Poddawanie się seniorów z miasta Poznania bezpłatnym

Marcinkowski
Probl
Hig Epidemiol
JT i wsp.2013,
Poddawanie
94(3): 555-561
się seniorów z miasta Poznania bezpłatnym szczepieniom ochronnym przeciwko grypie
555
Poddawanie się seniorów z miasta Poznania bezpłatnym
szczepieniom ochronnym przeciwko grypie
Participation of senior citizens of the city of Poznan in gratuitous preventive vaccinations against
influenza
Jerzy T. Marcinkowski 1,2/, Aneta Klimberg 1/, Maria Marcinkowska 3/, Urszula Piaszczyńska 4/,
Elżbieta Dybowska 4/, Agnieszka Łysko 4/
Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu – Bezpieczeństwo Zdrowotne
3/
Specjalistyczna Przychodnia Lekarska „Edictum”, Poznań
4/
Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych, Urząd Miasta Poznania
1/
2/
Wprowadzenie. Ponieważ szczepienia przeciwko grypie są szczególnie istotne
dla osób z grup podwyższonego ryzyka, do których wlicza się m.in. seniorów,
radni miasta Poznania uchwalali programy szczepień przeciwko grypie
– skierowane do seniorów oraz pracowników i podopiecznych jednostek, dla
których Miasto Poznań jest organem prowadzącym, które były finansowane
począwszy od 2005 r., czyli od sezonu epidemicznego 2005/2006. Ponieważ
w ocenie radnych ta akcja szczepień spotykała się z zainteresowaniem, dlatego
też w budżecie Miasta Poznania na 2012 r. – tj. na sezon 2012/2013
– również zabezpieczono środki finansowe na ten cel.
Cele badań. 1. W jakim stopniu możliwość poddania się seniorów
bezpłatnemu zaszczepieniu przeciwko grypie zwiększa liczbę osób
zaszczepionych? 2. Jakie cechy wyróżniały osoby, które poddały się
bezpłatnemu zaszczepieniu przeciwko grypie?
Materiał i metoda. Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta
Poznania, opracował w 2012 r. program w zakresie profilaktyki grypy
sezonowej 2012/2013. Adresatami programu były głównie osoby od
60 r.ż. (urodzone w 1952 r. i wcześniej) zameldowane na stałe lub czasowo
w Poznaniu. Mieszkańcy Poznania byli informowani o programie poprzez:
ogłoszenia w prasie lokalnej, radiu, telewizji, na stronie internetowej
realizatora oraz Miasta Poznania. Działania informacyjno-edukacyjne
w zakresie zapobiegania grypie i jej powikłaniom prowadzone były m.in.
poprzez ulotki, plakaty, edukację bezpośrednią uczestników programu. Do
wszystkich osób, które zostały zaszczepione przeciwko grypie w ramach
omawianego programu, zwrócono się z prośbą o udział w anonimowym
badaniu ankietowym.
Wyniki. Spośród 123.548 mieszkańców Poznania w wieku 60 lat i powyżej
(100%) zaszczepiło się bezpłatnie, po licznych uprzednich ogłoszeniach
w środkach masowego przekazu, tylko 4.248 uprawnionych osób (3,43%);
spośród nich 897 osób (21,11% ogółu zaszczepionych) wzięło udział
w badaniu ankietowym.
Wnioski. 1. Możliwość poddania się seniorów bezpłatnemu zaszczepieniu
przeciwko grypie nie zwiększała w znaczącym stopniu liczby osób
zaszczepionych. 2. Im wyższy poziom wykształcenia, tym większa skłonność
do poddawania się bezpłatnemu zaszczepieniu przeciwko grypie.
Introduction. As influenza vaccination is particularly important for people
of high-risk groups, including senior citizens, the Poznan City Council passed
the flu vaccination programs – aimed at employees and dependents of units
for which the City of Poznan is the governing authority. These programs
have been funded since 2005. Since the vaccination campaign was met
with inter est of the seniors, therefore the 2012 budget of the city of
Poznan also secured funds for this purpose.
Aim. 1. To what extent the opportunity of gratuitous vaccination against
influenza increases the number of people vaccinated? 2. What were the
qualities distinguishing the persons who underwent gratuitous vaccination
against influenza?
Materials & methods. The Poznan City Council, at the Department of
Health and Social Affairs, in 2012 developed a program for the prevention
of seasonal influenza. The recipients of the program were mainly people
aged 60 years and older (born 1952 and earlier) registered permanently
or temporarily in Poznan. The inhabitants of Poznan were informed about
the program through advertisements in the local press, radio, television,
and the website of the City of Poznan. Information and education on the
prevention of influenza and its complications were conducted through
leaflets, posters and direct education of the program participants. All the
people who were vaccinated against influenza within this program were
requested to participate in an anonymous survey.
Results. Among 123 548 inhabitants of Poznan at the age of 60 years and
above (100%), after numerous previous advertisements in the mass media,
only 4 248 eligible persons (3.43%) were immunized free of charge. Of
these, only 897 people (21.11% of vaccinees) took part in the survey.
Conclusions. 1. The possibility of gratuitous vaccination against influenza
did not significantly increase the number of people vaccinated. 2. The
higher the level of education, the greater the tendency to undergo the
gratuitous vaccination against influenza.
Key words: flu, vaccination, gratuitous vaccination, number of vaccinated,
seniors, Poznan
Słowa kluczowe: grypa, szczepienia, bezpłatne szczepienia, liczba
zaszczepionych, seniorzy, Poznań
© Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 555-561
www.phie.pl
Nadesłano: 10.07.2013
Zakwalifikowano do druku: 23.08.2013
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Prof. dr hab. Jerzy T. Marcinkowski
Zakład Higieny, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
ul. Rokietnicka 5”c”, 60-806 Poznań
telefax 61 854-73-90, e-mail: [email protected]
556
Wprowadzenie
Grypa rozprzestrzenia się łatwo, a zachorowania
występują głównie w formie sezonowych epidemii lub
pandemii przede wszystkim w miesiącach zimowych.
Jest często lekceważona przez pacjentów, a błędnie
utożsamiana z przeziębieniem może być przyczyną groźnych dla zdrowia a nawet życia powikłań.
Z punktu widzenia zdrowia publicznego skutkami
zachorowań na grypę są również poważne konsekwencje finansowe wynikające z absencji chorobowej oraz
kosztów leczenia.
Grypa zazwyczaj nie jest chorobą groźną, niebezpieczne są jednak jej powikłania, w szczególności
u osób starszych, dzieci, kobiet w ciąży, osób z niedoborami immunologicznymi i innymi schorzeniami
o charakterze przewlekłym (układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, nerek, chorobami metabolicznymi). W ww. grupie osób zachorowalność
i śmiertelność z powodu grypy sezonowej mogą być
szczególnie wysokie. Do najczęstszych powikłań
grypy zaliczamy: zapalenie płuc, anginę bakteryjną,
zapalenie ucha środkowego, zaostrzenie współistniejącej choroby przewlekłej (np. przewlekłego zapalenia oskrzeli, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
– ­ POChP, astmy, choroby wieńcowej, niewydolności
serca, cukrzycy, itp.), zgon z powodu grypy lub jej
powikłań, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
i mózgu, porażenie kończyn (zapalenie rdzenia kręgowego, zespół Guillaina-Barrégo), zapalenie mięśni,
zapalenie serca, zespół Reye’a (ciężkie uszkodzenie
wątroby i mózgu) u dzieci [1].
Wiadomym jest od wielu lat, że szczepieniom
ochronnym przeciwko grypie poddaje się w Polsce
mało osób; zdecydowanie mniej, niż w innych państwach. W sezonie 2011/2012 zaszczepiło się jedynie
4,5% Polaków, najmniej od kilku sezonów epidemicznych. Jesteśmy pod tym względem na jednym
z ostatnich miejsc w Europie. W 2005 r. zaszczepiło się
8,6% osób, a w 2009 r. – jedynie 6,8%. Przykładowo w
Hiszpanii w sezonie 2010/2011 zaszczepiło się 19%
osób dorosłych, w USA – 41%, a w Korei Południowej
– 24%. W krajach Beneluksu, czy w Hiszpanii, wyszczepialność przeciwko grypie osób po 65. roku życia
sięga aż 90%. Niestety, w Polsce niechętnie szczepią
się nawet lekarze i pielęgniarki. Przeciwko grypie
szczepi się zaledwie 6,4% wszystkich pracowników
służby zdrowia. Jest to niemal tak samo niski odsetek,
jak w całej populacji. Nawet pod tym względem Polska
zajęła jedenaste, ostatnie miejsce w Europie (wśród
tych krajów, w których przeprowadzono sondaż). Taka
sytuacja – zdaniem Müller – świadczy o zapóźnieniu
cywilizacyjnym [2].
W ocenie prof. Adama Antczaka, pulmonologa
z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, odsetek zaszczepionych przeciwko grypie w całej populacji Polski
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 555-561
wynosił w 2012 roku zaledwie 4,5%. Wprawdzie odsetek ten był nieco wyższy wśród pracowników zakładów
opieki zdrowotnej, gdyż sięgał 6%, to w rzeczywistości
mógł być jeszcze mniejszy. Stwierdzana prawie dziesięciokrotna różnica pomiędzy odsetkiem pracowników zakładów opieki zdrowotnej deklarujących
chęć zaszczepienia się przeciwko grypie a odsetkiem
rzeczywiście się szczepiących była szokująca. W ocenie
Antczaka fakt, że lekarz się nie zaszczepił przeciwko
grypie, jest nie tylko błędem w sztuce lekarskiej, ale
naruszeniem zasad etyki lekarskiej. Lekarz niezaszczepiony staje się bowiem ogniwem w łańcuchu epidemiologicznym – i zagraża nie tylko swoim bliskim i sobie,
ale przede wszystkim pacjentom [2].
Co gorsza, ponad połowa lekarzy – uczestników
ankiety portalu Medycyny Praktycznej mp.pl – nie
zamierzała się szczepić przeciwko grypie w okresie od
17.10.2012 r. do 31.10.2012 r., kiedy to przeprowadzono głosowanie: „Czy zaszczepiłeś lub zamierzasz
zaszczepić się przeciwko grypie?” [3].
Coraz większym problemem staje się „ruch antyszczepionkowy”. Lekarze coraz częściej spotykają
się z rodzicami, którzy odmawiają zaszczepienia
dziecka. „Ruch antyszczepionkowy” wzbiera na sile,
w czym istotną rolę pełni Internet, w którym jest wiele
niesprawdzonych, za to przemawiających do emocji
rodziców informacji, o rzekomej szkodliwości szczepionek i groźnych powikłaniach powstałych po ich
podaniu. Na przykład na forach internetowych krążą
informacje o obecności śladów rtęci w szczepionkach,
co ma wpływać na powstawanie autyzmu. Nic dziwnego, że budzi to niepokój rodziców, co skutkuje uchylaniem się od szczepienia dzieci. Przez to przybywa
rodziców, którzy nie chcą by ich dzieci były poddane
nawet obowiązkowym szczepieniom. Obawiają się, że
powikłania będą groźniejsze od choroby [4]. Warto
byłoby zbadać, na ile podatni są na działania „ruchu
antyszczepionkowego” seniorzy.
Najlepszym sposobem zapobiegania grypie i jej powikłaniom jest zastosowanie szczepionki. Szczepienia przeciwko grypie zalecane są głównie ze wskazań klinicznych
oraz epidemiologicznych. Według wytycznych różnych
organizacji: światowych (WHO), ogólnoeuropejskich
(ECDC), czy poszczególnych krajów UE w większości
rekomendowane są szczepienia cosezonowe (w każdym
sezonie) dzieci, osób starszych w określonych dolną
granicą wieku zakresach (np. szczepienia prowadzone
w USA obejmują osoby od 50 r.ż., kraje UE jako dolną
granicę wyznaczyły 65 r.ż., natomiast Główny Inspektor
Sanitarny w polskim Programie Szczepień Ochronnych
na rok 2011 zaleca objęcie szczepieniem już od 55 r.ż.)
oraz osób szczególnie narażonych na zainfekowanie
poprzez kontakt z chorymi – np. pracowników i podopiecznych placówek opieki zdrowotnej, domów pomocy
społecznej, domów dziecka, żłobków, itp.
Marcinkowski JT i wsp. Poddawanie się seniorów z miasta Poznania bezpłatnym szczepieniom ochronnym przeciwko grypie
Skuteczność szczepionki określana jest w przedziale 70-90% – jeśli chodzi o zapobieganie zachorowaniom wśród osób bez dodatkowych czynników ryzyka. Podobnie kształtują się wartości jej skuteczności
w obszarze zapobiegania powikłaniom u osób z grup
ryzyka. Szczepionka zapewnia działanie ochronne
przez okres 6 do 12 miesięcy, a odporność wykształca
się już po około 1 tygodniu od szczepienia i następnie wzrasta [5]. Należy zaznaczyć, że szczepionka
przeciwko grypie nie jest refundowana przez NFZ,
w związku z powyższym nie wszyscy narażeni na zarażenie grypą są w stanie zapobiec chorobie szczepiąc
się profilaktycznie [5, 6].
W opinii prof. Lidii Brydak szczepionka przeciwko
grypie stosowana w sezonie 2012/2013 była dobrze
dopasowana do wirusów dominujących w tym sezonie
grypowym – tak więc kto się zaszczepił, był dobrze
chroniony przed grypą [7]. Największą ochronę
przed wirusem grypy uzyskują osoby w wieku 18-59
lat. Szczepionka w 70-90% zapewnia im odporność.
U osób starszych oraz z chorobami przewlekłymi
zmniejsza ona ryzyko powikłań do 60%, a ryzyko
zgonu aż do 80%. Trzeba podkreślić, że przeciwwskazania do zaszczepienia się przeciwko grypie są bardzo
rzadkie. Zaszczepić natomiast powinny się przede
wszystkim osoby po 65. roku życia oraz małe dzieci
poniżej 2 lat (preparat można podawać już niemowlętom powyżej szóstego miesiąca życia). Szczepienia
zalecane są osobom cierpiącym na choroby przewlekłe:
serca, płuc, nerek, wątroby, krwi i cukrzycę, a także
z osłabionym układem odpornościowym.
W sezonie grypowym 2012/2013 zarejestrowano
w Polsce (wg Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny) ponad 2,4
mln zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę.
Z danych zebranych do 7 kwietnia 2013 r. wynika, że
ponad 11 tys. osób, które zachorowały na grypę, było
w tak ciężkim stanie, że trzeba było je hospitalizować.
U 123 spośród tych chorych doszło do groźnych powikłań pogrypowych, które doprowadziły do zgonu [8].
Lekarze od lat zachęcają do poddawania się szczepieniom ochronnym przeciw grypie, przekonując o ich
skuteczności, jednak – co wynika ze statystyk – nie
trafia to, niestety, do przekonania polskiego społeczeństwa, skoro jedynie około 4% szczepi się regularnie
przeciwko grypie [9].
Meldunki Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZPPZH) [10] dostarczają szczegółowych danych
o liczbie zachorowań i podejrzeń zachorowań na
grypę w poszczególnych regionach oraz w całym kraju.
Meldunki te regularnie publikowane przez Pracownię
Monitorowania i Analizy Sytuacji Epidemiologicznej
Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH, które są także
łatwo dostępne na stronie internetowej Ministerstwa
557
Zdrowia, [11] winny przekonywać do poddawania
się szczepieniom przeciwko grypie, zwłaszcza przed
okresem największej zachorowalności (jesień – zima).
Z meldunków tych wynika, że w Polsce obserwuje
się wzrost liczby zachorowań na grypę w okresie od
września do kwietnia roku następnego. Analogiczną
sytuację obserwuje się na terenie Wielkopolski i miasta
Poznania. Niepokojące były fakty, że np. w województwie wielkopolskim w 2011 roku zanotowano nawet
trzykrotnie większą liczbę zachorowań w porównaniu
do tych samych okresów sprawozdawczych w 2010 r.
(np. w okresie od 8 do 15 marca 2010 r. zanotowano
4345 zachorowań, a w analogicznym okresie w 2011 r.
– 12 298 zachorowań). Sytuacja wyglądała zupełnie
inaczej w roku 2012, gdzie zaobserwowano spadek
zachorowalności w porównywanym wyżej okresie jak
i całościowo w miesiącach lutym i marcu.
Założenia pracy
Ponieważ szczepienia przeciwko grypie są
szczególnie istotne dla osób z grup podwyższonego
ryzyka, do których wlicza się seniorów, radni miasta
Poznania uchwalali programy szczepień przeciwko
grypie – skierowane do seniorów oraz pracowników
i podopiecznych jednostek, dla których Miasto Poznań
jest organem prowadzącym; były one finansowane od
2005 roku, tj. sezonu 2005/2006. W ciągu 7 sezonów
(od 2005/2006 do 2011/2012 na ww. świadczenia
zdrowotne przeznaczono z budżetu Miasta Poznania 226 115 zł wykonując 8000 szczepień (kwota
i liczba dotyczą tylko i wyłącznie podopiecznych
i pracowników miejskich jednostek). W sezonach
2010/2011 i 2011/2012 bezpłatnymi szczepieniami
przeciwko grypie (oprócz podopiecznych i pracowników miejskich jednostek) objęto także mieszkańców
miasta Poznania w wieku 65 lat i powyżej (w sezonie
2010/2011) oraz w wieku 60 lat i powyżej (w sezonie
2011/2012) – i zaszczepiono łącznie 3555 seniorów,
wydatkując na ten cel 116 822,00 zł. Ponieważ akcja
szczepień spotykała się z zainteresowaniem seniorów,
dlatego też w budżecie Miasta Poznania na rok 2012
- na sezon 2012/2013 – również zabezpieczono środki
finansowe na ten cel (dane na podstawie sprawozdania to: osoby od 65 r.ż. – 3240 osób i ok. 102 000 zł).
Należy zaznaczyć, że podopieczni miejskich placówek,
które były objęte programem (np. domów pomocy
społecznej) to też seniorzy, przeważnie mieszkańcy
Poznania.
Cele badań
1. W jakim stopniu możliwość poddania się seniorów bezpłatnemu zaszczepieniu przeciwko grypie
zwiększa liczbę osób zaszczepionych?
2. Jakie cechy wyróżniały osoby, które poddały się
bezpłatnemu zaszczepieniu przeciwko grypie?
558
Materiał i metoda
Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. Poznań
zamieszkiwało 550 742 osoby (piąte miejsce w kraju),
w tym ponad 123 000 osób w wieku 60 lat i powyżej 1/,
co stanowiło około 22% ogólnej liczby mieszkańców
Poznania.
Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu
Miasta Poznania opracował w 2012 roku – na sezon
2012/2013 – Program w zakresie profilaktyki grypy
sezonowej dla podopiecznych i pracowników wybranych miejskich jednostek, dla których organem prowadzącym jest Miasto Poznań oraz Dziennego Domu
Pomocy Społecznej Nr 6, prowadzonego na zlecenie
Miasta, a także osób od 60 r.ż. (urodzonych w roku
1952 i wcześniej) zameldowanych na stałe lub czasowo
w Poznaniu. Głównym celem programu było obniżenie
liczby zachorowań na grypę wśród osób należących
do grup ryzyka oraz zmniejszenie prawdopodobnych
powikłań (w tym zgonów), czyli odniesienie korzyści
nie tylko w wymiarze zdrowotnym, ale i ekonomicznym. Celami szczegółowymi Programu były: obniżenie
liczby zachorowań na grypę wśród zaszczepionych
osób w sezonie 2012/2013, obniżenie liczby powikłań
wśród osób objętych szczepieniem, obniżenie liczby
zgonów spowodowanych zachorowaniem na grypę,
zmniejszenie niekorzystnych wpływów społecznych w
wymiarze zdrowotnym, zmniejszenie niekorzystnych
wpływów społecznych w wymiarze ekonomicznym,
wzrost świadomości społeczeństwa o powadze problemu zakażeń grypą sezonową ze względu na późniejsze powikłania zwłaszcza wśród osób z grup ryzyka,
zwiększenie dostępności do szczepień niefinansowanych przez NFZ dla osób o niższym statusie ekonomicznym, należących do objętej Programem grupy
społecznej, zapobieganie nadmiernemu i nieuzasadnionemu stosowaniu antybiotyków. Oczekiwane były
następujące efekty: zmniejszenie liczby zachorowań
na grypę i powikłań pogrypowych oraz liczby osób
hospitalizowanych z powodu zakażenia wirusem grypy, rejestrowanych przez lekarzy podstawowej opieki
zdrowotnej i szpitale w Poznaniu, wzrost dostępności
do świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktyki grypy dla osób o niskim statusie ekonomicznym, wzrost
świadomości beneficjentów poprzez odpowiednie
działania informacyjne kształtujące kompleksowe postrzeganie zagrożeń spowodowanych wirusem grypy,
możliwość oceny stanu wiedzy uczestników programu
nt. grypy i jej powikłań. Adresatami programu byli:
a. podopieczni i pracownicy wybranych miejskich
jednostek, dla których organem prowadzącym jest
Miasto Poznań oraz Dziennego Domu Pomocy Społecznej Nr 6, prowadzonego na zlecenie Miasta oraz
b. osoby od 60 r.ż. (urodzone w roku 1952 i wcześniej), zameldowane na stałe lub czasowo w Poznaniu.
Według danych z GUS – stan na dzień 31 grudnia 2010 r.
/
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 555-561
Mieszkańcy Poznania byli informowani o programie
poprzez: ogłoszenia w prasie lokalnej, radiu, telewizji,
na stronie internetowej realizatora oraz Miasta Poznania. Działania informacyjno-edukacyjne w zakresie
zapobiegania grypie i jej powikłaniom prowadzone
były m.in. poprzez ulotki, plakaty, edukację bezpośrednią uczestników programu. Realizacja szczepień
składała się z: 1. rejestracji, 2. badania lekarskiego, na
podstawie którego odbywała się kwalifikacja do szczepienia i 3. podania szczepionki. Miejscami udzielania
świadczeń były placówki ochrony zdrowia – po trzy
w każdej z 5 dzielnic Poznania. Do szczepień użyta
była szczepionka dostępna na polskim rynku odpowiadająca aktualnym rekomendacjom WHO, ogłoszonym
na sezon epidemiczny 2012/2013. Na realizację programu Miasto Poznań zaplanowało kwotę w wysokości
do 240 000 zł. Program został zrealizowany w okresie
październik – grudzień 2012 r.
Do wszystkich osób, które zostały zaszczepione
przeciwko grypie w ramach omawianego programu,
zwrócono się z prośbą o udział w anonimowym badaniu ankietowym. Kwestionariusz ankiety – własnego
autorstwa – zawierał 16 pytań (w tym 2 otwarte) oraz
metryczkę. Spośród ogółu zaszczepionych przeciwko
grypie w okresie od 16 października 2012 r. do 31
grudnia 2012 r., których było ogółem 4248 osób,
w badaniu ankietowym wzięło udział 897 osób, czyli
zaledwie 21,11% zaszczepionych. Taka sytuacja, bardzo częsta w różnego rodzaju badaniach ankietowych,
bo przecież do wypełnienia ankiety nie można nikogo
zmusić, oczywiście zmusza do bardzo ostrożnego
omówienia wyników.
Wyniki i ich omówienie
Najistotniejsze jest przeanalizowanie następującej
sytuacji. Według stanu na 31.XII.2010 r. w Poznaniu
w wieku 60-69 lat było 61 580 mieszkańców, w wieku
70-79 lat było 39 612 mieszkańców, w wieku 80
i więcej lat było 22 356 mieszkańców; łącznie: 123 548
mieszkańców w wieku 60 lat i powyżej. Spośród tej
liczby (123 548 = 100%) zaszczepiło się bezpłatnie,
po licznych uprzednich ogłoszeniach w środkach masowego przekazu, tylko 4 248 osób, co stanowiło zaledwie
3,43% uprawnionych do bezpłatnego zaszczepienia
się. Miasto zapłaciło tylko za szczepionki, którymi
zaszczepiono ww. liczbę osób. Oczywiście należy do
liczby 4 248 osób doliczyć jeszcze osoby, które zaszczepiły się w innych miejscach i okolicznościach, ale
najprawdopodobniej nie była to liczna grupa osób.
Według stanu na 31.XII.2010 r. w Poznaniu
w wieku 60 lat i powyżej było [12]: 48 081 mężczyzn
(38,91%) i 75 467 kobiet (61,08%); łącznie: 123 548
mieszkańców (100,00%). Z kolei wśród tych, którzy
zaszczepili się przeciwko grypie, było 41% mężczyzn
i 59% kobiet. Z powyższego wynika, że wśród osób
Marcinkowski JT i wsp. Poddawanie się seniorów z miasta Poznania bezpłatnym szczepieniom ochronnym przeciwko grypie
w wieku 60 lat i więcej mężczyźni nieznacznie częściej
decydowali się na zaszczepienie się przeciwko grypie.
Według stanu na 31.XII.2010 r. w Poznaniu
w wieku 60-69 lat było 61 580 mieszkańców, w wieku
70-79 lat – 39 612 mieszkańców, w wieku 80 i więcej
lat – 22 356 mieszkańców; łącznie: 123 548 mieszkańców (100%). Porównując strukturę odsetkową
mieszkańców w tych grupach wiekowych z liczbami
osób z tychże grup wiekowych, które zaszczepiły się
przeciwko grypie, zauważa się, że względnie najczęściej
decydowały się na zaszczepienie się przeciwko grypie
osoby w wieku 70-79 lat a najrzadziej osoby w wieku
80 lat i więcej. Szczegóły ukazuje poniższa tabela.
Wiek w latach
Struktura odsetkowa
mieszkańców w wieku 60 lat i więcej
60-69
70-79
80 i więcej
49,8%
32,1%
18,1%
52%
38%
10%
osób, które zaszczepiły się przeciwko grypie
Jeśli przyjrzeć się strukturze wykształcenia mieszkańców ludności Poznania w wieku 60 lat i więcej, to
zauważa się, że ponad dwukrotnie częściej zaszczepiły
się przeciwko grypie osoby z wykształceniem wyższym
a ponad 5,5-krotnie rzadziej osoby z wykształceniem
podstawowym i poniżej. Szczegóły ukazuje poniższa
tabela.
Struktura odsetkowa
wyższe
mieszkańców w wieku 20,3%
60 lat i więcej
osób, które zaszczepiły
się przeciwko grypie
41%
średnie
i policealne
zasadnicze
zawodowe
podstawowe
i poniżej
41,3%
15,6%
22,8%
41%
14%
4%
Analizując stan zatrudnienia osób, które zaszczepiły się przeciwko grypie (pracujący – 13%, bezrobotni
– 1%, renciści – 34%, emeryci – 51%) jak i dochody
na jednego członka rodziny (poniżej 500 zł – 2%,
501-700 zł – 10%, 701-900 zł – 25%, powyżej 900 zł
– 63%) nie odnosi się wrażenia, że czynnik finansowy
(możliwość bezpłatnego zaszczepienia się) odgrywał
istotniejszą rolę.
Z odpowiedzi na pytanie 1: „Czy z powodu swojego stanu zdrowia poddaje się Pani/Pan regularnym
kontrolom lekarskim?” (48% – „tak”, 31% – „nie”,
21% – „trudno ocenić”) można wywnioskować, że
przeważała wśród osób, które zdecydowały się zaszczepić, postawa regularnego kontrolowania własnego
stanu zdrowia.
Z odpowiedzi na pytanie 2: „Czy z powodu stanu zdrowia często przebywa Pan/Pani w szpitalu?”
(18% – „tak”, 66% – „nie”, 16% – „trudno ocenić”)
nie wynika, aby częste hospitalizacje korelowały
z poddawaniem się szczepieniom.
Z odpowiedzi na pytanie 3: „Czy choruje Pani/Pan
na którąkolwiek z poniższych chorób?” („choroba
układu krążenia” – 36%, „astma” – 9%, „przewlekła
559
obturacyjna choroba płuc (POChP)” – 5%, „choroba
nowotworowa” – 4%, „cukrzyca” – 4%, „nie choruję
na choroby przewlekłe” – 43%), biorąc pod uwagę, że
wśród ogółu seniorów choroby przewlekłe są częste,
szczególnie układu krążenia, trudno wyciągnąć wniosek, że w przypadku określonej choroby przewlekłej
podatność na zaszczepienie się przeciwko grypie jest
szczególnie wysoka. Wśród osób poddających się profilaktyce nieznacznie przeważały osoby z chorobami
przewlekłymi (57% vs.43%). Spośród pacjentów
z chorobami przewlekłymi najliczniejszą grupę, bo
aż 63%, stanowili pacjenci z chorobami układu krążenia.
Z odpowiedzi na pytanie 4: „Czy opiekuje się
Pani/Pan małym dzieckiem, szczególnie poniżej 5 roku
życia, lub przebywa Pani/Pan często w środowisku,
gdzie przebywają takie małe dzieci?” (24% – „tak”,
66% – „nie”, 10% – „trudno ocenić”) nie wynika,
aby częste pobyty w środowisku, gdzie przebywają
małe dzieci, były szczególnie istotną okolicznością
do zaszczepienia się przeciwko grypie. Tylko 24%
spośród biorących udział w Programie to osoby, które
regularnie opiekują się dzieckiem do lat 5 lub przebywają w środowisku, w którym znajdują się dzieci
(vs. 66%, które nie kontaktują się często z dziećmi).
Warto pamiętać, iż profilaktyka grypy wśród osób
mających regularny kontakt z małymi dziećmi ma
dwojakie znaczenie: 1. zastosowanie „teorii kokonu”,
czyli otoczenie dzieci osobami uodpornionymi oraz
2. ochrona, zwłaszcza osób w wieku podeszłym, gdyż
dzieci stanowią istotne ogniwo w przenoszeniu zakażeń wywołanych wirusem grypy.
Z odpowiedzi na pytanie 5: „Czy w sezonie zachorowań na grypę przebywa Pan/Pani w dużych skupiskach
ludzkich, tj. komunikacja miejska, zakłady pracy, biura,
szkoły?” (49% – „tak”, 37% – „nie”, 14% – „trudno ocenić”) można wywnioskować, że przebywanie w dużych
skupiskach ludzkich w sezonie zachorowań na grypę
może mieć pewne znaczenie w podejmowaniu decyzji
o zaszczepieniu się przeciwko grypie.
Z odpowiedzi na pytanie 6: „Czy znane są Pani/
Panu najczęstsze objawy grypy?” (82% – „tak”, 6%
– „nie”, 12% – „trudno ocenić”) wynika, że ogólnie
objawy grypy są na ogół znane, rozpoznawalne. Potwierdzają to także odpowiedzi na pytanie 7: „Do
najczęstszych objawów grypy należą…” („wysoka
gorączka, trwająca 3-4 dni” – 79%, „bóle mięśniowe”
- 70%, „zmęczenie” - 30%, „nagły początek” – 29%,
„ból głowy” – 24%, „kaszel” – 23%, „katar” – 20%,
„nieżyt nosa” – 16%, „występowanie częstych powikłań” – 15%, „kichanie” – 14%) 2/. Istnieje też znacząca znajomość możliwych powikłań grypy, o czym
świadczą odpowiedzi na pytanie 8: „Do najczęstszych
Odsetki przekraczają 100%, gdyż można było zaznaczyć więcej niż
jedną odpowiedź.
/
560
powikłań grypy należą…” („zapalenie oskrzeli” - 44%,
„zaostrzenie chorób przewlekłych” – 43%, „zapalenie
płuc” – 41%, „zapalenie ucha” – 14%, „zapalenie zatok” – 14%, „inne” – 6%). 2 Pacjenci biorący udział
w Programie profilaktycznym w większości znali
najczęstsze objawy grypy oraz najczęstsze powikłania.
Wśród objawów 79% wymieniło gorączkę, 70% bóle
mięśniowe, kaszel jednak tylko 23%. Jako najczęstsze
powikłania podawano stan zapalny w obrębie dolnych
dróg oddechowych (zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli
– odpowiednio 41% i 44% pytanych) oraz zaostrzenie
chorób przewlekłych (43%). Tylko 14% ankietowanych wiedziało o zapaleniu ucha środkowego jako
częstym powikłaniu grypy.
Z analizy odpowiedzi na pytanie 9: „Do osób
najbardziej podatnych na zakażenie wirusem grypy
należą…” („chorzy przewlekle” – 50%, „małe dzieci”
– 29%, „osoby starsze” – 20%, chorobę nowotworową”
– 20%, „dorośli” – 18%, „młodzież” – 17%, „chorzy na
„inne”)2 nie wynika, aby wskazywanie osób starszych,
do których był adresowany Program bezpłatnych
szczepień, było dominujące.
Wprawdzie z odpowiedzi na pytanie 10: „Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania grypie jest…”
(„szczepienie” - 88%, „unikanie większych skupisk
ludzi” – 52%, „regularne spożywanie wzmacniających
układ immunologiczny jogurtów i suplementów diety”
– 27%, „unikanie większych wysiłków fizycznych”
– 8%, „noszenie maseczki” – 6%, „niewychodzenie
z domu” – 1%, „inne” – 1%) wynika wyraźnie, że
zdecydowanie najczęściej wskazywane było szczepienie, to jednakowoż wcale nierzadko praktykowane
były i inne sposoby zapobiegawcze. W zakresie profilaktyki grypy aż 88% osób uważało szczepienie za
najskuteczniejszą formę ochrony przed grypą, 52%
unikanie dużych skupisk ludzkich. Niestety, aż 27%
uważało, iż spożywanie probiotyków i suplementów
diety jest skuteczną metodą ochrony przed grypą.
Biorąc pod uwagę, iż osoby ankietowane łączą tę formę ze szczepieniami ochronnymi, postawa taka nie
powinna budzić niepokoju, jednak istnieje duże prawdopodobieństwo, iż odzwierciedla poglądy i wiedzę
również tej części społeczeństwa, która nie poddaje
się szczepieniom ochronnym.
Najważniejsze, co wynika z analizy odpowiedzi na
pytanie 11: „Czy w przeszłości szczepił się Pan/Pani
przeciw grypie?” („tak, regularnie” – 42%, „tak,
sporadycznie” – 33%, „nie, nigdy” – 25%) jest to, że
¾ już szczepiło się w przeszłości przeciwko grypie
(bardziej lub mniej regularnie), ale ¼ zaszczepiła się
po raz pierwszy. I właśnie ta grupa zaszczepionych po
raz pierwszy jest szczególnie interesująca, gdyż wydaje
się, że można jej wielkość traktować jako wskaźnik podatności seniorów na zaszczepienie się – w wyniku oddziaływania propagandowego bezpłatnych szczepień
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 555-561
w środkach masowego przekazu. Na uwagę zasługuje
fakt, iż 25% osób, które wzięło udział w bezpłatnym
programie profilaktyki, nigdy wcześniej nie szczepiło
się przeciw grypie i aż 34% deklaruje, iż w przypadku
braku możliwości bezpłatnego szczepienia, nie poddałaby się tej formie profilaktyki. Tylko 40% spośród
zaszczepionych pacjentów deklaruje chęć wykonania
szczepienia również w sytuacji konieczności zakupu
szczepionki.
Z analizy odpowiedzi na pytanie 12: „Jeżeli
‘TAK’, to co skłoniło Pana/Panią do wcześniejszego
zaszczepienia się?” wynika, że wskazywano głównie:
ochronę przed chorobą („nie chcę chorować”), uniknięcie powikłań chorobowych grypy, jak i zaostrzeń
choroby przewlekłej. Szczególnie interesujące jest
analizowanie odpowiedzi na pytanie 13: „Jeżeli ‘NIE’,
to co było przyczyną, że nie szczepił się Pan/Pani?”.
Spośród podawanych odpowiedzi szczególnie istotne
jest „brak pieniędzy” – bo właśnie to było głównym powodem realizowania Programu bezpłatnych szczepień.
Odpowiedź „brak czasu” wskazuje na to, że możliwość
zaszczepienia się winna być jeszcze bardziej dostępna;
warto się zastanowić nad możliwościami organizowania szczepień ochronnych w taki właśnie sposób.
Odpowiedź „ochrona przed skutkami ubocznymi”,
jako wytłumaczenie nie zaszczepienia się, wskazuje na
to, że problem bezpieczeństwa szczepień powinien być
szczególnie dokładnie omawiany w środkach masowego przekazu – aby skutecznie zachęcić jak najwięcej
obywateli do zaszczepienia się przeciwko grypie.
Z analizy odpowiedzi na pytanie 14: „Od kogo
dowiedział(a) się Pani/Pan o możliwości skorzystania
z bezpłatnych szczepień przeciw grypie? („ze środków
masowego przekazu” – 48%, „od lekarza” – 30%, „od
znajomych” – 12%, „od rodziny” – 8%, „inne źródła”
– 2%) wynika znacząca rola środków masowego przekazu w informowaniu o szczepieniach – a zapewne także
o innych akcjach profilaktycznych – i można przewidywać, że rola ta będzie nadal rosła wraz z rozwojem
społeczeństwa informacyjnego i postępującą zdolnością
do użytkowania systemów informatycznych.
Z odpowiedzi na pytanie 15: „Czy zaszczepiłaby
się Pani/Pan, gdyby szczepienie było odpłatne? („tak”
– 40%, „nie” – 34%, „trudno ocenić” – 26%) można
wyciągnąć wniosek, że wprawdzie możliwość darmowych szczepienia jest istotnym argumentem dla wielu
osób, ale odsetek ten nie przekroczył 40%. Jednakże
odpowiedzi na pytanie 16: „Czy uważa Pani/Pan, że
zasadne jest kontynuowanie programu profilaktyki
grypy sezonowej w następnych latach? („tak” – 84%,
„nie” – 1%, „trudno ocenić” – 15%) utwierdzają
w tym, że zdecydowana większość tych, którzy się
zaszczepili, spodziewa się kontynuowania tego rodzaju
programów i zapewne będzie się ponownie szczepić
przeciwko grypie.
Marcinkowski JT i wsp. Poddawanie się seniorów z miasta Poznania bezpłatnym szczepieniom ochronnym przeciwko grypie
Wnioski
1. Możliwość poddania się seniorów bezpłatnemu
zaszczepieniu przeciwko grypie nie zwiększała
w znaczącym stopniu liczby osób zaszczepionych.
561
2. Im wyższy poziom wykształcenia, tym większa
skłonność do poddawania się bezpłatnemu zaszczepieniu przeciwko grypie.
Piśmiennictwo / References
1. Talarowska M, Florkowski A, Macander M, Gałecki P.
Grypa i infekcje grypopochodne a funkcje poznawcze.
Neuropsychiatr Neuropsychol 2010, 5, 3-4: 149-154.
2. Müller M. Mały odsetek zaszczepionych przeciwko
grypie świadczy o zapóźnieniu cywilizacyjnym. Medycyna
Praktyczna. http://www.mp.pl/szczepienia/wywiady/show.
html?id=76734 (22.08.2013).
3. Wyniki głosowania: Czy zaszczepiłeś lub zamierzasz
zaszczepić się przeciwko grypie? Medycyna Praktyczna.
http://www.mp.pl/ankieta/pollwyniki.php?poll_
id=261&w=1 (22.08.2013).
4. Ruch antyszczepionkowy przybiera na sile. Rzeczpospolita.
Rynek Zdrowia. http://www.rynekzdrowia.pl/Uslugimedyczne/Ruch-antyszczepionkowy-przybiera-nasile,16977,8.html (22.08.2013).
5. Grzesiowski P. Grypa. http://www.grypa.pl/ (22.08.2013).
6. Komunikat Krajowego Komitetu ds. Pandemii Grypy.
Ministerstwo Zdrowia. http://www.mz.gov.pl/wwwmz/ind
ex?mr=m2111&ms=&ml=pl&mi=0&mx=0&ma=16634
(22.08.2013).
7. Wojtasiński Z. Ekspert: Kto się zaszczepił, jest dobrze
chroniony przed grypą. http://www.naukawpolsce.pap.pl/
aktualnosci/news,393739,ekspert-kto-sie-zaszczepil-jestdobrze-chroniony-przed-grypa.html (22.08.2013).
8. Wojtasiński Z. W sezonie grypowym 2012-2013
zachorowało ponad 2,4 mln Polaków. http://tech.money.
pl/medycyna/artykul/w-sezonie-grypowym-2012---2013zachorowalo-ponad-2-4-mln-polakow,34,0,1288994.html
(22.08.2013).
9. Portal o zdrowiu i technologiach internetowych. http://
www.moja-astma.pl/jak-uodpornic-sie-na-przeziebienia
(22.08.2013).
10. Meldunki Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego
– Państwowego Zakładu Higieny. http://www.pzh.gov.pl/
page/ (22.08.2013).
11. Narodowy Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowy
Zakład Higieny. Pracownia Monitorowania i Analizy Sytuacji
Epidemiologicznej. Zachorowania i podejrzenia zachorowań
na grypę w Polsce. http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/
grypa/index.htm (22.08.2013).
12. Sytuacja demograficzna Poznania na tle aglomeracji
poznańskiej oraz największych miast w 2010 r. POZnan*/
*Miasto know-how. www.poznan.pl (22.08.2013).