POMNIKOWE DRZEWA I ZABYTKI

Fot. A. ¯ukowski
PRZYRODA I KULTURA
POMNIKOWE
DRZEWA I ZABYTKI
Aleksander ¯ukowski (Czerwionka-Leszczyny)
Topola kanadyjska obok ruin zamku w Chudowie
© Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Œl¹ska
cowe w Cha³upkach, Krowiarkach, Wojnowicach, Strzybniku, £ubowicach, S³awikowie,
Modzurowie i w Szonowicach.
Sœdziwe drzewa o wymiarach pomnikowych rosn¹ tak¿e pojedynczo lub grupami
w otoczeniu ruin zamkowych. Nale¿¹ do nich
po³o¿one poœród ³¹k i mokrade³ ruiny renesansowego zamczyska w Chudowie, który by³
siedzib¹ rodu Giera³towskich. Dziœ to jedyna
w okolicy autentyczna ruina. Na skraju pobliskiej drogi roœnie powa¿nie uszkodzona topola
kanadyjska. Osi¹gnœ³a imponuj¹cy obwód pnia
Р600 cm, a jej wysokoϾ wynosi 24 m. Drzewo
jest pomnikiem przyrody, lecz mimo to nie
mo¿e doczekaæ siœ zabiegów pielœgnacyjnych.
Bulwersuj¹cy proceder wypalania starych
drzew nie omin¹³ równie¿ piœknej lipy drobnolistnej na dziedziñcu ruin zamku w Tworkowie.
Drzewo osi¹gnœ³o 536 cm obwodu i 22 m
wysokoœci. Ros³y odziomek dzieli siœ na trzy
pnie na wysokoœci 2,5 m; próchniej¹ca wyrwa
po konarze nosi œlady wypalania. Monumentalna lipa doskonale wspó³gra z romantyczn¹
ruin¹, stanowi¹c kompozycyjne uzupe³nienie
otwartego na po³udnie dziedziñca. Wydaje siœ
jednak, ¿e jeœli w porœ drzewo nie zostaje
objœte leczeniem, to podzieli los tworkowskiej
ruiny. Ta ostatnia, mimo zniszczeñ, ci¹gle przypomina lata œwietnoœci renesansowego zamku
spalonego z niewyjaœnionych przyczyn w styczniu 1931 roku.
Miejsc podobnych do wy¿ej opisanych jest
jeszcze na Górnym œl¹sku wiele. Szczegó³owa
inwentaryzacja i renowacja takich obiektów
winna byæ jednym z priorytetowych zadañ
w zakresie ochrony przyrody naszego regionu.
Buduj¹cy jest fakt, i¿ istniej¹cy od niedawna
samorz¹d terytorialny poczyna dostrzegaæ
potrzebœ czynnej ochrony dziedzictwa przyrodniczego gmin, czyli „ma³ych ojczyzn”.
plarzy. Ich obwody wynosz¹ 300-400 cm.
W Promnicach rosn¹ równie¿ okaza³e cisy
pospolite i choiny kanadyjskie o obwodach do
230 cm. Ca³e otoczenie jest bardzo zadbane.
Przepiœkny park pa³acowy o interesuj¹cym
sk³adzie gatunkowym drzewostanu podziwiaæ
mo¿na w P³awniowicach ko³o Gliwic. Przed
fasad¹ g³ówn¹ pa³acu Bellestremów wyró¿nia
siœ sosna czarna o pniu rozga³œzionym na
wysokoœci oko³o 1 m i roz³o¿ystej koronie.
Towarzysz¹ jej m³ode jeszcze kasztany jadalne,
pokaœny mi³orz¹b chiñski (obwód 115 cm),
klony i magnolie. Najwiœkszych dendrologicznych rarytasów szukaæ trzeba jednak na ty³ach pa³acu. Rosn¹ tam dwa okaza³e cypryœniki b³otne o obwodach 420 i 400 cm. Jedno
z drzew wykszta³ci³o charakterystyczne dla
gatunku pneumatofory. Osobniki te wymienia
W. Seneta w swojej ksi¹¿ce „Drzewa i krzewy
iglaste” w gronie najokazalszych cypryœników
b³otnych w Polsce. Parkowa kompozycja powsta³a w 1885 r. w miejscu starszego ogrodu.
Szczyptœ egzotyki wnosz¹ do ka¿dego
parku tulipanowce amerykañskie. Dorodnych
reprezentantów tego gatunku, o obwodach
300-400 cm, spotykamy w £ubiu i Kamieñcu
ko³o Pyskowic. Du¿e skupisko tulipanowców
kryje niezbyt rozleg³y (5,5 ha) park pa³acowy
w Krzy¿anowicach. Najgrubszy osobnik liczy
415 cm obwodu; ma zdrow¹, roz³o¿yst¹ koronœ. W pobli¿u rosn¹ 3 m³odsze tulipanowce
o obwodach: 74, 86 i 94 cm. Pi¹ty osobnik
roœnie obok kamiennej groty Matki Bo¿ej.
Mierzy 352 cm w obwodzie i 31 m wysokoœci.
W parkowym runie pod tulipanowcem mo¿na
wiosn¹ podziwiaæ bia³e kwiaty kokoryczy
pustej. Tutejszy drzewostan, sk³adaj¹cy siœ
z ponad 40 gatunków, nale¿y do najstarszych
i najbogatszych na terenie Ziemi Raciborskiej.
Na uwagœ zas³uguj¹ tam ponadto parki pa³a-
Fot. A. ¯ukowski
ntensywna eksploatacja lasów Górnego
Œl¹ska zmieni³a ich strukturœ wiekow¹
i sk³ad gatunkowy. Gospodarcze pozyskiwanie
drewna nie ominœ³o nawet najcenniejszych
drzewostanów, których w porœ nie objœto
ochron¹ rezerwatow¹. Dzisiaj pomnikowe drzewa na terenach leœnych nale¿¹ do rzadkoœci.
Przyk³adami miejsc zachowania takich egzemplarzy niech bœd¹ uroczyska „G³œbokie Do³y”
i „Proboszcz” ko³o Ksi¹¿enic oraz kompleks
„Czarne Do³y” ko³o Pszczyny. £atwiej o spotkanie pomnikowego drzewa na terenach wiejskich, obok budynków sakralnych, przy pa³acach,
w parkach dworskich. Wiœkszoœæ sœdziwych
drzew tam rosn¹cych pochodzi z nasadzeñ,
trafiaj¹ siœ jednak powierzchnie stanowi¹ce element kompozycyjny rozleg³ych parków krajobrazowych, np. park w Rudach, park Zwierzyniec w Pszczynie. Zabytkowe parki pa³acowe
i dworskie pozostaj¹ dziœ g³ównymi ostojami
pomnikowych drzew i osobliwoœci dendrologicznych na Górnym œl¹sku. Stan zachowania
i zadbania parków województwa jest zró¿nicowany. Obok za³o¿eñ dobrze utrzymanych
i pielœgnowanych (Pszczyna, P³awniowice,
Krzy¿anowice), liczne s¹ parki pozostawione
w³asnemu losowi, w wielu przypadkach dewastowane przez ca³e powojenne pó³wiecze (Be³k,
S³awików, Strzybnik). Ró¿norodnym za³o¿eniom parkowym towarzysz¹ zwykle dwory,
pa³ace, a nawet romantyczne ruiny. W takiej
scenerii odnaleœæ mo¿na najcenniejsze obiekty
rodzimej i introdukowanej dendroflory.
Do najpiœkniejszych, du¿ych za³o¿eñ krajobrazowych nale¿y Park Pa³acowy w Pszczynie.
Kompozycja ma charakter parku angielskiego.
Za³o¿ono go w drugim pó³wieczu XVIII wieku. Dziœ zajmuje powierzchniœ oko³o 84 ha.
W drzewostanie wyró¿niaj¹ siœ platany klonolistne, choiny kanadyjskie, sosny czarne.
Pszczyñski zespó³ pa³acowo-parkowy zaliczany jest, obok Wilanowa i £añcuta, do najcenniejszych tego rodzaju obiektów w Polsce.
Mniejszych rozmiarów park zabytkowy
towarzysz¹cy rokokowemu pa³acowi znajduje
siœ w niedalekich Rudo³towicach. Rosn¹ce
tam sœdziwe dœby o obwodach do 480 cm,
niestety wyraœnie zamieraj¹. Uwagœ zwraca
te¿ dorodna wejmutka o obwodzie 265 cm.
Ziemia Pszczyñska kryje niejedn¹ jeszcze
przyrodnicz¹ osobliwoœæ. Wspomnieæ trzeba
koniecznie o ksi¹¿œcych Promnicach. Na
brzegu Jeziora Paprocañskiego wznosi siœ niedu¿y, ale jak¿e urokliwy zameczek myœliwski
z 1868 roku. Architektoniczn¹ pere³kœ otacza
dostojny szpaler starych dœbów szypu³kowych
i wi¹zów szypu³kowych. Dœby w liczbie 11
osobników osi¹gnœ³y tu obwody pierœnicowe
do 445 cm. Wi¹zy reprezentuje 12 egzem-
Fot. A. ¯ukowski
I
Cypryœnik b³otny w P³awniowicach
Lipa drobnolistna w Tworkowie
PRZYRODA GÓRNEGO ŒL¥SKA N r 7 / 1 9 9 7
7