Występowanie urazów wymagających pomocy medycznej u

298
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 298-303
Występowanie urazów wymagających pomocy medycznej
u młodzieży gimnazjalnej w zależności od masy ciała
i poziomu aktywności fizycznej
Incidence of medically attended injuries among junior high school students depending
on body mass and physical activity level
Joanna Mazur 1/, Hanna Kołoło 1/, Barbara Woynarowska 2/
1/
2/
Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa
Zakład Biomedycznych i Psychologicznych Podstaw Edukacji, Wydział Pedagogiczny Uniwersytet Warszawski
Wstęp. W opracowaniach na temat skutków nadwagi i otyłości u dzieci
zwraca się głównie uwagę na powikłania somatyczne i psychospołeczne,
pomijając zagrożenia urazami.
Introduction. While the somatic and psychosocial consequences of
childhood obesity have been well documented, obesity-related injuries
are usually ignored.
Cele pracy. 1. porównanie w dwóch okresach badań częstości występowania
nadwagi lub otyłości oraz urazów wymagających pomocy medycznej wśród
uczniów gimnazjów w Polsce; 2. analiza urazowości młodzieży gimnazjalnej
w zależności od wskaźnika masy ciała BMI (Body Mass Index) i poziomu
aktywności fizycznej, mierzonej wskaźnikiem MVPA (Moderate-to-Vigorous
Physical Activity).
Aims. 1. on the basis of two surveys to compare the prevalence of
overweight or obesity and nonfatal injuries among junior high school
students in Poland; 2. to assess the risk of injuries according to BMI (Body
Mass Index) and MVPA Moderate-to-Vigorous Physical Activity) index.
Materiał i metoda. Wykorzystano dane z dwóch ostatnich serii badań
HBSC (Health Behaviour in School-aged Children), przeprowadzonych
w latach 2006 i 2010 za pomocą anonimowego standardowego
międzynarodowego kwestionariusza wśród łącznie 7133 uczniów w średnim
wieku 14,7 lat (SD=1,04).
Wyniki. W 2010 r., w stosunku do 2006 r., zwiększył się odsetek uczniów
z nadwagą lub otyłością z 10,9% do 16,3% oraz odsetek uczniów, którzy
w ostatnich 12 miesiącach ulegli urazom wymagającym pomocy medycznej
z 28,6% do 34,2%. Częstość występowania urazów zwiększyła się w grupie
młodzieży: bez nadmiaru masy ciała o 4,5%, z nadwagą o 7,7%, z otyłością
o 13,6%. Znaczący wzrost urazowości stwierdzono w grupie młodzieży
z nadmiarem masy ciała i wysokim poziomem aktywności fizycznej.
Wnioski. Wzrost urazowości młodzieży gimnazjalnej zaobserwowany
w latach 2006-2010 mógł być częściowo spowodowany nasilającą się
epidemią otyłości. Ze względu na duże zagrożenie urazami, należy zwracać
uwagę na dostosowanie zajęć ruchowych do możliwości uczniów z otyłością
oraz na poprawę warunków bezpieczeństwa w czasie tych zajęć.
Material & methods. The data came from the two last series of HBSC
(Health Behaviour in School-aged Children) surveys conducted in 2006 and
2010 among 7133 students of mean age 14.7 years (SD=1.04).
Results. In 2010, in comparison with 2006, the percentage of students
with overweight or obesity increased from 10.9% to 16.3%, and the
percentage of those who suffered from injury in the last 12 months
increased from 28.6% to 34.2%. The increase in the prevalence of injuries
was: 4.5% in the group without excess weight, 7.7% in overweight and
13.6% in obese students. Significant increase in the rate of injuries was
observed in the group of adolescents with excessive body mass, representing
high level of physical activity.
Conclusions. The increase in the incidence of nonfatal injuries observed
between 2006-2010 might have been partially caused by the growing
obesity epidemic. Because of the high risk of injuries in students with
obesity, particular attention should be paid to selecting appropriate physical
activities and also to increasing safety measures during exercise.
Key words: overweight, injuries, physical activity, trends
Słowa kluczowe: nadwaga, urazy, aktywność fizyczna, tendencje zmian
© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 298-303
www.phie.pl
Nadesłano: 13.12.2011
Zakwalifikowano do druku: 21.05.2012
Wykaz skrótów
IMD Instytut Matki i Dziecka
HBSC Health Behaviour in School-aged Children
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. med. Joanna Mazur
Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży
Instytut Matki i Dziecka
ul. Kasprzaka 17 a, 01-211 Warszawa
tel. 022 32 77 459, fax 022 32 77 370
e-mail: [email protected]
MVPAModerate-to-Vigorous Physical Activity
BMI Body Mass Index
IOTF International Obesity Task Force
Mazur J i wsp. Występowanie urazów wymagających pomocy medycznej u młodzieży gimnazjalnej w zależności od masy ... 299
Wstęp
W drugiej dekadzie życia urazy są główną
przyczyną umieralności i chorobowości szpitalnej.
W statystykach opisywane są przede wszystkim urazy
ciężkie, najczęściej powstałe w wypadkach drogowych.
Nieobojętne dla zdrowia są nagminnie zdarzające się
urazy lżejsze, które w okresie dorastania często związane są z wypadkami w czasie zajęć sportowo-rekreacyjnych. Corocznie tzw. urazom lekkim ulega co trzeci
nastolatek, a tendencja częstości ich występowania ma
w Polsce wyraźny charakter wzrostowy [1].
Cyklicznie powtarzane co 4 lata badania nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej HBSC
(Health Behaviour in School-aged Children), pozwalają
śledzić częstość i uwarunkowania urazów lekkich już
od 1994 r. [2,3,4]. Dotychczas nie opisano związku
między nadwagą i otyłością a narażeniem na urazy,
jak również nie analizowano tej zależności w układzie
dynamicznym. Zwrócenie uwagi na nasiloną urazowość młodzieży z nadwagą i otyłością nie może być
utożsamiane z zaleceniem ograniczania jej aktywności
fizycznej, na co wskazywano już w innych pracach
[5]. Jest to raczej postulat uwzględnienia specyfiki
aktywności fizycznej nastolatków z nadmiarem masy
ciała oraz stwarzania im bezpieczniejszych warunków
do rekreacji i uprawiania sportu.
Cele pracy
1. Porównanie w dwóch okresach badań (2006
i 2010) częstości występowania nadwagi lub
otyłości oraz urazów wymagających pomocy medycznej wśród uczniów gimnazjów w Polsce.
2. Analiza urazowości uczniów gimnazjum w zależności od wskaźnika masy ciała BMI (Body Mass
Index) i poziomu aktywności fizycznej w tych
dwóch okresach badań.
Materiał i metoda
Badane osoby
Przedmiotem analizy są dane dotyczące uczniów
pierwszych i trzecich klas gimnazjum, średnio w wieku
odpowiednio 13,7 i 15,7 lat (zakres 12,5‑16,5 lat),
Tabela I. Charakterystyka próby pod względem płci i wieku
Table I. Group under study by gender and age
Rok badania/ klasa/wiek
/Survey year/ grade/age
Ogółem Chłopcy Dziewczęta
/Total
/Boys
/Girls
2006
I klasa (13-latki) /I grade (13-year-olds)
1669
811
858
III klasa (15-latki) /III grade (15-year-olds)
2263
1075
1188
Ogółem /Total
3932
1886
2046
I klasa (13-latki) /I grade (13-year-olds)
1650
804
846
III klasa (15-latki) /III grade (15-year-olds)
1551
762
789
Ogółem /Total
3201
1566
1635
2010
zwanych dalej 13- i 15-latkami. Zebrano je w ramach
dwóch ostatnich serii międzynarodowych badań
nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej
HBSC, przeprowadzonych w 2006 i 2010 roku. Zbadano ogółem 7133 uczniów, w tym 51,6% dziewcząt
(tab. I). Mieszkańcy miast stanowili 63,9% ankietowanych. Metodę losowania próby opisano w raportach
technicznych z tych badań [6,7].
Metoda
Anonimową ankietę przeprowadzono metodą audytoryjną w tej samej porze roku (luty-kwiecień), z zachowaniem tej samej procedury, zgodnej z międzynarodowym protokołem HBSC. Narzędziem badawczym
był międzynarodowy standardowy kwestionariusz.
Opis kwestionariusza oraz organizacji badań HBSC
w Polsce podano w ww. raportach technicznych.
Przedmiotem analizy były trzy zmienne dotyczące
występowania: nadwagi lub otyłości, urazów wymagających pomocy medycznej i poziomu aktywności
fizycznej. Pytano o:
1. Wysokość i masę ciała: Ile ważysz bez ubrania?
Jaki jest twój wzrost bez obuwia? Na podstawie
tych danych obliczono wskaźnik BMI. Jako kryterium nadwagi przyjęto wartość BMI≥85 centyla,
a otyłości BMI≥95 centyla, według wytycznych
IOTF (International Obesity Task Force), zwanych
też kryteriami Cole’a [8]. Brano pod uwagę płeć
i wiek ankietowanych, z dokładnością do pół
roku. W części analiz łączono młodzież z nadwagą
i otyłością, określając ją jako osoby z nadmiarem
masy ciała. Planując badania, starano się zminimalizować błąd pomiaru, typowy dla danych
samoopisowych. W tygodniu poprzedzającym
ankietyzację uczniowie mieli być mierzeni i ważeni przez pielęgniarkę szkolną, a wyniki pomiaru
otrzymywali zapisane na kartce.
2. Urazy: Ile razy w ostatnich 12 miesiącach doznałeś urazu, z powodu którego musiałeś być leczony
przez lekarza lub pielęgniarkę, z kategoriami
odpowiedzi: nie doznałem urazu w ostatnich
12 miesiącach, 1 raz, 2 razy, 3 razy, 4 lub więcej.
Wskaźnikiem analizowanym w pracy jest odsetek
młodzieży, która doznała co najmniej jednego
takiego urazu.
3. Aktywność fizyczną: W ostatnich 7 dniach, w ilu
dniach przeznaczałeś na aktywność fizyczną
łącznie co najmniej 60 minut dziennie?, z kategoriami odpowiedzi od 0 do 7 dni. Pytanie było
poprzedzone wyjaśnieniem pojęcia aktywności
fizycznej. Pochodzi ono z testu przesiewowego
J. Prochaski i wsp. [9], pozwalającego oszacować
wskaźnik MVPA (Moderate-to-Vigorous Physical
Activity). Przyjęto, że odpowiedź 5 dni lub więcej
(MVPA≥5) oznacza aktywność fizyczną zaspokajającą minimalne potrzeby młodzieży.
300
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 298-303
Metody analizy statystycznej
Dla porównania częstości badanych zjawisk
w dwóch okresach badań zastosowano prostą analizę
tablic krzyżowych oraz test c2. Ponieważ próby z lat
2006 i 2010 różniły się pod względem struktury
wieku ankietowanych (tab. I), ogólne porównania
przeprowadzono na danych ważonych, z założeniem
identycznej struktury wg płci i wieku. Obliczenia wykonywano przy pomocy pakietu statystycznego IBM
SPSS v.19.
Wyniki
Na podstawie analizy danych wystandaryzowanych (tab. II) stwierdzono, że odsetek uczniów gimnazjów z nadmiarem masy ciała zwiększył się z 10,9%
w 2006 r. do 16,3% w 2010 r. (p<0,001). Wzrost
dotyczył odsetka młodzieży z nadwagą (z 9,5% do
13,2%) i z otyłością (z 1,4% do 3,1%).
Istotny statystycznie wzrost odsetka nastolatków
z nadwagą lub otyłością dotyczył:
•chłopców (z 14,4% do 19,8%) i dziewcząt (z 7,3%
do 12,9%);
•13-latków (z 12,0% do 18,4%) i 15-latków (z 9,7%
do 14,3%).
W obu okresach badań nadmiar masy ciała stwierdzano częściej u chłopców niż dziewcząt i częściej
u 13-latków w porównaniu z 15-latkami (tab. II).
Tabela II. Występowanie nadwagi i otyłości u młodzieży w wieku 13 i 15 lat
w zależności od płci i wieku, zmiany w latach 2006-2010
Table II. Prevalence of overweight and obesity among junior high school
students depending on gender and age, changes between 2006-2010
Wskaźnik masy ciała (BMI) – %
/Body Mass Index (BMI) – %
bez nadmiaru masy ciała
nadwaga
/without excess body mass /overweight
Tabela III. Występowanie urazów lekkich (%) u młodzieży w wieku 13 i 15 lat
w zależności od wskaźnika BMI, płci i wieku – zmiany w latach 2006-2010
Table III. Incidence of nonfatal injuries (%) among junior high school
students depending on BMI, gender and age – changes between 2006-2010
Wskaźnik masy ciała (BMI)
/Body Mass Index (BMI)
Płeć/Wiek /Gender/Age
Zmiany częstości występowania nadwagi
i otyłości
Płeć/Wiek
/Gender/Age
zwiększył się w latach 2006-2010 z 28,6% do 34,2%
(p<0,001). Wzrost ten w podobnym stopniu dotyczył
chłopców i dziewcząt. Był on nieznacznie większy
w starszej grupie wieku, a w najmniejszym stopniu
dotyczył dziewcząt 13-letnich (tab. III).
otyłość
/obesity
2006
2010
Ogółem /Total
89,1
83,7
2006 2010 2006 2010
9,5
13,2
1,4
3,1
13 lat/13 yrs
88,0
81,6
10,4 14,9
1,6
3,5
15 lat/15 yrs
90,3
85,7
8,6
11,6
1,1
2,7
Chłopcy /Boys
85,6
80,2
12,3 15,9
2,1
3,9
13 lat/13 yrs
84,5
77,9
13,2 17,9
2,3
4,2
15 lat/15 yrs
86,7
82,5
11,4 13,9
1,9
3,6
Dziewczęta /Girls
92,7
87,1
6,6
10,6
0,7
2,3
13 lat/13 yrs
91,6
85,4
7,5
11,8
0,9
2,8
15 lat/15 yrs
93,9
88,8
5,7
9,3
0,4
1,9
Zmiany częstości występowania urazów
wymagających pomocy medycznej
Odsetek młodzieży, która w okresie 12 miesięcy
poprzedzających badanie ankietowe uległa co najmniej
jednemu urazowi wymagającemu pomocy medycznej
Ogółem
/Total
bez nadmiaru
masy ciała
/without excess
body mass
nadwaga
/overweight
otyłość
/obesity
2006 2010
2006
2010
2006 2010 2006 2010
Ogółem /Total
28,6 34,1
28,3
32,8
32,6 40,3 23,8 37,4
13 lat/13 yrs
27,3 32,4
27,4
30,0
30,1 40,1 20,0 36,0
15 lat/15 yrs
29,8 35,9
29,3
35,3
36,2 40,5 29,4 39,0
Chłopcy/ Boys
33,1 39,0
33,3
37,4
33,7 43,6 22,6 40,4
13 lat/13 yrs
32,7 39,5
33,5
37,0
31,3 43,9 17,6 41,4
15 lat/15 yrs
33,5 38,4
33,1
37,7
36,5 42,7 28,6 37,0
Dziewczęta/ Girls 24,0 29,3
23,8
28,4
30,3 35,1 30,0 32,4
13 lat/13 yrs
21,9 25,2
21,7
23,4
26,8 34,1 28,6 25,0
15 lat/15 yrs
26,2 33,4
25,9
33,1
34,9 36,2 33,3 42,9
Zmiany częstości występowania urazów
w zależności od wskaźnika BMI
Stwierdzono związek między nadmiarem masy
ciała a występowaniem urazów wymagających pomocy
medycznej. W połączonej próbie z dwóch serii badań,
co najmniej jednego urazu w roku poprzedzającym
badanie doznało 30,5% uczniów z masą ciała w normie lub poniżej normy, 37,1% z nadwagą oraz 33,3%
z otyłością (p<0,001), co wskazuje na największe
zagrożenie urazami w środkowej grupie. W latach
2006-2010 zaobserwowano wzrost odsetka młodzieży,
która uległa urazom: o 4,5 % w grupie bez nadmiaru
masy ciała, o 7,7% w grupie z nadwagą i o 13,6%
w grupie uczniów z otyłością (tab. III). W okresie
tym wyraźnie zredukowała się różnica w poziomie
urazowości młodzieży z nadwagą i z otyłością.
Zmiany aktywności fizycznej w zależności od
wskaźnika BMI
W latach 2006-2010 odsetek młodzieży gimnazjalnej spełniającej wymagania minimalnej zalecanej
aktywności fizycznej zwiększył się z 39,4% do 42,1%
(p=0,032). U 13-latków odsetek ten utrzymywał na
stabilnym poziomie (p=0,908), tak więc poprawę
zaobserwowano tylko u 15-latków (p=0,001), co
dotyczyło chłopców i dziewcząt. Odsetek ten zwiększyło się o 3,3% w grupie bez nadmiaru masy ciała
i tylko o 1,9% u młodzieży z nadwagą lub otyłością.
U chłopców masa ciała nie wykazywała związku z po-
Mazur J i wsp. Występowanie urazów wymagających pomocy medycznej u młodzieży gimnazjalnej w zależności od masy ... 301
prawą aktywności fizycznej, podczas gdy u dziewcząt
stwierdzono poprawę tylko w grupie z BMI nieprzekraczającym normy.
Występowanie urazów w zależności od
wskaźnika BMI i poziomu aktywności fizycznej
Na rycinie 1 przedstawiono w układzie dynamicznym łączny wpływ aktywności fizycznej i masy
ciała na zagrożenie urazami. W obu analizowanych
okresach u młodzieży wykazującej prawidłową masę
ciała wg BMI wysoka aktywność fizyczna wiązała
się z istotnie zwiększonym zagrożeniem urazami.
U młodzieży z nadwagą lub otyłością nie stwierdzono
takiej zależności w 2006 r. (p=0,417), podczas gdy
zarysowała się ona cztery lata później (p=0,092).
Wyraźnie też można zaobserwować efekt kumulacji
czynników ryzyka. W 2010 roku urazu doznało 44,8%
u nastolatków z nadmiarem masy ciała, spełniających
kryteria minimalnej zalecanej aktywności fizycznej,
czyli ponad 10% więcej niż 4 lata wcześniej. Porównując pod względem urazowości najmniej i najbardziej
uprzywilejowaną grupę w dwóch okresach badań
HBSC, można stwierdzić różnicę rzędu 8,5% w 2006 r.
i 15,4% w 2010 r. (ryc. 1).
50
bez nadmiaru masy ciała
nadwaga lub otyłość
45
40
2006
35
%
44,8
2010
34,5
30
25
20
15
10
5
0
niski
(MVP<5)
wysoki
(MVP>5)
niski
(MVP<5)
wysoki
(MVP>5)
Ryc. 1. Występowanie urazów lekkich wymagających pomocy medycznej (%) u młodzieży gimnazjalnej w zależności od wskaźników BMI
i MVPA, 2006-2010
Fig. 1. Incidence of medically attended nonfatal injuries (%) among
junior high school students depending on BMI and MVPA index,
2006-2010
Dyskusja
Do tej pory w programach profilaktyki otyłości
zwracano uwagę głównie na odległe jej skutki, związane z ryzykiem rozwoju chorób cywilizacyjnych
w okresie dorosłości. Wartością dodaną tej pracy
jest wskazanie na bieżące zagrożenia, związane ze
zwiększonym ryzkiem urazów. Porównując wyniki
badań z lat 2006-2010 przeprowadzonych w dwóch
reprezentatywnych ogólnopolskich próbach, w sumie
ponad 7 tysięcy uczniów gimnazjum, zwrócono uwagę
na równoległe występowanie dwóch niekorzystnych
tendencji – zwiększonej częstości nadwagi i otyłości
oraz urazów wymagających pomocy medycznej. Do
podobnych wniosków prowadziła, opublikowana jako
doniesienie konferencyjne, analiza pełnego zebranego
materiału, z uwzględnieniem 11-latków, uczniów V
klasy szkoły podstawowej [10]. Przyjęto hipotezę, że te
dwa trendy wzrostowe są ze sobą częściowo powiązane.
W prezentowanej pracy za zmienną pośredniczącą
uznano aktywność fizyczną młodzieży.
W ostatnich latach nieznacznie poprawiła się
aktywność fizyczna młodzieży, co może być wynikiem
prowadzonych przez różne ośrodki kampanii i programów. Mimo wielu podejmowanych działań, do tej
pory nie udało się w Polsce zahamować epidemii otyłości. Dotychczas opublikowane wyniki badań HBSC
wskazywały, że częstość urazów lekkich u młodzieży
była w Polsce zawsze mniejsza niż w większości krajach
europejskich. Być może trend wzrostowy urazów jest
przejawem zbliżania się do średniej europejskiej [11].
Nie można jednak wykluczyć, że wzrost częstości
urazów był spowodowany zmianą warunków i stylu
życia młodzieży, jak również coraz powszechniejszym
występowaniem nadwagi i otyłości.
W świetle badań HBSC, związek między masą
ciała a występowaniem urazów zaznaczył się w 2010 r.
dużo silniej niż w poprzedniej serii tych badań.
Odmienne wnioski można więc uzyskać w różnych
populacjach i okresach badań. Również doniesienia
innych autorów nie potwierdzają jednoznacznie
takiego związku [12,13,14]. Ciekawe badania analizowanej zależności przeprowadzili J. Warsh i wsp.
[15]. Ich wyniki wskazywały na zależność między
występowaniem urazów a aktywnością fizyczną poza
zajęciami szkolnymi, którą modyfikowała masa ciała,
nie wpływająca bezpośrednio na ryzyko urazów.
Za główne działania w zapobieganiu nadwadze
i otyłości oraz innym związanym z tym chorobom
przewlekłym uznaje się poprawę żywienia i zwiększenie
aktywności fizycznej. Badając tendencje zmian aktywności fizycznej młodzieży na podstawie danych HBSC,
można stwierdzić, że w Polsce poprawa następuje w zbyt
wolnym tempie. Nadal 58% uczniów gimnazjum nie
spełnia kryterium minimalnej zalecanej aktywności, a odsetek ten jest szczególnie duży u 15-letnich
dziewcząt (69%). Różnice zależne od płci sięgają 12%
w I klasie gimnazjum, wzrastając do 20% w klasie III.
Za optymistyczny wynik należy uznać wzrost poziomu
aktywności fizycznej młodzieży z nadwagą lub otyłością, co niestety dotyczy tylko chłopców. Negatywnym
skutkiem ubocznym zwiększającej się aktywności jest
jednak większe narażenie na urazy, co już dotyczy
obu płci. Wyniki wcześniejszych badań wskazują, że
tzw. urazy sportowe stanowią ponad połowę urazów
doświadczanych w tym wieku [16]. Tak więc znaczną
część urazów można wiązać z aktywnością fizyczną.
302
Związek poziomu aktywności fizycznej z częstością występowania urazów ma charakter nieliniowy, tzw. U-kształtny, co stwierdzono we wszystkich
poprzednich seriach badań HBSC [16]. Najbardziej
narażona na urazy jest młodzież wcale nie ćwicząca
oraz ćwicząca bardzo często, co w pierwszym przypadku należy wiązać z mniejszą ogólną sprawnością,
w drugim zaś z większą ekspozycją na sytuacje sprzyjające urazom, takie jak zajęcia sportowe. Młodzież
z otyłością charakteryzuje obniżony poziom sprawności fizycznej, ograniczenia w zakresie szybkości, siły,
zwinności. Częściej niż rówieśnicy bez nadwagi nie
opanowuje ona podstawowych umiejętności ruchowych, ma większe trudności w wykonywaniu ćwiczeń
fizycznych oraz w grach sportowych i innych zajęciach
ruchowych, jak również mniejszą motywację do tych
zajęć [17, 18]. M. Wagner i wsp. wskazują otyłość, jako
czynnik zwiększający ryzyko wystąpienia zaburzeń
koordynacji oraz równowagi [19], co ma bezpośredni
związek z radzeniem sobie podczas zajęć ruchowych
i z prawdopodobieństwem doznania uszkodzenia ciała. Kolejny wątek, jaki pojawia się w pracach mających
znaczenie dla wnioskowania o relacji aktywności ruchowej, urazów i nadmiaru masy ciała, dotyczy zmian
hormonalnych wywołanych obecnością nadmiaru
tkanki tłuszczowej. Jednym z objawów takich zmian
jest przyspieszone tempo dojrzewania młodzieży
z dużą nadwagą [20, 21]. Szybki rozwój kośćca, za
którym nie zawsze nadąża rozwój mięśni, zaburzenia czucia głębokiego (zmysłu kinestetycznego), a w
konsekwencji koordynacji ruchowej oraz tymczasowe
ograniczenia gibkości mają wpływ na funkcjonowanie
na zajęciach ruchowych w szkole i poza nią, co może
sprzyjać powstawaniu urazów [22]. Innym objawem
zmian hormonalnych wywołanych nadmiarem masy
ciała jest częsta nadreaktywność oskrzeli oraz wczesne
zmiany cukrzycowe otyłych nastolatków powodujące
wysoką podatność na zmęczenie. Przy dodatkowo towarzyszących nadwadze i otyłości typowych zmianach
klinicznych: osłabionemu krążeniu, przeciążonych
stawach oraz małej wytrzymałości i wydolności organizmu, ryzyko popełniania błędów technicznych
podczas aktywności fizycznej wielokrotnie zwiększa
się, a wraz z nim narażenie na urazy.
Urazy są poważnym i częstym problemem zdrowotnym w okresie dorastania, i dlatego w programach
promocji aktywności fizycznej należy uwzględnić
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 298-303
specyficzne potrzeby i ograniczenia występujące
u młodzieży z nadwagą i otyłością. Należy zwracać
uwagę na dobór rodzaju zajęć ruchowych, zasadę
stopniowania obciążeń, jak również budowanie
motywacji wewnętrznej, co sprzyja bezpieczeństwu
podczas wykonywania ćwiczeń. W programach tych
nie można ignorować aspektu bezpieczeństwa. Z kolei,
wdrażając skuteczniejszą profilaktykę otyłości, można
liczyć na zahamowanie wzrostowego trendu występowania urazów u młodzieży szkolnej. Dzieci i młodzież
z otyłością powinna być kwalifikowana przez lekarzy
(w czasie profilaktycznych badań lekarskich, a także
lekarzy specjalistów) dokonujących kwalifikacji do
zajęć wychowania fizycznego do grupy Bk – zdolni
do zajęć wychowania fizycznego z ograniczeniem lub
wymagający specjalnej uwagi nauczyciela, indywidualnego traktowania także ze względu na zwiększone
ryzyko urazu [23].
Wnioski
1. W Polsce, w latach 2006-2010, stwierdzono
współwystępowanie u młodzieży gimnazjalnej
tendencji wzrostowej nadwagi lub otyłości oraz
urazów lekkich, wymagających pomocy medycznej.
2. Wzrost urazowości w większym stopniu dotyczył
młodzieży z nadmiarem masy ciała niż rówieśników z masą ciała w normie oraz w większym
stopniu osób aktywnych fizycznie, w porównaniu
z rówieśnikami nie spełniającymi kryteriów minimalnej zalecanej aktywności fizycznej.
3. Nadmiar masy ciała i wysoki poziom aktywności fizycznej można traktować jako niezależne
predyktory występowania urazów. Efekt ich
oddziaływania się kumuluje. Grupą szczególnie
zagrożoną urazami jest więc młodzież z nadwagą
lub otyłością, która często ćwiczy.
4. Wśród potencjalnych, negatywnych skutków
nadwagi i otyłości powinno się brać pod uwagę
większe zagrożenie urazami, nie zniechęcając do
podejmowania aktywności fizycznej. Informacje
na ten temat powinny docierać do rodziców, nauczycieli i lekarzy. Dzieci i młodzież z otyłością
wymagają indywidualnego traktowanie przez
nauczycieli na lekcjach wychowania fizycznego,
co powinno być uwzględniane przez specjalistów
przy kwalifikacji do tego typu zajęć.
Mazur J i wsp. Występowanie urazów wymagających pomocy medycznej u młodzieży gimnazjalnej w zależności od masy ... 303
Piśmiennictwo / References
1. Jodkowska M, Oblacińska A, Mazur J. Urazy wymagające
pomocy medycznej w retrospekcji uczniów w wieku 11‑15 lat
w Polsce (1994-2002). Prz Epidemiol 2004, 58: 701‑712.
2. Pickett W, Schmid H, Boyce WF, et al. Multiple risk behavior
and injury: an international analysis of young people. Arch
Pediatr Adolesc Med 2002, 156(8): 786-93.
3. Tabak I, Mazur J, Jodkowska M i wsp. Społeczne
uwarunkowania powtarzających się urazów wśród uczniów
w wieku 11-15 lat w Polsce. Med Wieku Rozwoj 2004, 8(3
Pt 1): 595-610.
4. Janssen I, Dostaler S, Boyce WF, et al. Influence of multiple
risk behaviors on physical activity-related injuries in
adolescents. Pediatrics 2007, 119(3): e672-80.
5. Molcho M, Pickett W. Some thoughts about ‘acceptable’
and ‘non-acceptable’ childhood injuries. Inj Prev 2011, 17:
147-148.
6. Mazur J, Woynarowska B, Kołoło H. Zdrowie subiektywne,
styl życia i środowisko psychospołeczne młodzieży szkolnej
w Polsce. Raport techniczny z badań HBSC 2006. IMiD,
Warszawa 2007.
7. Mazur J, Małkowska-Szkutnik A. Wyniki badań HBSC 2010.
Raport techniczny. IMiD, Warszawa, 2011.
8. Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, et al. Establishing a standard
definition for child overweight and obesity worldwide:
international survey. BMJ 2000, 320(7244): 1240-3.
9. Prochaska JJ, Sallis JF, Long B. A physical activity screening
measure for use with adolescent in primary care. Arch Pediatr
Adolesc Med 2001, 5: 554-559.
10. Mazur J, Kołoło H. Zagrożenie urazami młodzieży
z nadmiarem masy ciała – tendencje zmian w latach
2006‑2010. Med Sport 2011, 27(suppl. 1): 18.
11. Molcho M, Harel Y, Pickett W, et al. The epidemiology of
non-fatal injuries among 11-, 13- and 15-year old youth in
11 countries: findings from the 1998 WHO-HBSC cross
national survey. Int J Inj Contr Saf Promot 2006, 13(4):
205-11.
12. Kaplan TA, Digel SL, Scavo VA, et al. Effect of obesity on
injury risk in high school football players. Clin J Sport Med
1995, 5(1): 43-47.
13. Bazelmans C, Coppieters Y, Godin I, et al Is obesity associated
with injuries among young people? Eur J Epidemiol 2004,
19(11): 1037-1042.
14. Lowry R, Lee SM, Galuska DA, et al. Physical activity-related
injury and body mass index among US high school students.
J Phys Act Health 2007, 4(3): 325-342.
15. Warsh J, Pickett W, Janssen I. Are overweight and obese youth
at increased risk for physical activity injuries? Obes Facts
2010, 3(4): 225-230.
16. Małkowska A, Mazur J, Woynarowska B. Urazy w czasie zajęć
sportowych wśród młodzieży szkolnej w Polsce i w niektórych
krajach. Zdr Publ 2003, 113(1/2): 42-47.
17. Popławska H, Dmitruk A, Hołub W i wsp. Niedowaga
i nadwaga a sprawność fizyczna dziewcząt z południowej
Polski. Zdr Publ 2011, 121(1): 22-26.
18. Owczarek S. Sprawność i wydolność fizyczna młodzieży
z otyłością prostą. [w:] Jak pomóc otyłemu nastolatkowi?
Oblacińska A, Tabak I (red). IMiD, Warszawa 2011: 20‑26.
19. Wagner MO, Kastner J, Petermann F, et al. The impact
of obesity on developmental coordination disorder in
adolescence. Res Dev Disabil 2011, 32(5): 1970-1976.
20. Wronka I, Pawlińska-Chmara R. Wpływ tempa dojrzewania na
kształtowanie się dorosłych proporcji wagowo-wzrostowych
u dziewcząt. Wiad Lek 2005, LVIII: 9-10.
21. Wronka I. Growth and development of overweight and
obese girls. Pediatr Endocrinol Diabetes Metab 2011, 17(3):
125‑128.
22. Hue O, Simoneau M, Marcotte J, et al. Body weight is
a strong predictor of postural stability. Gait Posture 2007,
26: 32‑38.
23. Woynarowska B. Zasady kwalifikacji lekarskiej uczniów
z zaburzeniami i chorobami przewlekłymi do zajęć
wychowania fizycznego. [w:] Uczniowie z chorobami
przewlekłymi. Jak wspierać ich rozwój, zdrowie i edukację.
Woynarowska B (red). PWN, Warszawa 2010: 306-321.