Demokracja w obliczach kryzysu

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Część I
O demokracji
Andrzej Chodubski, Demokracja jako wartość kulturowa
na początku XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
Artur Laska, Demokracja w perspektywie polityki wielości . . . . . . . . . .
27
Ryszard Paradowski, Dylemat Platoński i Konstytucja III RP . . . . . . .
40
Waldemar Rogowski, Wizja nowoczesnego społeczeństwa
w dobie kryzysu demokracji według Richarda Sennetta
i Charlesa Taylora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
Część II
Demokracja w Polsce
Sławomir Czapnik, Błażej Stasiaczyk, Wizja demokracji w kryzysie.
Trzecia Rzeczpospolita i jej wrogowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
Paweł Łubiński, Paradygmat narodowy a idea Ruchu Narodowego
w obliczu kryzysu demokracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
92
Małgorzata Cieślik-Florczyk, Politycy w roli społeczników w czasie
kryzysu. Studium przypadku na przykładzie parlamentarzystów
z okręgu bydgoskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
104
Angelika Cysewska-Kubala, Edukacja dorosłych dla demokracji
– dylematy osiągania kompetencji społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
118
Część III
Demokracja na świecie
Jarosław Macała, Zmierzch zachodnich demokracji?
Geopolityczne konsekwencje kryzysu finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
133
Maciej Górecki, Partnerstwo Wschodnie – kryzys demokratycznych
wartości Europejskiej Polityki Sąsiedztwa czy partykularna gra
europejskich decydentów politycznych? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
153
Izabela Kapsa, „Kryzys” we współczesnej polityce brytyjskiej
– konsekwencje dla systemu partyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
164
Noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
181
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
182
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
184
Wstęp
W
spółczesna demokracja bywa poddawana krytyce jako ustrój niewystarczająco skuteczny wobec wyzwań XXI wieku. Jej słabość przejawia się w wielu obszarach społecznych, politycznych i gospodarczych.
Niewątpliwie jednak najbardziej dotkliwym doświadczeniem ostatniego
czasu wydaje się być kryzys gospodarczy. Można przy tym odnieść wrażenie, że toczący się wokół niego dyskurs zdominowany został przez kontekst ekonomiczny, pomijając istotną kwestię wypływającą bezpośrednio
z jego źródła. Próba znalezienia odpowiedzi - jak do kryzysu doszło, powinna zatem już na wstępie odwołać się do podstaw samej demokracji.
Dostrzegając zależność między dostępem do władzy a stanem finansów publicznych, należy zastanowić się, na ile w poszczególnych systemach politycznych realizowana jest zasada ‘check-and-balance’ oraz
czy nie dochodzi do jej nadużycia. Czy konieczne byłoby zatem ograniczenie władzy finansowej, jaką posiadają politycy, czy może stworzenie
nowych mechanizmów wzajemnego funkcjonowania ośrodków władzy
(i to zarówno na szczeblu krajowym, jak i struktur ponadpaństwowych)?
Uznając wady systemu demokratycznego, łatwiej jest zrozumieć głoszoną
współcześnie tezę o kryzysie samej demokracji. Warto więc tym samym
podjąć próbę jej wyjaśnienia oraz dokonać analizy zjawisk przez ów kryzys generowanych, jak anomia społeczna czy przeciwnie – ożywianie się
ruchów skrajnych.
Zabierając głos w tej ważnej debacie, prezentujemy publikację zawierającą rozważania o kondycji współczesnej demokracji oraz analizy
i interpretacje jej kryzysu. Autorzy poszczególnych artykułów dostrze-
8
Wstęp
gają przejawy kryzysu demokracji zarówno w samej idei demokracji, jak
i w praktyce: w instytucjach demokracji, rozwiązaniach formalno-prawnych, w działaniach uczestników systemu politycznego, czy w debacie
publicznej, zwracając uwagę zarówno na polityczne, jak i społeczne konsekwencje tego zjawiska. Opracowanie niniejsze jest wynikiem badań,
przemyśleń i dyskusji na temat idei i mechanizmów współczesnej demokracji. Zaś jego wielowątkowość świadczy o stopniu złożoności tematu
oraz jest odzwierciedleniem szerokiego wachlarza zainteresowań badaczy
i interdyscyplinarnego ujęcia opisywanych procesów i zjawisk.
Badanie demokracji w obliczach kryzysu należy zacząć od teoretycznego ujęcia problemu. Dlatego w pierwszej części publikacji autorzy dokonują oceny kondycji współczesnej demokracji w odniesieniu do jej idei. Jedną
z nich jest opinia o oddaleniu praktyki politycznej od teorii demokracji,
rosnącym pragmatyzmie politycznym i istotnym udziale mediów w bezkrytycznej apoteozie demokracji (A. Chodubski). W innym ujęciu kryzys demokracji dostrzega się w legitymizacyjnych barierach jej rozwoju, uznając
przy tym za panaceum potrzebę zauważenia zjawiska wielości jako podmiotu permanentnie się wytwarzającego i konstruującego polityczną treść
i formę (A. Laska). Zmiany w obrębie demokracji mają również wymiar
społeczny, stąd też pojawia się analiza wizji społeczeństwa Charlesa Taylora i Richarda Sennetta jako próba opisu rzeczywistości ponowoczesnej,
stanowiącej przyczynę kryzysu demokracji (W. Rogowski). W tej części publikacji znajdziemy także uzasadnienie tezy o występowaniu pierwiastków
autorytarnych w Preambule polskiej Konstytucji, zaburzających możliwość
pełnej realizacji idei demokracji III Rzeczpospolitej (R. Paradowski).
Druga część zbioru poświęcona jest rozważaniom na temat demokracji
w Polsce. Znalazły się tu artykuły poświęcone analizie politycznej krytyki
przemian, które zaszły po 1989 roku w naszym kraju (S. Czapnik, B. Stasiaczyk) oraz krytyki demokratycznego państwa polskiego głoszonej przez
środowiska narodowo-patriotyczne, w tym zwłaszcza Ruch Narodowy
(P. Łubiński). Jednocześnie pojawiają się opinie, zgodnie z którymi polska
demokracja stwarza dobre warunki rozwoju. Realizują je zarówno działacze polityczni, podejmując różne formy aktywności społecznej (M. Cieślik-Florczyk), jak i obywatele, ucząc się jej w procesie edukacji dorosłych
(A. Cysewska-Kubala).
Na ostatnią część publikacji składają się artykuły poświęcone analizie
demokracji na świecie. Punktem wyjścia są rozważania o geopolitycznych
Wstęp
9
konsekwencjach kryzysu demokracji, których autor zauważa, że kryzys
finansowy przyspieszył słabnięcie roli zachodnich demokracji w świecie
(J. Macała). Znajdziemy tu także próbę odpowiedzi na pytanie o kryzys
wartości demokratycznych Europejskiej Polityki Sąsiedztwa lub partykularną grę europejskich decydentów politycznych w polityce Partnerstwa
Wschodniego (M. Górecki). Zaś kryzys demokracji w Zachodniej Europie
przedstawiony jest na przykładzie brytyjskiego systemu partyjnego, którego konsekwencje rozpatrywane są w dwóch wymiarach: politycznym i społecznym (I. Kapsa).
Prezentowana publikacja kierowana jest do wszystkich zainteresowanych aktualnymi problemami kryzysu demokracji. Przedstawione oblicza
tegoż kryzysu, choć zróżnicowane, z pewnością nie stanowią pełnego ich
katalogu. Niech zatem niniejsza lektura przyczyni się do dalszej debaty na
temat współczesnej demokracji.
Izabela Kapsa
Waldemar Rogowski