D - Sąd Okręgowy w Słupsku

Sygn. akt IV Ca 416/13
POSTANOWIENIE
Dnia 13 września 2013r.
Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy
w składzie następującym :
Przewodniczący SSO Jolanta Deniziuk
Sędziowie SO: Mariusz Struski, Wanda Dumanowska (spr.)
Protokolant: sekr. sądowy Barbara Foltyn
po rozpoznaniu w dniu 13 września 2013 r. w Słupsku
na rozprawie
sprawy z wniosku K. D.
z udziałem P. C.
o pozbawienie władzy rodzicielskiej
na skutek apelacji uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Chojnicach
z dnia 3 czerwca 2013 r. sygn. akt III Nsm 83/13
postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu
w Chojnicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
apelacyjnego.
Sygn. akt IV Ca 416/13
UZASADNIENIE
Wnioskodawczyni K. D. wniosła o pozbawienie uczestnika P. C. władzy rodzicielskiej nad małoletnim M. C. ur.
(...), wskazując w uzasadnieniu, że od czasu orzeczenia renty alimentacyjnej uczestnik nie płacił alimentów, potem
złożył pozew o obniżenie alimentów a od czasu wydania orzeczenia o kontaktach odwiedził dziecko dwukrotnie,
jednak podczas tych wizyt nie był zainteresowany synem. Według wnioskodawczyni uczestnik nie dorósł do roli ojca,
wnioskodawczyni wielokrotnie próbowała nakłonić uczestnika do pomocy wychowawczej i finansowej, jednak ten nie
wykazywał woli uczestniczenia w wychowywaniu swego syna.
Uczestnik wniósł o oddalenie wniosku.
Postanowieniem z dnia 3 czerwca 2013r. Sąd Rejonowy w Chojnicach pozbawił P. C. władzy rodzicielskiej nad
małoletnim synem M. C. ur. (...) w P. i zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 40 zł tytułem zwrotu
kosztów postepowania. Z uzasadnienia tego postanowienia wynika, iż zostało ono oparte na następujących ustaleniach
faktycznych:
Strony, tj. wnioskodawczyni K. D. i uczestnik P. C. są rodzicami małoletniego M. C. ur. października (...) w P.. Rodzice
małoletniego nigdy nie mieszkali razem. Do lipca 2012 r. wnioskodawczyni wraz synami M. i J. mieszkała w P.,
gdzie też pracowała. Strony uzgodniły, że po narodzeniu małoletniego M. uczestnik, mieszkający w miejscowości N.,
położonej około 30 km od P., zamieszka wspólnie w mieszkaniu wnioskodawczyni, jednak uczestnik nie zdecydował
się na to.
Wnioskodawczyni po urlopie macierzyńskim chciała wrócić do pracy, w związku z czym prosiła uczestnika o pomoc
w opiece nad ich synem, by zawoził syna do żłobka, na co uczestnik się nie zgodził, twierdząc, że nie będzie tracił
pieniędzy na paliwo, ani nie będzie tak wcześnie wstawał.
Uczestnik w N. prowadzi swój sklep, skąd prawie codziennie przyjeżdża do P. po towar do sklepu. Przy tej okazji
odwiedzał wnioskodawczynię w jej mieszkaniu, ale jego wizyty trwały jedynie po kilka minut. Podczas tych wizyt
uczestnik nie zajmował się dzieckiem, nie zajął się nim również, gdy wnioskodawczyni musiała wziąć udział w
uroczystości I komunii św. swego starszego syna J., mimo że wnioskodawczyni prosiła uczestnika, by na czas
uroczystości przejął opiekę nad synem.
Od lipca 2012 r. wnioskodawczyni razem ze swymi dziećmi mieszka w S.koło C., gdzie wynajmuje mieszkanie od
swojej siostry B. P.. Odkąd wnioskodawczyni zamieszkała w S. uczestnik odwiedził swego syna zaledwie 3 lub 4 razy.
Uczestnik, mimo zasądzonych alimentów, nie łoży na utrzymanie syna M..
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przeprowadzonych dowodów. Sąd nie przeprowadził dowodu z
zeznań uczestnika, albowiem tenże bez usprawiedliwienia nie stawił się na terminie rozprawy w dniu 3 czerwca 2013
r., mimo że na poprzednim terminie uczestnik został zobowiązany do osobistego stawiennictwa, właśnie pod rygorem
pominięcia dowodu z zeznań nieobecnej strony postępowania.
Odwołując się do przepis art. 111 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Sąd Rejonowy wskazał, iż zawarte w nim
pojęcie zaniedbań obowiązków rodzicielskich należy rozumieć szeroko. Zakres tego pojęcia obejmie każde zawinione
zaniedbanie właściwego sposobu postępowania rodzica, które sprawia, choćby tylko pośrednio, że dobro dziecka
jest poważnie zagrożone i które świadczy o tym, że rodzicowi brakuje dostatecznych kwalifikacji do wykonywania
władzy rodzicielskiej. Rażącym zaniedbaniem będzie np. uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych, jak również
brak kontaktu z dzieckiem. Pozbawienie władzy rodzicielskiej, mimo że jest środkiem najsurowszym, najbardziej
ingerującym w sferę stosunków między rodzicami a dziećmi, nie musi być poprzedzane innymi zarządzeniami o
charakterze "ograniczającym".
Przenosząc powyższe na realia niniejszej sprawy Sąd Rejonowy stwierdził, iż uczestnik świadomie zrezygnował z
udziału w procesie wychowawczym swego syna, począwszy od jego urodzenia nie wspomaga matki w wychowywaniu
dziecka, praktycznie nie utrzymuje z nim kontaktów i nie łoży na jego utrzymanie, mimo zasądzonych alimentów. W
konsekwencji Sąd uznał, że w przypadku uczestnika P. C. istnieje przesłanka rażącego zaniedbywania obowiązków
wobec jego małoletniego syna M. C., dlatego uwzględnił wniosek matki dziecka i orzekając jak w pkt 1 postanowienia
pozbawił uczestnika władzy rodzicielskiej nad małoletnim synem M. C..
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98§1 kodeksu postępowania cywilnego w związku z art. 13§2 k.p.c. w związku
z art. 23 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Apelację od tego postanowienia wywiódł uczestnik postepowania zarzucając naruszenie art. 111 kro oraz art.
328 § 2 kpc poprzez niewykazanie w uzasadnieniu postanowienia jaki konkretne przesłanki zadecydowały o jego
treści. Zarzucił również naruszenie przepisów postępowania tj. art. 299 w zw. z art. 302 kpc poprzez zaniechanie
przesłuchania uczestnika postepowania oraz art. 233 kpc poprzez całkowicie dowolne i jednostronne przyjęcie, że
zachodzą przesłanki do pozbawienia uczestnika władzy rodzicielskiej, w tym, że uczestnik zrezygnował z udziału w
procesie wychowawczym syna, nie utrzymuje z nim kontaktów i od urodzenia nie łoży na jego utrzymanie. W konkluzji
apelacji uczestnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienie i oddalenie wniosku ewentualnie o jego uchylenie i
przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Wnioskodawczyni nie zajęła stanowiska w postępowaniu apelacyjnym.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja w pełni zasługuje na uwzględnienie.
Na wstępie wskazać należy, iż Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe w bardzo ograniczonym zakresie
i na jego podstawie dokonał ustaleń faktycznych, które nie mogą być podstawą rozstrzygnięcia, dlatego Sąd II-ej
instancji przyjmuje, że nie została w postepowaniu pierwszoinstancyjnym rozpoznana istota sprawy.
Zgodnie z art. 382 kpc, sąd apelacyjny ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo
całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny
zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.04.1998r., II CKN 704/97, OSNC 1998 nr
12, poz. 214). Sąd II-ej instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I-ej instancji, lecz bada ponownie całą
sprawę, rozważając wyniki postępowania przed tym sądem, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne
jest przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.
Zebrany dotychczas w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi, rozpoznającemu apelację, na konstatację,
że dokonane przez Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie, jak i wnioski wywiedzione z przeprowadzonego postępowania
dowodowego nie były całkowicie prawidłowe a przede wszystkim były przedwczesne. Sąd Okręgowy władny był zatem
do innej, niż Sąd Rejonowy, oceny okoliczności powoływanych przez strony w toku postępowania sądowego przed
obiema instancjami. Czyni to w konsekwencji zarzuty apelacji zasadnymi. Słusznie bowiem apelujący zauważa, iż
pozbawienie go władzy rodzicielskiej nad małoletnim synem M., nie zostało w należyty sposób uzasadnione. Sąd Iej instancji nie wyjaśnił, w bardzo lakonicznym uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia, dlaczego przyjął, że uczestnik
postępowania – ojciec małoletniego M., nie łożył na jego utrzymanie od chwili jego urodzenia, nie ustalił też w jakiej
wysokości za jaki okres istnieją na dzień orzekania zaległości alimentacyjne.
Według Sądu Okręgowego stan sprawy nie pozwala na uznanie, iż żądanie pozbawienia pozwanego władzy
rodzicielskiej jest zasadne. Sąd meriti zbyt pochopnie uznał zaniedbania w wykonywaniu obowiązków rodzicielskich
przez apelującego za mające rażący charakter (art. 111 § 1 kro). Do takich wniosków nie uprawnia zebrany w sprawie
materiał dowodowy oparty o twierdzenia matki dziecka, pozostającej w konflikcie z uczestnikiem, jej koleżanki i
siostry.
W sytuacji gdy uczestnika P. C. deklaruje chęć utrzymywania kontaktów z małoletnim synem, w zakresie ustalonym
w postępowaniu przed Sądem Rodzinnym w innej sprawie a wnioskodawczyni mu je utrudnia oraz twierdzi, że łożył
na jego utrzymanie bezpośrednio do rąk wnioskodawczyni, nie można rozstrzygnąć zasadności wniosku bez zbadania
tych twierdzeń.
Na podkreślenie zasługuje przede wszystkim fakt, iż z analizy akt sprawy wynika, iż Sąd Rejonowy nie zastosowała
w sprawie przepisów art. 206, 207 i 212 kpc, które mają zastosowanie również w sprawach opiekuńczych. Pierwszy
z tych przepisów w § 2 stanowi, iż równocześnie z doręczeniem pozwu (pisma wszczynającego postepowanie w
sprawie) i wezwania na pierwszą rozprawę poucza się pozwanego (uczestnika) o: 1) czynnościach procesowych,
które może lub powinien podjąć, jeśli nie uznaje żądania w całości lub w części, w szczególności o możliwości lub
obowiązku wniesienia odpowiedzi na pozew (wniosek), w tym o obowiązujących w tym zakresie wymaganiach co do
terminu i formy, lub przedstawienia swoich wniosków, twierdzeń i dowodów na rozprawie, 2) skutkach niepodjęcia
takich czynności, 3) możliwości ustanowienia pełnomocnika procesowego i braku obowiązkowego zastępstwa przez
adwokata lub radcę prawnego. Z treści zarządzenia z dnia 12 marca 2013r. nie wynika aby przy wyznaczaniu
pierwszego terminu rozprawy przepis ten został zastosowany.
Nadto z protokołu rozprawy z dnia 25 kwietnia 2013r., na którą stawiły się obie strony, wynika, iż Sąd Rejonowy
nie zastosował art. 212 kpc, który stanowi, że sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dąży do tego, aby
strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych
dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń. W ten sam
sposób sąd dąży do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, które są sporne. Nie wynika z niego również aby
Przewodniczący, stosownie do nakazu wynikającego z § 2, udzielić stronom niezbędnych pouczeń, w szczególności w
zakresie wynikającym z art. 6 kc i 232 kpc.
Celem regulacji zawartej w § 1 art. 212 kpc jest umożliwienie sądowi precyzyjnego ustalenia podstawy faktycznej, na
której oparte jest żądanie. Nie chodzi jednak o ustalenie w drodze informacyjnego wysłuchania stron prawdziwości
twierdzeń o faktach, ponieważ temu celowi służy zasadniczo postępowanie dowodowe. Na podstawie art. 212 § 1 kpc
chodzi o ustalenie faktów i wyodrębnienie spośród tych faktów tych okoliczności, które pozostają sporne. Jest to o
istotne ze względu na konieczność optymalnego określenia zakresu przedmiotowego postępowania dowodowego, tak
aby można było rzetelnie załatwić sprawę cywilną, bez przeprowadzania zbędnych dowodów. W wypadku sprawy
opiekuńczej, z uwagi na nadrzędną zasadę „dobra dziecka”, którego postepowanie dotyczy, Sąd winien ustalić
wszystkie okoliczności istotne ze szczególnym zaangażowaniem. Należy mieć przy tym na uwadze, iż w ramach
nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 16 września 2011 r. zmieniono § 1 w ten sposób, że wysłuchanie
informacyjne ma przyczynić się do ustalenia podstawy faktycznej zgodnego z prawdą, co stanowi podkreślenie
znaczenia powinności mówienia prawdy w postępowaniu cywilnym.
Oprócz regulacji odnoszącej się do informacyjnego wysłuchania stron, przepis art. 212 kpc w § 2 reguluje kwestię
udzielania stronom pouczeń. Jest to jeden z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego normujących zagadnienie
pouczeń stron postępowania, obok ogólnej normy z art. 5 kpc, czy też szczególnych przepisów, np. art. 125 § 3 oraz
art. 206 § 2 kpc. Zdaniem Sądu Okręgowego nadal aktualny jest pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony pod rządem
poprzednio obowiązującego art. 5 i 212 kpc, w wyroku z 7 listopada 2007 r. (II CSK 286/07, sip. Legalis), według
którego naruszenie tych przepisów przez nieudzielanie stronie pouczeń co do czynności procesowych, w szczególności
zaś co do zgłoszenia wniosków dowodowych, nie powoduje nieważności postępowania, lecz może być uchybieniem
mogącym mieć wpływ na wynik sprawy, jeżeli in concreto zachodziła potrzeba udzielenia stronie stosownych pouczeń.
Nadto należy przyjąć, iż w sprawach opiekuńczych, mimo, że w przepisie jest mowa o możliwości udzielenia pouczeń,
przewodniczący jest zobowiązany udzielić pouczenia, jeżeli zachodzi taka potrzeba, gdyż w przeciwnym razie możliwe
jest skuteczne zgłoszenie zarzutu naruszenia prawa procesowego, tj. art. 212 § 2 kpc.
Zważywszy, że w niniejszej sprawie strony działały bez profesjonalnych pełnomocników, z uwagi na ochronę
praw małoletniego syna stron, zdaniem Sądu Okręgowego, celowym było przeprowadzenie zarówno szczegółowego
postepowania wyjaśniającego jak i pouczenie stron o ich obowiązkach w zakresie postepowania dowodowego.
Nie czyniło temu zadość zakreślenia stronom 14-dniowego terminu do złożenia ewentualnych wniosków dowodowych
pod rygorem pominięcia i zobowiązanie ich do stawiennictwa na kolejny termin rozprawy, pod rygorem pominięcia
dowodu z zeznań.
Powyższe względy doprowadziły do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu, na podstawie art. 386 § 4 kpc.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy rolą Sądu Rejonowego będzie przede wszystkim pouczenie stron, stosownie
do wskazanych wyżej przepisów procesowych, ze wskazanie skutków zaniechania ciążących na nich obowiązków, a
następnie w zależności od stanowiska stron rozważenia w jakim zakresie winien podjąć inicjatywę dowodową z urzędu,
stosownie do art. 232 § 2 kpc. Pomocnym przy tym może być dopuszczenie dowodu zarówno z akt postepowania w
sprawie o ustalenie kontaktów uczestnika postepowania z małoletnim synem M., o alimenty i ich obniżenia jak i z akt
postepowania egzekucyjnego dotyczącego alimentów. Dopiero zgromadzenie w ten sposób materiału dowodowego
pozwoli na ustalenie stanu faktycznego i jego ocenę zgodnie z zasadami wynikającymi z art. 233 kpc.