Wojciech Ryszkowski, Ewa Ryszkowska

192
Turystyka i Rekreacja
Tom 1/2005
Wojciech Ryszkowski, Ewa Ryszkowska
Wydział Wychowania Fizycznego, AWF, Warszawa
Transfer doświadczenia w wychowaniu przez turystykę 1
Transfering experience in educating through tourism
Summary
Searching a mechanism explaining effectiveness of educating through tourism. Authors
assume that such mechanism is a category of experience. Based on praxeological act of action
tourism behayiour types were defmed. They have created a model taking into account
building, applying and recreating certain experience. Fifty types of tourism experience
mentioned may be helpful in determining tourism destinations, defining córę of designed
touristic product and qualitative evolutions of tourism activity.
Postrzegając turystykę jako istotną dziedzinę gospodarki narodowej, w trosce o jej
dalszy rozwój można postawić pytanie: dlaczego się rozwija i nie przeżywa takich kryzysów
jak inne branże? Jej rozwój nie może być tłumaczony nudą z powodu nadmiaru czasu lub
środków finansowych społeczeństwa. Tym motorem jest funkcja edukacyjne wychowawcza, bez której niemożliwym jest rozwój społeczeństw. Ich znaczenie potwierdzał
m.in. Profesor Tadeusz Łobożewicz cyt. „ ... na podstawie dotychczasowych wyników badań
i obserwacji stwierdzono, iż w procesie wychowania przez turystykę mogą być realizowane
cele wychowania fizycznego, zdrowotnego, politechnicznego etc. [por. 2]. Także analiza
funkcji turystyki pozwala wskazać funkcję edukacyjno - poznawczą i wychowawczą jako
nadrzędną dla funkcji ekonomicznej, etnicznej, urbanizacyjnej itd.
Problemem, na który nie ma sprecyzowanej i jednoznacznej odpowiedzi jest pytanie
jaki jest specyficzny mechanizm wychowania przez turystkę?
Można w formie hipotezy założyć, iż podstawowym czynnikiem wychowania przez
turystykę jest transfer doświadczenia. Szerzej może nim być przewaga potencjalnych
możliwości, jakimi dysponuje turystka w zakresie stwarzanych nowych sytuacji
umożliwiających nabywanie, sprawdzanie oraz transfer nowego doświadczenia w procesie
przygotowania nowych pokoleń do odbioru i pomnażania dorobku cywilizacyjnego.
Brak opracowań z zakresu opisu procesu nabywania i transferu doświadczenia stwarza
wiele problemów praktycznych i teoretycznych organizatorom usług turystycznych przy
formułowaniu korzyści dla ich odbiorców. Opisanie tego procesu i jego rozwinięcie może
pozwolić na nowe spojrzenie przy projektowaniach, ocenach i poszukiwaniach nowych
rozwiązań w działalności turystycznej.
Celem pracy jest opisanie modelu nabywania i transferu doświadczenia jako podstawy
procesu wychowania turystycznego.
Na podstawie analizy i syntezy doświadczeń zawartych w dostępnych publikacjach
oparciu o teorie prakseologiczne, kulturowe i pedagogiczne można znaleźć potwierdzenie
przyjętych założeń.
Turystyka jako wędrowanie, od swoich początków w procesie rozwoju cywilizacji była
związana z procesem nabywania doświadczenia. Wychowanie i kształcenie przy braku szkół
193
uniwersytetów opierało się na przemieszczaniu do miejsc i ośrodków posiadających przewagę
wiedzy, osiągnięć, praktycznych rozwiązań, efektywniejszych sposobów, technologii,
narzędzi itp. Obecnie większość wyjazdów niewątpliwie opiera się także na korzyściach ze
zdobywania doświadczenia (kursy językowe, turystyka biznesowa, konferencje, seminaria
naukowe, studia za granicą, szkolenia żeglarskie, nurkowe, alpinistyczne, wymiany, staże
itp). Większość wyjazdów turystycznych jest organizowana przez szkoły i firmy turystyczne
dla największego segmentu jakim są dzieci, młodzież oraz dorośli poszukujący wiedzy.
Biznes turystyczny naszym zdaniem, faktycznie opiera się na procesach edukacyjnych
wyznaczających kierunek jakości i konkurencyjności produktu turystycznego. Coraz częściej
pytamy czego się nauczę i co poznam na wyjeździe, niż co będę jadł i jak będę spał. Klientów
interesuj ą korzyści związane z realizacją potrzeb wyższego rzędu.
Wychowanie jest związane z działaniem. Potwierdzają to prace wielu klasyków
pedagogiki, filozofii, prakseologii: J. Dewey'a, T. Kotarbińskiego i innych. Według nich
najpełniej i najskuteczniej wychowujemy przez działanie i do działania w warunkach
gwarantującej zmienność sytuacji, które mogą być tylko w określonym stopniu
przewidywalne. O przewadze wartości wychowawczej wyjazdu turystycznego decydować
więc może ilość i jakość dostępnych dla uczestnika sytuacji umożliwiających nabywanie
nowego doświadczenia, co można nazwać pojemnością sytuacyjną procesu wychowania
turystycznego. Powyższa cecha wyjaśnia także przewagę form wycieczkowych w nauczaniu
wychowaniu w stosunku do form klasowo-lekcyjnych, w których przestrzeń zamknięta
klasie i przedzielona ławkami ogranicza efektywność jedynie markowanych myślowo
realnych procesów. W systemach sztucznych trudniej jest kształtować np. odwagę,
patriotyzm, umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach itp. ponieważ możność
działania, doświadczania i oceniania jest ograniczona. Rolą organizatora wycieczki jest
celowe dobranie działań umożliwiających zmianę cech osobowości - kompetencji poprzez
uczestnictwo w organizowanej formie wyjazdu. Funkcją przewodnika będzie przekaz
doświadczenia związanego ze zwiedzanym obiektem, kulturą, wytwórczością, wiedzą
techniczną itp.
Możemy łatwo zauważyć, iż metody i metodyki kształcenia i wychowania
turystycznego są oparte o przekaz doświadczenia np. jak rozpalić ognisko, jak przejść rzekę,
jak zdobyć szczyt w trudnych warunkach czy też jak poznać więcej i lepiej w krótszym
czasie, jak przetrwać itp. Ten wyjazd turystyczny jest bardziej wartościowy, który umożliwia
uczestnikowi nabycie, transfer oraz potencjalna możność wykorzystania doświadczenia.
Zalecenie uwzględnienia w procesie programowania imprezy turystycznej zagadnienia jak
zorganizować nabycie i przekaz doświadczenia może być tym samym jedną najważniejszych
zasad nowej metodyki turystki. Na podstawie opisu modelu aktu działalności człowieka wg
teorii działania G. P. Szczedrowickiego, możemy stwierdzić, że motywy i potrzeby
modelowego działania są niewątpliwie związane z wiedzą o materiale wyjściowym, wiedzą
metodach, sposobach i technikach działania, środkach, narzędziach i pomieszczeniach,
umiejętnościach praktycznych ich stosowania w działaniu. Te elementy będą także
decydowały o kierunkach organizowanych procesów związanych z umożliwianiem
nabywania doświadczenia przez uczestnika w procesie turystycznym, ponieważ decydują
efektywności osiągania celów wychowania. Dlatego tez nie mogą być też pominięte
działalności zwanej turystyką. Bez ich udziału w procesie wyjazd turystyczny opierałby się
prosty schemat, który niekiedy jeszcze funkcjonuje w praktyce: wyjazd - pobyt - powrót. Jego
miejsce zajął model wzbogacony o dwa główne elementy. Pierwszym jest postrzeganie
wiązanie wyjazdów turystycznych z funkcją edukacyjną wychowawczą już przed wyjazdem.
Pragniemy, aby wyjazd dał nam korzyść, dlatego też przechodzimy szkolenia teoretyczne,
kondycyjne, zdobywamy informacje przed wyjazdem - co już nas zmienia. Poza zdrowiem
wypoczynkiem pragniemy poznawać, zdobywać, doświadczać itd. po to, aby te nowe nabytki
194
f
J
V
f
Przygotowanie
do wyjazdu
N
były pożyteczne i stanowiły korzyść po zakończeniu imprezy turystycznej. Celami turystyki
wypływającymi z motywów postępowania człowieka będzie w coraz większym stopniu
wychowywanie jako doświadczanie poprzez kształtowanie umiejętności poznawania,
odkrywania, poszukiwania • zdobywania wszystkiego, co jest potrzebne do działania
procesie rozwoju oraz przygotowania jednostki do życia w nowych sytuacjach, miejscach
okolicznościach. Koncepcję modelu doświadczenia oparto na modelu rdzenia produktu
turystycznego wskazującym korzyści uczestnika (tab. 1).
w
^
WYJAZD TURYSTYCZNY
JAKO WYCHOWANIE
POPRZEZ NABYCIE
I TRANSFER NOWEGO
DOŚWIADCZENIA
V
>•
J
V
H
0
«
£
O
a.
N
^
J
STOSOWANIE
NABYTYCH
DOŚWIADCZEŃ
W NOWYCH
SYTUACJACH
I MIEJSCACH
x^
^
Rycina 1: Koncepcja kategorii doświadczenia w procesie wychowania przez turystykę (opracowanie własne)
Odnosimy je do poznawania, zdobywania wiedzy o metodach, środkach, procesach,
umiejętności jak budować, produkować, organizować bronić lub atakować, a także
odpoczywać, bawić się, wierzyć, miłować itd. Efekt wychowania przejawia się tylko
konkretnym działaniu jednostki, może być oceniony podobnie jak zachowanie fair play
trakcie lub po działaniu. Możemy je oceniać na podstawie stopnia pozyskania nowego
doświadczenia i jego transferu do nowej przestrzeni, miejsc i sytuacji ich stosowania,
próbowania, sprawdzania, doskonalenia, rozwijania, przeżywania.
Tabela 1: Koncepcja kategorii doświadczenia w procesie wychowania turystycznego
Model zachowań turysty składających się na kategorie doświadczenia turystycznego
„budowanie"
„stosowanie"
„odtwarzanie"
Poszukiwanie, poznawanie,
odkrywanie, zdobywanie
doświadczenia odnoszącego się do
nowej wiedzy, metod, technik,
sposobów, narzędzi, źródeł, zasobów,
surowców, bogactw, przestrzeni,
wiary, wartości, miłości, przyjaźni,
nadziei, przewagi, itp. w procesie
wychowania - przygotowania do
nowych sytuacji i ról życiowych.
Transfer doświadczenia, wiedzy,
metod, technik, sposobów, narzędzi
zasobów, wiary, wartości itp. do
nowej przestrzeni geograficznej i
kulturowej w celu stosowania,
próbowania, przeżywania,
sprawdzania, doskonalenia
i rozwijania w nowych sytuacjach dla
budowania podstaw cielesności,
egzystencji i rozwoju
Regeneracja - odnowa, sił biopsycho-fizycznych, poprzez
rozrywkę, odpoczynek, zmianę
otoczenia, czasu, przestrzeni,
wspominanie, przeżywanie
wrażeń, powracanie do starych
miejsc, odtwarzanie sytuacji,
kontaktów itp.
(opracowanie własne na podstawie koncepcji rdzenia produktu turystycznego)
Kolejny blok jest związany ze zdobywaniem doświadczenia w zakresie odtwarzania,
regeneracji sił bio - psycho - fizycznych poprzez rozrywkę, odpoczynek, zmianę otoczenia,
zmianę czasu, przestrzeni, poprzez wspominanie, przezywanie wrażeń, powracanie do starych
miejsc, odtwarzanie sytuacji, odnawianie kontaktów itp. Przykładowo brak doświadczenia, w
zakresie jak odpoczywać podczas wyjazdu urlopowego jest bardzo zauważalny. Mechanizm
wychowania przez turystykę jest oparty o transfer doświadczenia poprzez wchodzenie w
195
nowe sytuacje w nowych miejscach i okolicznościach pozwalających na wychowanie
„nowego". Wychowanie, aby stało się rzeczywistością a nie sloganem musi zdaniem J.
Dewey'a odwoływać się do filozofii doświadczenia. Na podstawie zaprezentowanego
materiału można powiedzieć, iż hipoteza się potwierdziła. Strukturę doświadczenia można
przedstawić wykorzystując elementy prakseologicznego modelu działania w powiązaniu z
podstawowymi motywami działalności człowieka. Prezentowany model oparty jest na trzech
kategoriach: doświadczenia odnoszącego się do budowania podstaw, stosowania
doświadczenia oraz jego odtwarzania i zachowania. Uwzględnienie w badaniach z dziedziny
turystyki kategorii doświadczenia jako podstawy wychowania, może pozwolić na rewizję
wielu poglądów odnoszących się do badań nad projektowaniem produktów turystycznych,
oceny jakości, jak też i doskonalenia programów oraz treści nauczania w uczelniach
turystycznych. Może także wnieść wkład do propedeutyki turystyki.
Zaprezentowane kategorie doświadczenia mogą być wykorzystane jako macierz do
uporządkowania celów i zadań związanych z wychowaniem przez turystykę. Na ich
podstawie można także będzie projektować system wartościowania programów imprez
turystycznych. Treści wynikające z analizy kategorii doświadczenia, przedstawione
w zaprezentowanej tabeli mogą być także wykorzystane do analizy głównych korzyści klienta
zamieszczanych w prawidłowo sformułowanych z marketingowego punktu widzenia
reklamowych ofertach atrakcji turystycznych.
Piśmiennictwo
1. Dewey J. 1975: Sztuka jako doświadczenie. Ossolineum Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk
2. Łobożewicz T. 2001: Podstawy turystyki. WSE, Warszawa
3. Ryszkowski W. 2000: Kompetencje cielesne ucznia. Kultura Fizyczna nr 2, s. 5 - 9
4. Szczedrowickij G.P. 1995: Izbrannyje trudy. Moskwa
' Pracę wykonano w ramach badań statutowych - temat Nr Ds.-87, finansowanych przez Ministerstwo Nauki
i Informatyzacji