Polityka 9 kor 2.indd

SZANOWNI PAŃSTWO!
Systemy zabezpieczenia społecznego stają przed wieloma wyzwaniami, stanowiącymi konsekwencje i procesów w jakimś
stopniu „naturalnych”, w jakimś zaś procesów integracji europejskiej. Warto zatem śledzić uważnie to, co się w tych kwestiach
dzieje, nawet jeśli miałoby to dotyczyć spraw pozornie drobnych. Osoby niepełnosprawne i osoby starsze to dalece nie ci
sami ludzie – choć w grupie tych pierwszych udział tych drugich staje się coraz większy – to kolejne wyzwanie, zaś kłopoty,
jakie ono nastręcza, będą narastały ze względów demograficznych. Wreszcie co z bezdomnością? Ile jest w tej problematyce
mitów, co z programami wsparcia i z ich efektywnością? Co z ideą „reintegracji osób bezdomnych”? Nad tym wszystkim
będziecie Państwo mieli okazję pomyśleć, zaglądając do bieżącego wydania „Polityki Społecznej”. Zapraszamy do lektury.
Redakcja
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki
reprodukcji (drukarskiej, totograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody
DODATKOWE SYSTEMY EMERYTALNE W REGULACJACH UE.
KONSEKWENCJE DLA PAŃSTW EUROPEJSKICH
Gertruda Uścińska
Instytut Polityki Społecznej UW
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
WSTĘP
W artykule przedstawia się ewolucję i aktualny stan prawny
regulacji Unii Europejskiej dotyczących dodatkowych systemów
emerytalnych, ze szczególnym uwzględnieniem pracowniczych
programów emerytalnych1. Z jednej strony ustala się, jaki wpływ
na te regulacje mają zmiany w krajowych systemach emerytalnych państw członkowskich UE, z drugiej zaś omawia się zmiany dokonywane w prawie krajowym w wyniku dostosowania do
regulacji unijnych. Na tle tego dostosowania powstaje zresztą
wiele problemów. Niektóre z nich trafiają do rozstrzygnięcia
Trybunału Sprawiedliwości UE.
W systemach emerytalnych odchodzi się od jednopoziomowości w kierunku wielopoziomowości, a rozwiązania emerytalne stają się bardziej złożone i trudne do porównań. Obecne
emerytalne formy prawne, często niejednolite i niekompletne,
nie są w stanie sprostać swoim zadaniom (koordynacji, polityki
koordynacji, harmonizacji).
W dyskusjach na forum europejskim pojawia się pytanie,
czy aktualne przepisy unijne są w stanie poradzić sobie
z ogromną dyferencjacją dodatkowych krajowych systemów,
w tym programów o zdefiniowanej składce (OECD 2009).
Państwa członkowskie są odpowiedzialne za strukturę i organizację swoich systemów emerytalnych, jednak niektóre
specyficzne obszary związane z emeryturami wchodzą bezpośrednio w zakres kompetencji UE (Uścińska 2001, 2010a,
s. 2 i n.).
Zakres pojęcia dodatkowych systemów emerytalnych jest
różne ujmowany w polskiej literaturze przedmiotu. W celu zapewnienia porównywalności trzeba przyjąć to pojęcie za ustawodawstwem unijnym. W celach porównawczych może być
ono oparte na definicji zawartej w dyrektywie 2006/54 WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 VII 2006 r. w sprawie
wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego
traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy2. W świetle tej definicji za dodatkowe ubezpieczenia (systemy) emerytalne uważane będą systemy, które mają na celu
zapewnienie pracownikom najemnym i osobom prowadzącym
działalność na własny rachunek w przedsiębiorstwie, grupie
przedsiębiorstw, gałęzi gospodarki lub należącym do grupy
zawodowej świadczeń, których celem jest uzupełnienie ustawowych systemów zabezpieczenia społecznego lub ich zastąpienie, niezależnie od tego, czy przystąpienie do nich jest
obowiązkowe czy dobrowolne.
Definicję dodatkowych systemów emerytalnych zawiera także dyrektywa 98/49/WE z dnia 29 VI 1998 r. w sprawie ochrony
uprawnień do dodatkowych świadczeń emerytalnych lub rentowych pracowników i osób prowadzących działalność na własny
rachunek przemieszczających się we Wspólnocie3. Jest ona
Polityka Społeczna nr 9/2011
przedmiotem analizy w dalszej części artykułu. Może także stanowić punkt odniesienia do prac prawnoporównawczych.
KIERUNKI ZMIAN W SYSTEMACH EMERYTALNYCH
PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UE
W ostatnim okresie systemy emerytalne państw członkowskich UE przeszły istotne zmiany w celu zapewnienia adekwatności i lepszego reagowania na sytuację na rynku pracy. Główne
tendencje, jakie wystąpiły w systemach krajowych, to (Komisja
Europejska 2010b):
1) zachęcanie ludzi do dłuższej aktywności zawodowej
oraz późniejszego przechodzenia na emeryturę; ograniczenie
wcześniejszych świadczeń emerytalnych; podwyższenie wieku emerytalnego; różne instrumenty rynku pracy zachęcające
pracowników do pozostania na rynku pracy oraz wspieranie
równości płci na tym rynku;
2) przejście z systemów głównie jednopoziomowych do systemów wielopoziomowych – jest to efekt działań zmniejszających
udział systemu repartycyjnego w świadczeniach ogółem, przy rosnącej roli uzupełniających prywatnych systemów kapitałowych,
które mają często charakter programów o zdefiniowanej składce;
3) podejmowanie środków mających zapobiec nieadekwatności świadczeń, np. działania na rzecz poszerzenia ich zakresu, wspieranie uzyskiwania uprawnień emerytalnych, ułatwienie
dostępu do świadczeń emerytalnych grupom znajdującym się
w trudnej sytuacji oraz zwiększenie wsparcia finansowego
uboższych emerytów;
4) podejmowanie działań w celu ustalenia świadczeń związanych z płcią – kobiety zazwyczaj zarabiają mniej niż mężczyźni, mają też dłuższe przerwy w karierze zawodowej z powodu
obowiązków opiekuńczych. W rezultacie ich emerytury są niższe
niż świadczenia otrzymywane przez mężczyzn, a zatem ryzyko
ubóstwa wśród nich jest wyższe.
Problemem jest także uwzględnienie w systemach kapitałowych okresów przeznaczonych na opiekę, bowiem obecnie
w niektórych systemach repartycyjnych takie okresy są uwzględniane, a w kapitałowych nie.
Z punktu widzenia wyżej wymienionych działań wzrasta
rola regulacji unijnych dotyczących dodatkowych systemów
emerytalnych, a zwłaszcza w związku z przejściem z systemów jednopoziomowych w systemy wielopoziomowe. W coraz większym stopniu docenia się rolę tych systemów także
w ustawodawstwie krajowym. W niektórych krajach UE dodatkowe systemy emerytalne swoim zasięgiem podmiotowym
i przedmiotowym odgrywają znaczącą rolę. W innych z kolei
słabo się rozwijają, mimo różnych działań na rzecz ich promocji i zachęcania obywateli do uczestnictwa w nich (Porównanie… 2010; Sierocka 2010, s. 19 i n.).
1
DODATKOWE ZABEZPIECZENIE DOCHODÓW NA STAROŚĆ
W REGULACJACH UNIJNYCH
Zabezpieczenie dochodów na starość w regulacjach europejskich należy rozpatrywać przez pryzmat koordynacji i harmonizacji systemów zabezpieczenia społecznego. W tym ujęciu koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego jest rozumiana
jako instrument rozwoju swobody przepływu osób i zgodnie
z preambułą rozporządzenia nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia
2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego4 powinna przyczynić się do podniesienia poziomu życia
tych osób i warunków zatrudnienia (Uścińska 2010b).
Wspólnotowa koordynacja służy realizacji idei europejskiej przestrzeni społecznej w dziedzinie ochrony i zachowania
uprawnień wynikających z krajowych systemów zabezpieczenia społecznego (Uścińska 2010a, s. 2). Koordynacja nie ma na
celu wprowadzenia jednolitego europejskiego systemu zabezpieczenia społecznego, bowiem polega na regulowaniu zależności pomiędzy systemami prawnymi lub różnymi instytucjami
w zakresie niezbędnym dla zachowania odpowiedniego ładu
w ich funkcjonowaniu, jednakże bez dokonywania zmian merytorycznych norm prawnych, systemów lub instytucji jako takich.
Koordynacja daje możliwość współistnienia różnorodnych
systemów zabezpieczenia społecznego, nie ograniczając przy
tym uprawnień pracowników przemieszczających się w obrębie
krajów UE – jest to jeden z podstawowych elementów umożliwiających swobodny przepływ osób w ramach Unii Europejskiej
(Anioł 2003, s. 100).
Koordynacja nie dotyczy jednak dodatkowych programów
(systemów) emerytalnych, z wyjątkiem systemów objętych terminem „ustawodawstwo”5. Dodatkowe systemy emerytalne i rentowe nie są więc objęte koordynacją.
Zasady koordynacji realizujące się w swobodzie przepływu
pracowników dotyczą systemów powszechnych, umożliwiających pracownikowi zachowanie nabytych świadczeń emerytalnych lub rentowych, ale nie mają zastosowania do dodatkowych
systemów, które często oparte są na przepisach bankowych lub
finansowych. W przypadku tych dodatkowych systemów należy
mówić o harmonizacji przepisów prawa funkcjonujących w obrębie Unii Europejskiej (Uścińska 2010b).
Dyrektywa 98/49/WE
Przepisy dotyczące dodatkowych systemów emerytalnych
zostały przyjęte przez Radę w dniu 29 czerwca 1998 r. w Dyrektywie 98/49/WE w sprawie ochrony uprawnień do dodatkowych
świadczeń emerytalnych lub rentowych pracowników i osób
prowadzących działalność na własny rachunek przemieszczających się we Wspólnocie6. W rozumieniu dyrektywy 98/49/WE
dodatkowy system emerytalny oznacza każdy pracowniczy
program emerytalno-rentowy utworzony zgodnie z ustawodawstwem i praktyką krajową lub każde zbiorowe porozumienie
mające na celu zapewnienie dodatkowej emerytury lub renty dla
pracowników lub osób prowadzących działalność na własny rachunek, niezależnie od tego, czy takie systemy są obowiązkowe,
czy dobrowolne. Dyrektywę stosuje się we wszystkich krajach
członkowskich, niezależnie od konstrukcji i charakteru dodatkowego systemu emerytalno-rentowego. Większość dodatkowych
systemów emerytalnych działa jednak na bazie kapitałowej (czyli
składki przyszłych emerytów są inwestowane i pomnażane).
Obok dodatkowych systemów emerytalnych kapitałowych
istnieją również systemy finansowane metodą repartycyjną lub
połączone z metodą pokrycia kapitałowego, a także systemy
rezerw księgowych. Z badań przeprowadzonych przez Komisję
Europejską wynika, że dodatkowe systemy emerytalno-rentowe finansowane na podstawie przyrzeczenia emerytury lub
renty zaspokajanej z księgi rezerw istnieją w prawie połowie
państw członkowskich (Austrii, Belgii, Danii, Niemczech, Portu2
galii, Szwecji, Włoszech, Wielkiej Brytanii i Norwegii). Trzeba również pamiętać, że w krajach UE systemy emerytalne stają się
bardzo złożone. Trudno jest zatem dokonać ich klasyfikacji według taksonomii7 opartej na trzech filarach.
Zakres przedmiotowy niniejszej dyrektywy obejmuje emeryturę, ale także rentę inwalidzką i rodzinną.
Dyrektywa 98/49/WE wyznacza środki w sprawie ochrony
uprawnień do świadczeń emerytalnych lub rentowych pracowników przemieszczających się we Wspólnocie obejmujące:
1) równe traktowanie w zakresie zachowania uprawnień
do świadczeń emerytalnych lub rentowych (art. 4) – oznacza
to, że pracownik, który nabył prawa w dodatkowym systemie
emerytalno-rentowym w danym państwie członkowskim, przemieszczając się do innego państwa członkowskiego prawa te
zachowuje w takim samym zakresie, jak w przypadku pracowników zaprzestających pracy, ale pozostających w tym samym
państwie członkowskim;
2) zagwarantowanie płatności transgranicznych (art. 5)
– świadczenia z dodatkowych systemów emerytalno-rentowych powinny być wypłacane członkom i byłym członkom, jak
również uprawnionym we wszystkich państwach członkowskich bez potrącania podatków i opłat od transakcji, które mogą
mieć zastosowanie;
3) transgraniczne członkostwo pracowników delegowanych (art. 6) – zachowanie członkostwa w dotychczasowym
systemie w okresie delegowania do pracy w innym państwie,
jeżeli delegowanie odbywa się na zasadach ustalonych w rozporządzeniu Rady nr 1408/718. Oznacza to, że należy umożliwić pracodawcy i pracownikowi delegowanemu kontynuowanie
opłacanie składek. Z kolei państwa członkowskie muszą zapewnić, że delegowani pracownicy i ich pracodawcy są wyłączeni
z obowiązku opłacania składek w innym państwie członkowskim (do którego przybyli). Należy dodać, że prawna możliwość
kontynuowania opłacania składek dotyczy głównie systemów
obowiązkowych. Powinny ją także przewidywać systemy dobrowolne;
4) informowanie członków systemu (art. 7) – obowiązek
informowania pracowników o nabytych uprawnieniach i możliwościach wyboru, kiedy udają się do innego państwa członkowskiego (Uścińska 2010b).
Dyrektywa 98/49/WE nie rozwiązuje wielu problemów prawnych dotyczących przede wszystkim przenoszenia uprawnień
w trakcie nabywania z jednego systemu do drugiego w razie
mobilności zawodowej. Stwarza to poważne utrudnienia w swobodnym przepływie pracowników.
Projekt dyrektywy z 2005 r.
Komisja Europejska dążyła jednak do poprawy tej sytuacji
prawnej, negocjując europejskie zbiorowe porozumienie ramowe z partnerami społecznymi. Niestety, nie udało się dojść do
konsensusu. W dniu 20 X 2005 r. Komisja Europejska przedłożyła projekt dyrektywy w sprawie przenoszenia uprawnień
do dodatkowych świadczeń emerytalnych lub rentowych w celu ustalenia minimalnych standardów w zakresie nabywania,
zachowania i możliwości przenoszenia dodatkowych praw
emerytalnych (Uścińska 2010b).
Obserwuje się wzrost znaczenia dodatkowych systemów
emerytalnych w państwach członkowskich. Z drugiej strony
zasady zawarte w tych systemach ograniczają mobilność
wewnętrzną, jak i zewnętrzną pracowników, bowiem dość
często odejście od danego pracodawcy grozi utratą uprawnień
do dodatkowych świadczeń emerytalnych i rentowych. Projekt
dyrektywy zakładał zatem poprawę mobilności pracowników
oraz zwiększenie elastyczności rynków pracy, bowiem niedoskonałość uregulowań prawnych dotyczących dodatkowych
świadczeń emerytalnych i rentowych zmniejsza chęć do zmiany
pracy i zniechęca do przemieszczania się. Wynika to z faktu, że
Polityka Społeczna nr 9/2011
zasady zawarte w dodatkowych świadczeniach emerytalnych
w państwach członkowskich nie dają możliwości przenoszenia
uprawnień do dodatkowych świadczeń emerytalnych lub rentowych w przypadku odejścia od danego pracodawcy, co w rezultacie ogranicza mobilność wewnętrzną i zewnętrzną, a także
stanowi przeszkodę dla swobodnego przepływu pracowników.
Mobilność pracowników zarówno wewnątrz jednego państwa członkowskiego, jak i między państwami członkowskimi
jest istotnym czynnikiem sprawnego funkcjonowania europejskiego rynku pracy oraz stanowi realizację założeń Strategii
Lizbońskiej i innych dokumentów programowych mających na
celu zwiększenie zatrudnienia i wzrost gospodarczy. W związku
z tym należy polepszyć nie tylko mobilność między państwami członkowskimi, ale również mobilność zawodową wewnątrz jednego kraju. Do najważniejszych ograniczeń i przeszkód
w mobilności w kontekście dodatkowych systemów emerytalnych należą: warunki nabycia uprawnień, długi staż zakładowy,
zachowanie nabytych praw po spełnieniu określonych warunków, ograniczenie transferu kapitału czy nabytych uprawnień.
Ograniczenia te uniemożliwiają poprawę sytuacji pracownika na
rynku pracy oraz mają niekorzystny wpływ na systemy zabezpieczenia na starość (Uścińska 2010b).
Projekt dyrektywy z 2007 r.
W 2007 r. Komisja Europejska ponownie zajęła się projektem dyrektywy z 2005 r. w celu usunięcia wielu barier prawnych
i technicznych w przenoszeniu praw emerytalnych, a także
z powodu braku akceptacji projektu z 2005 r. Podkreśla się
jednak, że występuje wiele różnic między systemami zabezpieczenia społecznego a systemami prawnymi, zakładowymi
i indywidualnymi, dlatego trudno szukać wspólnego mianownika dla wszystkich rodzajów systemów dobrowolnych i obowiązkowych. Podobne programy emerytalne objęte są różnymi
przepisami unijnymi, co prowadzi do braku spójności.
Wszystkie te problemy prawne i pozaprawne doprowadziły do powstania kolejnej wersji projektu dyrektywy z 2007 r.
pod zmienionym tytułem „Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poprawy możliwości przenoszenia uprawnień do dodatkowych emerytur lub rent”9. Projekt dotyczył
minimalnych wymogów służących zwiększaniu mobilności
pracowników dzięki łatwiejszemu nabywaniu i zachowywaniu
dodatkowych uprawnień emerytalnych. W preambule zostało
podkreślone, że w celu polepszenia możliwości przenoszenia
uprawnień emerytalnych lub rentowych pracowników przemieszczających się na terytorium Wspólnoty, w obrębie danego państwa członkowskiego należy zharmonizować niektóre
warunki nabywania, zapewnić minimalne wymogi w zakresie
ustalania, nabycia i zachowania uprawnień emerytalnych.
Dodatkowo zawarto postulat mający na celu zbliżenie zasad
w dziedzinie ochrony uprawnień nieaktywnych i przenoszenia
uprawnień nabytych przez odchodzących pracowników w ramach dodatkowych programów emerytalnych związanych ze
stosunkiem pracy. Określono, że niniejsza dyrektywa powinna
mieć zastosowanie do każdego dodatkowego programu emerytalnego utworzonego zgodnie z ustawodawstwem i praktyką
krajową, a więc w szczególności: umowy ubezpieczenia zbiorowego, systemów repartycyjnych uzgodnionych przez jedną lub
więcej branż lub sektorów, systemów kapitałowych lub przyrzeczenia emerytury zaspokajanej z rezerw księgowych, albo
każdych zbiorowych lub innych porównywalnych systemów.
Należy podkreślić, że niniejsza dyrektywa dotyczy wyłącznie
dodatkowych programów emerytalnych związanych ze stosunkiem pracy i opartych na kryterium osiągnięcia wieku emerytalnego lub spełnieniu innych wymogów, zgodnie z zasadami
danego programu lub przepisami prawa krajowego. Omawiany
projekt dyrektywy nie ma zastosowania do indywidualnych systemów emerytalnych, innych niż przyjęte w ramach stosunku
Polityka Społeczna nr 9/2011
pracy oraz do świadczeń inwalidzkich i rent rodzinnych. Ponadto
w rozumieniu tego projektu dodatkowa emerytura nie powinna
stanowić wypłaty jednorazowej będącej dochodem o znacznej
wysokości, związanej ze składkami wpłacanymi w celu nabycia
dożywotniej emerytury, wypłacanej bezpośrednio lub pośrednio
pod koniec kariery zawodowej, finansowanej wyłącznie przez
pracodawcę (KE 2010b, s. 13).
Projekt dyrektywy z 2007 r. obejmował następujący zakres
postanowień (Uścińska 2010b):
1) wszelkie dodatkowe systemy emerytalno-rentowe z wyjątkiem systemów objętych rozporządzeniem 1408/71 (art. 2);
2) dodatkowe emerytury lub renty oraz dodatkowe programy emerytalne (art. 3);
3) warunki nabycia uprawnień (art. 4);
4) ochronę nieaktywnych uprawnień do świadczeń emerytalnych lub rentowych (art. 5);
5) przenoszalność (art. 6) – jeżeli pracownik odchodzący
nie podlega temu samemu dodatkowemu systemowi emerytalno-rentowemu w swojej nowej pracy, można mu przyznać,
na jego wniosek, w nieprzekraczalnym terminie 18 miesięcy po
ustaniu zatrudnienia przeniesienie w ramach jednego państwa
członkowskiego do innego państwa członkowskiego wszystkich jego nabytych uprawnień do świadczeń emerytalnych lub
rentowych. Przeniesienie tych uprawnień nie może być zbyt
kosztowne;
6) zapewnienie informacji wszystkim uczestnikom na temat
uprawnień ustalonych w tej dyrektywie.
Mimo tych usprawnień, projekt dyrektywy nadal nie uzyskał
jednomyślności w Radzie Unii Europejskiej potrzebnej do jego
uchwalenia. Można w podsumowaniu przyjąć, że w projekcie
dyrektywy proponuje się:
1) wzmocnienie zasady nabytych uprawnień lub będących
w trakcie nabywania w dodatkowych systemach emerytalnych
(w mniejszym stopniu przenoszenia uprawnień),
2) złagodzenie warunków wejścia do systemu,
3) wzmocnienie ochrony nabytych praw oraz kapitału po
wyjściu z systemu,
4) modyfikację warunków nabycia uprawnień, ochronę nieaktywnych (nabytych) uprawnień, w tym w szczególności
indeksację kapitału i przenoszalność uprawnień z systemu do
systemu.
Jednak szereg z tych propozycji wymagałoby dalszego
doprecyzowania i uwzględnienia złożonej sytuacji faktycznej
i prawnej w systemach krajowych. Przyszłość tej dyrektywy
zależy w dużym stopniu od wyników konsultacji, analiz i ocen
przeprowadzanych w państwach członkowskich, a zawartych
w Zielonej Księdze 2010.
PRACOWNICZE PROGRAMY EMERYTALNE
W REGULACJACH UE10
Dyrektywa 2003/41/WE
Dyrektywa 2003/41/WE Z 3 czerwca 2003 r. w sprawie
działalności instytucji pracowniczych programów emerytalnych oraz nadzoru nad takimi instytucjami (IORP)11 ustanowiła
podstawowe zasady podejmowania i prowadzenia działalności
przez instytucje pracowniczych programów emerytalnych. Jej
celem jest stworzenie bezpiecznego i zorganizowanego na skalę
europejską rzeczywistego rynku wewnętrznego pracowniczych
programów emerytalnych oraz stworzenie tym instytucjom
możliwości działania ponad granicami państw członkowskich.
W tym celu dyrektywa określiła m.in.:
1) warunki działania, które państwa członkowskie mają obowiązek zagwarantować pracowniczym programom emerytalnym;
2) obowiązki pracowniczych programów emerytalnych, których wykonanie zapewniają państwa członkowskie;
3
3) obowiązki państw członkowskich w zakresie posiadania
niezbędnych uprawnień i środków do nadzoru i kontroli działalności pracowniczych programów emerytalnych;
4) reguły inwestowania aktywów pracowniczych programów emerytalnych;
5) możliwości fakultatywnego powierzania aktywów pracowniczego programu emerytalnego depozytariuszowi, w tym
zagranicznemu;
6) obowiązki państw członkowskich w zakresie zapewnienia warunków prowadzenia działalności międzynarodowej oraz
finansowania transgranicznego, a także środków do ich nadzoru
i kontroli;
7) obowiązki pracowniczych programów emerytalnych
wynikające z działalności międzynarodowej oraz finansowania
transgranicznego, których wykonywanie zapewniają państwa
członkowskie;
8) zasady współpracy między państwami członkowskimi
a Komisją Europejską.
Regulacje zawarte w tej dyrektywie umożliwiają międzynarodową działalność tych instytucji oraz tworzą możliwość do
transgranicznego członkostwa, a także wprowadzają wzajemne uznawanie nadzoru instytucji pracowniczych programów
emerytalnych. Przyczyniło się to do znacznego ułatwienia mobilności transgranicznej w obszarze instytucji pracowniczych
programów emerytalnych. Niewątpliwą zaletą członkostwa
transgranicznego jest to, że pracownik przemieszczający się do
innego państwa członkowskiego w celu podjęcia pracy może
pozostać w tym samym systemie (Uścińska 2010b).
Poza szeregiem udogodnień i postępowych rozwiązań wynikających z owej dyrektywy należy również zauważyć, iż nie jest
to dyrektywa ramowa, co utrudnia dostosowanie przepisów do
zmian rynkowych w krajach UE. Na drodze działalności transgranicznej instytucji pracowniczych programów emerytalnych
stają przede wszystkim różnice w uregulowaniach prawnych,
polegające na np. niejasnej definicji działalności transgranicznej,
braku harmonizacji regulacji ostrożnościowej i kompleksowej
interakcji pomiędzy uregulowaniami UE i prawem krajowym.
Usunięcie tych przeszkód może wymagać przeglądu dyrektywy,
dalszej konwergencji w dziedzinie nadzoru i większej przejrzystości w zakresie różnic pomiędzy poszczególnymi krajami. Należy zająć się także kwestiami dotyczącymi usług powierniczych
oraz zarządzania funduszami emerytalnymi, w tym odpowiednim rozumieniem decyzji inwestycyjnych i nadzorem nad nimi,
wynagrodzeniami, systemami zachęt dla usługodawców oraz
społecznie odpowiedzialnymi inwestycjami.
Ponadto dyrektywa ta dotyczy jedynie funduszy kapitałowych, które mają charakter zakładowy; w jej zakres nie wchodzą wszystkie systemy zakładowe (np. wyklucza się systemy
rezerw księgowych). Potrzeba ochrony dodatkowych emerytur
zakładowych w takich przypadkach staje się jeszcze pilniejsza w obecnej sytuacji, ponieważ w wyniku kryzysu gospodarczego i finansowego wzrośnie liczba niewypłacalnych firm
(Uścińska 2010b).
WPŁYW REGULACJI UE NA POLSKIE PRAWO
Pracownicze programy emerytalne są przedmiotem szczególnego zainteresowania organów Unii Europejskiej. Komisja
Europejska przyjęła jako cel stworzenie prężnie działającego
wewnętrznego rynku pracowniczych programów emerytalnych
oraz umożliwienie tym instytucjom działania ponad granicami
państw członkowskich, aby podwyższyć poziom oszczędności
na cele emerytalne, a tym samym przyczynić się do zwiększenia postępu gospodarczego i społecznego w całej Unii
Europejskiej. Działania te uzasadnione są coraz silniejszą presją
na powszechne systemy zabezpieczenia społecznego, których
realnym uzupełnieniem wydają się być pracownicze programy
emerytalne. Wyrazem takiego kierunku zmian jest rozwój sek-
4
tora pracowniczych programów emerytalnych w celu poprawy
poziomu życia w okresie starości bez podważania znaczenia powszechnych emerytalnych systemów zabezpieczenia społecznego. Taka koncepcja przyczynić się może do lepszej realizacji
europejskiego modelu społecznego. Na takich założeniach została oparta dyrektywa 2003/41/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie działalności instytucji pracowniczych programów emerytalnych oraz nadzoru nad
takimi instytucjami12.
Do polskiego porządku prawnego została już dokonana implementacja tej dyrektywy13. Zmiany ustawy z dnia 28 sierpnia
1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
oraz ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych dotyczące umożliwienia działalności
transgranicznej w zakresie pracowniczych programów emerytalnych zostały wprowadzone na mocy ustawy o zmianie
ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
oraz niektórych innych ustaw z dnia 1 lipca 2005 r.14. Nowelizacja ta w zakresie pracowniczych programów emerytalnych
prowadzonych w formie umowy o wnoszenie przez pracodawcę
składek pracowników do funduszu inwestycyjnego oraz umowy
grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem
ubezpieczeń jako grupowe ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zapewniła transpozycję
przepisów dyrektywy 2003/41 do ustawy o pracowniczych
programach emerytalnych15.
Natomiast w zakresie pracowniczych programów emerytalnych prowadzonych w formie pracowniczych funduszy emerytalnych dokonano zmiany w ustawie o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Do tej ustawy zostały wydane
przepisy wykonawcze16. Umożliwia to pracodawcy prowadzenie
pracowniczego programu emerytalnego w formie zarządzania
zagranicznego, jednakże do tej pory na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie powstał żaden taki program.
Spór Komisji Europejskiej z Polską
o implementację dyrektywy 2003/41/WE
Działania podjęte przez ustawodawcę polskiego w sferze
pracowniczych programów emerytalnych w opinii Komisji Europejskiej okazały się niewystarczające. W dniu 18.10.2006 r.17
Komisja Europejska skierowała pismo, w którym określiła zarzuty
formalne oraz wezwała Rzeczpospolitą Polską do usunięcia naruszenia, polegającego na niewłaściwym i niepełnym wdrożeniu
dyrektywy (naruszenie nr 2006/2355). Zdaniem Komisji wyrażonym w tym dokumencie, Rzeczpospolita Polska notyfikowała
szereg środków legislacyjnych służących transpozycji dyrektywy
2003/41/WE, ale nie nastąpiła ona w pełni. Wskazała, że pracownicze programy emerytalne są w Polsce zarządzane przez
zakłady ubezpieczeń, które posiadają zezwolenie na prowadzenie
działalności na podstawie przepisów krajowych transponujących
dyrektywę 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
5 listopada 2002 r. dotyczącą ubezpieczenia na życie. W opinii
Komisji Europejskiej nie określono więc w prawie polskim ram
tworzenia instytucji pracowniczych programów emerytalnych
w rozumieniu dyrektywy 2003/41/WE18.
W dniu 14 grudnia 2006 r. minister pracy i polityki społecznej w imieniu rządu Rzeczypospolitej Polskiej odpowiedział
na zarzuty formalne, uzasadniając, że dokonana została pełna
implementacja przepisów dyrektywy 2003/41/WE do polskiego
systemu prawnego oraz jej notyfikacja, a pracownicze programy emerytalne zostały wskazane jako „instytucje” w rozumieniu
przepisów dyrektywy 2003/41/WE.
Ponadto, uzasadniając przyjęty sposób implementacji przepisów dyrektywy 2003/41/WE, zwrócono uwagę, że dla wyjaśnienia kwestii implementacji przepisów tej dyrektywy kluczowe
jest podkreślenie faktu, że wybór konstrukcji systemu pracowniczych programów emerytalnych, jako systemów zdefiniowanej
Polityka Społeczna nr 9/2011
składki albo zdefiniowanego świadczenia, jej wewnętrzną sprawą państwa członkowskiego, na co wskazują przepisy samej
dyrektywy 2003/41/WE. Zgodnie bowiem z art. 20 ust. 1 dyrektywy 2003/41/WE państwa członkowskie, bez uszczerbku dla
krajowego prawa socjalnego i prawa pracy w sprawie organizacji
programów emerytalnych, włączając obowiązkowe członkostwo
i rezultaty układów zbiorowych, zezwalają przedsiębiorstwom
znajdującym się na ich terytorium na finansowanie instytucji pracowniczych programów emerytalnych uprawnionym w innych
państwach członkowskich.
Zezwalają one również uprawnionym na ich terytorium instytucjom pracowniczych programów emerytalnych na akceptowanie finansowania przez przedsiębiorstwa znajdujące się na
terytorium innych państw członkowskich. Stwierdzono również,
że funkcjonujące w danym państwie instytucje pracowniczych
programów emerytalnych mogą być wyłącznie instytucjami
zdefiniowanej składki albo instytucjami zdefiniowanego świadczenia. Nie można bowiem wymagać wprowadzenia zarówno
składki, jak i planów zdefiniowanego świadczenia, które mogłyby być sponsorowane przez zarówno krajowe, jak i zagraniczne instytucje finansujące, a jednocześnie przestrzegać zasady
zwartej w art. 20 ust. 1 dyrektywy 2003/41/WE, zgodnie z którą
przepisy tej dyrektywy realizowane mają być „bez uszczerbku
dla krajowego prawa socjalnego i prawa pracy w sprawie organizacji pracowniczych programów emerytalnych”.
Opinia Komisji Europejskiej w związku z tą sprawą została
przedstawiona w dniu 15 maja 2009 r. Komisja uznała za
racjonalne argumenty przedstawione w odpowiedzi przez Polskę, stwierdzając, że zakres dyrektywy IORP w żaden sposób
nie narzuca państwom członkowskim, na jaki rodzaj programu
emerytalnego muszą one zezwolić w ustawodawstwie krajowym. Jednocześnie Komisja Europejska przedstawiła nowy zarzut dotyczący zapewnienia ustanowienia ram prawnych, które
zezwalają znajdującym się na terytorium państw członkowskich
instytucjom pracowniczych programów emerytalnych na finansowanie ze strony przedsiębiorstwa z państwa, w którym
dopuszcza się inny rodzaj programu. Stało się to podstawą do
sformułowania ponownego zarzutu braku pełnej i właściwej
transpozycji dyrektywy 2003/41/WE.
Należy podkreślić, że powyższy zarzut został sformułowany dopiero w treści uzasadnionej opinii, a wcześniejsza
korespondencja jego nie dotyczyła. Ponadto treść zarzutu nie
rozstrzyga kwestii, czy przyjęcie sponsorowania ma dotyczyć
jedynie zagranicznych pracodawców organizujących programy
emerytalne na zasadach obowiązujących w krajowym porządku prawnym, czy także tych, w przypadku których prowadzone programy działają na zasadach innych niż obowiązujące
w danym państwie członkowskim (w szczególności na podstawie systemu zdefiniowanego świadczenia). Dylematem wynikającym z treści sporu jest rozstrzygnięcie, czy zarzut sformułowany w treści uzasadnionej opinii nie jest naruszeniem prawa
państwa członkowskiego do kształtowania swojego prawa
zabezpieczenia społecznego zgodnie z przepisem art. 20 ust. 1
dyrektywy 2003/41/WE19.
W związku z takim obrotem sprawy polski rząd podjął działania mające na celu doprecyzowanie istniejących w polskim porządku prawnym przepisów w zakresie transgranicznego sponsorowania instytucji pracowniczych programów emerytalnych.
Polegały one na uregulowaniu kwestii możliwości przyjmowania
przez pracownicze programy emerytalne sponsorowania ze
strony zagranicznych pracodawców prowadzących takie programy, opierając się na systemie zdefiniowanego świadczenia.
Jednocześnie rząd wyraził wolę zakończenia prac legislacyjnych
w najbliższym możliwym terminie oraz zwrócił się z prośbą do
Komisji Europejskiej o wstrzymanie dalszych działań podejmowanych w trybie art. 226 TWE do chwili wdrożenia w życie tych
zmian, a następnie zaprzestanie postępowania.
Obecnie trwają prace nad projektem ustawy implementującej wyżej opisane rozwiązania, która umożliwi przyjmowanie
Polityka Społeczna nr 9/2011
przez pracownicze fundusze emerytalne składek opłacanych
przez zagranicznych pracodawców będących założycielami lub
akcjonariuszami pracowniczych towarzystw emerytalnych prowadzących programy na podstawie systemu zdefiniowanego
świadczenia albo hybrydowego i przekazywania ich na pokrycie
w całości lub w części ryzyk o charakterze ubezpieczeniowym
na podstawie umowy z zakładem ubezpieczeń20.
W dniu 18 marca 2010 r. Komisja Europejska poinformowała o złożeniu przeciwko Polsce skargi do Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości z powodu niewdrożenia przepisów
dotyczących funduszy emerytalnych zawartych w dyrektywie
IORP. Biorąc pod uwagę, iż dyrektywa 2003/41/WE nie zawiera żadnych przepisów dopuszczających odstępstwo lub
odpowiednich okresów przejściowych w zakresie transpozycji
do prawa krajowego, wszystkie państwa członkowskie muszą
dokonać jej pełnej transpozycji. Termin transpozycji upłynął
23 września 2005 r. – wyjaśniła Komisja Europejska21.
Założenia projektu ustawy z 15 czerwca 2010 r.
W założeniach projektu z dnia 15 czerwca 2010 r. ustawy
zmieniającej ustawę o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych w zakresie implementacji przepisów dyrektywy
2003/41/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 czerwca
2003 r. w sprawie działalności instytucji pracowniczych programów emerytalnych oraz nadzoru nad takimi instytucjami
określono zakres podmiotowy i przedmiotowy zmian. Podmiotami objętymi przepisami projektowanej ustawy są pracodawcy
i pracownicze fundusze emerytalne oraz zarządzające nimi pracownicze towarzystwa emerytalne. Projektowana ustawa określi zgodnie z dyrektywą IORP warunki zarządzania składkami
wnoszonymi do pracowniczych funduszy emerytalnych przez
pracodawców mających swoją siedzibę w innym niż Polska
państwie członkowskim Unii Europejskiej, w których świadczenie z pracowniczego programu emerytalnego jest gwarantowane
przez tego pracodawcę (tj. zagraniczne pracownicze programy
emerytalne zorganizowane w ramach systemu zdefiniowanego
świadczenia albo hybrydowego łączącego element kapitałowy
z ubezpieczeniowym).
Projektowana ustawa rozszerzy formalnie zakres przedmiotowy działania pracowniczych towarzystw emerytalnych i pracowniczych funduszy emerytalnych poprzez określenie ram
prawnych umożliwiających pracodawcy zagranicznemu, zgodnie z formą pracowniczego programu emerytalnego dopuszczoną przez prawo kraju pochodzenia, który jest założycielem lub
akcjonariuszem pracowniczego towarzystwa emerytalnego, na
opłacanie składek za pracowników zagranicznych do pracowniczego fundusz emerytalnego na pokrycie w całości (w ramach
systemu zdefiniowanego świadczenia, tj. ubezpieczeniowego)
albo w części (w ramach systemu hybrydowego, tj kapitałowego z elementem ubezpieczeniowym) ryzyk o charakterze
ubezpieczeniowym na podstawie umowy z zakładem ubezpieczeń na życie.
Szczegółowe przedstawienie tego projektu wymaga odrębnego opracowania. Zresztą czeka on na rozpatrzenie przez
Sejm. Trzeba jednak zaznaczyć, że zakres tej nowelizacji jest
szeroki i dotyczy wielu zagadnień definicyjnych związanych
z funkcjonowaniem PPE oraz merytorycznych (zmiana przepisów związanych z opłacaniem składek do PPE przez pracodawcę zagranicznego, zmiany w zakresie prowadzenia nadzoru
nad instytucjami PPE w przypadku działalności transgranicznej,
odrębny charakter składki opłaconej przez pracodawcę zagranicznego, zakład ubezpieczenia na życie jako instytucja zarządzająca składkami pracowników zagranicznych, obowiązek
informowania członków o warunkach programu emerytalnego
i inne). W konsekwencji okazuje się bowiem, że dostosowanie
prawa krajowego do wymagań dyrektywy IORP jest złożonym
i trudnym działaniem, niekoniecznie usprawniającym funkcjonowanie pracowniczych programów emerytalnych.
5
KONSEKWENCJE IMPLEMENTACJI PRZEPISÓW
DYREKTYWY 2003/41/WE W ASPEKCIE WYROKÓW ETS
Problemy dostosowania dyrektywy IORP w ustawodawstwach krajowych były przedmiotem skargi Komisji Europejskiej do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Zresztą ETS
wydał postanowienie o wykreśleniu niektórych spraw w związku
z dostosowaniem regulacji krajowych do tej dyrektywy (sprawa
C-367/06, C-530/06).
W kontekście obowiązku implementacji przepisów dyrektywy IORP, który dotyczy wszystkich państw członkowskich
Unii Europejskiej, warto przedstawić wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-343/08 mającej za przedmiot skargę Komisji Europejskiej przeciwko Republice Czeskiej
o niedokonanie transpozycji przepisów dyrektywy 2003/41/WE.
Sprawa ta ma nieco inny charakter niż zarzuty kierowane przeciwko Polsce, jednak – jak się wydaje – w tym przypadku
państwo członkowskie zostało postawione przed koniecznością
reformy całego systemu zabezpieczenia emerytalnego.
System emerytalny Republiki Czeskiej składa się z dwóch
poziomów, które stanowią odpowiednio filar pierwszy i trzeci
systemów emerytalnych. Tzw. pierwszy filar jest powszechny
i obowiązkowy, natomiast trzeci obejmuje indywidualne umowy ubezpieczenia emerytalnego zawarte dobrowolnie przez
uczestników z funduszami emerytalnymi. Uczestnictwo w tych
funduszach nie jest związane z zatrudnieniem, pracodawcą ani
prowadzeniem własnej działalności. W czeskim systemie emerytalnym nie występują regulacje, które wiązałyby się ze stosunkiem pracy w ramach pracowniczych programów emerytalnych
i stanowiłyby dodatkowe źródło przyszłej emerytury22.
Komisja Europejska – podobnie jak w przypadku Polski
– zarzuciła Republice Czeskiej częściowy brak transpozycji
przepisów dyrektywy IORP. Czechy transponowały przepisy dyrektywy 2003/41/WE do swojego porządku prawnego w ustawie
nr 340/2006, które dotyczą transgranicznego świadczenia usług
w zakresie pracowniczych programów emerytalnych przez instytucje mające siedzibę w innych państwach członkowskich,
jednak w ocenie Komisji Europejskiej w sposób tylko częściowy.
Ponieważ instytucje PPE podlegające zakresowi stosowania dyrektywy 2003/41/WE nie mają siedziby na terytorium Republiki
Czeskiej, ustawa nr 340/2006 ogranicza się do transponowania
przepisów tej dyrektywy mających na celu umożliwienie prowadzenia przez instytucje PPE, mających siedzibę w innych
państwach członkowskich, działalności transgranicznej za pośrednictwem świadczenia usług przeznaczonych dla terytorium
Republiki Czeskiej i w ten sposób przedsiębiorstwom mającym
siedzibę na jej terytorium pozwala na uiszczanie składek na
programy emerytalne oferowane przez te instytucje. Zatem
w ocenie Republiki Czeskiej nie jest ona zobowiązana do dokonania transpozycji przepisów dyrektywy 2003/41/WE w pełni,
ponieważ wymusiłoby to konieczność zmiany całego systemu
zabezpieczenia emerytalnego. Odpowiedź ta nie zadowoliła
Komisji Europejskiej, dlatego postanowiła ona wnieść skargę do
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości23.
Wyrok Trybunału potwierdził, że Republika Czeska uchybiła zobowiązaniom transpozycji przepisów owej dyrektywy.
W uzasadnieniu Trybunał orzekł, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału brak w danym państwie członkowskim
określonej działalności, o której mowa w dyrektywie, nie może
zwolnić tego państwa z obowiązku przyjęcia przepisów ustawowych lub wykonawczych w celu zapewnienia odpowiedniej
transpozycji ogółu przepisów tej dyrektywy. Ponadto konieczne
jest, aby na zasadzie pewności prawa, jak i konieczności zagwarantowania pełnego stosowania dyrektywy pod względem
prawnym, a nie tylko faktycznym, państwa członkowskie przyswoiły postanowienia dyrektywy w jasnych, dokładnych i przejrzystych ramach prawnych w określonej dziedzinie, której owa
dyrektywa dotyczy. Trybunał podkreślił także, że każde ustawodawstwo krajowe może zostać zmienione. W Republice Czeskiej
6
podejmowano już próby wprowadzenia do krajowego systemu emerytalnego drugiego filara przed przyjęciem dyrektywy
2003/41/WE, jednakże – dodaje Trybunał – obowiązek transpozycji przepisów dyrektywy nie narusza kompetencji Republiki
Czeskiej do organizacji krajowego systemu emerytalnego i nie
zobowiązuje jej do tego24.
Należy podkreślić, że w swoim orzeczeniu Trybunał nie zobowiązuje Republiki Czeskiej do zmiany kształtu systemu emerytalnego i wprowadzenia drugiego filaru, jedynie stwierdza, że
państwo to uchybiło zobowiązaniom transpozycji dyrektywy
IORP. Sposób, w jaki Republika Czeska dokona implementacji
przepisów niniejszej dyrektywy zależy wyłącznie od jej decyzji
(Škorpik 2010).
Wprowadzenie reformy systemu emerytalnego w Republice
Czeskiej planowane jest na dzień 1 stycznia 2013 r. i będzie
wiązało się z przyjęciem nowych rozwiązań (utworzeniem drugiego filaru?) w ramach systemu emerytalnego. Składka przekazywana do drugiego filaru będzie składać się z dwóch części:
pierwsza stanowić będzie 3% z 28% składki na ubezpieczenie
emerytalne, zaś drugą część składki w wysokości 2% podstawy
wymiaru wynagrodzenia odprowadzać będą sami pracownicy
w ramach dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego, którym
będą zarządzać zakłady emerytalne (Jirák 2011).
Jak podkreśla się w literaturze, reforma systemu emerytalnego w Czechach jest konieczna ze względu na postępującą
nieefektywność jego publicznej części, a także na niekorzystne
prognozy demograficzne oraz konieczność harmonizacji ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym (Ottawa 2011).
Zmiany systemu emerytalnego określają konstrukcję prawną
instytucji o charakterze zakładowych systemów emerytalnych.
Kontynuacją sprawy Republiki Czeskiej jest skarga wniesiona w dniu 19 maja 2011 r. przez Komisję Europejską przeciwko temu państwu. KE stwierdza, że nie ustanowiono przepisów
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych
w celu zastosowania odpowiednich postanowień dyrektywy
2003/41/WE, a tym samym Republika Czeska nie wykonała
wyroku w sprawie C-343/08 i uchybiła zobowiązaniom, jakie
na niej ciążą na mocy art. 260 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej. KE wnosi zatem do Trybunału o zasądzenie zapłaty
okresowej kary pieniężnej i ryczałtu w wysokości wskazanej
w skardze25.
PODSUMOWANIE
Regulacje unijne dotyczące dodatkowych systemów emerytalnych powinny być z dużą ostrożnością brane pod uwagę przy
ocenie stosowania polskich rozwiązań, a także ich modyfikacji.
Należy aktywnie włączyć się w proces zmiany ustawodawstwa
unijnego, jest bowiem wiele możliwości dających taką szansę
(np. udział w konsultowaniu (KE 2010b), w platformach badawczych projektów naukowych realizowanych przez różne ośrodki
europejskie, praca ekspercka na rzecz Komisji Europejskiej
i inne). Punktem odniesienia tych prac może być projekt dyrektywy z 2007 r. w sprawie poprawy możliwości przenoszenia uprawnień do dodatkowych emerytur lub rent. Wymaga on
zresztą daleko idących modyfikacji i uzupełnień oraz innych działań. Przede wszystkim musi on służyć zwiększaniu mobilności
pracowników i obywateli UE oraz polepszeniu możliwości przenoszenia uprawnień emerytalnych i innych będących w trakcie
nabywania i nabytych. Musi być instrumentem prawnym realizującym uprawnienia socjalne obywateli UE korzystających z prawa
do przemieszczania się w UE. W obecnym stanie posiada szereg
ułomności merytorycznych i formalnoprawnych.
Przedstawione w artykule problemy w funkcjonowaniu pracowniczych programów emerytalnych w ramach tzw. trzeciego
filara polskiego systemu emerytalnego wymagają pogłębionej
refleksji. Implementacja przepisów dyrektywy 2003/41/WE, których żąda Komisja Europejska w zakresie przyjmowania przez
pracownicze fundusze emerytalne składek opłacanych przez
Polityka Społeczna nr 9/2011
zagranicznych pracodawców będących założycielami lub akcjonariuszami pracowniczych towarzystw emerytalnych, prowadzących programy na podstawie systemu zdefiniowanego świadczenia albo hybrydowego i przekazywania ich na pokrycie w całości
lub w części ryzyk o charakterze ubezpieczeniowym na podstawie umowy z zakładem Ubezpieczeń, może oznaczać w dalszej
perspektywie rewolucję w reformowaniu całego systemu zabezpieczenia emerytalnego w Polsce. Teoretycznie zmiany mogą
dotyczyć przejścia od obecnego systemu zdefiniowanej składki
do systemu zdefiniowanego świadczenia, w którym przyszły
emeryt będzie znał wysokość otrzymywanej emerytury. Realizacja tego scenariusza może okazać się czasochłonna i na pewno
nie będzie łatwym zadaniem. Być może niekoniecznym!
Należy oczekiwać, że właściwy proces zostanie przeprowadzony w Polsce. Zarówno zasada pewności prawa, jak i konieczność zagwarantowania pełnego stosowania dyrektywy
pod względem prawnym, a nie tylko faktycznym wymaga, aby
państwa członkowskie przyswoiły postanowienia dyrektywy
w jasnych i precyzyjnych normach prawnych w danej dziedzinie.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Takiej analizy w polskiej literaturze nie ma.
DzU L 2004 z 26.07.2006 r., s. 27.
DzU L 2009 z 25.07.1998 r., s. 46–49.
DzU L 200 z 7.06.2004 r.
Termin ten jest zdefiniowany w art. 1 lit. j Rozporządzenia 1408/71
z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin
przemieszczających się we Wspólnocie (DzU L 149 z 5.07.1971 r.).
Koordynacja nie dotyczy także systemów będących przedmiotem
oświadczenia w tej kwestii ze strony państwa członkowskiego na
mocy tego artykułu. W rozporządzeniu 883/2004 art. 1 lit. l określone ustawodawstwo oznacza w odniesieniu do każdego państwa
członkowskiego przepisy ustawowe, wykonawcze i inne oraz obowiązujące środki wykonawcze odnoszące się do działów systemów
zabezpieczenia społecznego objętych art. 3 ust. 1. Określenie to nie
dotyczy systemów będących przedmiotem oświadczenia.
DzU L 209 z 25.07.1998 r., s. 46–49.
Taksonomia – miary pomiaru, oceny, wspólnych kryteriów, np. ustalonych w Zielonej Księdze (1999, 2010a, 2010b).
Od 1 maja 2010 r. rozporządzenie nr 883/2004.
Proposal for a Directive of the European Parliament and the Council
on improving the portability of supplementary pension rights (wersja
ostateczna 2005/0214(COD)).
Pracownicze programy emerytalne mieszczą się w pojęciu dodatkowych systemów emerytalnych. Omówione w tej części regulacje
można ująć jako lex specialis ich dotyczące.
DzU L 235 z 23.09.2003 r., s. 10–21.
Założenia projektu ustawy zmieniającej ustawę o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych w zakresie implementacji przepisów Dyrektywy 2003/41/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
3 czerwca 2003 r. w sprawie działalności instytucji pracowniczych
programów emerytalnych oraz nadzoru nad takimi instytucjami (projekt z 15 czerwca 2010 r.) przygotowanego przez Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej; dostępny na stronie http://www.mpips.gov.pl/
bip, s. 4 [dostęp 15.07.2011].
Termin transpozycji przepisów tej dyrektywy był wyznaczony do dnia
23 września 2005 r. z ustalonymi wyjątkami do 23 września 2010 r.
DzU 2005 nr 143, poz. 1202.
Założenia projektu ustawy…, op. cit.
Ibidem.
Znak SG-Greffe(2006)D/206154
Założenia projektu ustawy…, op. cit.
Ibidem.
Ibidem.
KE żąda zmian w polskim systemie emerytalnym i skarży nas do
Trybunału, „Gazeta Prawna” z 22.03.2010 r.; dostępny na stronie:
22
23
24
25
http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/407866.ke_zada_zmian_w_
polskim_systemie_emerytalnym_i_skarzy_nas_do_trybunalu.html
[dostęp 1.03.2010].
Czech Republic compiled by Allianz Global Investors, http://www.pe
nsionfundsonline.co.uk/countryprofiles/czechrepublic.aspx
Wyrok Trybunału C-343/08.
Ibidem.
W skardze wskazano: (1) okresową karę pieniężną w wysokości
22 364,16 euro za każdy dzień zwłoki w wykonaniu wyroku w sprawie C-343/08; (2) ryczałt w wysokości 5644,80 euro za każdy dzień
zwłoki w wykonywaniu wyroku w sprawie C343/08, licząc od dnia
ogłoszenia wyroku w dniu 14.01.2010 r.
LITERATURA
Anioł W. (2003), Europejska polityka społeczna. Implikacje dla Polski,
Warszawa: IPS UW.
Jirák P., Pension System Reform in the Czech Republic, tłumaczenie
własne, http://www.pensionfundsonline.co.uk//downloads/research/
news/RT_1_Jirak.pdf [dostęp 22.04.2011].
Komisja Europejska (1999), Zielona księga, Bruksela.
Komisja Europejska (2010a), Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu
społecznemu, KOM (2010), wersja ostateczna, 3 marca, Bruksela.
Komisja Europejska (2010b), Zielona księga na rzecz adekwatnych,
stabilnych i bezpiecznych systemów emerytalnych w Europie, KOM
(2010), B65 wersja ostateczna, 7 lipca, Bruksela.
OECD (2009), Pension Market in Focus, październik.
Ottawa B., Second pillar propos al put Czech pension system on sound
footing – IMF, http://www.ipe.com/news/second-pilar-proposal-putczech-pension-system-on-sound-footing-imf_40158.php?s=czech%20republic [dostęp 22.04.2011].
Porównanie systemów dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego
w Polsce oraz w wybranych krajach Unii Europejskiej (2010), Raport, PriceWater House Coopers.
Sierocka I. (2010), Pracownicze programy emerytalne, Białystok: Temida 2.
Škorpik J. (2020), 2nd pillar pay out phase-Czech experience, ISSA
European Network Technical Seminar on funded pensions: reforms
and payout administration, Poland, Warsaw, 14–15 October.
Uścińska G. (2001), Pracownicze programy emerytalne a regulacje
w Unii Europejskiej, w: B.N. Ćwiertniak, Prawo pracy, zabezpieczenie społeczne (z aktualnych zagadnień), Opole: WZSiA.
Uścińska G. (2010a), Nowe regulacje w zakresie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
nr 10.
Uścińska G. (2010b), Dodatkowe zabezpieczenie dochodów na starość
w regulacjach europejskich, referat wygłoszony na konferencji
pt. „Pracownicze programy emerytalne. Dodatkowa emerytura od
odpowiedzialnego pracodawcy”, zorganizowanej 26.10.2010 r.
przez Stowarzyszenie na rzecz Bezpieczeństwa Finansowego Obywateli RP.
AKTY PRAWNE
Dyrektywa PE i Rady 98//49/WE z 29 czerwca 1998 r. w sprawie ochrony uprawnień do dodatkowych świadczeń emerytalnych lub rentowych pracowników i osób prowadzących działalność na własny
rachunek przemieszczających się we Wspólnocie (DzUrz UE L 209
z 25 lipca 1998 r.).
Dyrektywa PE i Rady 41/2003 WE z 3 czerwca 2003 r. w sprawie działalności instytucji pracowniczych programów emerytalnych oraz nadzoru nad takimi instytucjami (DzUrz UE z 2003 r., nr 235, poz. 10).
Dyrektywa PE i Rady 54/2006 WE z 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania
kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (DzUrz UE
z 2003 r., nr 235, poz. 10).
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (DzU nr 116, poz. 1207 ze zm.).
SUMMARY
The present article investigates the evolution and current legal framework of the EU regulations in the area
of supplementary old-age pension schemes with a focus on the occupational old-age pension systems. On the
one hand, the impact of the changes occuring in the national legislations of the EU Member States on those
regulations is examined, on the other hand, conversely, the modifications made in national law with a view
of implementing the EU regulations is discussed. This implementation, in fact, poses a number of difficulties.
Some of them are subject to European Court of Justice case-law.
Polityka Społeczna nr 9/2011
7