jak ich znaleźć i przygotować do wyzwań XXI wieku?

EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2014
Panel, czwartek 2 października 2014, godz. 15:30-17:00
Partner: GRUPA ADAMED
Liderzy przyszłości – jak ich znaleźć i przygotować do wyzwań XXI wieku?
Tematyka:

Wyzwanie edukacji XXI wieku. Jak państwo, samorządy, organizacje pozarządowe, rodzice,
media i biznes mogą współdziałać w kształtowaniu systemu „wyławiającego” talenty?

Jakich zmian wymaga system edukacji, by wyjść poza schematy i pozwolić uzdolnionym
uczniom i studentom rozwinąć skrzydła?

Synergia nauki i biznesu – jak można się wzajemnie inspirować dla potrzeb innowacyjnej
gospodarki?
W Polsce nie brakuje wykształconych, utalentowanych ludzi. Nasz kraj zajmuje wysoką pozycję w
rankingach edukacyjnych, o czym świadczy 13. miejsce w przeprowadzanym wśród 15-latków
światowym badaniu PISA (Programme for International Student Assessment) – to wynik lepszy od
wyników osiągniętych przez Niemcy i USA. A jednak w corocznych rankingach w zakresie
innowacyjności Polsce nie udaje się dogonić pozostałych krajów UE. W 2013 r. zajęliśmy 24. miejsce
pośród 27 krajów EU. W czym tkwi przyczyna takiego stanu rzeczy?
Najczęściej omawianym w tym kontekście zagadnieniem jest niedopasowanie utalentowanych
naukowców do świata biznesu. Co sprawia, że wybitnym umysłom często nie udaje się przełożyć
swoich odkryć na generujący zysk postęp technologiczny?
1
Wzajemnie wykluczające się cele
Niektórzy twierdzą, że naukowcy są purystami i zwykle nie przykładają wagi do patentów czy opłat
licencyjnych. Najważniejsza jest dla nich publikacja w poważanym czasopiśmie branżowym lub
nagroda w prestiżowym konkursie naukowym. Przedsiębiorstwa natomiast potrzebują patentów, aby
móc czerpać korzyści z innowacji, jedynym zaś sposobem na ich uzyskanie jest dokonanie zgłoszenia
wynalazku przed udostępnieniem nowej technologii. Czy zatem interesy naukowców i przedsiębiorstw
wzajemnie się wykluczają? Czy można sprawić, że oba te światy będą współpracować na rzecz
jednego wspólnego celu?
Na podstawie osiągnięć studentów uczelni wyższych w USA, Japonii oraz w niektórych krajach Europy
Zachodniej można zaryzykować twierdzenie, że jest to możliwe, przy czym wymaga zmian
systemowych, które zachęcą naukowców bardziej, niż system punktowy i uznanie w środowisku.
Jakie zmiany są konieczne, aby ułatwić pracownikom akademickim wejście do świata biznesu? Czego
możemy nauczyć się od krajów, w których takie systemy działają?
Wielkie umysły
Pomyślna współpraca nauki i biznesu może okazać się niewystarczająca, by skierować kraj na dobrą
drogę ku innowacyjnej gospodarce. Potrzeba do tego także wybitnych jednostek. Podobnie jak
środowisko biznesu, środowisko naukowców potrzebuje wielkich przywódców. Liderami zespołów
badawczych, które odnoszą największe sukcesy, są zazwyczaj wybitni i charyzmatyczni naukowcy.
Tymczasem, w niektórych krajach, w tym także w Polsce najlepsi naukowcy po uzyskaniu dyplomu
często emigrują w poszukiwaniu dobrze płatnej pracy w zawodzie, na uczelni bądź w prywatnych
firmach zajmujących się badaniami i rozwojem.
Gdyby udało się powstrzymać drenaż mózgów, rozwijająca się gospodarka szybciej osiągnęłaby
poziom innowacyjności potrzebny do prawidłowego rozwoju. W jaki sposób kraje mogą zatrzymać
wybitnych naukowców?
Talent objawia się w dzieciństwie
W Polsce prowadzi się coraz więcej dyskusji na temat efektywności systemu edukacyjnego pod kątem
odkrywania i wspierania młodych talentów. Nie ma żadnych wątpliwości co do tego, że w światowych
rankingach zajmujemy wysoką pozycję, lecz czy świadczy to o naszym sukcesie w dziedzinie
edukacji? Dzieci w polskich szkołach świetnie radzą sobie z rozwiązywaniem zadań z matematyki,
2
czytaniem, nauką języków obcych. Niestety, zaledwie garstka spośród dobrych uczniów jest
naprawdę utalentowana.
Badania dowodzą, że odsetek dzieci, które przodują w danej dziedzinie, ulega zmniejszeniu na
kolejnych szczeblach edukacji. Wiele z nich posiada ogromny potencjał, lecz do czasu rozpoczęcia
nauki na uczelniach wyższych poziom większości z nich jest w najlepszym razie nieco ponad
przeciętny. Co w międzyczasie dzieje się z ich talentem? Jak system edukacyjny mógłby lepiej
zaspokajać potrzeby utalentowanych jednostek? Oczywistym jest, że większość koniecznych zmian
należy przeprowadzić znacznie wcześniej niż na etapie edukacji wyższej.
Mentoring
Dużo można by mówić o minionych systemach cechowych, ich hermetyczności i korupcji, jaka w nich
panowała. Przyczyniły się one jednak do stworzenia czegoś, co warto kontynuować: praktyk
zawodowych. Już dawno dowiedziono, że człowiek najlepiej uczy się poprzez naśladowanie, a nie
słuchanie poleceń. Współpraca z mentorem nie tylko sprawia, że praktykanci się nie nudzą, lecz
pomaga im również doskonalić ich umiejętności.
Czy wszyscy uczniowie powinni być zmuszani do realizowania tego samego programu nauczania
niemalże do osiągnięcia pełnoletności, jeżeli ich talent wyraźnie objawia się w naukach ścisłych? Czy
jest możliwe, aby takie osoby zaczęły wcześniej rozwijać swoje zainteresowania i znalazły mentora,
który będzie w stanie poprowadzić je w odpowiednim kierunku?
Obecnie istnieją inicjatywy i programy prowadzone przez firmy wyszukujące młodych,
utalentowanych ludzi i wspierające ich w maksymalnym wykorzystaniu potencjału. Czy jest tu również
miejsce dla państwowych programów i instytucji?
Umiejętności miękkie
Nie sposób stworzyć system mentoringu bez prawdziwych mentorów. Wielki umysł do tego nie
wystarczy. Najlepsi nauczyciele to tacy, którzy posiadają charyzmę i otwartą osobowość. Natomiast
naukowcy są często uznawani za nieprzystępnych i pełnych rezerwy. Nierzadko nie potrafią podzielić
się swoimi wizjami nawet ze współpracownikami. Jednak nie tylko ich osobowość jest tu problemem.
Komunikacji można się w pewnym stopniu nauczyć, lecz jest to jeden z najczęściej zaniedbywanych
aspektów rozwoju młodego człowieka.
3
Dlaczego od uczniów wymaga się co najmniej podstawowej znajomości matematyki, a często nie
zapewnia się im narzędzi niezbędnych do osiągnięcia sukcesu na rynku pracy np. umiejętności
prezentacji, negocjacji czy przedstawiania swojego stanowiska? Bycie uzdolnionym w dziedzinie
biologii molekularnej nie oznacza posiadania umiejętności pozyskiwania funduszy i wsparcia
niezbędnego do tworzenia innowacji. Czy matematycznych i chemicznych geniuszy należy uczyć
sporządzania biznes planów?
Kwestia zaufania
Z badań Eurostatu z 2013 roku wynika, że kraje Europy Zachodniej są dużo bardziej innowacyjne niż
kraje Europy Środkowej i Wschodniej. W grupie 27 członków Unii Europejskiej, 53% wszystkich
przedsiębiorstw prowadziło działania innowacyjne pomiędzy 2008 a 2010 rokiem. Najwyższy odsetek
przedsiębiorstw innowacyjnych odnotowano w Niemczech (79%), Luksemburgu (68%) oraz Belgii
(61%). Natomiast kraje o najniższym odsetku przedsiębiorstw innowacyjnych to Bułgaria (27%),
Polska (28%), Łotwa (30%) oraz Rumunia i Węgry (po 31%). Nawet różnice w poziomie rozwoju
gospodarczego nie wyjaśniają w pełni tak znacznej różnicy. Aż 60% firm w Portugalii i Irlandii,
krajach które najdotkliwiej odczuły skutki kryzysu, prowadziły w latach 2008-2010 działalność
innowacyjną.
Ekonomiści i socjologowie wskazują na inne przyczyny tak znaczących różnic w poziomie
innowacyjności. Wielu uważa bowiem, że niezbędnym czynnikiem w procesie innowacji jest
współpraca, a co za nią idzie – zaufanie. Zaufanie nie jest niestety mocną stroną społeczeństw
postkomunistycznych, nawet wśród młodszych pokoleń. Szkoły i uczelnie wspierają indywidualizm,
zaniedbując tym samym pracę zespołową. Podczas lekcji uczniowie w polskich szkołach siedzą w
rzędach, jeden za drugim. Otrzymują zadania do samodzielnego wykonania, za które otrzymują
indywidualne oceny. Prawie nigdy nie zachęca się ich do wymiany pomysłów ani prowadzenia
dyskusji na forum klasy.
W krajach, w których brak kapitału społecznego, indywidualizm i ukrywanie swoich kart przed innymi
jest popularne nawet na poziomie uniwersyteckim. Prawdopodobnie wynika to z ciągłego strachu
przed oszustwem i przywłaszczaniem sobie czyichś pomysłów przez innych. W Polsce zaledwie kilka
uczelni zezwala studentom na pisanie prac licencjackich lub magisterskich w grupach, co i tak wcale
nie cieszy się dużym powodzeniem wśród studentów.
Jak wynika z przykładu krajów o wysokim poziomie innowacyjności, poprawa innowacyjności w Polsce
wymaga określenia czynników, które uniemożliwiają przełożenie talentu na namacalne rezultaty, oraz
4
opracowania wytycznych, które pomogą stać się bardziej konkurencyjnymi w dziedzinie nauki i
innowacji.
Kluczowe pytania

Dlaczego współpraca naukowców i przedsiębiorców napotyka trudności? Co należy uczynić,
aby ułatwić ich współpracę?

Co zrobić, aby zatrzymać wybitnych naukowców w krajach pochodzenia?

Gdzie powinniśmy szukać utalentowanych liderów: wśród studentów, uczniów, a może nawet
na wcześniejszych etapach rozwoju?

Jak szkoły mogą dążyć do zainteresowania uczniów innowacjami i naukami ścisłymi? Jak
podchodzić do utalentowanych jednostek i co im oferować?

Jakie wnioski można wyciągnąć z porażek i sukcesów krajów wysoce innowacyjnych?

Dlaczego tak niewielu naukowców jest jednocześnie dobrymi przedsiębiorcami? Jakich
umiejętności brakuje naukowcom, aby dzięki talentowi odnosić sukcesy również w dziedzinie
biznesu? Czy mogą zdobyć te umiejętności?

Czy powinny powstawać programy mentoringu dla młodzieży?

Czy istnieje sposób na wspieranie pracy zespołowej i współpracy?
AUTOR BEATA SOCHA, REDAKTOR ZARZĄDZAJĄCA, WARSAW BUSINESS JOURNAL
5