Abstrakt referatu na konferencję „prawo a kultura”

Rytuał w prawie na przykładzie instytucji przeprosin sądowych.
Prawo obfituje w różnego rodzaju rytuały, choć w przeważającej mierze ani prawnicy,
ani uczestniczący w danym rytuale prawnym członkowie społeczeństwa nie zdają sobie z tego
sprawy. Jednym z rytuałów, występujących w naszym porządku prawnym jest nakaz
przeproszenia pokrzywdzonego, jako roszczenie wynikające głównie z naruszenia dóbr
osobistych.
Głównym problemem moich rozważań jest odpowiedź na pytania o funkcję, cele
i w końcu efektywność instytucji przeprosin sądowych w zachodniej kulturze prawnej.
Przeanalizuję więc przeprosiny sądowe ze szczególnym uwzględnieniem ich aksjologii.
W kolejnej części referatu przestawię charakterystykę i strukturę rytuału, by rozważyć,
dlaczego przeprosiny sądowe zaliczam do tej kategorii zjawisk społecznych. Przeanalizuję
oddziaływanie społeczne przeprosin sądowych ze względu na rytualny charakter tej instytucji.
Postaram się tutaj udowodnić, że funkcja tej instytucji jest realizowana właśnie dlatego, że są
w niej wykorzystywane mechanizmy społecznego oddziaływania rytuału.
Ostatnim rozważanym zagadnieniem jest specyfika zaufania w europejskiej kulturze,
która doprowadza do pojawienia się paradoksalnego zjawiska – tzw. „zinstytucjonalizowanej
nieufności”. Zjawisko to polega na tym, że prawo (oraz inne instytucje demokratyczne), budzi
zaufanie, dlatego że skłania członków społeczeństwa do wykazywania nieufności do siebie
nawzajem.
Konkluzją referatu jest teza, że mechanizm oddziaływania przeprosin nakazanych
przez sąd oparty jest o rytualną strukturę tego roszczenia wzmocnioną wysokim autorytetem
prawa i instytucji wymiaru sprawiedliwości.
Kontekstowo posługuję się w referacie porównaniami do kultur innych niż zachodnia,
zwłaszcza do kultury japońskiej, gdzie przeprosiny sądowe nie istnieją, by uwydatnić na ich
tle te cechy zachodniej kultury, które zadecydować mogły o miejscu przeprosin (i innego
rodzaju prawnych rytuałów) w systemie prawnym.