Nikodem Netczuk, ks. kanonik (27.09.1896-04.01.1965)

Nikodem Netczuk, ks. kanonik (27.09.1896-04.01.1965)
Nikodem
Netczuk
urodził
się
27.09.1896 r. [1] [2] w Międzyrzecu
Podlaskim jako jeden z najstarszych
wśród licznego rodzeństwa [3]. Jego
rodzicami byli Mikołaj Netczuk (18571925) i Petronela z Rybołowików,
mieszczanie-rolnicy
wyznania
greckokatolickiego. Był wnukiem Jana
(ur. 1814), prawnukiem Teodora i bratem
stryjecznym Mikołaja i Antoniny z
Mankiewiczów, którzy byli zaproszeni
na jego prymicję [4] [5]. Imię księdza
Ilustracja 1: Szpital św. Łazarza, gdzie pracował jako kapelan
również nie było przypadkowe w
ks. Nikodem. źródło: Tygodnik Ilustrowany 1895.
czasach prześladowań unitów, tym
bardziej, że nie uchodzi ono w rodzinie za tradycyjne [6]. Nikodem był młodszym bratem ks.
kanonika Adolfa Netczuka vel Netczyńskiego i starszym ks. kanonika dra Józefa Netczuka.
Ilustracja 2: Szpital Dzieciątka Jezus w latach 30., gdzie pracował jako kapelan ks. Nikodem. Rozwój
urbanistyczny i architektoniczny Warszawy. E. Szwankowski.
Rodzina kultywowała tradycje urzędnicze po dziadku [7] i nauczycielskie po pradziadku nauczycielu cerkiewnym [8]. Pierwsze nauki Nikodem pobierał w domu. W latach 1909-1914
uczył się w nowym Państwowym VIII Gimnazjum Męskim im. Króla Kazimierza Wielkiego,
przy ul. Czarnieckiego 8 we Lwowie (wydzielone z V Gimnazjum w 1908 r.), gdzie ukończył
pięć klas. We Lwowie w tym czasie
pracował już jako rektor internatu
Księży Zmartwychwstańców starszy
brat Nikodema, ks. Adolf [9] [10],
który zapewne miał pieczę nad
bratem.
Edukację
Nikodema
przerwał wybuch I wojny światowej.
W 1917 r. w Prywatnym Gimnazjum
Realnym w Zakopanem Nikodem
złożył eksternistycznie egzamin z
klas 6-8, a następnie zdał w tej
Ilustracja 3: Kościół św. Karola Boromeusza na Powązkach
w Warszawie, gdzie przez 8 lat kapelanem był ks. Nikodem,
2012, źródło: http://www.wikipedia.pl
szkole maturę [2]. Był ósmy na liście absolwentów-hospitantów w 1917 r. [11].
W latach 1917-1921 studiował w Seminarium Duchownym w Warszawie. Święcenia
kapłańskie otrzymał z rąk arcybiskupa Stanisława Galla w Katedrze Warszawskiej 30.01.1921
r. [2] [12] w rok po swoim młodszym bracie Józefie.
W latach 1921-1929 był wikariuszem w siedmiu parafiach, kolejno w Mszczonowie (19211922), Sochaczewie (u św. Wawrzyńca 1922-1923) [25], Kutnie, Warszawie w parafiach św.
Augustyna, potem św. Jakuba Apostoła i w końcu w Krośniewicach. W 1927 r. był prefektem
w Błoniu (powiat zachodni warszawski), [2] [13] gdzie pracował w Szkole Podstawowej nr 1
im. Mikołaja Kopernika jako katecheta [14].
W latach 1929-1938 pełnił posługę kapelana w
szpitalu św. Łazarza w Warszawie. Była to
placówka trudna, odpowiedzialna i często
niewdzięczna [22]. Od 1938 r. do 25.08.1954 r. był
kapelanem w Szpitalu Klinicznym Nr 1 im.
Dzieciątka Jezus [2] [13] (rejon ulic Lindleya,
Koszykowej, Oczki i Nowogrodzkiej, koło kościoła
Dzieciątka Jezus w Warszawie), który prowadziły
wówczas Siostry Urszulanki [15, str. 415]. W
sierpniu 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego
obowiązki kapelańskie pełnił tam razem z ks.
Józefem Jóźwiakiem [18]. Warto nadmienić, że
podczas Powstania na terenie Warszawy pracowało
ok. 30 księży kapelanów [16]. Nikodem działał w
ramach duszpasterstwa Armii Krajowej [15, str.
474]. Jego działalność duszpasterska jest
wspomniana w licznych publikacjach dotyczących
Powstania Warszawskiego [17-21]. Był pełen
Ilustracja 4: Życiorys spisany odręcznie przez poświęcenia i odwagi w posługach dla chorych i
księdza Nikodema 30.01.1960 r., Archiwum umierających w obronie Warszawy [22].
Z relacji tych dowiadujemy się, że pewnego
Archidiecezjalne w Warszawie, akta osobowe
wrześniowego dnia 1939 r. ks. Czajkowski, jeden z
księży, kopia dzięki życzliwości ks. prałata
księży w szpitalu, powierzył ks. Nikodemowi i
Walentego Królaka.
siostrze szarytce ze szpitala walizkę z ostatnimi
listami żołnierzy do ich rodzin oraz inne
dokumenty. Takich walizek było znacznie więcej. Już w czasie okupacji były wywożone ze
szpitala na wozie pojedynczo, czasem po kilka, tak by uniknąć podejrzeń niemieckich
żołnierzy. Niestety jedna z tych akcji się nie udała. Na ul. Wolskiej hitlerowiec zabrał trzy
walizki, w tym tę od ks. Czajkowskiego z ostatnimi listami żołnierzy [15, str. 427]. Nie
wiemy jakie represje spotkały naszego krewnego za ten czyn.
Posadę kapelana w szpitalu Dzieciątka Jezus utracił, jak to opisał w życiorysie, na skutek
zmian społecznych. Pozbawiono go wtedy także mieszkania. Za swe zasługi otrzymał wkrótce
godność kanonika honorowego [22] - został odznaczony przywilejem rokiety i mantoletu
[23].
Od 25.08.1954 do 11.10.1962 r. przez prawie dziewięć lat pełnił ofiarnie posługę
kapelana na Cmentarzu Powązkowskim w kościele pw. św. Karola Boromeusza [2] [13].
Ostatnie lata życia spędził jako emeryt w domu przy ul. Ratuszowej w Warszawie od
11.10.1962 r. [2] [13]. Zmarł po długiej chorobie serca w dn. 04.01.1965 r. [24], nad ranem, w
szpitalu opatrzony św. Sakramentami. Msza żałobna i pogrzeb odbyły się 07.01.1965 r. w
kościele na Powązkach z udziałem ks. biskupa Wacława Majewskiego i 23 kapłanów.
Nikodem spoczął na Starych Powązkach w grobie księży w kwaterze nr 203, blisko swego
brata ks. Józefa.
Bardzo wzruszający jest zapis mowy pogrzebowej napisanej przez ks. A. Kosińskiego,
przyjaciela zmarłego. Wspomina on rodzinne Podlasie księży - męczeńską ziemię oraz dom
Netczuków, który wydał zmarłych już braci. Pisząc te słowa autor z pewnością miał w
pamięci opowiadania Nikodema o prześladowaniach unitów, których potomkami byli braciaksięża Netczukowie. Z mowy tej dowiadujemy się również jakie miał cechy charakteru. Był
cichy i pokorny, miał w sobie ducha franciszkańskiego. Ks. Kosiński podsumował życie obu
braci i polecił ich orędownictwu św. patronów Józefa z Arymatei i Nikodema, którzy zdjęli z
krzyża ciało Zbawiciela i złożyli je do grobu. W imieniu Arcypasterza i członków Kurii
Metropolitalnej słowa pożegnania wygłosił również ks. biskup Wacław Majewski. Ks. rektor
cmentarza powązkowskiego podziękował wszystkim za udział w pogrzebie [22].
W czerwcu 2012 r. groby księży odwiedzili Netczukowie z Warszawy. Grób ś.p. Adama
Netczuka znajduję się zaledwie dwa pola od grobów księży Józefa i Nikodema Netczuków.
Ilustracja 5: Życiorys ks. Kanonika Nikodema Netczuka (mowa pogrzebowa z 07.01.1965 r.) autorstwa ks. A.
Kosińskiego, maszynopis z odręcznymi korektami, kopia dzięki życzliwości ks. prałata Walentego Królaka.
Źródła i przypisy:
[1] Rok urodzenia księdza Nikodema podał nam ks. Piotr Staniewicz, opracowujący
monografię o księżach Diecezji Warszawskiej w 2009 r., dokładną zaś datę uzyskaliśmy z akt
z Archiwum Kurii Warszawskiej, dzięki życzliwości ks. prałata Walentego Królaka, dziekana,
proboszcza parafii św. Augustyna w Warszawie, gdzie posługę wikariusza pełnił przed wojną
ok. 1925 r. ks. Nikodem;
[2] Życiorys spisany odręcznie przez księdza Nikodema 30.01.1960 r. AKM;
[3] Rodzice trzech braci księży mieli jeszcze córki, jak wynika z ksiąg metrykalnych
większość rodzin w tym czasie liczyła od 4 do 8 dzieci;
[4] Zeznania Antoniny z Netczuków Jakubowiczowej, 2006 i Eugeniusza Netczuka, 2006;
[5] Materiały genealogiczne: zapiski, wspomnienia, rejestry, tablice genealogiczne, Archiwum
Genealogiczne Rodu Netczuków;
[6] Imię Nikodem, choć charakterystyczne dla wiernych cerkwi wschodnich, ma to samo
znaczenie co imię - Mikołaj, czyli z gr. dosł. ten, który zwycięża dla ludu, ale to imię Mikołaj
jest tradycyjne dla naszego rodu i obok takich imion jak Jan, Ludwik, Stanisław, Łukasz,
Dominik, Józef i Henryk występuje najczęściej. Hipotezę tę potwierdza jeszcze do niedawna
wspominana u Netczuków tradycja nadawania imion po bardziej znanych przodkach. Chociaż
nie była obligatoryjna, to w kolejnych pokoleniach, zwłaszcza w głównych i najstarszych
liniach charakterystyczne imiona powtarzają się od XVII w. Tradycja ta nie zawsze szła w
parze z modą.
[7] Akta ks. Onufrego Kicowskiego, administratora parafii (unickiej) Międzyrzec Nowe
Miasto, Chutcze, Wysokie Mazowieckie, Szkopy, Sawice Ruskie, wikarego parafii
Hrubieszów 1837-1872, AP Lublin, sygn. 35/95/0/12.3/838, pagina 49; Jan był dziesiętnikiem
III ordynku magistratu międzyrzeckiego w latach 30. XIX w.;
[8] Akta USC Międzyrzeckie 1810-1825, AP Lublin; Teodor był nauczycielem w szkółce
parafialnej;
[9] Skorowidz adresowy królewskiego stołecznego miasta Lwowa, Rocznik 2, Rok 1910, str.
94, 350;
[10] Jan Iwicki, Charyzmat Zmartwychwstańców. Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania
Pańskiego, t. II (1887–1932), Kraków-Kielce 2007, tłum. W. Mleczko, J. PiątkowskaOsińska, B. Tischner (numery stron wg oryginalnego wydania amerykańskiego:
Resurrectionists Charism, 1887-1932, University of Michigan 1991) str. 324;
[11] www.lo-zakopane.republika.pl/abs/17.htm (dostęp: 09.04.2007); obecnie Liceum
Ogólnokształcące nr 1 im. Oswalda Balzera w Zespole Szkół Ogólnokształcących w
Zakopanem;
[12] Rok prymicji uzyskaliśmy 20.09.2009 r. korespondencyjnie od ks. Piotra Staniewicza,
który opracowywał biogramy księży pracujących w archidiecezji warszawskiej w latach
1918-1939;
[13] Lista chronologiczna pełnionych funkcji i miejsc pracy, maszynopis, Archiwum
Archidiecezjalne w Warszawie, akta osobowe księży AKM;
[14] www.blonieszkola1.neostrada.pl/www2/nauczyciel.html (dostęp: 03.08.2006);
[15] Julian Humeński, Udział kapelanów w II wojnie światowej, Akademia Teologii
Katolickiej, 1984, str. 415, 427, 474;
[16] www.uksw.edu.pl/info/03_04/konf_powstanie/wysocki.htm (dostęp: 03.08.2006), cały
tekst w artykule Wiesława Jana Wysockiego, Służba duszpasterska w Pwstaniu Warszawskim;
[17] S. Podlewski, Wolność krzyżami się znaczy, 1989, str. 285;
[18] Piotr Matusek, Służba duszpasterska Armii Krajowej w powstaniu warszawskim, str. 13;
[19] Zygmunt Zieliński, Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939-45, str. 302, 313 i 518;
[20] Wiesław Jan Wysocki, Wiktor Krzysztof Cygan, Kapelani wrześniowi, str. 553, 835 i
952;
[21] Piotr Rozwadowski, Wielka ilustrowana encyklopedia powstania warszawskiego, str.
140;
[22] Życiorys ks. Kanonika Nikodema Netczuka (mowa pogrzebowa z 07.01.1965 r.)
autorstwa ks. A. Kosińskiego, maszynopis z odręcznymi korektami AKM;
[23] Pismo Kurii Warszawskiej do Księży Dziekanów Archidiecezji Warszawskiej z
poleceniem poinformowania duchowieństwa kondekanalnego o śmierci ks. Nikodema,
maszynopis AKM;
[24] http://www.nekrologi-baza.pl/nazw/str_n3.html (dostęp: 08.2010);
[25] http://www.bkwiatkowski.pl/wikariuszy.html (dostęp: 11.08.2011).
Kopie dokumentów z Archiwum Kurii Metropolitalnej w Warszawie (AKM) otrzymaliśmy
dzięki życzliwości ks. prałata Walentego Królaka, proboszcza parafii św. Augustyna w
Warszawie.
Łukasz Netczuk ([email protected])