Przeczytaj fragment - Wydawnictwo UMCS

17
spis treści
WSTĘP
Nadchodzący w połowie XXI wieku problem głodu
nie zostanie rozwiązany samodzielnie
przez rządy, naukowców czy rolników.
Niezbędna jest zmiana zachowania
każdego człowieka na tej planecie1.
Kryzysy żywnościowe z lat 2007–2008 i 2010–2011 ponownie zwróciły uwagę
świata mediów i polityki na problem bezpieczeństwa żywnościowego2. Zaczęto
zastanawiać się, czy świat stanął na skraju widma głodu i czy wystarczy zasobów,
by wyżywić rosnącą populację planety? Doświadczenie drastycznego wzrostu cen
żywności w 2011 roku ujawniło także, jak poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa
międzynarodowego niesie za sobą brak bezpieczeństwa żywnościowego.
Problematyka bezpieczeństwa żywnościowego pojawiła się w obszarze regulacji międzynarodowych w latach 70. XX wieku3. Pierwotnie pojęcie to odnoszono
wyłącznie do problemów związanych z zaopatrzeniem, dążąc do zapewnienia
odpowiednich dostaw i stabilizacji cen podstawowych artykułów żywnościowych
na poziomie narodowym i międzynarodowym. Istotną zmianę przyniosły lata 90.
XX wieku. Wówczas to zauważono, że skupienie uwagi międzynarodowej wyłącznie na podaży żywności fałszuje rzeczywistość, bowiem jej fizyczna dostępność
nie oznacza automatycznie, że jest ona dostępna dla najbiedniejszych. Wyrazem
tej zmiany stała się nowa definicja bezpieczeństwa żywnościowego przyjęta przez
FAO w 1996 roku, która mówi, że
bezpieczeństwo żywnościowe na poziomie jednostki, rodziny, narodowym, regionalnym i globalnym
zostanie osiągnięte wówczas, kiedy każdy człowiek w każdym czasie będzie miał fizyczny i ekonomiczny
dostęp do wystarczającej, bezpiecznej i właściwej pod względem odżywczym żywności, zaspokajającej
zapotrzebowanie jego organizmu i spełniającej preferencje, będącej podstawą aktywnego i zdrowego życia4.
1J. Cribb, The Coming Famine. The Global Food Crisis and What We Can do to Avoid It,
Berkley–London 2010.
2 Od czasu kryzysu żywnościowego z lat 70. XX wieku. Szerzej: C. P. Timmer, Reflections on
Food Crises past, „Food Policy” 2010, vol. 35, s. 1–11. Zob. też: A. Dupont, M. Thirlwell, A New Era
of Food Insecurity, „Survival: Global Politics and Strategy” 2009, vol. 51, issue 3, s. 71–98.
3Por. Universal Declaration on Eradication Hunger and Malnutrition, adopted on 16 November 1974 by the World Food Conference convened under General Assembly resolution 3180 (XXVIII)
of 17 December 1973; and endorsed by the General Assembly resolution 3348 (XXIX) of 17 December
1974.
4FAO, Rome Declaration on World Food Security and World Food Summit Plan of Action,
World Food Summit, Rome 13–17 November 1996.
18
wstęp
Wzrost znaczenia problematyki bezpieczeństwa żywnościowego w stosunkach
międzynarodowych warunkowany był zmianami, jakie następowały w środowisku międzynarodowym pod wpływem procesów globalizacji. Pierwsza zmiana
dotyczyła sposobu jego percepcji. Kres zimnej wojny przyniósł nowe spojrzenie
na problematykę bezpieczeństwa. W 1994 roku w Raporcie UNDP nt. rozwoju
ludzkiego (Human Development Report) pojawiła się koncepcja ‘bezpieczeństwa
jednostki ludzkiej’ – human security, która przewartościowała myślenie o bezpieczeństwie. Zgodnie z jej założeniami to nie państwo, a człowiek stanowił jego
podmiot. Zapewnienie bezpieczeństwa jednostce miało warunkować bezpieczeństwo państwa, regionu oraz świata. Głód i ubóstwo zaczęto postrzegać jako
katalizator negatywnych zjawisk społecznych, takich jak wzrost przestępczości,
terroryzm czy konflikty zbrojne, stanowiących wyzwanie nie tylko dla poszczególnych państw, ale również dla całego świata.
Druga zmiana dotyczyła poziomów podejmowania działań zmierzających do
rozwiązania problemu bezpieczeństwa żywnościowego. Wywołane przez procesy
globalizacji zmiany w funkcjonowaniu państw, umiędzynarodowianie wielu sfer
życia społecznego oraz wzrost współzależności międzynarodowych ograniczyły
możliwości rozwiązania problemów, takich jak bezpieczeństwo żywnościowe
na poziomie narodowym, podobnie jak generowanych przez nie negatywnych
zjawisk, w konsekwencji czego odpowiedzialność za ich rozstrzygnięcie zaczęła
ulegać przesunięciu, a państwo przestało być jedynym kanałem reprezentacji
i realizacji interesów społecznych.
Trzecia zmiana dotyczyła zakresu podmiotów zaangażowanych w problematykę bezpieczeństwa żywnościowego. Cechą charakterystyczną funkcjonowania środowiska międzynarodowego w warunkach procesów globalizacji jest
postępująca heterogeniczność jego struktury podmiotowej5, co oznacza, że obok
państw i organizacji międzyrządowych pojawiają się podmioty transnarodowe,
do których można zaliczyć korporacje transnarodowe oraz organizacje pozarządowe. Ich aktywność zmieniła sposób myślenia o żywności i bezpieczeństwie
żywnościowym, a jednocześnie zwróciła uwagę na problem koordynacji działań we wszystkich wymiarach bezpieczeństwa żywnościowego (ekonomicznym,
politycznym, społecznym, ekologicznym). Dzięki postępowi technologicznemu
zmianie uległa również świadomość problemu bezpieczeństwa żywnościowego,
podobnie jak sposoby artykulacji i realizacji interesów społecznych w tym zakresie.
Mimo ogromnego postępu cywilizacyjnego nie udało się zapewnić bezpieczeństwa żywnościowego ani w skali globu, ani w skali poszczególnych państw.
5M. Pietraś, K. Marzęda, Wstęp, [w:] Późnowestfalski ład międzynarodowy, red. M. Pietraś,
K. Marzęda, Lublin 2008, s. 10.