są potwierdzane przez inne badania. W sondaŜach CBOS
zrealizowanych w 2006 r. warszawiacy częściej niŜ inni dają dobre oceny policji (badania:
4/2006 i 10/2006). Cechują się takŜe wyŜszym zaufaniem do policji (badanie, 12/2006).
TakŜe słabiej niŜ respondenci z innych części Polski, naciskają na wzrost wydatków na walkę
z przestępczością i narkomanią (badania PGSS, dane skumulowane 1999-2005), czy wskazują
jako istotny problem w kraju - walkę z przestępczością (badanie CBOS, 12/2006).
Z pozytywnymi ocenami policji i straŜy miejskiej koresponduje zmniejszanie się rangi
problemów bezpieczeństwa w odczuciu warszawiaków (tab.2).
tab.12. Przestępstwa wg dzielnic Warszawy w 2005 r.
Dzielnica
Przestępstwa kryminalne
M.St. Warszawa 78997
Bemowo
3367
Białołęka
2462
Bielany
4154
Mokotów
8625
Ochota
5399
Praga Południe
9219
Praga Północ
4142
Rembertów
592
Śródmieście
13137
Targówek
4450
Ursus
1442
Ursynów
4509
Wawer
2228
Wesoła
577
Wilanów
1206
Włochy
2189
Wola
7398
śolibórz
1645
Źródło: Rocznik statystyczny Warszawy 2006, 2007.
CięŜsze przestępstwa są nierówno w Warszawie rozłoŜone - występuje przewaga
Śródmieścia, Pragi Południe i Mokotowa (tab.12). Na te 3 dzielnice przypada ok. 40%
przestępstw kryminalnych w Warszawie. Przestępczość jest bardziej skupiona w centrum
miasta, natomiast mniejsze jest nią zagroŜenie w dzielnicach o bardziej podmiejskim
charakterze jak Rembertów i Wesoła.
tab.13. Doświadczenie bycia obiektem przestępstwa przez warszawiaków
(odpowiedzi w %)
włamania napad i rabunek kradzieŜ
zeszły rok
7,0
x
16,3
ostatnie 5 lat
29,5
20,0
47,7
Źródło: badania CBOS: 1/2006 i 4/2006
Niemniej poziom przestępstw i wykroczeń jest wciąŜ wysoki. Znacząca grupa
warszawiaków pada co roku ofiara przestępstw. Jeśli się to porówna z innymi jednostkami, to
odpowiedni wskaźnik jest wyŜszy w Warszawie niŜ średnia dla Polski czy dla pozostałych
wielkich aglomeracji. ChociaŜ same podawane w sondaŜach liczby wiktymizacji ulegają
pewnym wahaniom, związanym z trudnością takich badań i z wielkością próbek, wszystkie
analizowane źródła (Diagnoza społeczna i sondaŜe CBOS) ukazują te samą prawidłowość wyŜszy wśród warszawiaków poziom wskazań na bycie obiektem przestępstwa.
Poczucie zagroŜenia i doświadczenie jego deprywacji jest w Warszawie wyŜsze niŜ
typowe wartości dla Polski. Warszawiacy częściej od przeciętnej dla Polski wskazują, Ŝe
zdarza im się obawiać tego, Ŝe mogą stać się ofiarą przestępstwa (badanie CBOS, 4/2006),
obawiali się przestępczości, narkomanii, chuligaństwa w swojej dzielnicy, osiedlu i okolicy
(Diagnoza społeczna, 2005 i 2007), odczuwali obawy spacerując po zmroku w swojej okolicy
(Europejski SondaŜ Społeczny, 2006), czy nie czuli się bezpiecznie na ulicy. Na to ostatnie
pytanie odpowiedź „wiele razy” wybrało ok. 45% z nich (badanie CBOS, 1/2006).
W świetle badań „Barometru warszawskiego” warszawiacy najbardziej obawiają się
napadów, rozbojów, bójek, zaczepiania przez grupy agresywnej młodzieŜy, włamań np. do
mieszkań, piwnic lub samochodów, niebezpiecznie jeŜdŜących kierowców, i agresji ze strony
osób pijanych, czy narkomanów. Jako sposób na poprawę tego stanu rzeczy widzą głównie
zwiększenie widoczności działania policji i straŜy miejskiej. Proponują, aby nasilić liczbę
patroli (37% wskazań), zwiększyć liczbę kamer (24%), natomiast juŜ mniejsza grupa
Ŝądałaby surowszych kar (16%) i przyspieszenia procesów sądowych (9%).
Dla samopoczucia mieszkańców istotne są drobne zagroŜenia: bezpieczeństwo
osobiste, włamania do mieszkań i kradzieŜe. Jest teŜ waŜna dla wyrobienia poczucia
bezpieczeństwa dostępność, widoczność i łatwość kontaktu z policją i straŜą miejską.
W przyszłości pojawić się mogą nowe problemy w związku ze zmianą struktury
demograficznej i ze wzrostem łatwej grupy ofiar, jaką są ludzie starsi. Trudno przewidzieć
takŜe zakres problemów związanych z przypuszczalnym zwiększonym napływem
cudzoziemców do Warszawy.
3.4.Kondycja zdrowotna i dostęp do opieki zdrowotnej
Sprawa jakości i dostępności słuŜby zdrowia, jest sprawą dotycząca szerokiego grona
warszawiaków. Zgodnie z „Diagnozą społeczną” (2007) w ubiegłym roku miał z nią kontakt
94,7% z członków rodzin warszawiaków, a ok. 75% spośród nich. Co 4 badana osoba miała
kogoś z rodziny w szpitalu. Jest to sprawa dotycząca znaczącej grupy, a problem ten jest
znaczący szczególnie dla grupy starszej. Ona teŜ jest bardziej uzaleŜniona od publicznej
słuŜby zdrowia.
tab.14. Zadowolenie z opieki zdrowotnej
(odpowiedzi w %)
zdecydowanie
raczej zdecydowanie
trudno
Barometr warszawski
raczej tak
tak
nie
nie
powiedzieć
1/2005
9
44
29
17
1
2/2005
16
38
23
19
4
3/2005
22
39
19
18
2
4/2005
14
42
22
20
3
1/2006
15
38
22
21
4
2/2006
13
44
24
14
5
3/2006
11
42
27
16
4
Zadowolenie z pracy słuŜby zdrowia wśród osób, które ostatnio z niej korzystały,
raczej cechuje się przewagą ocen pozytywnych (tab.14). Ale juŜ w ocenach jej
funkcjonowania przewaŜają oceny negatywne (tab.15).
tab.15. Ogólna ocena funkcjonowania słuŜby zdrowia w Warszawie
(odpowiedzi w %)
zdecydowanie raczej
zdecydowanie
trudno
Barometr warszawski
raczej źle
dobrze
dobrze
źle
powiedzieć
1/2005
2
32
41
19
6
1/2006
5
31
33
22
9
2/2006
3
35
37
14
11
3/2006
2
31
39
17
11
SłuŜba zdrowia w Warszawie, mimo jej potencjału większego niŜ gdzie indziej,
znajduje się pod silniejszą presją oczekiwań. Wprawdzie problemy słuŜby zdrowia Warszawy
w znacznej mierze są typowymi dla słuŜby zdrowia w całej Polsce. Niemniej jej oceny są
gorsze od średniej krajowej (Diagnoza społeczna, 2007).
Przy analizie ocen działania funkcjonowania słuŜby zdrowia w Warszawie naleŜy
zwrócić uwagę na trzy aspekty. Po pierwsze, szersze są potrzeby zdrowotne warszawiaków
(wykształcenie i zamoŜność). Po drugie, wywiera na to wpływ struktura demograficzna
stolicy (relatywnie wysoki udział ludności w rocznikach starszych). Po trzecie,
zapotrzebowanie na usługi słuŜby zdrowia jest zróŜnicowanie w zaleŜności od czynników
demograficznych, wykształcenia i zamoŜności, a takŜe dzielnicy Warszawy.
tab.16. Korzystanie z usług placówek zdrowia w roku ubiegłym (osoba w rodzinie)
(odpowiedzi w %)
placówki słuŜby zdrowia opłacane przez NFZ
placówki, w których trzeba płacić z własnej kieszeni
placówki opłacane przez pracodawcę, który wykupił abonament
ktoś z rodziny przebywał w szpitalu
Źródło: Diagnoza społeczna 2007.
94,7
62,9
25,0
24,9
Warszawiacy przywiązują większą wagę do kwestii zdrowotnych. Korzystają z
szerszej palety usług, szukając pomocy w zaleŜności od potrzeby ze słuŜby zdrowia
publicznej, jak i takiej opłacanej przez nich samych. Ich częstości kontaktów z placówkami
finansowanymi przez NFZ jest zbliŜona do średniej krajowej. Natomiast wyraźnie częstsze
niŜ średnia dla kraju są ich wizyty u lekarzy praktykujących prywatnie. Ten kontakt z
prywatna słuŜbą zdrowia rzutuje takŜe na ich oceny publicznej słuŜby zdrowia, gdyŜ
prywatna słuŜba zdrowia tworzy dla nich punkt odniesienia.
Warszawskie gospodarstwa domowe wydają więcej na zdrowie niŜ przeciętnie
gospodarstwo domowe w Polsce. Na znaczenie przywiązywane do słuŜby zdrowia ze swej
wskazuje, Ŝe pracodawcy częściej niŜ gdzie indziej oferują pracownikom dostęp do słuŜby
zdrowia jako część pakietu płacowego (tab.16). Na to większe zainteresowanie kwestiami
zdrowia ukazują takŜe inne zjawiska jak zainteresowanie zdrowym stylem Ŝycia, co jest
źródłem większej potrzeby korzystania z rowerów. Znajdują się one u ok. połowy rodzin
warszawskich, a na potrzebę zwiększenia liczby ścieŜek rowerowych wskazało ok. 78%
warszawiaków, zaś liczby obiektów sportowo-rekreacyjnych - 69% (tab.4). Na tę rolę
czynników
świadomościowych,
zrozumienia
roli
zdrowia
wskazuje,
Ŝe
odsetek
korzystających ze słuŜby zdrowia jest wyŜszy wśród osób z wyŜszym wykształceniem i
specjalistów. Oni teŜ częściej od innych korzystają z usług lekarzy prywatnych. Warszawiacy
takŜe częściej korzystają z bardziej nietypowych form dbałości o własne zdrowie jak wizyty u
psychologa (Diagnoza społeczna, 2005 i 2007). TakŜe bardziej dbają o aktywność fizyczną
niŜ przeciętny mieszkaniec Polski (Europejski SondaŜ Społeczny, 2006).
Natomiast zmniejszenie częstości korzystania z placówek słuŜby zdrowia powoduje
presja zawodowa i niskie dochody. W świetle danych „Barometru warszawskiego” (3/2006)
rzadziej korzystają z placówkę słuŜby zdrowia męŜczyźni (o ok. 10% niŜ kobiety), prywatni
przedsiębiorcy - ok. 58% i osoby określające swoją sytuacje materialną jako bardzo dobrą
58%, (przy średniej wśród ogółu badanych - 74%). A zgodnie z badaniem „Diagnoza
społeczna” (2005) warszawiacy częściej od innych wskazują na rezygnację z wizyty u
lekarza, gdyŜ jest to zbyt kłopotliwe, uciąŜliwe lub drogie. W ograniczeniu dostępu do słuŜby
zdrowia istotne są takŜe czynniki ekonomiczne - niŜszy jest odsetek z niej korzystających
wśród bezrobotnych (57%), i najniŜszej grupy zarabiającej (67%).
tab.17. Korzystanie ze słuŜba zdrowia w Warszawie w zaleŜności od dzielnicy zamieszkania
(odpowiedzi w %)
Dzielnica
Nie korzystał
Bemowo
50
52
Bielany
88
18
Mokotów
145
21
Ochota
60
19
Praga Południe
126
25
Śródmieście
97
25
Targówek
78
40
Ursynów
91
28
Wola
93
19
pozostałe dzielnice 274
28
Źródło: Barometr warszawski III/2006.
Wszystkie te czynniki są silnie zróŜnicowanie w zaleŜności od dzielnicy. Najczęściej
korzystają z usług lekarza mieszkańcy dzielnic centralnych Warszawy, o starszej strukturze
demograficznej. Natomiast ten odsetek jest niŜszy w młodych i rozwijających się dzielnicach
Warszawy (tab.17). MoŜliwe, Ŝe czynnikiem hamującym jest dostęp do lekarza jak np. na
Bemowie (por. tab.18).
tab.18. Dostępność publicznej słuŜby zdrowia wg dzielnic
Dzielnica
Mieszkańcy na 1 zakład opieki zdrowotnej
M.St. Warszawa 3161
Bemowo
7591
Białołęka
8293
Bielany
5895
Mokotów
2809
Ochota
2042
Praga Południe
4034
Praga Północ
3344
Rembertów
5653
Śródmieście
1091
Targówek
5326
Ursus
5847
Ursynów
5102
Wawer
3452
Wesoła
x
Wilanów
3693
Włochy
3618
Wola
2458
śoliborz
2753
MoŜliwości korzystania ze słuŜby zdrowia są wyraźnie zróŜnicowane dzielnicami.
Zaznacza się róŜnica między centrum i dzielnicami obrzeŜa, jak teŜ między „starymi” i
„młodymi” dzielnicami miasta. Nowo rozwijające się dzielnice mają gorszy dostęp do słuŜby
zdrowia (tab18).
tab.19.Liczba lekarzy w Warszawie
2000 2001 2002 2003 2004 2005
lekarze 8195 8541 8496 8366 7470 6584
Na problemy związane z kontaktami ze słuŜbą zdrowia wskazywało ok. 50%
korzystających z niej (Barometr warszawski, 1/2005 i 1 i 2/2006). Zgodnie z ostatnim z tych
badań (Barometr warszawski, 2/2006) są to głównie odległe terminy przyjęć (74%), trudności
z dostaniem się do specjalisty (32%) i długie kolejki do lekarza ogólnego (36%). Problemy
związane ze słuŜbą zdrowia będą narastać ze względu na przypuszczalny wzrost liczby
mieszkańców w starszym wieku, jak i zwiększone zapotrzebowanie na opiekę medyczną ze
względu na wzrost wagi przywiązywanej do kwestii zdrowia.
Przy ocenie pracy słuŜby zdrowia warto wskazać na malejąca liczbę lekarzy w
Warszawie. Systematycznie ubywa lekarzy (Rocznik, 2007). Proces ten szczególnie nasilił się
od roku 2003 (tab.19).
3.5. Stan środowiska naturalnego w Warszawie
Stan środowiska naturalnego jest w Warszawie oceniany jako zły. Warszawiacy juŜ
przyzwyczaili się do jego niskiej jakości (woda, Wisła) i stąd nie pojawia się on jako częsty
postulat i mocno akcentowany. Z zagadnień ochrony środowiska na plan pierwszy wysuwa
się problem jakości wody w sieci wodociągowej.
tab.20. Korzystanie z wody w Warszawie
(odpowiedzi w %)
uŜywa
%
jako wodę do mycia
98
jako wodę do celów gospodarczych
96
jako wodę do gotowania potraw
76
jako wodę do picia po przegotowaniu 55
jako wodę do picia bez przegotowania 10
Źródło: Barometr Warszawski, 4/2005.
Sposób wykorzystania wody wskazuje na wciąŜ niską jej jakość (tab.20). Ocenia się ja
jako dostateczną - 47%, niedostateczną - 22%, a dobrą i bardzo dobrą - 31% (Barometr
Warszawski, 4/2005).
tab.21. Okres ostatniej kąpieli w Wiśle w Warszawie (w %)
(spośród tych, co kąpali się kiedykolwiek w Wiśle)
Procent Do roku Procent skumulowany
w latach 1991 – 2005
7,11
x
x
w latach 1981 – 1990
11,07
1991
92,09
w latach 1971 – 1980
18,18
1981
81,03
w latach 1961 – 1970
26,88
1971
62,85
przed rokiem 1960
35,97
1960
35,97
nie pamiętam
0,79
x
x
Źródło: Barometr Warszawski - 4/2005.
Problemem z zakresu stanu środowiska jest stan Wisły w Warszawie. Spośród
warszawiaków korzystało z plaŜ nadwiślańskich - 31,5%, a kiedykolwiek kapało się w niej 25,3%. Większość z tych (92,1%), którzy pamiętają, Ŝe moŜna się było kapać w Wiśle,
widziało taką Wisłę przed rokiem 1990. Z tych co się kapali - 1/3 zrobiła to ponad 40 lat
temu, ¼ - ponad 30 lat temu, a ok. 20% - ćwierć wieku temu (tab.21).
Problemy z zakresu stanu środowiska nie są akcentowane przez warszawiaków.
Niemniej warszawiacy częściej stwierdzają, Ŝe ich miejscowość leŜy na terenie, który
zaliczyliby do obszarów o szczególnie zatrutym środowisku (badanie CBOS, 6/2006).
Odpowiedź twierdzącą udzieliło na to pytanie 56,1% badanych. TakŜe częściej niŜ przeciętny
Polak stwierdzają, Ŝe wydaje się za mało na ochronę środowiska (badanie PGSS, dane
skumulowane z okresu 1999-2005). Strategia długofalowa powinna ten czynnik uwzględniać.
Jest to szerszy problem wymagający koordynacji polityki ochrony środowiska w szerszej
skali kraju.
tab.22. Problemy z zakresu stanu środowiska w zaleŜności od dzielnicy Warszawy
(odpowiedzi w %)
Dzielnica
Hałas
Pył i kurz
Bemowo
34
42
Bielany
24
24
Mokotów
21
29
Ochota
41
47
Praga Południe
36
37
Śródmieście
41
55
Targówek
41
31
Ursynów
22
17
Wola
42
52
pozostałe dzielnice
37
42
TakŜe inne problemy z zakresu środowiska jak pyl i kurz, czy hałas, są silnie
akcentowane przez warszawiaków. ZróŜnicowane jest to w zaleŜności od miejsca
zamieszkania. Na hałas, pyl i kurz, najbardziej skarŜą się mieszkańcy Śródmieście i takich
dzielnic jak Ochota i Wola (tab.22).
3.6. Praca, bezrobocie i migracje zarobkowe.
W Warszawie właściwie nie występuje zagadnienie bezrobocia, ale raczej problem
braku pracowników. Braki występują w dwu grupach: nisko- i wysokokwalifikowanych
pracowników. Problem zapewnienia odpowiedniej podaŜy pracowników, ma i będzie miał
olbrzymie znaczenia dla rozwoju Warszawy. Ściśle się wiąŜe z charakterem i kierunkami
szkolnictwa wyŜszego, a pośrednio wywiera na to wpływ polityka mieszkaniowa.
tab.23. Bezrobocie zarejestrowane w Warszawie
2000
2003
bezrobotni zarejestrowania
33972 62542
pow. 12 miesięcy bez pracy
x
x
kobiety
x
x
bez staŜu pracy
x
x
posiadający prawo do zasiłku 5637
7118
5
2004
64567
32911
32651
11450
6512
2005
58398
30119
30141
9362
7076
Odpowiedź na pytanie: „Czy w okolicy Pana(i) miejsca zamieszkania . ...... stanowią duŜy
problem?
Warszawa ma niską stopę bezrobocia 5,6%. Jest ona najniŜsza spośród wszystkich
miast wojewódzkich w Polsce. Spośród nich, najbardziej zbliŜoną ma Poznań - 6,2%. Dla
porównania z innymi miastami, stolicami województw - najwyŜsze są w Gorzowie
Wielkopolskim - 14,9%, Kielcach - 14,4%, Łodzi - 16,4% i Szczecinie - 14,1% (Rocznik,
2007). Dane o bezrobociu (tab.23) wskazują na niską liczbę zarejestrowanych bezrobotnych,
a część rejestracji zapewne wiąŜe się raczej z problematyką świadczeń społecznych niŜ z
poszukiwaniem pracy. Raczej moŜna postawić hipotezę, Ŝe w Warszawie nie ma
problematyki bezrobocia, ale raczej braku pracowników. Szczególnie daje on o sobie znać w
okresach zwiększonego zapotrzebowania na okresową siłę roboczą jak święta (Kurowska,
2007). Potwierdzają to inne dane. Warszawa ma najwyŜszy wskaźnik zatrudnienia na 1000
osób z miast wojewódzkich w Polsce (439). Równie wysoki wskaźnik mają z miast
wojewódzkich jeszcze tylko Katowice i Rzeszów, zaś dla porównania najniŜszy jest w
Białymstoku (255,8), Łodzi (257,4) i Szczecinie (261,9).
TakŜe dane sondaŜowe pokazują, Ŝe warszawiacy nie odczuwają problemu braku
pracy. Dane „Barometru warszawskiego” ukazują to wyraźnie. Z ostatniego sondaŜu
dostępnego do analiz (2/2007) - 11% ankietowanych uwaŜa, Ŝe bez kłopotu znajdzie bardzo
dobrą pracę, 60,2% - Ŝe bez jakichkolwiek kłopotów jakąkolwiek pracę, a Ŝe trudno znaleźć
pracę tylko 13,5%, zaś Ŝe nie moŜna w ogóle - 1,2%. Tę łatwość znalezienia pracy bardziej
odczuwają respondenci młodsi, w wieku 20-39 lat, osoby z wykształceniem średnim i
wyŜszym i specjaliści, osoby umiejące posługiwać się komputerem, aktualnie lepiej płatni i
mieszkańcy Śródmieścia, Woli i Ursynowa. W badaniu „Diagnozy społecznej” (2005)
warszawiacy o 18% częściej niŜ średnia dla Polski stwierdzali, Ŝe nie mieli trudności w
znalezieniu pracy po ukończeniu szkoły. TakŜe częściej niŜ inni uwaŜają, Ŝe dochody im
wystarczają na Ŝycie (Cichomski, 2004: 42).
Natomiast warszawiacy jako pracownicy są bardziej wymagający: częściej zmieniają
pracę, mieli więcej prac i mają krótszy staŜ pracy u obecnego pracodawcy. Podobne wyniki
pokazała, analiza danych „Diagnozy społecznej”, jak i danych z PGSS (dane skumulowany
1999-2005).
tab.24. Średnie płace w Warszawie na tle Polski
Typ powiatu
Średnia płaca w powiecie (w zł)
Warszawa
3789,9
Powiaty sąsiednie
2609,3
Stolice województw
2686,7
Polska=100
143,7
100,0
101,9
Inne pow. miejskie
2388,2
Pow. ziemskie
2138,6
Ogółem (powiaty)
2198,5
Źródło: Bank Danych Regionalnych, 2006. Średnie dla powiatów.
90,6
81,1
83,4
Warszawa stanowi, obok Górnego Śląska, strefę najwyŜszych płac w Polsce. Średnia
płaca w Warszawie przewyŜsza o ok. 40% średnią płacę w Polsce. Ma to jednak skutki
uboczne. Powoduje to import kwalifikowanych pracowników spoza Warszawy o niŜszych
wymaganiach płacowych. W „Barometrze warszawskim” przejawiło się to pośrednio.
NajwyŜszą pewność, Ŝe bez trudu znajdą dobrą pracę wykazała grupa osób z tymczasowym
meldunkiem w Warszawie (badanie 2/2007).
tab.25. Płace w sektorze publicznym a średnie płace w Warszawie (w zł)
Średnia
2004
2005
wynagrodzenie miesięczne brutto 3465,6 3643,4
edukacja (publiczna)
-214,5 -152,8
słuŜba zdrowia (publiczna)
-859,1 -938,1
transport (publiczny)
-511,1 -582,8
W samej Warszawie występuje silna międzysektorowa nierówność płac. RóŜnice
między sektorem publicznym (ale i w jego obrębie) i sektorem prywatnym są znaczące
(tab.25). MoŜliwe, Ŝe ma to wpływ na migrację niektórych kategorii jak lekarze.
Migracje zarobkowe po otwarciu granic Unii nie dotknęły tak Warszawy jak reszty
Polski. Koncentrują się one głównie z terenów wiejskich. TakŜe spis powszechny w 2002 r.
wykazał w Warszawie niŜszy niŜ średnia dla Polski odsetek ludności nieobecnej. Przyczyna moŜność znalezienia dobrej pracy w Warszawie i charakter kwalifikacji warszawiaków
(zawody związane z wyŜszym wykształceniem).
3.7. Sport i rekreacja
Warszawiacy sportem się mało interesują i rzadziej niŜ inni mieszkańcy miast i wsi w
Polsce uczestniczą w imprezach sportowych (badanie PGSS, dane skumulowane 1999-2005 i
sondaŜ CBOS,1/2006). Natomiast jest w Warszawie nacisk na rekreację, a specyficzne grupy
(rowerzyści) stanowią swoiste lobby. Wywiera tu swój wpływ nacisk nowych stylów Ŝycia.
W ocenie infrastruktury (tab.3) warszawiacy wskazują na brak ośrodków sportoworekreacyjnych, parków, skwerów i terenów zielonych, ścieŜek rowerowych i imprez
kulturalno-rozrywkowych (43%).
tab.26. Czy Warszawa jest miastem przyjaznym dla rowerzystów?
(odpowiedzi w %)
XI'2006 IV'2007 VI'2007
zdecydowanie tak
2
2
1
raczej tak
30
24
18
Razem tak
32
26
19
raczej nie
40
38
43
zdecydowanie nie
18
20
21
Razem nie
58
58
64
trudno powiedzieć 11
16
17
Te potrzeby zapewnienia bazy dla rekreacji powodują, Ŝe Warszawa jest oceniana jako
miasto nieprzyjazne dla rowerzystów (tab.26), a zdecydowana większość mieszkańców (78%)
postulowałaby zwiększenie liczby ścieŜek rowerów. Wśród braków infrastruktury odnoszące
się do tej sfery był to postulat najczęstszy.
3.8.Turyści
Warszawa jest miejscem, które przyciąga duŜo przybyszów z kraju i zagranicy.
Stanowi ona jedno z większych ośrodków koncentracji ruchu turystycznego w Polsce.
tab.27.Odwiedzający Warszawę
2000
2003
2004
2005
Ogółem
Osoby (w tys.)
1009
1132
1342
1521
Noclegi (w tys.)
1863
1970
2523
2844
Noclegi/osoby
1,85
1,74
1,88
1,87
Turyści zagraniczni
Osoby
569854 577551 696695 726054
Noclegi
1102332 1047944 1275305 1402697
Noclegi/osoby
1,93
1,81
1,83
1,93
Źródło: Rocznik statystyczny Warszawy, Warszawa, 2007.
Liczba odwiedzających i mieszkańców Warszawy jest zbliŜona. Na jednego
warszawiaka przypada 0,96 turysty w ciągu roku (tab.27). Dane jednak wskazują, Ŝe
dominują wizyty krótkie. Dotyczy to zarówno odwiedzających z kraju, jak i z zagranicy
(tab.27).
tab.28. Ruch turystyczny w Warszawie na tle innych miast Polski
Warszawa Gdańsk Kraków Poznań Szczecin
Mieszkańcy
1697,6
458,1
756,6
567,9
411,1
Korzystający z
1633,3
364,9
1209,3
434,0
368,1
Toruń
208,0
159,8
Wrocław
635,9
576,7
noclegów
Korzystający z
0,96
0,80
1,60
noclegów na
mieszkańca
Korzystający z
744,6
147,4
731,8
noclegów turyści
zagraniczni
Korzystający z
0,44
0,32
0,97
noclegów turyści
zagraniczni na
mieszkańca
Turyści zagra45,59
40,39
60,51
niczni w całości
odwiedzających
0,76
0,90
0,77
0,91
165,7
206,3
49,8
216,8
0,29
0,50
0,24
0,34
38,18
56,04
31,16
37,59
Porównanie z innymi ośrodkami w Polsce wskazuje, Ŝe jest to problem wspólny wielu
miastom Polski, nawet dysponującymi odpowiednimi atrakcjami, lub mającymi korzystne
przygraniczne połoŜenie. Zwraca uwagę o wiele lepsze wykorzystanie swoich atutów przez
Kraków. Jeśli wskaźniki ruchu turystycznego odnieść do liczby mieszkańców, to wyraźnie
dystansuje on Warszawę (tab.28).
tab.29. Tania baza noclegowa w Warszawie
Domy
Schroniska
wycieczkowe
młodzieŜowe
Obiektów
2
4
Miejsc
137
294
Zespoły domków Campingi
turystycznych
1
2
350
117
Jest to związane z niedostateczną liczbą odpowiednich atrakcji dla turystów i słabo
rozwinięta bazą noclegową, a takŜe słabą promocją miasta. Zwraca uwagę mała liczba miejsc
noclegowych dla mniej zasobnych turystów (tab.29).
tab.30. Ocena atrakcyjności turystycznej Warszawy
(odpowiedzi w %)
mieszkańców duŜych mieszkańców małych
obcokrajowców
polskich miast
polskich miast i wsi
VII’04 VII’05 VII’04
VII’05
VII’04
VII’05
1 - jest zupełnie
nieatrakcyjna
5
4
3
3
4
2
2
13
10
10
9
4
4
3
24
28
25
22
9
7
4
32
32
35
37
30
27
5 - jest bardzo
20
22
21
24
48
56
atrakcyjna
trudno powiedzieć
6
4
6
6
Źródło: Barometry Warszawskie 2004-2005 .
5
5
4
W ocenie samych mieszkańców, zwraca uwagę na niŜszą ocenę atrakcyjności
Warszawy dla turystów zagranicznych przez warszawiaków. Przyczyny, jakie się wskazuje,
to zbyt mała troską o atrakcyjność Warszawy dla gości i niedorozwój bazy noclegowej,
szczególnie tańszej. Warto na problem turystyki zwrócić większą uwagę. Turystyka moŜe
stanowić jeden z kierunków rozwojowych dla Warszawy, ze względu na odwiedzających
turystów polskich i zagranicznych (bliskość Berlina).
3.9.Edukacja i wychowanie (od przedszkola do studiów podyplomowych)
Zagadnienia edukacji i wychowania naleŜy osobno rozpatrzyć dla wychowania
przedszkolnego, szkół podstawowych i średnich (dzieci i młodzieŜ) i dla szkolnictwa
wyŜszego (oświaty dorosłych).
tab.31. Rodziny warszawskie
jedna osoba
22,6%
dwie osoby
30,1%
rodziny z dziećmi do 6 lat
jedno: 9,8%
dwoje: 1,6%
jedno: 11,1%
dwoje: 1,7%
rodziny z dziećmi 13-17 lat jedno: 7,8%
dwoje: 2,4%
rodziny z osobami w wieku jedna: 18,2%
18+ lat
dwie i więcej 12,8%
Źródło: PGSS, dane skumulowane 1999-2005.
Zakres potrzeb wychowania i edukacyjnych w Warszawie moŜna wskazać przez
analizę charakterystyki rodzin warszawskich. Dane spisowe czy informacje GUS nie zawsze
dają tutaj informacje o odpowiedniej strukturze, stąd zostało to oparte o dane sondaŜowe
(tab.31). Mają one charakter mniej ścisły niŜ pełne dane demograficzne, niemniej moŜna
zrobić pewne szacunki i przybliŜenia. Analiza wskazuje, Ŝe rodziny z dziećmi w wieku do 6
lat, to około 11,4% mieszkańców Warszawy, w wieku 6-12 lat 12,8%, 13-17 lat - 10,2%. Te
grupy mieszkańców są zainteresowanie problematyką szkolnictwa podstawowego i średniego.
6
Odpowiedź na pytanie: „Czy Pana(i) zdaniem Warszawa jest, czy teŜ nie jest atrakcyjna pod
względem turystycznym dla......?”.
Wysoka aktywizacja zawodowa kobiet w Warszawie powoduje takŜe relatywnie
większe zapotrzebowanie na opiekę przedszkolną. MoŜe to narastać w przyszłości ze względu
na nacisk na większą aktywizację zawodową kobiet i przedłuŜenie wieku aktywności
zawodowej kobiet.
Edukacja stanowi potrzebę i waŜną funkcję miejską. Warszawiacy mają wyŜsze
aspiracje i potrzeby edukacyjne, zarówno dla siebie, jak i dla swoich dzieci. 87,1% rodziców
warszawskich chciałoby zapewnić swoim dzieciom wykształcenie wyŜsze na poziomie
magisterium (średnia dla kraju - 62,1%) i 81,5% z nich ocenia, Ŝe mają one szanse je uzyskać
(średnia dla kraju - 58,5%) (Diagnoza społeczna, 2007). Warszawiacy w duŜo większym
stopniu opłacają swoim dzieciom zajęcia dodatkowe. Przy średniej dla kraju 36,0%, wskazało
na to 80,0% badanych rodziców warszawskich (badanie CBOS, 10/2006).
tab.32. WyposaŜenie szkół warszawskich w komputery
Szkoły z komputerami z dostępem do Internetu
Szkoły dla młodzieŜy ogółem
licea ogólnokształcące
zasadnicze szkoły zawodowe
technika
licea profilowane
szkoły policealne
Liczba uczniów na 1 komputer z dostępem do Internetu
Szkoły dla młodzieŜy ogółem
licea ogólnokształcące
zasadnicze szkoły zawodowe
technika
licea profilowane
szkoły policealne
Źródło: Bank Danych Regionalnych, 2006.
w%
36,40
75,20
8,70
49,20
30,00
26,30
10,57
12,79
873,33
8,90
9,33
17,00
Szkoły warszawskie są lepiej wyposaŜone w komputery i dostęp do internetu, niŜ
przeciętna szkoła w kraju. Niemniej są znaczące róŜnice między typami szkół, z wyraźną
przewagą liceów i techników (tab.32).
tab.33. Uczniowie w szkołach podstawowych na 1 komputer
Dzielnica
Uczniowie w szkołach podstawowych na 1 komputer
M. St. Warszawa 18,8
Bemowo
18,3
Białołęka
25,8
Bielany
17,6
Mokotów
16,3
Ochota
15,2
Praga Południe
28,5
Praga Północ
52,3
Rembertów
24,0
Śródmieście
12,5
Targówek
30,1
Ursus
40,4
Ursynów
16,3
Wawer
13,3
Wesoła
33,8
Wilanów
12,0
Włochy
17,2
Wola
15,7
śolibórz
16,3
Są takŜe znaczące róŜnice między dzielnicami (tab.33). Lepiej przedstawiają się tutaj
szkoły w starych dzielnicach lewobrzeŜnej Warszawy.
tab.34. Studenci szkół wyŜszych w Warszawie
2000 2001
studenci szkół wyŜszych
239,2 255,3
studenci szkół wyŜszych na 1000 62,8 70,3
mieszkańców
absolwenci szkół wyŜszych (w
37,2 45,3
tys.)
absolwenci szkół wyŜszychdzienne magisterskie (w tys.)
2002 2003 2004
262,7 268,2 270,4
66,4 69,6 72,2
2005
274,8
73,9
46,7
49,3
50,6
50,1
18,7 (w tym 19,3 (4,6
5,0 wyŜsze
wyŜsze
niepubliczne) niepubliczne)
Warszawa jest znaczącym skupiskiem studentów (tab.34). Jest w Warszawie 2648
studiujących cudzoziemców (z czego 817 w wyŜszych niepublicznych). Studenci stanowią juŜ
znacząca część wśród mieszkańców Warszawy. Ich liczba rośnie z roku na rok. Stanowią juŜ
ok. 7.4% populacji miasta.
tab.35.Studenci w Warszawie wg typu szkoły wyŜszej
UW
UKSW Politechnika SGGW SGH
Niepubliczne
ogółem
56292 16785
30479
23136
11462 120794
dzienne
30352 9326
21441
13622
6035
28867
w%
studentów
uczelni
53,9
55,6
70,4
58,9
52,7
23,9
Nastąpił znaczący rozwój niepublicznych szkół wyŜszych. Występuje zróŜnicowanie
między typami szkół wyŜszych. W szkołach publicznych dominują studenci studiów
dziennych (najwyŜszy wskaźnik ma Politechnika Warszawska). Natomiast szkoły
niepubliczne kształcą głównie studentów na studiach niestacjonarnych (tab.35).
Warszawiacy charakteryzują się wyŜszym poziomem wykształcenia od ogółu ludności
Polski. TakŜe wskazują na swój wyŜszy poziom zadowolenia z posiadanego wykształcenia
(Diagnoza społeczna, 2007). Niemniej Warszawiacy w o wiele większym stopniu korzystają z
dokształcania na poziomie wyŜszym niŜ przeciętny Polak. Wg tego badania jest wśród nich
wyŜszy niŜ średnia dla Polski i w innych miastach, niezaleŜnie od ich wielkości, udział
kształcących się w
szkole wyŜszej niepublicznej, kształcących
się na studiach
podyplomowych, czy na kursach opłacanych przez pracodawcę. Warszawiacy częściej
deklarują, Ŝe uczestniczyli w jakiejś formie podnoszeniu kwalifikacji zawodowych w ciągu
ostatnich 2 lat. Sami warszawiacy korzystają z tych moŜliwości, jak i Warszawa jest silnym
ośrodkiem koncentracji tego rodzaju usług dla niemieszkańców.
W dłuŜszej perspektywie naleŜałoby zanalizować relacje między kierunkami
kształcenia a potrzebami rynku pracy, tak aby produkowani, co roku absolwenci wyŜszych
uczelni mogli znaleźć pracę (ok. 20 tys.). Warszawa jest takŜe znaczącym miejscem
koncentracji kadry naukowej w skali kraju. Warszawa stanowi wyraźny skocnentrowany
punkt nagromadzenia się kapitału ludzkiego. Ta funkcja i ten zasób moŜe mieć kluczowe
znaczenie dla jej przyszłego rozwoju.
3.10. Kultura i dostęp do aktywności kulturalnej
Uczestnictwo warszawiaków w kulturze jest niskie. Niemniej oceniają je mieszkańcy
miasta jako zadowalające.
tab.36. Udział w kulturze mieszkańców Warszawy
(odpowiedzi w %)
Korzystanie w ostatnim
biblioteki czytelni
muzeum
roku
publicznej publicznej
regularnie
13,3
7,3
5,1
sporadycznie
15,1
9,7
27,3
w ogóle nie korzystałem /
68,9
80,2
64,4
nie bywałem
nie pamiętam
2,7
2,7
3,1
Korzystanie w ostatnim
miesiącu
regularnie
10,7
5,8
6,9
sporadycznie
7,9
3,9
6,0
w ogóle nie korzystałem /
79,1
87,9
84,6
nie bywałem
teatr kinie restauracji, pubie lub
kawiarni dyskotece
4,7 12,6
10,8
9,5
28,0 43,0
44,2
23,6
65,2 42,3
43,4
64,9
2,2
1,6
2,1
6,7 15,8
5,0 15,9
14,8
22,1
7,7
14,1
85,6 66,4
60,9
75,8
2,2
nie pamiętam
2,3
2,3
2,6
2,7
1,9
2,1
2,4
Uczestnictwo warszawiaków w kulturze jest niskie. Ok. 1/3 nie była w ubiegłym roku
w teatrze, a ok. 40% w kinie (Barometr warszawski, 3/3007). Badania CBOS przynoszą
podobny wynik, chociaŜ zarazem wskazują, Ŝe są to wartości wyŜsze niŜ średnia dla Polski
(sondaŜ CBOS, 1/2006). WiąŜe się to z ogólnie niskim uczestnictwem Polaków w kulturze i
niskimi nawykami korzystania z takich form kultury jak koncerty muzyki powaŜnej czy
opera. Natomiast wyraźnie wskazywano na niedostateczną liczbę imprez rozrywkowokulturalnych (tab.4).
Natomiast to, Ŝe z jednej strony ocenia się, Ŝe w Warszawie jest mało (tab.4.), a z
drugiej strony mało mieszkańców Warszawy z nich korzysta, moŜna wyjaśnić, Ŝe to
zapotrzebowanie wiąŜe się z duŜą liczbą studentów i uczących się w Warszawie.
Niemniej wspieranie aktywności kulturalnej jest postrzegane przez warszawiaków
jako część roli miasta, jego funkcji wielkomiejskiej, metropolitarnej i stołecznej. Pójście do
teatru pojawia się jako pierwsze miejsce w odpowiedzi na pytanie, na jaką imprezę lub jakie
imprezy kulturalne i kulturalno-rozrywkowe odbywające się w naszym mieście naleŜy
zaprosić kogoś spoza Warszawy.
Kultura naleŜy do funkcji metropolitarnych i stołecznych Warszawy. Jest tu znacząca
koncentracja Ŝycia kulturalnego i artystycznego Mazowsza i całego kraju. Warszawa
występuje w roli ośrodka zaspokajania potrzeb kulturalnych znaczącej części Mazowsza. W
Warszawie koncentruje się 86,8% teatrów województwa, 93,4% wydawanych ksiąŜek, 88,3%
tytułów czasopism i odbywa 33,6% imprez kulturalnych regionu (Bartkowski, 2005).
3.11.Sytuacja seniorów i niepełnosprawnych
W Warszawie problemy ludności starszej i osób niepełnosprawnych występują w
większym natęŜeniu niŜ w innych miejscach kraju.
tab.37. Ludność w wieku poprodukcyjnym Warszawa a Polska
Wiek poprodukcyjny (w %)
Warszawa
19,01
Stolice województw
16,86
Inne pow. miejskie
15,19
7
Odpowiedź na pytanie: „Proszę powiedzieć, czy w ciągu ostatniego roku korzystała
Pan/Pani?”.
Pow. ziemskie
15,60
Ogółem
15,63
Źródło: Bank Danych Regionalnych 2006. Średnie dla gmin i dzielnic,
W Warszawie jest większą koncentracja ludności starszej. Stanowi ona wyŜszy
odsetek ludności niŜ w przeciętnej gminie polskiej (tab.37).
tab.38. Zmiany ludności faktycznie zamieszkałej (30.VI) w Warszawie wg dzielnic
% w wieku
% w wieku
Ludność Ludność
Przyrost poprodukcyjnym poprodukcyjnym
Dzielnica
2002
2005 Przyrost
w%
(2002)
(2006)
Bemowo
104678 107197
2519
2,41
10,28
12,88
Białołęka
57976
76999 19023
32,81
6,99
6,82
Bielany
138202 135307
-2895
-2,09
20,39
22,50
Mokotów
235197 226911
-8286
-3,52
24,60
25,25
Ochota
94054
91643
-2411
-2,56
26,22
25,67
Praga-Południe
189197 185077
-4120
-2,18
19,09
19,89
Praga-Północ
75235
73207
-2028
-2,70
17,51
16,96
Rembertów
21590
22688
1098
5,09
14,46
15,22
Śródmieście
138518 134306
-4212
-3,04
28,58
27,41
Targówek
124231 122872
-1359
-1,09
15,90
19,21
Ursus
42669
47285
4616
10,82
17,00
17,44
Ursynów
134639 143935
9296
6,90
8,16
10,55
Wawer
61836
66094
4258
6,89
18,86
18,74
Wesoła
17584
20749
3165
18,00
11,80
12,57
Wilanów
13744
15188
1444
10,51
16,47
17,82
Włochy
39147
39778
631
1,61
19,16
20,10
Wola
148607 142025
-6582
-4,43
25,67
25,41
śoliborz
51840
49275
-2565
-4,95
28,20
27,74
B. gm. Centrum
879003 851925 -27078
-3,08
24,27
Dzielnice pozostałe 756296 798092 41796
5,53
14,50
M. St. Warszawa
1688944 1700536 11592
0,69
18,30
Źródło: Bank Danych Regionalnych 2006 i Narodowy Spis Powszechny 2002.
24,05
15,81
19,01
Procesy zmiany struktury wiekowej w Warszawie są nierówno rozłoŜone
przestrzennie. Zaznacza się podział na „starą” i „młodą” Warszawę. Dzielnice centralne mają
ludność starszą, a takŜe tracą mieszkańców. Te procesy będą w przyszłości narastały (tab.38.).
tab.39. Ocena atrakcyjności Warszawy dla róŜnych kategorii mieszkańców
(odpowiedzi w %)
Średnia
mieszkańcy
(7 kategorii) młodzieŜ osoby starsze
Warszawy
zdecydowanie tak
31,43
38
12
23
raczej tak
45,86
45
34
57
badany
osobiście
31
47
raczej nie
12,43
10
zdecydowanie nie
3,29
3
trudno powiedzieć
7,00
4
33
10
11
12
2
6
14
5
3
Ocena na ile Warszawa jest miastem przyjaznym dla seniorów, jest utrudniona ze
względu na naturalną tendencję warszawiaków do oceniania własnego miasta jako
atrakcyjnego (Czapiński, 1992). Niska ocena atrakcyjności Warszawy dla starszych osób
występuje dopiero na tle średniej atrakcyjności przypisywanej dla róŜnych grup i kategorii.
Na tle ogólnych tendencji uwidocznia sięt niŜsza ocena atrakcyjności miasta dla seniorów
(tab. 39).
tab.40. Niepełnosprawni wśród ludności Warszawy
(w %)
ludność ludność w
razem ogół
ludności w wieku wieku pro18+
dukcyjnym
Niepełnosprawni 181120 10,7
12,1
7,0
ludność w
wieku poprodukcyjnym
29,3
zatrudnieni wśród
niepełnosprawnych w
wieku produkcyjnym
23,2
Osoby niepełnosprawne stanowią znaczący odsetek ludności Warszawy. Stanowią
one ok. 10,7% jego mieszkańców, a ich procent wzrasta wśród osób starszych, z których
prawie co 3 naleŜy do tej kategorii. Mają oni swoje specyficzne problemy jak poziom
bezrobocia i dezaktywizacji zawodowej. Tylko 1/4 z nich pracuje (tab.40). Wielkie miasta
przyciągają niepełnosprawnych ze względu lepsze warunki Ŝycia i większe moŜliwości nauki,
opieki zdrowotnej i pracy (Giermanowska, 2007).
Sytuacja poszczególnych grup niepełnosprawnych jest zróŜnicowana, szczególnie ze
względu na stereotyp niepełnosprawnego jako osoby na wózku. Mniej się zwraca uwagę na
problemy niedowidzących i kwestie odpowiedniego dla nich oznakowania przestrzeni
miejskiej.
tab.41. Niepełnosprawni w dzielnicach Warszawy
Niepełnosprawni na 1000
Dzielnica
mieszkańców
Bemowo
65,10
Białołęka
56,64
Bielany
89,56
Mokotów
103,76
8
Odpowiedź na pytanie: „Czy Pana(i) zdaniem – ogólnie rzecz biorąc – Warszawa to
atrakcyjne miasto dla:... ?”.
Ochota
Praga Południe
Praga Północ
Rembertów
Śródmieście
Targówek
Ursus
Ursynów
Wawer
Wesoła
Wilanów
Włochy
Wola
śoliborz
B. Gmina-Centrum
Dzielnice
Ogółem
Źródło: Narodowy Spis Powszechny, 2002.
99,89
87,45
103,83
80,16
114,64
85,32
80,92
51,48
90,13
70,36
71,28
93,59
104,72
102,48
102,40
75,87
86,18
Sytuacja niepełnosprawnych w poszczególnych dzielnicach jest zróŜnicowana.
Zaznacza się róŜnica między dzielnicami centralnymi i reszta Warszawy. Centrum Warszawy
ma wyŜszą koncentrację osób niepełnosprawnych niŜ reszta miasta.
3.12. ZamoŜność i bieda
Warszawa jest środowiskiem zamoŜnym. Jest to potwierdzane przez szereg
wskaźników. Warszawiacy wyraŜają wyŜsze zadowolenie z sytuacji finansowej swojej i
swojej rodziny (Diagnoza Społeczna, 2005) . NiŜszą wagę przypisują takiemu problemowi dla
kraju jak ogólna poprawa warunków Ŝycia (badanie CBOS, 10/2006). W badaniach
„Diagnozy społecznej” (2007) rodziny z Warszawy częściej niŜ przeciętna rodzina polska
deklarowały posiadanie oszczędności. TakŜe częściej oszczędzały na takie cele jak
zabezpieczenie na starość czy uczestniczyły w dodatkowych programach zabezpieczenia
emerytalnego.
Wynika stąd większe zapotrzebowanie na usługi społeczne wyŜszej jakości (opieka
nad dziećmi, szkoły, zdrowie, rekreacja, opieka nad starszymi). Natomiast mniejsze jest
oczekiwanie na proste formy pomocy pienięŜnej jak „becikowe”.
Jednak zamoŜność Warszawy powoduje, Ŝe koszty Ŝycia w Warszawie są wyŜsze.
Wywiera to wpływ na procesy migracyjne np. niedostatek niskokwalifikowanej siły roboczej.
Niemniej Warszawa jako środowisko wielkomiejskie ma większe natęŜenie patologii
rodziny jak rozwody. W 2005 było 3579 rozwodów (427 na 1000 małŜeństw) i separacje -
248. W duŜej mierze był to trwały rozpad, gdyŜ kobiet rozwiedzionych było wśród
zwierających małŜeństw 1144 (Rocznik, 2007).
tab.42. Rodziny niepełne w Warszawie
(dane w %)
Rodziny MałŜeństwa
Partnerstwa
Matki z dziećmi
Ojcowie z dziećmi
465547
330370
15372 (36,7% z dziećmi) 105088
14717
x
71,0
3,3
22,6
3,2
W konsekwencji jest w Warszawie wysoka koncentracja samotnych matek (tab.42).
Jest takŜe pewna grupa samotnych ojców (tab.43).
tab.43. Rodziny niepełne w Warszawie na tle kraju
(w %)
samotne matki z dziećmi
samotni ojcowie z dziećmi
Warszawa
21,46
Powiaty sąsiednie
16,14
Inne gminy
15,32
Ogółem
15,39
Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002. Średnie dla gmin.
3,10
2,20
2,05
2,06
Porównanie z resztą Polski wskazuje, Ŝe te zjawiska występują z wyŜszym udziałem w
strukturze rodzin niŜ w innych częściach kraju, (tab.43).
tab.44. Rodziny niepełne w Warszawie wg dzielnic
Dzielnica
samotne matki z dziećmi
Bemowo
17,93
Białołęka
13,53
Bielany
23,52
Mokotów
23,36
Ochota
24,16
Praga-Południe
22,55
Praga-Północ
29,76
Rembertów
18,18
Śródmieście
26,73
Targówek
23,30
Ursus
19,35
Ursynów
17,99
Wawer
19,04
Wesoła
14,56
Wilanów
19,28
Włochy
21,93
Wola
27,14
śoliborz
24,02
xxxxx
B. gmina-Centrum
25,39
Inne dzielnice
18,96
Ogółem
21,46
Widoczna jest znacząca koncentracja matek wychowujących samotnie dzieci w
dzielnicach centrum Warszawy (tab. 44).
3.13. Problemy demograficzne Warszawy
Problemy ludnościowe Warszawy będą narastały. Warszawa ma niską stopę urodzin
im ujemny przyrost naturalny - rozwija się dzięki migrantom (tab.45).
tab.45. Sytuacja demograficzna Warszawy
2000
2001
Ludność (w tys.)
1672,4 1671,7
Zgony na 1000 ludności
10,6
10,4
Przyrost naturalny na 1000 ludności -3,6
-3,5
Bilans migracji
3417
4626
Kobiety na 100 męŜczyzn
116
116
MałŜeństwa na 1000 ludności
4,8
4,6
Rozwody na 1000 ludności
1,9
2,0
Źródło: Rocznik statystyczny, Warszawa, 2007.
2002
1688,2
10,4
-3,2
6413
116
4,6
1,9
2003
1689,8
10,6
-3,0
7272
117
4,8
2,0
2004
1692,9
10,4
-2,1
6841
117
4,9
1,9
2005
1697,6
10,5
-1,5
8282
117
5,0
2,1
Nietypowo jak na Polskę (spadek ludności) ludność Warszawy wciąŜ narastała w
ostatnich latach. Warszawa ma najwyŜszy w Polsce dodatni bilans migracji - 4,9 na 1000
mieszkańców. Dodatni bilans migracyjny, obok niej, mają jeszcze tylko Kraków - 2,0,
Olsztyn - 0,4, Wrocław - 2,2 i Zielona Góra (w tym przypadku jest on zaleŜny od roku).
Natomiast największe ujemne saldo migracji spośród stolic województw mają Bydgoszcz (4,5) i Kielce (-4,9) (Rocznik, 2007).
tab.46.Mieszkańcy Warszawy wg okresu zamieszkania
(dane w %)
Zamieszkali od
Przybysze Przybyli do Przybyli w latach
urodzenia-ogółem ogółem
1988
1989-2002
Warszawa
51,08
42,22
30,53
11,69
Stolice województw
52,98
44,20
33,91
10,28
Inne pow. miejskie
53,99
43,57
34,11
9,46
Pow. ziemskie
64,66
34,75
23,91
10,84
Ogółem
64,27
35,04
24,22
10,82
Rozwój Warszawy w okresie po 1989 r. jest widoczny w jej strukturze
demograficznej. Warszawa ma wyŜszy niŜ przeciętna gmina w Polsce odsetek mieszkańców,
którzy osiedlili się w niej po r.1989 (tab.46).
tab.47.Przyrost naturalny w Warszawie
2000 2003
Współczynniki dzietności ogólnej 1,092 0,970
Współczynniki reprodukcji brutto 0,538 0,476
2004
1,026
0,500
2005
1,079
0,525
Warszawa ma niski8e natęŜenie urodzin (tab.47). Warszawa jednak dzieli ten problem
z innymi miastami wojewódzkimi. Zgony na 1000 ma jedne z najwyŜszych w Polsce (10,5), a
z miast wojewódzkich wyŜsze mają tylko Katowice (11,2) i Łódź (13,8). Dodatni przyrost
naturalny mają w Polsce tylko Gorzów, Rzeszów, Olsztyn, Toruń i Zielona Góra. Warszawa
ma takŜe ujemny przyrost naturalny - 1,5, podczas gdy najniŜszy Łódź (-6,5) (Rocznik, 2007).
Jest to związane z niską stopą urodzeń w Warszawie. W innych badaniach rodziny
warszawskie wyróŜniały się z typowego obrazu dla Polski, tym, Ŝe mają mniej dzieci
(Cichomski, 2004: 38).
tab.48. Migracje do Warszawy na tle kraju
(dane w %)
udział kobiet w
udział kobiet w napływie udział kobiet w napływie
napływie
z miast
ze wsi
Warszawa
56,27
55,71
57,64
Polska
52,40
51,54
53,66
Źródło: Bank Danych Regionalnych 2006. Średnie dla gmin.
Migracje do Warszawy charakteryzują się nadwyŜką kobiet w porównaniu z
typowymi osobami migrującym w Polsce (tab.48).
tab.49. Relacja liczby kobiet i męŜczyzn w Warszawie (w tys.).
Wiek
Ogółem
Kobiety Kobiety na 100 męŜczyzn
20-24
131,1 65,9
101,1
25-29
160,2 84,1
110,5
30-34
145,0 74,9
106,8
35-39
102,7 51,4
100,2
Źródło: Rocznik statystyczny Warszawy, 2007. Dane dla roku 2005.
Warszawa ma wysoką nadwyŜkę kobiet nad męŜczyznami (117 kobiet na 100
męŜczyzn) (wyŜszy wskaźnik ma tylko - Łódź - 119, a taki sam - Lublin). W konsekwencji
migracji występuje w Warszawie zaburzona struktura demograficzna. Migracja zwiększa
nadwyŜkę kobiet nad męŜczyznami w tych rocznikach, w których zawiera się małŜeństwa
(tab. 49).
MoŜna zakładać, Ŝe rozwój ludnościowy Warszawy będzie trwał ze względu na nie
zakończone procesy urbanizacyjne w Polsce i przeludnienie agrarne kraju. Trudno orzec, jak
proporcje tych procesów będą się rozkładały między miastem centralnym a strefą
metropolitarną, czy wschodem i zachodem Polski. Jednak hamulcami rozwojowymi są tutaj
stan budownictwa mieszkaniowego i komunikacja w Warszawie i w obrębie jej obszaru
metropolitarnego. Słabość komunikacji powoduje niedostateczny rozwój prawobrzeŜnej
Warszawy i prawobrzeŜnej części okręgu metropolitarnego.
3.6. Polityka mieszkaniowa. Budownictwo mieszkaniowe.
Polityka mieszkaniowa stanowi waŜny aspekt zarówno jakości Ŝycia, jak i szans
rozwoju dla Warszawy. Ze względu na to, Ŝe Warszawa jest miastem wciąŜ rozwijającym się
i moŜna sądzić, Ŝe ta sytuacja nie ulegnie zmianie, istotne jest takŜe zagadnienie budownictwa
mieszkaniowego. Problemy te takŜe naleŜy rozpatrywać w ścisłym związku z procesami
demograficznym, z perspektywami migracji do Warszawy i z zapotrzebowaniem na
pracowników w Warszawie.
tab.50. Osoby stanu wolnego w Warszawie wg wieku na tle kraju
(w %)
wiek
20-24 25-29 30-39
Warszawa
82,85 49,27 19,24
Stolice województw
86,40 46,29 18,31
Inne pow. miejskie
80,39 39,81 15,29
Pow. ziemskie
77,04 37,81 17,32
Ogółem
77,56 38,21 17,11
Dla Warszawy charakterystyczny jest ukryty głód mieszkaniowy. W swojej strukturze
demograficznej Warszawa charakteryzuje się wyŜszym odsetkiem osób samotnych w wieku
25-39 lat (tab.50) i dorosłych dzieci mieszkających z rodzicami (ok. 15,4% rodzin). Choć
trzeba zaznaczyć, Ŝe jest to bardzo zgrubny szacunek na podstawie róŜnicy między liczba
domowników w wieku 1-17, a liczbą dzieci mieszkającym z respondentem (PGSS, dane
skumulowane 1999-2005).
tab.51. Wiek zawierania małŜeństwa (wg wieku pana młodego)
%
19 i mniej 36
0,4
20-24
1193
14,2
25-29
3499
41,8
30-34
1709
20,4
35-39
614
7,3
40-49
599
7,1
50-59
391
4,7
60 i więcej 338
4,0
TakŜe typowy wiek zawierania małŜeństw wskazuje na opóźnienie w ich zawieraniu
w Warszawie. Wysoki jest odsetek małŜeństw zawieranych dopiero w wieku 30-34 lat
(tab.51).
Na tę rolę czynników mieszkaniowych w hamowaniu zawierania małŜeństw pokazują
takŜe dane „Diagnozy społecznej” (2007). Warszawiacy w tych badaniach charakteryzowali
się wyŜszym w porównaniu do średniej dla Polski odsetkiem gospodarstw domowych nie
dysponujących samodzielnym mieszkaniem, wyŜszym odsetkiem niezadowolonych ze swoich
warunków mieszkaniowych, i osób deklarujących nadmierne zatłoczenie w miejscu
zamieszkania. Warszawiacy wyróŜniają się takŜe wyŜszym odsetkiem rodzin oszczędzających
na cele mieszkaniowe. Taką strukturę rodzin, z większą liczba osób, które nie załoŜyły
jeszcze rodzin, pokazują takŜe inne badania sondaŜowe jak dane o respondentach „Barometru
warszawskiego”.
tab.52. Struktura własnościowa mieszkań w Warszawie.
Razem Spółdzielcze Komunalne Zakładów pracy Inne
Mieszkania 753182 342884
103581
24625
282092
w%
x
45,52
13,75
3,27
37,45
Jednak moŜna zastanowić się czy aktualne formy budownictwa mieszkaniowego mogą
ten popyt zaspokoić. Warszawa charakteryzuje się duŜa rolą spółdzielczości mieszkaniowej
(tab.52).
tab.53. Mieszkania oddane do uŜytku wg inwestora
Mieszkania
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Ogółem
14408 16278 13070 12335 10300 14436
Spółdzielnie mieszkaniowe
7375
7706
4668
2679
2554
1931
(w %)
51,19 47,34 35,72 21,72 24,80 13,38
Zakłady pracy
237
7
61
83
49
0
(w %)
1,64
0,04
0,47
0,67
0,48
0,00
Komunalne
11
3
0
2
4
102
(w %)
0,08
0,02
0,00
0,02
0,04
0,71
Na sprzedaŜ lub wynajem
5763
7076
6775
(w %)
40,00 43,47 51,84
Indywidualne
939
1299
1360
(w %)
6,52
7,98 10,41
Społeczne czynszowe
83
187
206
7862
63,74
1582
12,83
127
6085
59,08
990
9,61
618
10569
73,21
1439
9,97
395
W zakres nowych inwestycji w sferze budownictwa mieszkaniowego widoczny jest w
ostatnim okresie spadek aktywności inwestycyjnej spółdzielni mieszkaniowych i wzrost
inwestycji komercyjnych inwestorów prywatnych (tab.54). Inwestycje te maja charakter
komercyjny i nastawione są na zysk. Dla wielu osób istnieje jednak bariera finansowa w
wykorzystaniu tej formy nabycia mieszkania. Wymaga ona takŜe ustabilizowanej sytuacji
zawodowej (kredyty).
tab.55.Kierunki migracji w Warszawie i w powiatach otaczających
(w %)
Warszawa i okolica
napływ ze miast odpływ na wieś
Warszawa
70,94
45,50
Powiaty sąsiednie
75,47
26,64
Źródło: Bank Danych Regionalnych 2006.
W Warszawie i w okolicach zaznaczają się proces suburbanizacji. Zmniejsza się liczba
mieszkańców centrum Warszawy, natomiast rośnie ludność powiatów sąsiadujących (tab.7.).
Jest to widoczne w kierunkach migracji w Warszawie i w powiatach sąsiednich. W
Warszawie odpływ występuje na wieś, podczas gdy powiaty sąsiadujące z Warszawa
charakteryzują się wyŜszym odsetkiem przybyszy z miasta, a zdecydowaniem niŜszym ze wsi
(tab.56).
tab.56. Wybór miejsca do zamieszkania przez Warszawiaków
(odpowiedzi w %)
VII’04 IX’04 VII'05 XI'05 VII'06 III'07
w Warszawie
62
59
60
62
60
60
w małym mieście w pobliŜu Warszawy
9
12
8
8
9
7
na wsi w okolicach Warszawy
8
10
12
8
11
9
Polska
w innym duŜym mieście w kraju
5
5
5
6
6
6
w małym mieście, niekoniecznie w pobliŜu
Warszawy
4
5
4
4
4
5
na wsi, niekoniecznie w okolicach Warszawy
5
5
6
6
7
5
gdziekolwiek w Polsce - byle nie w Warszawie
0
0
1
1
0
1
Poza granicami Polski
poza granicami kraju
4
3
2
2
2
3
trudno powiedzieć
3
1
2
3
1
4
Ten proces suburbanizacji jest takŜe widoczny w preferencjach dotyczących miejsca
zamieszkania warszawiaków. Na pytanie, gdzie by się przenieśli z Warszawy, większość
warszawiaków demonstruje swój patriotyzm warszawski i wskazuje na Warszawę. Natomiast
najczęstszym ewentualnym miejscem migracji byłaby wieś koło Warszawy (ok. 9% wskazań)
(tab.56).
4. Warszawiacy jako zbiorowość. Kapitał społeczny warszawiaków.
Warszawa, choć oceniana jako atrakcyjne miejsce zamieszkania, cechuje się słabą
więzią lokalną. Są tu obecne róŜne czynniki: duŜy udział przybyszów w 1. i 2. pokoleniu, ale
takŜe układ urbanistyczny z małą liczbą znaczących symboli, i brak wyrazistej polityki
kulturalnej.
Podobnie dzielnice są mało obecne w świadomości społecznej. W małym stopniu
funkcjonują jako swoiste jednostki z odpowiadająca im więzią społeczną. W małym stopniu
stanowią samoistne centra społeczne i ośrodki aktywności. Słabo takŜe funkcjonuje samorząd
osiedlowy, mimo ze spółdzielnie mieszkaniowe obejmują znaczącą część zasobów
mieszkaniowych miasta.
tab.57. Stopień zasiedziałości warszawiaków
Warszawa
poza Warszawą
odmowa odpowiedzi
Warszawa
poza Warszawą
Miejsce urodzenia ojca respondenta
nie wiem
odmowa odpowiedzi
Warszawa
poza Warszawą
Miejsce urodzenia matki respondenta
nie wiem
odmowa odpowiedzi
Warszawa
Ojciec mieszkał w Warszawie na stałe przed poza Warszawą
1946 rokiem
nie wiem
odmowa odpowiedzi
Miejsce urodzenia respondenta
9
2/2007
551
546
3
343
746
7
4
372
724
1
3
305
769
25
2
% 1/2007 %
50,1
590 53,7
49,7
508 46,2
0,3
2 0,2
31,2
400 36,4
67,9
689 62,6
0,6
10 0,9
0,4
2 0,2
33,8
333 30,3
65,8
754 68,5
0,1
1 0,1
0,3
12 1,1
27,7
329 29,9
69,9
744 67,6
2,3
20 1,9
0,1
324 29,4
Odpowiedź na pytanie: „Proszę powiedzieć, czy mając moŜliwość wyboru miejsca
zamieszkania wolał(a)by Pan(i) mieszkać w Warszawie, czy moŜe gdzieś indziej?”.
Warszawa
Matka mieszkała w Warszawie na stałe
poza Warszawą
przed 1946 rokiem?
nie wiem
odmowa odpowiedzi
Warszawa
Rodzice lub któreś z rodziców ojca
poza Warszawą
mieszkali w Warszawie na stałe przed 1946
nie wiem
rokiem
odmowa odpowiedzi
Warszawa
Rodzice lub któreś z rodziców matki
poza Warszawą
mieszkali w Warszawie na stałe przed 1946
nie wiem
rokiem
odmowa odpowiedzi
Źródło: Barometr warszawski, 2/2007 i 1/2007.
304
775
19
2
293
750
53
4
318
729
49
4
27,7
70,4
1,7
0,1
26,6
68,2
4,8
0,4
28,9
66,3
4,5
0,4
750
19
7
324
344
686
62
7
296
743
53
7
68,2
1,7
0,6
29,4
31,3
62,4
5,7
0,6
27,0
67,6
4,9
0,6
Warszawa charakteryzuje się wysokim udziałem ludności napływowej. Około połowa
warszawiaków to przybysze. Wśród przybyszów dominuje pochodzenie ze wsi. Warszawiacy
w 2. pokoleniu to 36,4% (ze względu na ojca) lub 30,3% (ze względu na miejsc urodzenia
matki). Warszawiaków z korzeniami sięgającymi okresu sprzed 1946 jest około 31,3% (ze
strony ojca) i 27,0% (ze strony matki) (tab.57). Są to dane orientacyjne, które pochodzą z
sondaŜy, w których występuje tendencja do zawyŜania tego rodzaju informacji.
tab.58. Mieszkańcy Warszawy wg okresu przybycia do Warszawy w dzielnicach
(w %)
Zamieszkali od Przybysze- Przybyli Przybyli w latach
Dzielnica
urodzenia
ogółem
do 1988 1989-2002
Mokotów
50,23
41,49
31,93
9,56
Ochota
47,19
43,29
29,47
13,82
Praga-Południe
54,79
37,48
29,45
8,03
Praga-Północ
57,72
34,60
26,84
7,76
Rembertów
45,85
48,77
37,47
11,30
Śródmieście
50,17
41,69
31,81
9,89
Wola
54,75
40,59
30,94
9,66
śoliborz
53,50
37,78
30,44
7,34
B.gmina-Centrum
Inne dzielnice
52,62
49,94
39,56
44,11
30,13
30,80
9,43
13,31
Bemowo
Białołęka
Bielany
Targówek
Ursus
Ursynów
Wawer
52,68
51,84
57,16
56,04
41,87
53,31
57,71
42,80
44,37
36,99
37,70
51,73
40,31
36,60
31,16
24,05
28,78
31,70
42,12
28,25
29,23
11,64
20,33
8,20
5,99
9,61
12,06
7,37
Wesoła
25,20
73,15
Wilanów
55,56
34,55
Włochy
52,08
38,25
Źródło: Narodowy Spis Powszechny, 2002.
28,67
28,26
29,10
44,48
6,29
9,15
W zakresie jednego z podstawowych czynników wiąŜących jednostkę z jej
miejscowością zamieszkania jak urodzenie widoczna jest róŜnica między bardziej
zasiedziałym centrum Warszawy, a nowymi dzielnicami (tab. 58).
Warszawiacy są zadowoleni z miejsca zamieszkania. Dane sondaŜowe przynoszą z
reguły wyniki zbliŜone dla kraju, a róŜnice nie mają na tyle systematycznego i wyraźnego
charakteru, aby zasugerować wyraźną hipotezę. Przypuszczalnie działają dwa czynniki o
charakterze przeciwnym. Wyraźnie działa atrakcyjność miasta jako stolicy i te moŜliwości,
jakie daje. To równowaŜy się ze słabszymi związkami wynikającymi z duŜego udziału
przybyszów i charakteru zabudowy, z duŜym udziałem bloków.
Natomiast słabsze są ich związki emocjonalne z miastem. SondaŜ "Gazety Wyborczej"
na początku 2007 r., zrealizowany przez PBS w 21 największych miastach kraju, wskazywał
na ich słabość. Gazeta zrelacjonowała go pod tytułem „Warszawa obojętna dla jej
mieszkańców” („Gazeta Wyborcza”, 26-02-2007). SondaŜ reporterów „śycia Warszawy”
wskazał na nieznajomość topografii miasta, szczególnie u młodych warszawiaków. „Młodzi
mieszkańcy stolicy tak naprawdę nie znają swojego miasta. śoliborz nazywają Pragą,
Muzeum Wojska Polskiego mylą z Muzeum Powstania Warszawskiego, a Zamek Ujazdowski
jest gdzieś na Starówce” (Szymaniak, 2007).
Na słabość więzi rzutować moŜe mała liczba symboli identyfikacyjnych. Ok. 77%
warszawiaków ma wprawdzie swoje ulubione miejsce w Warszawie, a 59% deklaruje jego
odwiedziny przynajmniej raz w miesiącu. Jednak ich lista nie jest długa. Dominują na niej
dwa obiekty: Stare Miasto i Łazienki. Są to zarazem te obiekty, które wraz Zamkiem
Królewskim, PKiN i Traktem Królewskim by się najchętniej pokazało gościowi, który trafił
do Warszawy po raz pierwszy (Barometr warszawski, 7/2004). Podobne wyniki przynoszą
inne badania. Jako obiekty charakterystyczne i przedmiot dumy wymienia się w Warszawie
głównie Pałac Kultury, Łazienki, Wilanów i Stare Miasto (Klonowicz, Krejtz, 2004: 74).
Znawcy literatury podkreślają, Ŝe większość legend warszawskich jest zlokalizowana w
Śródmieściu, a szczególnie na Starym Mieście, a brak takiej mitologizacji dla innych dzielnic
(śycie Warszawy, 21.11.2007),
Więź lokalna: sąsiedzka, osiedlowa i parafialna jest w Warszawie słabsza niŜ
przeciętnie w Polsce. Warszawiacy rzadziej niŜ mieszkańcy innych metropolii, miast i typowy
mieszkaniec Polski, spotykają się z sąsiadami (badanie PGSS, dane skumulowane 19992005). Częściej natomiast na nich narzekają (Diagnoza społeczna, 2007). TakŜe rzadziej
akceptują opinię: „czuję się związany z ludźmi z sąsiedztwa i okolicy, w której mieszkam”.
Rzadziej mają poczucie, Ŝe ludzie mieszkający w ich miejscu zamieszkania i w najbliŜszej
okolicy pomagają sobie nawzajem (Europejski SondaŜ Społeczny, 2006)). W pytaniu o
zaufanie do sąsiadów nie tylko rzadziej deklarują zaufanie do nich, ale i częściej niŜ inni
respondenci wybierają odpowiedź „trudno powiedzieć”. Zrobił to ok. co 6 pytany (badanie
CBOS, 1/2006). Niskie zaufanie do ludzi i do sąsiadów wskazały takŜe niedawne badania na
zlecenie UE z jesieni 2007 r. (Antosik, Bet, 2007).
Słabo funkcjonują w Warszawie dzielnice jako osie identyfikacji. Bardziej silna jest
identyfikacja z miastem (Lewicka, 2004: 284). Niekiedy mieszkańcy nie wiedzą, w jakiej
dzielnicy mieszkają (ok. 8%) (Batorski, 2004: 192).
Rolę kapitału społecznego, więzi personalnych, bardziej odgrywają więzi koleŜeńskie,
zawodowe i przyjacielskie. Warszawiacy deklarują większe zaufanie do ludzi, z którymi
pracują i wymieniają więcej przyjaciół (Diagnoza, 2007).
Przeciętny poziom aktywności warszawiaka w stowarzyszeniach jest wyŜszy niŜ w
innych metropoliach i jest wyŜszy od aktywności przeciętnego mieszkańca Polski. Częściej
naleŜą do organizacji i stowarzyszeń i częściej pełnią w nich funkcje. Warszawa jest
miejscem koncentracji wielu stowarzyszeń i inicjatyw społecznych. Są to zarówno centrale
stowarzyszeń, jak i samodzielne inicjatywy. W zakresie aktywności jest w Warszawie
większy nacisk na stowarzyszenia celowe, związane z określonym celem, samopomocą,
hobby lub spędzaniem wolnego czasu, czy działalnością charytatywną, jak organizacje
charytatywne działające na rzecz potrzebujących dzieci niŜ organizacje związane z kapitałem
skupiającym (lokalne stowarzyszenia kulturalne). Inne są ich motywacje aktywności i mają
one bardziej charakter autoteliczny. W tej aktywności rzadziej są zorientowani na
oczekiwanie wzajemności (Europejski SondaŜ Społeczny, 2006). Deklarują takŜe większe niŜ
gdzie indziej zaufanie do takich inicjatyw jak Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy (badanie
CBOS, 1/2006).
Natomiast mniejszy jest w ich aktywności udział w działaniach na rzecz małych
wspólnot: osiedla, sąsiedztwa, parafii czy dzielnicy. Większość nie zna nazwiska burmistrza
dzielnicy, dwie trzecie mieszkańców nie zna swojego proboszcza, a ponad połowa nie wie,
jak się nazywa biskup diecezji (Bator, 2007). Mniejsza jest w Warszawie aktywność
typowych lokalnych źródeł autorytetu jak ksiądz czy nauczyciel (Diagnoza społeczna, 2003).
Wsparcie rozwoju „małych wspólnot”, choć jest to zadanie raczej trudne, moŜe
przynieść efekty dopiero w dalszej przyszłości. Niemniej powinno być podjęte. Działania dla
wzmocnienia więzi lokalnej, zarówno bezpośredniej (polityka kulturalna) jak i pośrednio
(polityka urbanistyczna), poprawa ogólnej jakości Ŝycia warszawiaków, powinny być częścią
strategii rozwoju miasta. Jest ona zarówno częścią szeroko rozumianej jakości Ŝycia
mieszkańców, czynnikiem wpływającym na waŜne procesy (np. migracje), jak i instrumentem
mobilizacji zasobów prywatnych dla rozwoju miasta.
5. Warszawiacy i ich władze samorządowe
Warszawiacy mało uczestniczą w lokalnym Ŝyciu politycznym. Polityka lokalna jest
dla nich wyraźnie drugorzędna. Percepcja działań władz miasta jest pod kątem ich własnych
potrzeb, a w duŜej mierze wzbudza małe samoistne zainteresowanie.
tab.59. Braki danych w ocenach funkcjonowania róŜnych aspektów działania Warszawy
(odpowiedzi w %)
Czy, Pana(i) zdaniem, w ostatnich 12 miesiącach poprawił się.....
2/2007 3/2007
odpowiedzi: „trudno powiedzieć”
stan zieleni w dzielnicy?
8,6
5,5
stan porządku i czystości w dzielnicy?
9,7
8,5
stan dróg w dzielnicy?
9,7
11,4
stan bezpieczeństwa w dzielnicy?
17,6
14,9
funkcjonowanie komunikacji miejskiej w dzielnicy?
18,3
16,8
xxxxxxx
informowanie mieszkańców dzielnicy o istotnych dla nich sprawach,
37,0
32,0
dotyczących Ŝycia w dzielnicy?
jakość obsługi mieszkańców w urzędzie dzielnicy?
46,4
37,8
zmniejszyła się korupcja w urzędzie dzielnicy?
74,3
68,7
czy o burmistrzu dzielnicy, moŜna powiedzieć, Ŝe jest „dobrym
61,1
47,3
gospodarzem”, sprawnie zarządza dzielnicą?
Źródło: Barometry warszawskie: 2/2007 i 3/2007.
W strukturze wyboru odpowiedzi „trudno powiedzieć” przy ocenie róŜnych działań
samorządu uwidacznia się wyraźnie określona hierarchia zainteresowań (tab.59). Badani mają
wyrobione zdanie o kwestiach zieleni, czystości, komunikacji, stanie bezpieczeństwa, i
funkcjonowaniu komunikacji miejskiej w ich dzielnicy. Natomiast trudno im się
wypowiedzieć o jakości poinformowaniu mieszkańców o sprawach, dotyczących Ŝycia w
dzielnicy, o poziomie obsługi mieszkańców w urzędzie dzielnicy, czy o korupcji w urzędzie
dzielnicy. Prawie połowie trudno się wypowiedzieć o stanie rządzenia w ich dzielnicy.
Podobnie wysokie odsetki, choć mniejsze, braków opinii, występują przy ocenie kolejnych
władz miasta. Wybierało odpowiedź „trudno powiedzieć” przy ocenie prezydenta Lecha
Kaczyńskiego - w XII/2003 - 23%, a w XI/2005 - 18%. Podczas rządów Kazimierza
Marcinkiewicza wyniósł on - 26% w XI/2006, a pod koniec XI/2006 - 18%, a w okresie
rządów Hanny Gronkiewicz-Waltz - 26%, a w V/2007 - 31%. Wcześniej, w 2003 r.
warszawiacy, rzadziej niŜ mieszkańcy innych jednostek orientowali się, kto jest prezydentem
ich miasta. Nie znało jego nazwiska ok. 25% z nich (Diagnoza społeczna, 2003).
Jest to konsekwencja stosunku do władzy lokalnej. Mieszkańcy Warszawy mało się
orientują we władzach samorządowych. W badaniach CBOS dotyczących zaufania do władz
lokalnych warszawiacy wyróŜniają się wysokim odsetkiem odpowiedzi „trudno powiedzieć” ok. 20-25% (sondaŜe: 1/2006 i 12/2006). Podobna tendencja występuje przy ocenach
działalności władz stolicy. Brak orientacji wykazuje 22-30% (badania: 2/2006, 6/2006 i
12/2006). Podobne wyniki przynosiły wcześniejsze badania (Batorski, 2004).
tab.60. Znajomość władz dzielnic i trudność oceny ich działania wg dzielnic
(odpowiedzi w %)
zna burmistrza
trudno
Dzielnica
dzielnicy
powiedzieć10
Bemowo
69
9
Bielany
44
8
Mokotów
55
2
Ochota
41
19
Praga Pd
66
4
Śródmieście
49
2
Targówek
46
6
Ursynów
41
8
Wola
49
3
pozostałe dzielnice
44
12
Źródło: Barometr warszawski, 3/2007 (wrzesień).
TakŜe poziom znajomość burmistrza dzielnicy jest niski - wynosi on ok. 10%. Mimo
Ŝe właściwie jest to ten poziom władzy, który powinien być najbliŜszy mieszkańcom, gdyŜ w
urzędach dzielnicowych najczęściej załatwiają oni swoje sprawy. Poza prezydentem miasta,
burmistrzowie dzielnic, radni miasta czy dzielnic, są im nieznani, choć występuje tutaj
zróŜnicowanie między dzielnicami (tab. 60). Widoczne jest, Ŝe w tych dzielnicach, gdzie
występowała większa znajomość władz, jednocześnie mieszkańcy częściej mogli coś
powiedzieć o ich funkcjonowaniu.
10
W odpowiedzi na pytanie: „Czy, Pana(i) zdaniem, o burmistrzu Pana(i) dzielnicy, moŜna
powiedzieć, Ŝe jest „dobrym gospodarzem”, sprawnie zarządza dzielnicą?”.
tab.60. Instytucje władzy Warszawy, które mają największy wpływ na to, jak funkcjonuje
stolica?
(odpowiedzi w %)
VII’04 IX’04 XI’04 V'05 IX'05 IX'06 XI'06 III'07 V'07
Prezydent miasta
54
49
56
53
49
42
41
44
37
Zarząd miasta
15
12
10
11
13
12
13
8
10
Rada miasta (radni Warszawy)
17
22
16
19
18
23
26
27
28
inna instytucja, ktoś inny, kto?
1
1
0
1
1
1
1
1
1
kaŜda z nich ma taki sam wpływ
5
4
5
6
6
3
6
4
6
Ŝadna z nich nie ma na to
wpływu
1
2
2
1
1
2
1
2
1
trudno powiedzieć
7
10
11
9
12
17
12
14
17
Źródło: Barometry warszawskie11.
Bezpośrednie wybory prezydenta spowodowały większe zainteresowanie samorządem
i większą o nim wiedzę. Prezydent jest widoczną i wyrazistą postacią dla mieszkańca,
zarazem utoŜsamianą z całością działania samorządu miasta. Jemu przypisuje się największy
wpływ na działanie miasta (tab.60). Większe zainteresowanie samorządem miasta niŜ dzielnic
stwierdzały takŜe wcześniejsze badania (Batorski, 2004: 193). Tworzy to specyficzne
oczekiwania pod jego adresem. Podobnie personalnie postrzegana jest władza w dzielnicach widzi się ją, jako kierowana przez burmistrza. Porównanie tych ocen w okresie rządów
róŜnych prezydentów, wskazuje, Ŝe obecnie jest postrzegany mniej personalny, a bardziej
pluralistyczny model rządzenia.
W polityce lokalnej warszawiacy kierują się orientacjami ogólnymi, a wybory lokalne
wciągają ich głównie ze względu na swój związek z krajowymi kontrowersjami politycznymi.
Poza wyborami 1990 r. i 2006 r. frekwencja wyborcza w wyborach lokalnych w Warszawie
była niŜsza niŜ średnia dla Polski.
Podobne zjawiska są widoczne w badaniach sondaŜowych. Ok. 1/3 badanych
warszawiaków pytana pół roku przed wyborami samorządowymi stwierdziła, Ŝe zupełnie ich
one nie interesują (badanie CBOS, 6/2006). Podobny odsetek nie mógł sobie przypomnieć,
czy głosował, czy nie, w poprzednich wyborach (badanie CBOS 11/2006). W pytaniu o takie
istotne dla wielu środowisk kwestie, jak co jest lpesze: bezpośredni wybór burmistrzów czy
przez radę, zdecydowanie częściej wybierali punkt „trudno powiedzieć” (badanie CBOS,
6/2006). Natomiast juŜ w przeddzień wyborów, gdy wystąpiła wyraźna rywalizacja dwu
kandydatów o szerszym kontekście politycznym (PiS vs PO), warszawiacy wyróŜnili się
wyŜszym od reszty kraju zaangaŜowaniem i zainteresowaniem wyborami. Jednocześnie jest u
11
Odpowiedź na pytanie: „Która z wymienionych instytucji władzy Warszawy ma, Pana(i)
zdaniem, największy wpływ na to, jak funkcjonuje stolica?”.
warszawiaków bardzo wysokie poczucie alienacji politycznej - braku wpływu na władze
miasta (41%) i dzielnicy (37%) (Barometr warszawski, 3/2007). Wcześniejsze badania
Renaty Siemieńskiej wskazywały, Ŝe warszawiacy jako mniej skuteczne traktują wszystkie
przedstawione do oceny sposoby wpływania na władze lokalne (od referendum po udział w
wyborach i działalność w organizacjach), natomiast częściej zgadzają się, Ŝe mieszkańcy nie
mają Ŝadnego wpływu na decyzje władz lokalnych (Siemieńska, 2004: 176). Podobny wynik
uzyskał Dominik Batorski (Batorski, 2004: 198).
tab.61. Czytelnictwo prasowych wkładek warszawskich i oglądanie warszawskich programów
telewizyjnych
(odpowiedzi w %)
Dodatek
Dodatek
ogląda
stołeczny w „Echo warszawski „śycie
"Telewizyjny
„Metro”
Warszawy”
„Gazecie miasta”
w
Kurier
Wyborczej”
„Dzienniku”
Warszawski"
codziennie
6,3
3,5
1,7
1,0
10,6
28,7
kilka razy w tygodniu,
12,8
8,7
6,0
3,1
20,1
31,0
równieŜ raz w tygodniu
rzadko, sporadycznie
15,1
19,3
10,5
11,8
26,3
21,9
w ogóle
65,9
68,5
81,8
84,1
43,0
4,0
Źródło: Barometr Warszawski 3/2007.
Z małym zainteresowaniem Ŝyciem lokalnym wyraźnie skorelowany jest mały obieg
prasy o nastawieniu lokalnym. Największy zasięg ma telewizja i "Telewizyjny Kurier
Warszawski", a z prasy bezpłatne „Metro” (tab.61). Warszawiacy rzadziej czytają gazety
lokalne i regionalne, a ok. 1/3 z nich - nigdy (badanie PGSS, dane skumulowane 1999-2005).
6. Warszawiacy i polityka
Warszawiacy są bardziej upolitycznieni i bardziej otwarci na świat niŜ typowy Polak.
To określa ich orientacje i poziom zainteresowań. Z zainteresowań są raczej kosmopolitami.
Interesują się bardziej Ŝyciem politycznym, polityką międzynarodową i krajową, a mniej
lokalną.
tab. 62. Znajomość języków obcych
(odpowiedzi w %)
2005
Warszawa
Polska
czynnie i tylko
czynnie tylko
biernie
biernie i biernie biernie
2007
Warszawa
czynnie i
biernie
Polska
tylko
czynnie tylko
biernie i biernie biernie
angielski 36,4
12,6
niemiecki 11,8
8,8
francuski 5,1
2,6
rosyjski
18,2
19,1
Źródło: Diagnoza społeczna.
19,0
12,0
1,9
15,3
9,4
7,8
2,0
13,4
34,6
11,1
3,4
11,9
22,8
13,0
7,8
26,6
16,1
8,3
1,1
8,3
14,5
12,6
2,3
21,5
WyŜszy jest wśród nich poziom znajomości języków obcych. Warszawiacy lepiej
znają języki obce od przeciętnego Polaka. Około połowa z nich zna angielski, 1/3 rosyjski.
Natomiast mało rozpowszechniona jest znajomość niemieckiego (tab. 62).
tab.64. Zainteresowanie polityką wśród warszawiaków
(odpowiedzi w %)
4/2005 2/2007 1/2007
zupełnie nie zainteresowany
8,45
11,7
11,4
raczej nie zainteresowany
23,64
27,4
22,2
raczej zainteresowany
46,18
42,4
45,4
bardzo zainteresowany
21,45
17,8
20,9
trudno powiedzieć
0,27
0,7
0,1
Źródło: Barometr Warszawski 2005-2007.
Warszawiacy interesują się o wiele bardziej Ŝyciem politycznym niŜ przeciętny
mieszkaniec Polski. W badaniu CBOS (1/2006) znacząco częściej wybierali jako pasujące do
siebie określenie: „jest Pan(i) na bieŜąco z najnowszymi wydarzeniami”. Podobnie wyróŜniali
się w skumulowanych danych PGSS (okres 1999-2005).
tab. 63. Tematy w prasie, które bardzo interesują
(odpowiedzi w %)
krajowe
problemy
wydarzenia
społeczne
polityczne
kraju
Warszawa
34,2
34,4
Inne metropolie
28,1
34,4
Miasta 100 tys.-500 tys.
30,2
33,4
Miasta pon.100 tys.
21,3
26,7
Wieś
16,1
20,3
Ogółem
22,1
26,5
Źródło: PGSS, dane skumulowane, 1999-2005.
międzynarodowe
wydarzenia
polityczne
40,6
32,1
30,8
24,5
15,3
23,5
turystyka i
podróŜe
28,6
24,4
22,9
20,3
11,4
18,1
Warszawiacy są bardziej upolitycznieni niŜ przeciętny Polak. To określa ich orientacje
i poziom zainteresowań polityką. Interesują ich wydarzenia polityczne w kraju i za granicą.
Śledzą najnowsze wydarzenia. WyŜszy jest wśród nich poziom zainteresowania turystyką i
podróŜami (tab. 63).
tab.64. Orientacje pro-europejskie warszawiaków
(odpowiedzi w %)
Osobiste poparcie dla
Zaufanie
Ocena pozytywna
członkostwa Polski w UE członkostwa Polski w UE do UE
Warszawa
50,9
70,3
83,3
Inne metropolie
45,3
61,5
69,1
Miasta 100 tys.-500 tys.
44,3
59,8
63,7
Miasta pon.100 tys.
36,7
57,2
64,4
Wieś
27,7
42,0
54,9
Ogółem
35,3
52,3
61,8
12
Źródła: badania: „Diagnoza społeczna”, 2005. SondaŜe CBOS: 6/2006 i 1/2006 .
Warszawiacy są bardziej od innych mieszkańców Polski pro-europejscy. W znacząco
wyŜszym stopniu niŜ przeciętny Polak popierają członkostwo w Unii i jest ono częściej dla
nich sprawa osobiście waŜną. Oni takŜe cechują się wyŜszym poziomem zaufania do Unii
(tab. 64).
Warszawiacy bardziej dodatnio oceniają transformację niŜ przeciętny Polak
(Cichomski, 2004: 35). Warszawiacy są za to bardziej negatywnie nastawieni do polityki
społecznej. Mają bardziej liberalne orientacje polityczne i społeczne. W poglądach
politycznych są bardziej liberalni od przeciętnego Polaka - bardziej niechętni wydatkom
socjalnym i mniej popierają politykę pro-społeczną. Natomiast chętniej widzą politykę
nastawiona na wsparcie przedsiębiorczości indywidualnej. WyróŜniają się większym
odrzucaniem opinii, Ŝe róŜnice w dochodach w Polsce za duŜe, rząd powinien zmniejszać
róŜnice dochodów, zapewnić kaŜdemu prace i minimum dochodów (badanie CBOS, 1/2006) i
rzadziej uznają za waŜne jako jego działanie - rozliczanie pojawiających się nowych afer z
udziałem polityków i biznesu, a takŜe pomoc dla osób w przejściowo trudnej sytuacji
Ŝyciowej. W tym ostatnim przypadku wybierają to jako bardzo waŜne rzadziej o 22% w
porównaniu ze średnią dla próby ogólnopolskiej. Natomiast częściej jako bardzo waŜne
określają zapewnienie moŜliwości prowadzenia działalności gospodarczej dla takich ludzi jak
respondent (badanie CBOS, 12/2006).
tab. 65.Wartości społeczne i Ŝyciowe
(odpowiedzi w %)
Warszawa Inne me- Miasta 100
tropolie tys.-500 tys.
12
Miasta pon.
100 tys.
Ogółem
Odpowiedzi na pytania: 1) „Czy uwaŜa Pan, Ŝe członkostwo Polski w Unii Europejskiej jest
czymś dobrym” (Diagnoza społeczna, 2005). 2) „Czy osobiście popiera Pan(i) członkostwo
Polski w Unii Europejskiej” - odpowiedź - zdecydowanie popieram (sondaŜ (CBOS, 6/2006).
3) zaufanie do Unii Europejskiej, suma odpowiedzi: zdecydowanie i raczej mam zaufanie,
(badanie, CBOS 1/2006).
Pieniądze
24,2
Dzieci
49,0
Udane małŜeństwo
58,2
Praca
24,8
Przyjaciele
14,4
Opatrzność, Bóg
13,7
Pogoda ducha, optymizm
16,3
Uczciwość
11,4
śyczliwość i szacunek
8,5
otoczenia
Wolność, swoboda
8,2
Zdrowie
61,1
Źródło: Diagnoza społeczna, 2007.
24,4
44,8
55,2
29,4
13,2
11,8
16,3
11,5
9,5
30,7
43,1
54,9
29,9
9,3
15
10,2
9,6
7
35,2
45,2
51,9
30,2
7,4
16,5
6,2
9,5
6,4
31,9
44,4
53,8
29,8
8,9
15,4
9,1
9,7
6,9
4,5
61,9
4,2
65,2
3
67,2
3,9
65,7
Wartości warszawiaków nie odbiegają znacząco od wartości typowego Polaka.
Jednocześnie takŜe nie są to wartości materialne. Częściej wybierają oni takie wartości jak
małŜeństwo, dzieci, przyjaciele, pogoda ducha i wolność, a rzadziej - pieniądze i praca. Tę
tendencję potwierdzały takŜe wcześniejsze badania „Diagnozy społecznej” z 2000, 2003 i
2005 roku.
5. Podsumowanie i wnioski
1. Głównymi problemami miasta w opinii jego mieszkańców są: a) komunikacja, b)
bezpieczeństwo, c) potrzeby zdrowotne, d) potrzeby mieszkaniowe. Na plan pierwszy potrzeb
Warszawy wysuwa się komunikacja. Jest to problem pierwszoplanowy dla warszawiaków i
dotyczący kaŜdego mieszkańca miasta. Problemy związane z komunikacją stanowią 76,7%
wybranych jako waŜne przez respondentów problemów Warszawy. Problemy te ostatnio się
nasiliły w opinii publicznej takŜe ze względu na rozwój ludnościowy prawobrzeŜnej
Warszawy i zjawisko suburbanizacji - rozwoju strefy podmiejskiej miasta.
Komunikacja jest problemem, który silnie wiąŜe się z funkcją metropolitarną
Warszawy. Transport jest głównym czynnikiem spajającym metropolię i umoŜliwiającym z
niej dojazd do pracy, jak teŜ i dotarcie klientom warszawskich sklepów i odbiorcom instytucji
kultury, uczniom do szkół i chorym do szpitali.
Transport i komunikacja będą silnie determinowały moŜliwość dalszego rozwoju
miasta.
Istotnie
wpływa
to
na
połączenie
moŜliwości
zamieszkania
w
okręgu
podwarszawskim (niŜsze koszty, wyŜsza jakość otoczenia) z pracą w Warszawie. Ma to
wpływ na podaŜ siły roboczej w Warszawie. Jest takŜe waŜne dla lokalizacji aktywności
ekonomicznej w okręgu podwarszawskim, a związanej rynkami zbytu z Warszawą.
2. Inne problemy jak poprawa bezpieczeństwa, czystość w mieście, słuŜba zdrowia,
budownictwo mieszkaniowe czy bezrobocie, są nie tylko rzadziej wymieniane, ale i częstość
ich wymieniania maleje. Nie oznacza to, Ŝe tych problemów nie ma i Ŝe są one mało istotne,
tylko raczej, Ŝe kwestia komunikacji wyraźnie je zdominowała.
3. Na potrzeby inwestycyjne miasta rzuca teŜ światło ocena infrastruktury miasta
przez warszawiaków. Wśród brakujących obiektów często wymienia się: ścieŜki rowerowe
(78%), place zabaw dla dzieci (74%), parki, skwery i tereny zielone (69%), ośrodki
sportowo–rekreacyjne (69%). Znaczący jest takŜe niedosyt imprez kulturalnych i kulturalnorozrywkowych (43%). Są to potrzeby związane z opieką nad dziećmi, rodzinnym i
indywidualnym spędzaniem wolnego czasu.
4. Kwestia funkcjonowania administracji i obsługa załatwiania spraw urzędowych
dotyczy mniejszej liczby mieszkańców niŜ komunikacja i transport. MoŜna oceniać to na ok.
połowę mieszkańców miasta. Mają one raczej korzystne oceny. Jednak warszawiacy częściej
niŜ inni mieszkańcy Polski załatwiają sprawy w urzędach, częściej się z nimi kontaktują i
mają wyŜsze wobec nich oczekiwania. W Warszawie silniej niŜ gdzie indziej akcentuje się
potrzebę nowoczesnych form administracyjnych, a szczególnie moŜność załatwiania róŜnych
spraw urzędowych przez internet. WiąŜe się z tym wyŜsze nasycenie i lepsze obznajomienie z
nowoczesnymi technologiami warszawiaków. Ok. 2./3 z nich ma dostęp w domu do internet.
Jest to zapotrzebowanie na moŜność załatwiania spraw on-line, a nie tylko ściąganie druków i
czytanie informacji. Oczekiwania dotyczą tych spraw, które załatwia się najczęściej, które są
dla respondenta waŜne i które są związane z największą dla niego uciąŜliwością. Są to przede
wszystkim postulaty większej elektronizacji słuŜby zdrowia (rejestracja) i słuŜb skarbowych,
a następnie spraw związanych z uzyskiwaniem dokumentów róŜnego typu.
5. Oceny stanu bezpieczeństwa mieszkańców i słuŜb za to odpowiedzialnych są
pozytywne, a ranga problemu w odczuciu społecznym maleje, potwierdzana przez wskaźniki
obiektywne i subiektywne (rosnące dodatnie oceny policji i straŜy miejskiej). Obserwowane
trendy pokazują na wzrost poczucia bezpieczeństwa mieszkańca Warszawy. Niemniej poziom
przestępstw i wykroczeń jest wysoki. Znacząca grupa warszawiaków pada co roku ofiara
przestępstw. Jeśli się to porówna z innymi jednostkami, to ten wskaźnik jest Warszawie
wyŜszy niŜ średnia dla Polski i dla pozostałych wielkich aglomeracji. Poczucie zagroŜenia i
doświadczenie jego deprywacji jest takŜe wyŜsze niŜ gdzie indziej w Polsce. CięŜsze
przestępstwa są nierówno w Warszawie rozłoŜone - występuje przewaga Śródmieścia, Pragi
Południe i Mokotowa.
6. Sprawa jakości i dostępności słuŜby zdrowia, jest kwestią dotycząca szerokiego
grona warszawiaków. SłuŜba zdrowia w Warszawie mimo jej większego niŜ gdzie indziej
potencjału, znajduje się pod presją zwiększonych oczekiwań. Szersze są potrzeby zdrowotne
warszawiaków (wykształcenie i zamoŜność), wywiera takŜe na to wpływ struktura
demograficzna stolicy (relatywnie wysoki udział ludności w rocznikach starszych).
Warszawiacy przywiązują większą wagę do kwestii zdrowotnych. Korzystają z szerszej
palety usług, szukając pomocy w zaleŜności od potrzeby ze słuŜby zdrowia publicznej, jak i
opłacanej przez nich samych lekarzy. Gospodarstwa domowe wydają więcej na zdrowie niŜ
przeciętnie gospodarstwo domowe w Polsce. Większe jest zainteresowanie zdrowym stylem
Ŝycia (kwestia ścieŜek rowerowych i obiektów sportowo-rekreacyjnych).
Dostęp do słuŜby zdrowia jest silnie w Warszawie zróŜnicowany ze względu na
gwałtowny rozwój nowych dzielnic. Przedmiotem negatywnej oceny warszawskiej słuŜby
zdrowia są głównie odległe terminy przyjęć, trudności z dostaniem się do specjalisty i długie
kolejki do lekarza ogólnego.
Problemy związane z opieką zdrowotną będą narastać ze względu na przypuszczalny
wzrost liczby mieszkańców w starszym wieku, jak i zwiększone zapotrzebowanie na opiekę
medyczną z powodu wzrostu wagi przywiązywanej do kwestii zdrowia. Przy dyskusji
problemów słuŜby zdrowia warto wskazać systematycznie malejącą liczbę lekarzy w
Warszawie, szczególnie od roku 2003.
7. Stan środowiska naturalnego jest oceniany w Warszawie jako zły, jednak
Warszawiacy juŜ przyzwyczaili się do jego degradacji (jakość wody w kranie,
zanieczyszczenie Wisły) i stąd nie pojawia się to jako silnie akcentowany i pilny postulat. Na
plan pierwszy wysuwa się problem jakości wody w sieci wodociągowej. Znaczące, choć
zróŜnicowane od dzielnicy, są problemy kurzu, zapylenia i hałasu.
8. W Warszawie nie występuje kwestia bezrobocia, ale raczej problem braku
pracowników. Niedobory występują w dwu grupach: nisko- i wysokokwalifikowanych
pracowników. Problem zapewnienia odpowiedniej podaŜy pracowników, ma i będzie miał
olbrzymie znaczenia dla rozwoju Warszawy. Ściśle się wiąŜe z charakterem i kierunkami
szkolnictwa wyŜszego, a pośrednio wywiera na to wpływ polityka mieszkaniowa.
Warszawiacy są jako pracownicy bardziej wymagający: częściej zmieniają pracę, mają
więcej prac i krótszy staŜ pracy u obecnego pracodawcy. Średnia płaca w Warszawie
znacząco przekracza średnią dla kraju. Warszawa stanowi, obok Górnego Śląska, strefę
najwyŜszych płac w Polsce. Średnia płaca w Warszawie przewyŜsza o ok. 40% średnie płace
w Polsce.
W samej Warszawie występuje silna międzysektorowa nierówność płac. RóŜnice
między sektorem publicznym (ale i w jego obrębie) i sektorem prywatnym są znaczące.
MoŜliwe, Ŝe ma to wpływ na odpływ niektórych kategorii jak lekarzy. Migracje zarobkowe
po otwarciu granic Unii nie dotknęły tak Warszawy jak reszty Polski. Koncentrują się one
bowiem głównie na terenach wiejskich.
9. Warszawiacy sportem się mało interesują i rzadziej niŜ inni mieszkańcy miast i wsi
w Polsce uczestniczą w imprezach sportowych. Natomiast w Warszawie jest silne
zainteresowanie rekreacją i moŜliwością wypoczynku. Wywierają wpływ nacisk nowe style
Ŝycia, związane z koncentracją na własnym zdrowiu. Przy ocenie infrastruktury warszawiacy
wskazują na brak ośrodków sportowo-rekreacyjnych, parków, skwerów i terenów zielonych,
ścieŜek rowerowych i imprez kulturalno-rozrywkowych
10. Warszawa jest miejscem, które przyciąga duŜo przybyszów z kraju i zagranicy.
Stanowi jedno z większych ośrodków koncentracji ruchu turystycznego w Polsce. Na jednego
warszawiaka przypada 0,96 turysty w ciągu roku. Jednak dominują wizyty krótkie. Dotyczy
to zarówno odwiedzających z kraju, jak i z zagranicy. Zwraca uwagę o wiele lepsze
wykorzystanie swoich atutów przez Kraków. Jeśli wskaźniki ruchu turystycznego odnieść do
liczby mieszkańców, to wyraźnie dystansuje on Warszawę. Przyczyny, jakie się wskazuje, to
zbyt mała troską o atrakcyjność Warszawy dla gości i niedorozwój bazy noclegowej,
szczególnie tańszej.
11. Edukacja stanowi silną potrzebę mieszkańców Warszawy, jak jest jedną z jej
kluczowych funkcji. Warszawiacy mają wyŜsze aspiracje i potrzeby edukacyjne, zarówno dla
siebie, jak i swoich dzieci.
Warszawa jest silnym miejscem koncentracji studentów i kadry naukowej w skali
kraju. Studenci stanowią znaczącą część populacji miasta. Ta funkcja miejska moŜe mieć
znaczenie dla jego rozwoju. W dłuŜszej perspektywie naleŜałoby zanalizować relacje między
kierunkami kształcenia a potrzebami rynku pracy, tak aby produkowani, co roku absolwenci
wyŜszych uczelni mogli znaleźć pracę (ok. 20 tys.).
12. Uczestnictwo w kulturze warszawiaków jest niskie. Jednak uznawana jest ona za
waŜną dla Warszawy. Kultura naleŜy do funkcji metropolitarnych i stołecznych Warszawy.
Jest tu znacząca koncentracja Ŝycia kulturalnego i artystycznego Mazowsza i całego kraju.
13. W Warszawie problemy ludności starszej i osób niepełnosprawnych występują w
większym natęŜeniu niŜ w innych miejscach kraju. W Warszawie jest większą koncentracja
ludności starszej niŜ w typowej gminie. Sami mieszkańcy oceniają miasto jako mniej
przyjazne dla seniorów niŜ dla innych kategorii jej mieszkańców. Procesy zmiany struktury
wiekowej są nierówno rozłoŜone przestrzennie w Warszawie. Zaznacza się podział na „starą”
i „młodą” Warszawę. Dzielnice centralne maja ludność starszą, a takŜe zmniejszają swoje
zaludnienie. Te procesy będą w przyszłości narastały.
Osoby niepełnosprawne tworzą znaczący odsetek ludności Warszawy. Stanowią ok.
10,7% jego mieszkańców, a procent wzrasta wśród osób starszych, z których prawie co 3
naleŜy do tej kategorii. Wielkie miasta przyciągają niepełnosprawnych ze względu lepsze
warunki Ŝycia i większe moŜliwości nauki, opieki zdrowotnej i pracy. Mają oni swoje
specyficzne problemy jak poziom bezrobocia i dezaktywizacji zawodowej, jak teŜ potrzeby
odpowiedniego udostępniania przestrzeni (bariery architektoniczne i oznakowanie, waŜne dla
osób niedowidzących).
14. Warszawa jest środowiskiem zamoŜnym. Wynika stąd większe zapotrzebowanie
na usługi społeczne wyŜszej jakości (opieka nad dziećmi, szkoły, zdrowie, rekreacja, opieka
nad starszymi). Jednak zamoŜność Warszawy powoduje, Ŝe koszty Ŝycia w Warszawie są
wyŜsze. Wywiera to wpływ na procesy migracyjne np. niedostatek niskokwalifikowanej siły
roboczej.
Niemniej Warszawa jako środowisko wielkomiejskie ma większe natęŜenie patologii
rodziny jak rozwody, czy niepełne rodziny.
15. Warszawa ma niską stopę urodzin i ujemny przyrost naturalny - rozwija się dzięki
migracjom. Nietypowo jak na Polskę (spadek ludności) jej ludność wciąŜ wzrasta. Warszawa
ma wyŜszy niŜ przeciętna gmina w Polsce odsetek mieszkańców, którzy osiedlili się w niej po
r.1989. W samej Warszawie zmniejsza się ludność centrum, a zwiększa dzielnic obrzeŜa.
Jednocześnie wzrasta zaludnienie obszaru metropolitarnego.
Jednak w konsekwencji migracji występuje w Warszawie zaburzona struktura
demograficzna ze względu na przewagę kobiet wśród migrantów. Szczególnie występuje to w
kohorcie wiekowej 25-35 lat.
16. W Warszawie jest silny deficyt mieszkań. Wywiera to wpływ na procesy
demograficzne.
W Warszawie ze względu
na niemoŜność zapewnienia rodzinie
samodzielnego mieszkania jest większa liczba osób samotnych, rodzin bez własnego
mieszkania, i późniejszy jest moment zawierania związków małŜeńskich. Jednak moŜna
zastanowić się czy aktualne formy budownictwa mieszkaniowego mogą ten popyt zaspokoić.
Szczególnie, Ŝe w ostatnich latach przejęli go głównie prywatni inwestorzy, budujący na
sprzedaŜ lub wynajem.
17. Warszawa, choć oceniana jako atrakcyjne miejsce zamieszkania, cechują się słabą
więzią lokalną. Słabsze są związki emocjonalne warszawiaków z ich miastem. Niskie jest
systematyczne czytelnictwo wkładek stołecznych w gazetach. Relatywnie większą
popularnością cieszy się "Telewizyjny Kurier Warszawski".
Są tu obecne róŜne czynniki: duŜy udział przybyszów w 1. i 2. pokoleniu, ale takŜe
brak odpowiednich symboli identyfikacyjnych, i brak wyrazistej w tym kierunku polityki.
Dzielnice są mało obecne w świadomości społecznej. Nie funkcjonują jako swoiste jednostki
z odpowiadająca im więzią społeczną. W małym stopniu stanowią samoistne centra społeczne
i ośrodki aktywności. Słabo takŜe funkcjonują struktury pośrednie: sąsiedztwo, osiedle, czy
parafia. Bardziej silna jest identyfikacja z miastem jako całością.
18. Warszawiacy mało uczestniczą w lokalnym Ŝyciu politycznym. Polityka lokalna
jest dla nich wyraźnie drugorzędna. Percepcja działań władz miasta jest dokonywana pod
kątem ich własnych potrzeb, a wzbudza małe samoistne zainteresowanie. Interesują się
jakością zieleni, czystością, komunikacją i stanem bezpieczeństwa. Natomiast trudniej im się
wypowiedzieć o poziomie poinformowania mieszkańców o działalności władz, czy jakości
obsługi mieszkańców w urzędzie dzielnicy. Większość nie zna burmistrza swojej dzielnicy.
TakŜe relatywnie wysokie są odsetki odpowiedź „trudno powiedzieć” przy ocenie kolejnych
prezydentów miasta.
Bezpośrednie wybory prezydenta spowodowały większe zainteresowanie samorządem
i większą o nim wiedzę. Prezydent jest widoczną i wyrazistą postacią dla mieszkańca,
zarazem utoŜsamianą z całością działania samorządu miasta. Jemu przypisuje się największy
wpływ na funkcjonowanie miasta. Jednak udział warszawiaków w wyborach lokalnych jest
niski. Zwiększa nimi zainteresowanie i podnosi znacząco ich frekwencję dopiero wymiar
ogólnopolski takich wyborów jak w 1990 i 2006 r.
19. Warszawiacy są bardziej upolitycznieni i bardziej otwarci na świat niŜ przeciętny
Polak. Z zainteresowań są raczej kosmopolitami. Interesują się o wiele bardziej krajowym
Ŝyciem politycznym, polityką międzynarodową i krajową, a mniej lokalną. WyŜszy jest wśród
nich poziom znajomości języków obcych, dotyczy to głównie angielskiego i rosyjskiego.
Natomiast mało rozpowszechniona jest znajomość niemieckiego.
Warszawiacy są bardziej od innych mieszkańców Polski pro-europejscy. W znacząco
wyŜszym stopniu niŜ przeciętny Polak popierają członkostwo w Unii i jest to częściej dla nich
sprawa osobiście waŜna. Oni takŜe cechują się wyŜszym poziomem zaufania do niej.
Warszawiacy bardziej pozytywnie niŜ przeciętny Polak oceniają transformację i są bardziej
politycznie i społecznie liberalni. Zdecydowanie słabiej popierają politykę pro-socjalną i
egalitaryzm, natomiast większe ma dla nich znaczenie rozwój ekonomiczny, działalność
gospodarcza i związane z nimi zagadnienia.
20. Strategia problemów społecznych powinna uwzględniać społeczny ich kontekst.
Są to mechanizmy kształtowania się wizji społecznych problemów i specjalny typ problemów
Warszawy, związane ze specyfiką jej mieszkańców. Problemy te istnieją w określonej
świadomości społecznej. Są one kształtowane nie tylko przez ich zakres, ale i społeczną
percepcję. W odbiorze warszawiaków istotny jest aspekt utylitarny w stosunku do miasta. O
hierarchii potrzeb decyduje ich waga dla przeciętnego mieszkańca. DuŜe znaczenie ma
zaspokajanie określonych potrzeb: komunikacji, słuŜby zdrowia, bezpieczeństwa i
szkolnictwa. Są one znaczące dla walidacji Warszawy i dla ocen działania samorządu.
Mieszkańcy kształtują je poprzez pryzmat tego, co dla nich bliskie i waŜne np. spojrzenie na
problem bezpieczeństwa w perspektywie policji jest kształtowany przez cięŜsze przestępstwa,
mieszkańców, te które ich dotyczą, a więc przede wszystkim wykroczenia, a wśród nich
najbardziej znaczące są dotyczące samochodów.
Warszawiacy to specjalny rodzaj odbiorcy i obserwatora działań władz. Jest to
bogatsza i bardziej wykształcona ludność niŜ gdzie indziej. Stąd oczekiwania większego
zakresu usług i potrzeby większej liczby usług związanych z jakością Ŝycia, a mniej z biedą i
brakiem pracy. Rośnie rola nowych stylów Ŝycia w kształtowaniu potrzeb i zapotrzebowania
na usługi. W oczekiwaniach zwiększa się rola potrzeb wyŜszego rzędu jako punktu
odniesienia do ocen miasta i jego władz. Stąd większy popyt w zakresie usług komunalnych,
czy infrastruktury spędzania wolnego czasu, i silniejszy nacisk na jakość usług.
Wielkość i złoŜoność miasta powodują współwystępowanie róŜnych procesów w
poszczególnych jego częściach np. w niektórych obszarach miasta mamy procesy
gentryfikacji, a w innych typowe problemy młodego, demograficznie pręŜnego osiedla:
Ŝłobki, przedszkola, szkoły. Procesy te są nierówno rozłoŜone przestrzennie np. zaznacza się
podział na „starą” i „młodą” Warszawę.
Problemy Warszawy naleŜy analizować dynamicznie i zwracać uwagę nie tylko na
kwestie aktualne, ale i potencjalne np. wzrost aktywizacji zawodowej kobiet, czy kwestia
kierunków kształcenia w szkolnictwie wyŜszym.
WaŜnym aspektem jakości Ŝycia w Warszawie jest problem więzi społecznej i
identyfikacji z miastem. Warszawa jest miastem z duŜym udziałem przybyszów. Jednak brak
jest specjalnej polityki dla wzmocnienia identyfikacji z miastem i szerszej aktywizacji
struktur niŜszego poziomu integracji: dzielnicy, osiedla czy sąsiedztwa.
21. Potrzeb Warszawy nie moŜna oddzielić od potrzeb aglomeracji. Jest potrzeba
stworzenia odpowiednich polityk i instrumentów ich wdraŜania. Strategia rozwoju Warszawy
nie moŜe być strategią rozwoju samej Warszawy, ale rozwoju całości społecznej określanej
jako aglomeracja warszawską, gdyŜ ani problemów, ani mechanizmów rozwoju Warszawy
nie moŜna z niej wydzielić.
22. Istnieje potrzeba strategii społecznej, a nie tylko ekonomicznej czy urbanistycznej,
gdyŜ istnieje sprzęŜenie rozwoju społecznego, urbanistycznego i ekonomicznego w rozwoju
Warszawy. W rozwoju nowych funkcji metropolitarnych znaczący jest udział ludności
bardziej wykształconej i wiąŜe się to ze zwiększonym zapotrzebowaniem na usługi związane
z jakością Ŝycia. TakŜe mechanizmy rozwojowe Warszawy związane z potrzebą koordynacji
działań w demokratycznych warunkach instytucjonalnych są związane z Ŝywą i funkcjonująca
więzią społeczną.
Literatura
Antosik Andrzej, Natalia Bet (2007). Podejrzliwy i nieufny? To na pewno warszawiak, „śycie
Warszawy” z dn. 19.08.2007.
Bartkowski Jerzy (2005). Przestrzenne zróŜnicowanie uczestnictwa w kulturze, Warszawa:
Instytut im. Adama Mickiewicza.
Bator Bartosz (2007). Nie znamy proboszczów, „Dziennik” z dn. 26.11.2007
Batorski Dominik (2004), „Percepcja ustroju samorządowego Warszawy”, w: Grzelak Janusz,
Zarycki Tomasz, red., Społeczna mapa Warszawy, Warszawa Wyd. Naukowe „Scholar”.
Cichomski Bogdan (2004). „ZróŜnicowanie społeczne mieszkańców Warszawy w
perspektywie porównawczej”, w: Grzelak Janusz, Zarycki Tomasz, red., Społeczna mapa
Warszawy, Warszawa: Wyd. Naukowe „Scholar”.
Czapiński Janusz (1992). Psychologia szczęścia. Poznań: Akademos.
Czy Ochota teŜ dorobiła się swoich legend? (2007). „śycie Warszawy” z dn. 21.11.2007.
Giermanowska Ewa, red. (2007). Młodzi niepełnosprawni o sobie. Rodzina, edukacja, praca.
Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Gorzelak Grzegorz, M.Smętkowski (2005). Metropolia i jej region, Warszawa: Wyd,.
Naukowe „Scholar”.
Grzelak Janusz, Irena Zinserling (2004). „Cele Ŝyciowe, zadowolenie z Ŝycia, postawy wobec
dobra wspólnego mieszkańców Warszawy”, w: Grzelak Janusz, Zarycki Tomasz, red.,
Społeczna mapa Warszawy, Warszawa: Wyd. Naukowe „Scholar”.
Grzelak Janusz, Irena Zinserling, (2004). „Kontrola i aktywność społeczna w mieście
(badania mieszkańców Woli)”, w: Grzelak Janusz, Zarycki Tomasz, red., Społeczna mapa
Warszawy, Warszawa: Wyd. Naukowe „Scholar”.
Jędrzejczyk Dobiesław (2004). „Warszawa w świadomości jej mieszkańców”, w: Jędrzejczyk
Dobiesław, red., Humanistyczne oblicze miasta, Warszawa: Uniwersytet Warszawski,
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych.
Klonowicz Tatiana, Krzysztof Kretz (2004). „Warszawiaków powody do szczęścia”, w:
Grzelak Janusz, Zarycki Tomasz, red., Społeczna mapa Warszawy, Warszawa: Wyd.
Naukowe „Scholar”.
Kunert Tomasz (2007). Powietrzem w stolicy cięŜko się oddycha, „śycie Warszawy” z dn.
22.08.2007.
Kurowska Ola (2007). Ludzi brak, praca czeka, „śycie Warszawy” z dn. 29.11.2007.
Lewicka Maria (2004). „Identyfikacja z miejscem zamieszkania Warszawy: determinanty i
konsekwencje”, w: Grzelak Janusz, Zarycki Tomasz, red., Społeczna mapa Warszawy,
Warszawa: Wyd. Naukowe „Scholar”.
Rocznik statystyczny Warszawy, 2006 (2007). Warszawa: Urząd Statystyczny w Warszawie.
Siemieńska Renata (2004). „Władza i zarządzanie w oczach radnych i mieszkańców
Warszawy”, w: Grzelak Janusz, Zarycki Tomasz, red., Społeczna mapa Warszawy,
SkarŜyńska Krystyna (2004). „Zaufanie interpersonalne i poczucie skuteczności mieszkańców
Warszawy”, w: Grzelak Janusz, Zarycki Tomasz, red., Społeczna mapa Warszawy,
Swianiewicz Paweł, (2004). „Obszary metropolitalne – wewnętrzna dynamika zmian”, (w:)
Antoni Kukliński (red.) Globalizacja Warszawy – strategiczny problem XXI wieku,
Warszawa: „Rewasz”.
Szymaniak Piotr (2007). Mocno rozdarte (wywiad z prof. Grzegorzem Węcławowiczem,
geografem z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN), „śycie
Warszawy” z dnia 18. 09.2007.
Szymaniak Piotr (2007). Warszawiaku, wskaŜ drogę, czyli jak trafić pod Pałac Kultury,
„śycie Warszawy” z dnia 06.11.2007.
Ślubowski Sławomir (2007). Stolica jest wśród miast, po których jeździ się najwolniej,
„Dziennik” z dn. 6.11.2007.
Warszawa metropolią (2007). badanie zrealizowane przez CBOS na zlecenie stowarzyszenia
„Metropolia Warszawa” we wrześniu 2007.
Warszawa obojętna dla jej mieszkańców, „Gazeta Wyborcza” z dn. 26-02-2007.

Jerzy Bartkowski Socjologiczna analiza społecznej percepcji

Transkrypt

Podobne dokumenty

Quiz 1

PROGRAM WZMACNIANIA WSPÓLNOTY

wydatki warszawy na dekoracje świąteczne i na

Jerzy Bartkowski Socjologiczna analiza społecznej percepcji

Tekst przemówienia Prezydent Warszawy Hanny

Przemówienie Prezydent m. st. Warszawy Hanny

AKADEMIA AKTYWNEGO VARSAVIANISTY

wystawa on-line "Alarm dla miasta Warszawy"

WARSZAWA 2014