BIULETYN STREFOWY 01 / 2011Pr - Kostrzyńsko

BIULETYN STREFOWY 01 / 2011Pr
przygotowywane przez Komarnicka Korpalski Kancelaria Prawna (www.law24.pl) we współpracy z Kostrzyńsko-Słubicką Specjalną Strefą Ekonomiczną
Przedawnienie roszczenia o zwrot
świadczenia w razie nieważności umowy
Pojęcie "prowadzenie działalności gospodarczej"
jest pojęciem węższym (używanym m.in. w ww.
art. 118 Kc.). Działalność gospodarcza obejmuje
czynności zmierzające do osiągnięcia celów
przedsiębiorstwa. Natomiast pojęcie
"prowadzenia przedsiębiorstwa" zawiera też
m.in. czynności nie pozostające w związku z
prowadzoną działalnością gospodarczą, nie
polegające na uczestnictwie w obrocie
gospodarczym, nie prowadzące do wytwarzania
dóbr materialnych, a także nie przynoszące
żadnego zysku. Nie wskazują zatem cech
pozostających w związku z prowadzeniem
działalności gospodarczej.
Istnieje więc grupa czynności, które związane są
z prowadzeniem przedsiębiorstwa ale nie są
związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej.
Jak natomiast zakwalifikować roszczenie o zwrot
świadczenia w następstwie ustalenia
nieważności umowy między przedsiębiorcami?
Czy jest ono związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej? A może tylko z
prowadzeniem przedsiębiorstwa?
W razie stwierdzenia nieważności umowy
handlowej, wszelkie świadczenia spełnione na
jej podstawie stają się nienależne. Nienależne
świadczenie to jeden z przypadków
bezpodstawnego wzbogacenia. Mogłoby się
wydawać, że zasady przedawnienia roszczeń z
bezpodstawnego wzbogacenia nie budzą
żadnych wątpliwości a regulujący tę materię art.
118 K.c. jasno przewiduje 3-letni termin
przedawnienia dla roszczeń między
przedsiębiorcami.
Kwestia ta jest jednak bardziej złożona. Jak
wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, w
przypadku niektórych roszczeń, a do takich
należą roszczenia związane z nieważnością
umowy, stosuje się 10-letni termin
przedawnienia, przewidziany dla obrotu
powszechnego.
Trzyletni termin przedawnienia –
"roszczenia związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej"
Umowa nieważna i co dalej?
Art. 118 K.c. wskazuje przesłanki przyjęcia 3letniego terminu przedawnienia. Podstawową
przesłanką jest bezpośredni związek roszczenia z
prowadzeniem działalności gospodarczej.
Przesłanką pośrednio wynikającą z tego przepisu
są natomiast równe, partnerskie stosunki między
stronami, typowe dla obrotu gospodarczego.
Z prowadzeniem działalności gospodarczej mogą
być związane nie tylko roszczenia kontraktowe,
ale również roszczenia z: czynów
niedozwolonych oraz bezpodstawnego
wzbogacenia, pod warunkiem że pozostają w
bezpośrednim związku z umowami zawieranymi
w ramach działalności przedsiębiorcy.
Otóż świadczenie z zawartej przez
przedsiębiorców umowy, która następnie została
uznana za nieważną, zwykle nie jest nawet
związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Takie świadczenie pozostaje tylko w związku ze
stwierdzeniem nieważności danej umowy.
Obowiązek jego spełnienia jest jedynie
bezpośrednim następstwem zastosowania
sankcji nieważności. Sankcja ta jest z kolei
konsekwencją stwierdzenia przez sąd
nieważności umowy. Następuje to więc bez
względu na związek z działalnością gospodarczą
lub przedsiębiorstwem którejkolwiek ze stron
umowy.
Należy tu jednak poczynić następujące
zastrzeżenie:
ostateczna kwalifikacja roszczenia o zwrot
świadczeń spełnionych z tytułu nieważnej
umowy jest możliwa na podstawie sposobu
(celu) wydatkowania odzyskanych pieniędzy.
Mianowicie, jeżeli przedsiębiorca odzyskane
pieniądze przeznacza na prowadzenie
działalności gospodarczej, to roszczenie o zwrot
jest jednak związane z działalnością
gospodarczą.
Dziesięcioletni termin przedawnienia –
"roszczenia nie związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej"
Skoro z art. 118 Kc. wynika, że wszelkie inne
roszczenia (niż "związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej") podlegają 10letniemu terminowi przedawnienia, to konieczne
jest rozróżnienie pojęć: „prowadzenie
działalności gospodarczej” oraz „prowadzenie
przedsiębiorstwa”.
1
BIULETYN STREFOWY 01 / 2011Pr
przygotowywane przez Komarnicka Korpalski Kancelaria Prawna (www.law24.pl) we współpracy z Kostrzyńsko-Słubicką Specjalną Strefą Ekonomiczną
AmC 426/09). Wpłacone przez przedsiębiorcę
raty kredytu w części obejmującej kwotę główną
kredytu są należne bankowi ale według kursu
użytego dla przeliczenia EUR na PLN do
"pierwotnej" wypłaty kredytu przedsiębiorcy.
Przedsiębiorca oddaje bankowi pieniądze ale
według "pierwotnie" użytego przez bank kursu
sprzedaży. Natomiast wpłaty w części
obejmującej koszty kredytu, tak samo jak w
przykładzie 1, nie są należne bankowi.
Przedsiębiorcy przysługuje więc roszczenie o
zwrot różnicy kursowej oraz odsetek,
przedawniające się po 10 latach.
Natomiast, jeżeli przedsiębiorca odzyskane
pieniądze przeznacza nie na prowadzenie
działalności gospodarczej, a np. na kapitał
zapasowy czy fundusz remontowy, to
dochodzone roszczenie nie jest już związane z
prowadzeniem działalności gospodarczej. Takie
roszczenie pozostaje wówczas jedynie w związku
z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Jeżeli natomiast, odzyskane pieniądze są
przeznaczane na konsumpcję, to nie pozostają
one w związku ani z prowadzeniem działalności
gospodarczej, ani nawet - z prowadzeniem
przedsiębiorstwa.
W efekcie roszczenie o zwrot świadczenia w
wyniku stwierdzenia nieważności umowy
przedawnia się po 10 latach.
Podsumowanie
Powyższe wywody oparte są m.in. na analizie
orzecznictwa Sądu Najwyższego (III CZP 12/98;
I CSK 155/08;; V CSK 33/ 09, III CZP 44/10).
Orzecznictwo to nie jest jednolite i może
niekiedy prowadzić do sprzecznych wniosków. W
związku z tym, przedstawione wywody nie
powinny służyć jako element strategicznego
planowania biznesowego. Mogą natomiast
stanowić inspirację dla rozwiązań w sytuacjach
nadzwyczajnych, nieprzewidzianych czy
konfliktowych. Do takich bowiem należą
przypadki ustalenia nieważności umowy.
Przykład 1
Przedsiębiorca zawarł z bankiem umowę kredytu
na sfinansowanie zakupu nieruchomości.
Umowa sprzedaży nieruchomości okazała
się nieważna z uwagi na nieprecyzyjnie
sformułowane postanowienia o cenie. W
efekcie, umowa kredytu również okazała
się nieważna. Cel kredytu jest istotnym (w
odróżnieniu od pożyczki) elementem umowy.
Istotny element umowy, to element bez którego
umowa nie może być ważnie zawarta.. Tak więc,
umowa kredytu, w której celu nie określono lub
cel określono ale okazał się on nieaktualny, jest
nieważna. Wpłacone przez przedsiębiorcę raty
kredytu w części obejmującej kwotę główną
kredytu są należne bankowi (przedsiębiorca
dostał te pieniądze od banku i je oddaje jako
bezpodstawnie wzbogacony) a w części
obejmującej koszty kredytu – nie są należne
bankowi (przedsiębiorca nie dostał ich od banku
a podstawa ich naliczania – umowa kredytu –
jest nieważna). Przedsiębiorcy przysługuje więc
roszczenie o zwrot odsetek. Roszczenie to
przedawnia się w ciągu 10 lat od dnia każdej
faktycznej wpłaty.
Mariusz Korpalski
radca prawny
Magdalena Sturzbecher
prawnik
Przykład 2
Przedsiębiorca zawarł z bankiem umowę kredytu
inwestycyjnego w EUR. Umowa kredytu
okazała się nieważna z uwagi na
dowolność banku w ustalaniu spreadów
walutowych (jak np. w wyroku SOKiK XVII
2
BIULETYN STREFOWY 01 / 2011Pr
przygotowywane przez Komarnicka Korpalski Kancelaria Prawna (www.law24.pl) we współpracy z Kostrzyńsko-Słubicką Specjalną Strefą Ekonomiczną
Disclaimer:
Zastrzega się, iż powyższe informacje nie mają charakteru porad prawnych. Wyłączona jest jakakolwiek
odpowiedzialność cywilnoprawna za treść informacji.
Dalsze informacje:
Jeżeli mieliby Państwo pytania do powyższych tekstów do Państwa dyspozycji pozostają:
Komarnicka Korpalski
Kancelaria Prawna sp. j.
ul. Śląska 20
60-614 Poznań
Tel.: +48 61 843 40 30
Fax: +48 61 843 40 29
email: [email protected]
www.law24.pl
Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna
Strefa Ekonomiczna S.A.
ul. Orła Białego 22
66-470 Kostrzyn nad Odrą
Tel.: +48 95 721 98 00
Fax: +48 95 752 41 67
email: [email protected]
www.kssse.pl
3