Analiza: Zadłużenie i wydatki samorządów w Polsce na tle UE

ANALIZA FOR nr 8/2011
Dawid Samoń
Warszawa, 15 września 2011 r.
Zadłużenie i wydatki samorządów w Polsce na tle UE
Deficyt sektora samorządowego w Polsce w relacji do PKB systematycznie
rośnie od 2008 roku. W 2010 roku wyniósł 1,1% PKB i był najwyższy wśród
krajów UE.
Dług sektora samorządowego w Polsce wynosi 3,9% PKB, przy średniej dla
krajów regionu 3,1% PKB.
Samorządy w Polsce odpowiadają za 33% wydatków publicznych, znacznie
powyżej średniej dla UE, wynoszącej 23%.
Deficyt budżetowy sektora samorządowego w Polsce jest najwyższy wśród wszystkich
państw członkowskich Unii Europejskiej. W 2010 deficyt sektora samorządowego w
Polsce wyniósł ponad 1,1% PKB. Jest to wynik trzykrotnie wyższy niż średnia dla UE 101
– 0,32% PKB oraz ponad 3,5-krotnie wyższy niż średni wskaźnik dla UE 172 – 0,26% PKB.
1,2%
1,0%
Deficyt sektora samorządowego w krajach UE
(2010; proc. PKB)
0,8%
0,6%
0,4%
UE 17 - 0,26%
UE 10 - 0,32%
0,2%
-0,4%
-0,6%
POL
HUN
SVK
SVN
CZE
LVA
ROU
LTU
EST
BGR
-0,2%
NLD
ESP
DNK
ITA
AUT
DEU
FIN
BEL
GRC
PRT
GBR
FRA
IRL
CYP
LUX
MLT
SWE
0,0%
Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat
Wysoki deficyt sektora samorządowego w Polsce nie pojawił się nagle w 2010 r., narastał
on regularnie od 2008r. Jeszcze rok wcześniej (2007) sektor samorządowy odnotował brak
deficytu. Jednak w 2008r. wyniósł on 0,2% PKB. Gwałtowny wzrost wskaźnika nastąpił w
2009 r., gdy poziom deficytu wyniósł 1% PKB. Tak więc najwyższy deficyt w całej Unii
Europejskiej w 2010 r. nie jest zaskoczeniem a raczej kontynuacją niepokojącego trendu.
1
2
Nowe kraje członkowskie UE (bez Malty i Cypru).
Stare kraje członkowskie UE (wraz z Maltą i Cyprem).
1
ANALIZA FOR nr 8/2011
Mimo że ostatni kryzys gospodarczy wśród krajów UE najłagodniejszy przebieg miał w
Polsce, to właśnie polskie samorządy odnotowały największe problemy z domknięciem
swoich budżetów. Szybko i regularnie narastający deficyt sektora samorządowego w Polsce
doprowadził do znacznego wzrostu zadłużenia tej części sektora finansów publicznych.
2,5%
Deficyt sektora samorządowego w krajach UE 10
(proc. PKB)
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
-0,5%
POL
HUN
SVK
SVN
CZE
LVA
ROU
LTU
EST
BGR
-1,0%
2007
2008
2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat
2010
Zadłużenie sektora samorządowego w Polsce należy do najwyższych w regionie. Wśród
krajów UE 10 bardziej zadłużone są tylko samorządy na Łotwie i Węgrzech. Zobowiązania
finansowe sektora jednostek samorządu terytorialnego w Polsce wynoszą prawie 4% PKB,
podczas gdy średnia dla UE 10 – 3,1%. Nie można tutaj usprawiedliwiać polskich
samorządów faktem, że inwestycje unijne są źródłem istotnej części zadłużenia, ponieważ
w krajach regionu również realizowane są inwestycje ze środków UE. Wprawdzie na tle
UE 17, gdzie średnie zadłużenie sektora samorządowego wynosi 4,7%, polski wskaźnik
znajduje się poniżej średniej, ale przy tak wysokim poziomie deficytu jak w 2010 r. już w
2011 r. zadłużenie może sięgnąć średniej dla UE 17.
Zadłużenie sektora samorządowego w krajach UE
(proc. PKB)
UE 17 (2010) - 4,7%
LVA
HUN
POL
EST
SVK
CZE
ROU
SVN
LTU
BGR
UE 10 (2010) 3,1%
NLD
FRA
ITA
DNK
FIN
SWE
DEU
PRT
BEL
GBR
IRL
ESP
AUT
LUX
CYP
GRC
MLT
9%
8%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
2007 2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat
2
ANALIZA FOR nr 8/2011
Przez trzy lata sytuacja finansowa sektora samorządowego w Polsce znacznie się
pogorszyła. Rok 2007 to zbilansowany budżet oraz istotnie niższy poziom zadłużenia
jednostek samorządu terytorialnego (2,2% PKB – co stawia Polskę w środku stawki UE10).
Rok 2010 charakteryzuje się w Polsce najwyższym, wśród wszystkich krajów UE,
deficytem sektora samorządowego oraz należącym do najwyższych poziomem zadłużenia
(trzeci najwyższy dług w UE10).
70%
Rola samorządów w UE (proc. wydatków publicznych)
60%
50%
40%
UE 17 (2010) - 22%
30%
UE 10 (2010) - 25%
20%
10%
POL
LTU
LVA
CZE
HUN
EST
ROU
BGR
SVK
SVN
DNK
SWE
FIN
NLD
ITA
GBR
FRA
DEU
AUT
ESP
BEL
PRT
LUX
IRL
GRC
CYP
MLT
0%
Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat
Polskie samorządy odgrywają istotną rolę jako dysponent środków publicznych. Udział
wydatków sektora samorządowego w wydatkach całego sektora finansów publicznych w
Polsce jest relatywnie wysoki. W 2010 r. wyniósł on 33% przy średniej w krajach UE 10 25%. Nie usprawiedliwia to jednak wysokiego poziomu zadłużenia. Samorządy o znacznie
większej roli potrafią utrzymać dług w ryzach mimo swych rozmiarów. Samorządy w
Danii, których udział w wydatkach sektora finansów publicznych jest prawie dwukrotnie
wyższy niż w Polsce (64%), w 2010 r. były zadłużone3 o 9 pkt. proc. mniej niż samorządy
w Polsce. Również zadłużenie sektora samorządowego w Szwecji, których rola jest istotnie
większa (48%), jest niższe niż w Polsce (o 3 pkt. proc. w 2010 r.).
120%
Zadłużenie sektora samorządowego w krajach UE
(proc. przychodów)
100%
80%
UE 17(2010) - 52%
60%
UE 10 (2010) - 30%
40%
20%
2007
Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat
3
LTU
BGR
SVN
CZE
ROU
POL
EST
HUN
SVK
LVA
DNK
SWE
FIN
GBR
AUT
GRC
LUX
NLD
IRL
ESP
ITA
DEU
FRA
BEL
PRT
CYP
0%
2010
Poziom zadłużenia liczony jako relacja długu do przychodów.
3
ANALIZA FOR nr 8/2011
Szybko rosnący poziom zadłużenia to istotne zagrożenie dla finansów samorządów.
Dynamika zadłużenia w ostatnich trzech latach jest bardzo wysoka. Od 2007 r. poziom
długu wzrósł o 60%. Jest to czwarty najwyższy wzrost w całej UE. W inny krajach UE,
gdzie sektor samorządowy odgrywa znaczną rolę w całym sektorze finansów publicznych,
wprowadzane są różne reguły fiskalne4, które dyscyplinują samorządy. Utrzymanie się tak
wysokiego wzrostu poziomu długu sektora samorządowego w kolejnych latach może
doprowadzić do znacznego pogorszenia się jego sytuacji finansowej.
4
Często znacznie ostrzejsze od obowiązujących w Polsce.
***
WESPRZYJ FOR
Pomóż nam chronić Twoją wolność oraz promować prawdę i zdrowy rozsądek
w dyskursie publicznym.
Misją Forum Obywatelskiego Rozwoju jest zmieniać świadomość Polaków
oraz obowiązujące i planowane prawo w kierunku wolnościowym. Zdrowy rozsądek
oraz wolnościowy punkt widzenia nie obronią się same. Potrzebują zaplanowanego,
wytężonego i skutecznego wysiłku oraz Twojego wsparcia.
Jeśli jest Ci bliski porządek społeczny szanujący Twoją wolność i obawiasz się
nierozsądnych decyzji polityków udających na Twój koszt Świętych Mikołajów, poprzyj
nasze działania swoim darem pieniężnym. Twój dar umożliwia nam działalność
oraz potwierdza słuszność i skuteczność naszego wysiłku.
Każda darowizna jest dla nas ważna. Potrzebujemy zwłaszcza regularnego wsparcia.
Zachęcamy do dokonywania nawet niewielkich, lecz regularnych wpłat.
Już dziś pomóż nam chronić Twoją wolność - obdarz nas swoim wsparciem i zaufaniem.
Przelew na konto FOR
Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju - FOR
Al. J.Ch. Szucha 2/4 lok. 20, 00-582 Warszawa
Numer konta: 68 1090 1883 0000 0001 0689 0629
Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR)
Al. J.Ch. Szucha 2/4 lok. 20, 00-582 Warszawa
tel. +48 22 427 40 10, fax +48 22 213 37 85
e-mail: [email protected]
www.for.org.pl
4