6. MONITORING JAKOŚCI ŚRÓDLĄDOWYCH WÓD PODZIEMNYCH

126
12
Tabela 23. Wielkośc ładunku BZT5 – stan na rok 2006
obszar
WE
ludność nie
ludność
korzystająca z korzystająca z
WY
oczyszczalni oczyszczalni
[kg/rok]
[kg/rok]
BZT5 [mg/l]
10
ogółem
[kg/rok]
8
6
PM1 0
PM2
3 925
273 750
277 675
4
PM2 PM1
PM3
13 064
165 345
178 409
2
PM3 PM2+PM4 PM5
11 833
320 835
332 668
38
176 952
176 990
PM4 0
PM3
0
2003
2004
Szreniawa;
pon. Cichego
i Gołczanki
Następnie, w oparciu o uchwały „aglomeracyjne” poszczególnych gmin oraz informacje zawarte w Krajowym
Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych, dokonano
prognozy ilości ładunku BZT5 na rok 2015 w zamknięciach
punktów monitoringowych (tabela 24).
Prognoza uwzględnia modernizację oraz budowę łącznie 11 oczyszczalni ścieków. W efekcie realizacji planów
budowy i rozbudowy infrastruktury ściekowej z oczyszczalni ścieków korzystać będzie ok. 56 tys. mieszkańców
zlewni Szreniawy, co stanowi 86% ludności zamieszkującej
ten obszar, a liczba osób podłączonych do kanalizacji wzrośnie z 18,6 tys. do 40,6 tys. mieszkańców.
Przeprowadzona analiza, oparta na rzeczywistych informacjach dotyczących ilości podłączonych mieszkańców
do oczyszczalni ścieków, której źródłem były uchwały
„aglomeracyjne”; uzupełniona przez KPOŚ, pozwoliła na
zaprognozowanie stanu wód w roku 2015 w zakresie gospodarki komunalnej wyrażonej wskaźnikiem „wielkość
redukcji BZT5”.
Tabela 24. Wielkośc ładunku BZT5 – prognoza na rok 2015
obszar
WE
ludność nie
ludność
korzystająca z korzystająca z
WY
oczyszczalni oczyszczalni
[kg/rok]
[kg/rok]
ogółem
Szreniawa; pon.Słomnik
Ścielkec; M akocice,
powyżej ujęcia dla Proszowic
2006
2015
Szreniawa; Proszowice
"dobry stan"
Rys. 35. Prognoza stanu wód rzeki Szreniawy na rok 2015
Podsumowanie
Wprowadzenie uporządkowanej gospodarki ściekowej
w gminach jest podstawowym działaniem mającym na celu
zwiększenie skuteczności ochrony wód przed zanieczyszczeniami. Jednak, obecnie prowadzone oraz zaplanowane
działania i inwestycje zakresie gospodarki komunalnej
mogą być niewystarczające, aby w roku 2015 osiągnąć
„dobry stan” w obszarze części PM1 zlewni rzeki Szreniawy.
W związku z tym konieczne będzie wdrożenie dodatkowych działań w zakresie np. sektora rolniczego, pozwalających na redukcję „zagrożeń”. Działania te, wynikające
m.in. z Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, powinny obejmować m.in. tworzenie stref buforowych wzdłuż cieków
wodnych, zmiany sposobu prowadzenia zabiegów agrotechnicznych (redukcja zawiesiny).
W efekcie wdrożenia pełnego programu zapisanych w
nim działań, obejmujących sektor komunalny, rolnictwo,
przemysł oraz poprawę warunków hydromorfologicznych,
które są niezbędne dla poprawy i zapobiegania pogarszania
się stanu części wód, wszystkie części wód powinny osiągnąć założone na 2015 rok cele środowiskowe.
[kg/rok]
PM1
0
PM2
50 368
26 510
76 878
PM2
PM1
PM3
23 324
12 276
35 601
PM3
PM2+PM4 PM5
32 293
143 786
176 078
PM4
0
34 461
9 069
43 530
PM3
2005
Osiągnięcie założonych celów środowiskowych uwarunkowane jest osiągnięciem odpowiednich, unormowanych prawnie, wartości poszczególnych wskaźników zanieczyszczeń określających dobry stan wód. Dla wskaźnika
BZT5 przyjęto „wartość dobrego stanu wód” na poziomie 6
mg O2/dm3 (Obecnie brak jest zatwierdzonego rozporządzenia dotyczącego klasyfikacji stanu wód. Wartości
wskaźników zanieczyszczeń przyjęto zgodnie z projektem
rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie kryteriów i
sposobu oceny stanu wód powierzchniowych.).
6. MONITORING JAKOŚCI
ŚRÓDLĄDOWYCH WÓD
PODZIEMNYCH
Wody podziemne są jedynym odnawialnym surowcem
strategicznym, a równocześnie jako jeden z nielicznych
surowców naturalnych nie mają substytutu. Są one wyłącznym źródłem zasilania rzek i jezior w okresach bezopadowych oraz w znacznym stopniu kształtują warunki siedliskowe roślinności łąkowej i bagiennej obszarów
podmokłych, a przede wszystkim stanowią 97% ogólnych
zasobów wód pitnych na naszej planecie, nie licząc zasobów zmagazynowanych w pokrywie lodowej. Zatem zasoby wód podziemnych muszą pokrywać nie tylko potrzeby
127
Wody
człowieka, lecz także, zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną Unii Europejskiej (2000/60/WE), ich część musi pozostać nienaruszona z uwagi na konieczność utrzymywania
ekosystemów lądowych zależnych od wody.
Korzystanie z zasobów wód podziemnych musi odbywać się w sposób zrównoważony i nie może w sposób
znaczący pogarszać stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych, ściśle zależnych od wód podziemnych, a
także nie może istotnie pogarszać warunków zaopatrzenia
ludności w wodę do picia. Współczesne podejście do problematyki gospodarki wodnej wymaga działań na terenie
całej zlewni lub dorzecza i uwzględnienie zasobów wodnych, nie tylko jako części systemu wodno-gospodarczego,
lecz również jako czynnika tworzącego siedliska, których
stan zależy od podejmowanych lub planowanych działań na
terenie całej zlewni. Kluczowym celem dyrektywy nr
2000/60/WE jest przeciwdziałanie pogarszaniu się stanu
wszystkich części wód i osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód do końca roku 2015.
Stan wód podziemnych obejmuje dwie składowe: stan
ilościowy i stan chemiczny, a stan ogólny wyznaczany jest
przez gorszy z tych dwu stanów. Niezbędnym elementem
sprawnej ochrony wód jest monitoring jej stanu. Dostarcza
on danych o aktualnym stanie wód oraz pozwala oceniać
skutki stosowanej polityki ekologicznej i podejmowanych
w jej ramach działań ochronnych oraz przewidywać zmiany
zachodzące w wyniku zamierzonych działań.
Zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne, obserwacje i
badania wód podziemnych prowadzi Państwowa Służba
Hydrogeologiczna (PSH).
Tabela 25. Charakterystyka grup wód oraz ich procentowy udział w
wodach występujących na terenie województwa
Grupa Charakterystyka
1
wody dwujonowe typu HCO3-Ca
34,4
2
wody trójonowe typu HCO3-Ca–Mg
18,7
3
wody wielojonowe, w których nadal dominuje
anion HCO3, ale pojawiają się także w
znaczących ilościach jony: siarczanowy,
chlorkowy, potasowy i sodowy, mogące
świadczyć o wpływie antropopresji lub
czynników geogenicznych na skład tych wód
40,6
4
wody wielojonowe z zaznaczonym wyraźnym
wpływem antropopresji lub czynników
geogenicznych, w których pojawiają się w
znaczących ilościach aniony azotanowe lub
dominują aniony siarczanowy i chlorkowy
6,3
Źródło: Rocznik hydrogeologiczny (rok hydrologiczny 2006), PIG
Warszawa 2007
Tabela 26. Charakterystyka ilościowa wód województwa małopolskiego
Stany wód gruntowych i wgłębnych
Nr sieci
SOH
Średnia głębokość położenia
zwierciadła wody [m]
Miejscowość
Charakterystyka wód podziemnych
Zgodnie z regionalizacją hydrogeologiczną, wody podziemne województwa małopolskiego należą do makroregionu południowego i reprezentują 3 regiony hydrogeologiczne: XII – śląsko-krakowski, XIII – przedkarpacki, XIV
– karpacki.
Ze względu na skład chemiczny wody należą do 4 grup
(tabela 25).
Wielkość zasobów eksploatacyjnych zwykłych wód
podziemnych na terenie województwa małopolskiego plasuje województwo na 13 miejscu w skali kraju. Ich rozmieszczenie, uwarunkowane zróżnicowaniem budowy
geologicznej, jest bardzo nierównomierne, a większość
terenów cechuje się deficytem tych wód. Znaczące zasoby
znajdują się na południu i północy województwa, natomiast
obszarem o deficycie wód podziemnych są tereny wschodnie i północno-wschodnie.
Danych o zasobach wód podziemnych i ich zmianach
dostarcza monitoring ilościowy, prowadzony w oparciu o
obserwacje zmian położenia lustra wody lub wydajności
źródeł. Wyniki obserwacji dla wód gruntowych i wgłębnych przedstawiane są jako głębokość położenia zwierciadła wód podziemnych. W tabeli 26 zestawiono dane o stanach wód i wydajności źródeł w punktach sieci obserwacyjnej województwa małopolskiego, natomiast wahania
zwierciadła wód w wieloleciu w wybranych punktach obserwacyjnych przedstawia rysunek 36.
Udział [%]
w
wieloleciu
1991-2005
w roku 2006
SGR
SGZ
SGL
9,68
9,73
9,64
Wody gruntowe (o zwierciadle swobodnym)
II/771/1 Kraków
9,4
II/776/1 Nowy Sącz
3,25
3,43
3,53
3,33
II/777/1 Gołkowice
5,11
5,37
5,37
5,37
I/828/3
1,78
1,76
1,75
1,76
1,4
1,4
1,33
1,47
Zawoja-3
II/832/1 Lubasz
II/836/1 Bochnia
b.d.*
7,7
7,94
7,48
II/837/1 Czchów
b.d.*
4,23
4,32
4,15
II/838/1 Pcim
b.d.*
4,04
4,1
3,99
Wody wgłębne (o zwierciadle napiętym)
II/762/1
Kalwaria
Zebrzydowska
III/778/1 Stary Sącz
8,57
8,75
8,73
8,76
5,11
4,8
5,21
4,42
9,86
II/784/1 Zawada
12,4
10,14
10,44
II/826/1 Rabka
19,22
39,43
37,39 41,32
I/828/1
Zawoja-1
1,4
1,39
1,39
1,39
I/828/2
Zawoja-2
1,62
1,6
1,59
1,61
11,02
11,13
3,19
3,25
41,51
41,55
II/830/1 Niepołomnice
II/831/1 Szczurowa
II/938/1 Bukowno-Wygiełza
11,25 11,02
3,15
3,34
42,01 41,12
128
Wydajność źródeł
Średnia wydajność źródeł [l/s]
Nr sieci
SOH
Miejscowość
w roku 2006
w
wieloleciu
1991-2005
SQR
20,62
21,76
SQZ
SQL
II/141
Zakopane-Capki 2
14,12 28,84
II/156
Dębno
8,95
7,48
7,79
7,18
II/344
Falsztyn
0,97
0,85
0,66
1,03
II/760
Ponikiew
0,15
0,07
0,08
0,07
II/761
Babica
0,29
0,27
0,26
0,28
II/763
Stróża
0,05
0,05
0,05
0,04
II/772
Młynne
0,32
0,29
0,28
0,3
II/773
Zawadka-Rojówka
0,45
0,5
0,29
0,69
II/774
Zbyszyce
0,27
0,32
0,26
0,39
II/780
Rytro
0,09
0,04
0,04
0,05
II/782
Jaworki-B.Woda
0,06
0,06
0,04
0,06
II/783
Wierchomla
0,79
0,81
0,97
0,66
II/786
Jodlówka Tuchowska
0,08
0,06
0,07
0,06
Źródło: Rocznik hydrogeologiczny (rok hydrologiczny 2006), PIG
Warszawa 2007
Objaśnienia do tabeli:
SGR ,SQR – średnia roczna (1XI 2005 – 31X 2006),
SGZ, SQz – średnia półrocza zimowego (XI-IV),
SGL, SQL – średnia półrocza letniego (V-X)
129
Wody
Ocena jakości wód według kryteriów klasyfikacji
dla prezentowania stanu wód
Rys. 36. Wahania zwierciadła wody podziemnej i wydajności źródeł
w wieloleciu 1990-2007 w wybranych punktach badawczych województwa małopolskiego (źródło danych - PSH Warszawa – mapy
GIS http://ww.psh.gov.pl)
Jakość wód podziemnych
Zgodnie z definicją zawartą w Słowniku hydrogeologicznym (2002), monitoring wód podziemnych jest kontrolno-decyzyjnym systemem oceny antropogenicznych przemian wód podziemnych.
Polega on na prowadzeniu w wybranych, charakterystycznych punktach (otworach obserwacyjnych, źródłach)
powtarzalnych pomiarów i badań stanu zwierciadła wód
podziemnych i jakości oraz interpretacji ich wyników w
aspekcie ochrony środowiska wodnego. Przedmiotem monitoringu są wody podziemne, rozumiane jako wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie nasycenia i
bezpośrednim kontakcie z podłożem i podglebiem. Celem
monitoringu jest dostarczanie informacji, które mają pomóc
w osiąganiu celów środowiskowych, dotyczących:
– wód powierzchniowych, związanych hydraulicznie z
wodami podziemnymi,
– ekosystemów lądowych, bezpośrednio zależnych od
wód podziemnych.
W wyniku monitoringu oceniany jest stan chemiczny
(jakość) wód oraz stan ilościowy.
Ocena stanu ilościowego opiera się na danych dotyczących kształtowania się poziomu zwierciadła i stopnia sczerpywania dostępnych zasobów wód podziemnych.
Ocena stanu chemicznego jest klasyfikacją aktualnej
jakości wód, w oparciu o zestaw wskaźników fizykochemicznych i chemicznych, oraz trendu zmian dotyczących
stężeń poszczególnych wskaźników, a w szczególności
biogenów.
Sieć obserwacyjno-badawczą wód podziemnych tworzą:
– sieć obserwacji stacjonarnych wód podziemnych,
– sieć monitoringu stanu chemicznego wód podziemnych
funkcjonująca w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska.
W wielu przypadkach punkty badawcze służą obserwacji zarówno stanu ilościowego jak i jakościowego. Charakterystykę sieci zawiera tabela 27.
Ocenę jakości wód w roku 2006 wykonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego
2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód
powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia
monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu
tych wód (Dz.U. Nr 32/2004 poz.284). Zgodnie z rozporządzeniem badania prowadzone są:
– co 3 lata dla wód o zwierciadle swobodnym (wody
gruntowe),
– co 6 lat dla wód o zwierciadle napiętym (wody wgłębne).
Przy dokonywaniu oceny jakości kierowano się następującymi założeniami:
– wartości stężeń poszczególnych wskaźników jakości
wody porównano z wartościami granicznymi określonymi w klasyfikacji jakości wód podziemnych,
– przy zaliczeniu wody do odpowiedniej klasy dopuszczalne jest przekroczenie wartości granicznych trzech
wskaźników jakości wody, o ile przekroczenie mieści
się w następnej klasie jakości,
– nie dopuszcza się przekroczenia wartości granicznych
żadnego z następujących wskaźników jakości wody:
arsenu, amoniaku, azotanów, azotynów, fluorków,
chromu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, rtęci, cyjanków,
fenoli, pestycydów, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, olei mineralnych, substancji powierzchniowo-czynnych anionowych
Zgodnie z rozporządzeniem klasyfikacja jakości wód
podziemnych obejmuje 5 klas:
– klasa I – wody o bardzo dobrej jakości,
– klasa II – wody dobrej jakości,
– klasa III – wody zadowalającej jakości,
– klasa IV – wody niezadowalającej jakości,
– klasa V – wody złej jakości.
Ocenę jakości wód przedstawiono na rysunku 38 oraz
w tabeli 28.
W roku 2006 jakość wód podziemnych w województwie przedstawiała się następująco:
– wody o bardzo dobrej jakości
– wody dobrej jakości
– wody zadowalającej jakości
– wody niezadowalającej jakości
– wody złej jakości
klasy I
klasy II
klasy III
klasy IV
klasy V
20,9%,
34,9%,
25,6%,
11,6%
7,0%.
Wody o bardzo dobrej i dobrej jakości stwierdzano
głównie na terenach leśnych i użytkach zielonych, natomiast wody niezadowalającej i złej jakości – na obszarach
zabudowanych i gruntach ornych z dominacją gospodarstw
rozdrobnionych.
Jakość wód podziemnych w powiązaniu z danymi o
użytkowaniu terenu przedstawiono na rysunku 39.
130
Tabela 27. Charakterystyka sieci monitoringu wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego
Nr 1)
Monbada
Nr sieci2)
SOH
103
II/761
105
II/760
Miejscowość
Babica
Wody
W/G/Z
Z
Typ ośrodka
porowo-szczelinowy
Głębokość
Stratygrafia3)
otworu
0
Cr3+1
Numer
GZWP
Region hydrogeologiczny
XIV - karpacki
Ponikiew
Z
porowo-szczelinowy
0
Cr3
116
Sucha
G
porowo-szczelinowy
1,8
Tr
117
Zawoja
G
porowo-szczelinowy
1,8
Tr
XIV - karpacki
119
Czarny Dunajec
G
porowy
42
Q
XIV - karpacki
142
Stary Sącz
G
porowo-szczelinowy
10,5
Q
437
437
143
II/777/1
144
II/786
387
Gołkowice
G
porowy
12
Q
Jodlówka Tuchowska
Z
porowo-szczelinowy
0
TrPc+E
447
XIV - karpacki
XIV - karpacki
XIV - karpacki
XIV - karpacki
XIV - karpacki
Czasław
Z
porowo-szczelinowy
0
Cr3
XIV - karpacki
388
II/772
Młynne
Z
porowo-szczelinowy
0
TrE
XIV - karpacki
389
II/773
Zawadka-Rojówka
Z
porowo-szczelinowy
0
TrE
391
II/783
Wierchomla
Z
porowo-szczelinowy
0
TrE
438
XIV - karpacki
510
II/141
Zakopane-Capki 2
Z
porowo-szczelinowy
0
TrOl+E
441
XIV - karpacki
512
II/156
Dębno
Z
porowy
0
Q
440
Szaflary
Z
porowo-szczelinowy
0
J
515
Waksmund
G
porowy
5,2
Q
518
Niedzica
Z
porowo-szczelinowy
0
Cr
OchotnicaD.-Młynne
Z
porowo-szczelinowy
0
Tr
Falsztyn
Z
szczelinowo-krasowy
0
Cr1+J2
Stary Sącz
W
porowy
12
Q
Jaworki-B.Woda
Z
szczelinowo-krasowy
0
J2
XIV - karpacki
529
Bukowina Tatrzańska
G
porowo-szczelinowy
7
Tr
XIV - karpacki
1119
Podłęże
W
porowy
55
Tr
1706
Wolbrom-Kozina
Z
porowo-szczelinowy
0
J3
326
XII - śłąsko-krakowski
1707
Simota
Z
porowo-szczelinowy
0
T
452
XII - śłąsko-krakowski
445
XIV - karpacki
514
520
521
II/344
524
III/778/1
526
II/782
1722
Ciężkowice
Z
porowo-szczelinowy
0
Tr
1723
I/828/1
Zawoja-1
W
porowo-szczelinowy
80
TrE
1724
I/828/2
Zawoja-3
G
porowy
8
Q
1728
I/828/3
Zawoja-2
W
porowo-szczelinowy
77
TrE
1861
II/762/1
Kalwaria Zebrzydowska
W
porowo-szczelinowy
85
TrPc
1863
II/830/1
Niepołomnice
W
porowy
201
XIV - karpacki
XIV - karpacki
XIV - karpacki
440
XIV - karpacki
XIV - karpacki
439
XIV - karpacki
XIV - karpacki
437
XIV - karpacki
XIII - przedkarpacki
XIV - karpacki
XIV - karpacki
445
XIV - karpacki
TrM
451
XIII - przedkarpacki
443
1864
II/838/1
Pcim
G
porowy
10
Q
1865
II/831/1
Szczurowa
W
porowy
16
Q
XIV - karpacki
XIII - przedkarpacki
2001
II/771/1
Kraków
G
porowy
21,5
2004
II/784/1
Zawada
W
porowo-szczelinowy
45
TrP+Cr3
XIV - karpacki
2005
II/774
Zbyszyce
Z
porowo-szczelinowy
0
TrOl
XIV - karpacki
2006
II/826/1
Rabka
W
porowo-szczelinowy
150
TrE
2007
II/780
Rytro
Z
porowo-szczelinowy
0
100
2009
Szczawa
W
porowo-szczelinowy
2011
Szczawnica
W
porowo-szczelinowy
Stróża
Z
porowy
II/763
Q
XIV - karpacki
TrOl+E
450
XII - śłąsko-krakowski
XIV - karpacki
439
TrOl
XIV - karpacki
XIV - karpacki
32,8
TrPc
0
TrE+Ol
443
XIV - karpacki
437
XIV - karpacki
II/776/1
Nowy Sącz
G
porowy
10,5
Q
II/832/1
Lubasz
G
porowy
27
Q
XIII - przedkarpacki
II/836/1
Bochnia
G
porowy
15
Q
XIII - przedkarpacki
II/837/1
Czchów
G
porowy
9
Q
II/938/1
Bukowno-Wygiełza
W
porowy
95,3
T2+1
435
XIV - karpacki
XIV - karpacki
XII - śłąsko-krakowski
Objaśnienia do tabeli
1) nr w Monitoringowej Bazie Danych,
2) nr w bazie danych Sieć Obserwacji Hydrogeologicznych,
3) Stratygrafia : Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd, TrM – miocen, TrOl – oligocen, TrE - eocen, TrPc – paleocen, T – trias,
T2+1 – trias środkowy i dolny, Cr- kreda, Cr3+1 – kreda górna i dolna , J – jura , J2 – jura środkowa, J3 – jura górna
4) W-wody wgłębne, G-wody gruntowe, Z-źródła
131
Wody
Objaśnienia:
Punkt pomiarowy:
GZWP
2004 / 784
wody wgłębne
wody gruntowe
nr SOH
punkt sieci stacjonarnych
obserwacji wód podziemnych PIG
nr wg bazy Monbada
punkt sieci
krajowej monitoringu
źródła
Rys. 37. Sieć punktów badawczych monitoringu wód podziemnych w 2006 roku
MIECHÓW
1706
OLKUSZ
DĄBROWA
TARNOWSKA
PROSZOWICE
CHRZANÓW
1707
1865
2001
1863
KRAKÓW
OŚWIĘCIM
WADOWICE
103
WIELICZKA
116
1724
117
837
1864
388
SUCHA
BESKIDZKA
515
Objaśnienia:
bardzo dobra
dobra
zadowalająca
niezadowalają ca
zła
512
143
510
776
142 NOWY
SĄCZ
524
2007
2011
391
521
514
klasa
klasa
klasa
klasa
klasa
GORLICE
520
2006
119
Charakterystyka
389 2005
2009
NOWY TARG
Klasy wód
1722
LIMANOWA
1728
Klasyfikacja wód podziemnych
144
BOCHNIA
387
MYŚLENICE
1723
I
II
III
IV
V
BRZESKO
1119
1861
105
TARNÓW
2004
836
518
526
529
ZAKOPANE
Rys. 38. Ocena jakości wód podziemnych w 2006 roku
punkt badawczy
1707 nr punktu sieci krajowej monitoringu diagnostycznego
763 nr punktu sieci stacjonarnych obserwacji wód podziemnych PIG
132
Tabela 28. Ocena jakości wód podziemnych w roku 2006
Nr
Nr sieci SOH
Monbada
Miejscowość
103
II/761
Babica
105
II/760
Ponikiew
116
Sucha
117
Zawoja
119
Czarny Dunajec
142
Stary Sącz
143
II/777/1
Gołkowice
144
II/786
Jodlówka Tuchowska
387
Czasław
388
II/772
Młynne
389
II/773
Zawadka-Rojówka
391
II/783
Wierchomla
510
II/141
Zakopane-Capki 2
512
II/156
Dębno
514
Szaflary
515
Waksmund
518
Niedzica
520
OchotnicaD.-Młynne
521
II/344
Falsztyn
524
III/778/1
Stary Sącz
526
II/782
529
Jaworki-B.Woda
Bukowina Tatrzańska
1119
Podłęże
1706
Wolbrom-Kozina
1707
Simota
1722
Ciężkowice
1723
I/828/1
Zawoja-1
1724
I/828/2
Zawoja-3
1728
I/828/3
Zawoja-2
1861
II/762/1
Kalwaria Zebrzydowska
1863
II/830/1
Niepołomnice
1864
II/838/1
Pcim
1865
II/831/1
Szczurowa
Typ chemiczny wody
Użytkowanie terenu
grunty orne gosp.rozdrob.
grunty orne gosp.rozdrob.
grunty orne gosp.rozdrob.
grunty orne gosp.rozdrob.
HCO3-Ca-Mg
grunty orne gosp.rozdrob.
HCO3-Ca
Obszary zabudowane
HCO3-Ca
Obszary zabudowane
SO4-NO3-Ca-Mg Obszary zabudowane
Grunty
orne
gosp.rozdrob.
Grunty
orne
HCO3-Ca
gosp.rozdrob.
HCO3-SO4-Ca-Mg Lasy
HCO3-Ca-Mg
Użytki zielone
HCO3-Ca-Mg
Lasy
Grunty
orne
HCO3-Ca-Mg
gosp.rozdrob.
Obszary zabudowane
HCO3-Ca-Mg
Obszary zabudowane
Użytki zielone
Grunty
orne
HCO3-Ca
gosp.rozdrob.
HCO3-Ca
Obszary zabudowane
HCO3-Ca
Obszary zabudowane
HCO3-Ca
Lasy
HCO3-Ca-Mg
Obszar zabudowane
HCO3-SO4-Ca
Obszary zabudowane
Obszary zabudowane
Lasy
HCO3
Lasy
HCO3-Na-Ca
Lasy
HCO3-Ca
Lasy
HCO3-Na-Ca
Lasy
Grunty
orne
HCO3-Ca-Mg-Na
gosp.rozdrob.
Obszary
HCO3-Cl-Na
zabudowane/grunty rolne
HCO3-Ca
Tereny zielone
Grunty
orne
HCO3-Cl-Ca-Na
gosp.rozdrob.
HCO3-SO4-Ca
Obszary zabudowane
HCO3-Ca
Obszary zabudowane
HCO3-SO4-Ca-Mg Lasy
HCO3-SO4-Ca
HCO3-SO4-Ca
2001
II/771/1
Kraków
2004
II/784/1
Zawada
2005
II/774
Zbyszyce
2006
II/826/1
Rabka
Cl-Na
2007
II/780
Rytro
HCO3-Ca-Mg
Klasa wody Przekroczone wskaźniki
II
I
III
I
II
II
III
NO3
III
pH,NO3
IV
HCO3
II
I
II
I
II
II
IV
K,NO3,HCO3
II
II
II
III
Fe,NO3
I
II
IV
Fe,NH4
III
NO3
III
NO3
II
II
I
II
I
IV
Na,NO2,HCO3,NH4
III
Fe
IV
Mn,Fe,NH4
III
NO3
III
HCO3
I
Obszary zabudowane
V
Lasy
I
2009
Szczawa
Obszary zabudowane
V
2011
Szczawnica
Obszary zabudowane
V
II/776/1
Nowy Sącz
II
II/836/1
Bochnia
II/837/1
Czchów
Obszary zabudowane
HCO3-SO4-Ca-Na Obszary zabudowane
HCO3-Cl-Ca
Grunty rolne
HCO3-Ca
HCO3,pH
B,K,Na,Fe,Cl,Fluorki,NO2,
HCO3,NH4, PEW,TOC
B,K,Mg,Na,Fe,Cl,Fluorki,
NO2,HCO3,NH4,PEW,TOC
B,K,Na,Fe,Cl,HCO3,NH4,
PEW
III
HCO3
III
Fe, HCO3
133
Wody
obs zary z abudowane
I
II
grunty orne, gospodarstwa rozdrobnione
III
użytki z ielone
IV
lasy
V
0%
20%
40%
60%
80%
10
Rys. 39. Jakość wód podziemnych w powiązaniu ze sposobem użytkowania terenu na obszarze województwa małopolskiego w 2006 roku
W oparciu o wyniki badań monitoringu jakości wód podziemnych przeprowadzono ocenę jakości wód w powiatach. Ze
względu na okresowy charakter badań w poszczególnych punktach (1 raz na 3 lata lub 1 raz na 6 lat) do oceny wykorzystano
wyniki z lat 2005- 2006. Wyniki oceny przedstawiono graficznie na rysunku 40.
MIECHÓW
OLKUSZ
DĄBROWA
TARNOWSKA
PROSZOWICE
CHRZANÓW
TARNÓW
KRAKÓW
OŚWIĘCIM
WIELICZKA
WADOWICE
BRZESKO
BOCHNIA
MYŚLENICE
LIMANOWA
SUCHA
BESKIDZKA
NOWY
SĄCZ
NOWY TARG
Objaśnienia:
Klasyfikacja wód
podziemnych
Klasy wód
Charakterystyka
klasa
klasa
klasa
klasa
klasa
bardzo dobra
dobra
zadowalająca
niezadowalają ca
zła
I
II
III
IV
V
ZAKOPANE
Rys. 40. Klasyfikacja powiatów ze względu na jakość wód podziemnych w latach 2005-2006
GORLICE
134
Jakość wód podziemnych według wymagań
dotyczących jakości wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi
Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra
Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań
dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez
ludzi (Dz.U. nr 203/2002, poz.1718)
Ze względu na to, że badania monitoringowe wód podziemnych nie obejmują zanieczyszczeń bakteriologicznych,
ocenę wykonano dla badanych wskaźników fizykochemicznych. Porównanie wyników badań monitoringowych z
wartościami dopuszczalnymi określonymi w cytowanym
rozporządzeniu pozwala stwierdzić, że 34,8% badanych
wód nie spełnia wymagań jakości wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi. W większości przypadków (ok. 67%)
o ocenie takiej decydowały zanieczyszczenia geogeniczne
(np. żelazo, mangan), natomiast w ok.33% - zanieczyszczenia antropogeniczne. Szczególne zaniepokojenie budzą
wyniki badań wód powiatu nowotarskiego, gdzie we
wszystkich punktach zlokalizowanych na terenie powiatu
stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wartości dla
związków azotu.
Ocena stopnia zanieczyszczenia wód związkami
azotu
Azot jest pierwiastkiem biogennym ulegającym licznym przemianom związanym z procesami tworzenia się i
rozkładu substancji organicznych. Na całkowitą zawartość
związków azotu w wodach składają się naturalne i syntetyczne organiczne związki azotu, formy mineralne (jon
amonowy NH4+, azotyny, azotany) oraz azot gazowy N2.
Zanieczyszczenie wód podziemnych związkami azotu
łączy się z różnorodną działalnością człowieka, a w największym stopniu z rolnictwem i gospodarką komunalną.
Główne przyczyny zanieczyszczenia ze względu na obszar
oddziaływania to m.in.:
– wymywanie związków azotu (głównie azotanów) z
obszarów upraw rolnych,
– stosowanie nawozów azotowych,
– stosowanie odpadów z produkcji zwierzęcej (gnojowica, obornik),
– stosowanie odpadów z produkcji roślinnej (soki kiszonkowe),
– rolnicze wykorzystanie ścieków, osadów ściekowych i
kompostowanych odpadów komunalnych,
– nieuporządkowana gospodarka ściekowa na obszarze
zabudowy wiejskiej, nie nadążająca za rozbudową wodociągów,
– składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych.
Na podstawie wyników badań monitoringowych, w roku 2006 na terenie województwa małopolskiego w 30,2%
badanych wód podziemnych stwierdza się zanieczyszczenie
związkami azotu.
Ocena stopnia zanieczyszczenia wód amoniakiem
Głównym źródłem jonów amonowych w wodzie jest
rozkład materii organicznej zawierającej azot (białka,
mocznik itp.). Pochodzenie materii organicznej może być
naturalne, lecz najczęściej jej źródłem są zanieczyszczenia
antropogeniczne, takie jak nawozy organiczne (obornik,
Tabela 29. Punkty sieci monitoringu wód podziemnych, w których stwierdzono przekroczenia norm
dla wód przeznaczonych do spożycia dla ludzi
Nr
Monbada
Nr sieci
SOH
116
144
Typ chemiczny wody
Sucha
II/786
515
524
Miejscowość
III/778/1
1119
Jodlówka Tuchowska
Użytkowanie terenu
Wskaźniki przekraczające normy dla
wód przeznaczonych do spożycia dla
ludzi
grunty orne gosp.rozdrob.
pH
SO4-NO3-Ca-Mg
Obszary zabudowane
pH
Waksmund
HCO3-Ca-Mg
Obszary zabudowane
NO3,N_NO3
Stary Sącz
HCO3-Ca
Obszary zabudowane
Fe
Podłęże
HCO3-SO4-Ca
Obszary zabudowane
Fe
1723
I/828/1
Zawoja-1
HCO3-Na-Ca
Lasy
Mn
1728
I/828/3
Zawoja-2
HCO3-Na-Ca
Lasy
Al
1861
II/762/1
Kalwaria Zebrzydowska
Grunty orne gosp.rozdrob.
Fe
1863
II/830/1
Niepołomice
Obszary zabudowane/grunty
rolne
Na,Cl
1864
II/838/1
Pcim
Tereny zielone
Fe
1865
II/831/1
Szczurowa
Grunty orne gosp.rozdrob.
Mn,Fe
2006
II/826/1
Rabka
Obszary zabudowane
As,B,Na,Se,Fe,Cl,Fluorki,NO2,
NH4,PEW,N_NH4,N_NO2
HCO3-Ca-Mg-Na
HCO3-Cl-Na
HCO3-Ca
HCO3-Cl-Ca-Na
Cl-Na
2009
Szczawa
Obszary zabudowane
As,B,Mg,Na,Se,Fe,Cl,Fluorki,NO2,
NH4,PEW,N_NH4,N_NO2
2011
Szczawnica
Obszary zabudowane
B,Mn,Na,Fe,Cl,NH4,PEW,N_NH4
Grunty rolne
Fe
II/837/1
Czchów
HCO3-Cl-Ca
135
Wody
gnojówka, gnojowica), ścieki związane z rolnictwem
(m.in.gnojowica, soki kiszonkowe), odpady przetwórstwa
rolnego, ścieki bytowe w obszarach o nieuporządkowanej
gospodarce ściekowej, składowiska odpadów stałych zawierających materię organiczną.
W głębszych wodach podziemnych źródłem jonu amonowego może być nie tylko proces rozkładu materii organicznej, ale także proces biologicznej denitryfikacji azotanów zawartych w wodach.
W województwie małopolskim, stężenia amoniaku na
poziomie odpowiadającym IV klasie czystości stwierdzono
w obszarze pasa północnego województwa, w którym dominują tereny upraw rolnych i obszary zabudowane, natomiast na południu (powiat nowotarski) stwierdzone stężenia
amoniaku odpowiadały V klasie czystości.
Najwyższe wartości stężenia amoniaku (wyrażone jako
NH4 w mg/dm3) stwierdzono w następujących miejscowościach:
– Podłęże (1,32 mg/dm3 w punkcie nr 1119) i Niepołomice (1,21 mg/dm3 w punkcie nr 1863) w powiecie
wielickim,
– Rabka (7,43 mg/dm3 w punkcie nr 2006) i Szczawnica
(6,95 mg/dm3 w punkcie nr 2011) w powiecie nowotarskim,
– Szczurowa (0,94 mg/dm3 w punkcie nr 1865) w powiecie brzeskim,
– Szczawa (7,81 mg/dm3 w punkcie nr 2009) w powiecie
limanowskim.
Na pozostałym obszarze stężenia amoniaku nie prze-
kraczały wartości dopuszczalnych dla klasy I i II.
Zaznaczyć należy, że w powiecie nowotarskim (punkty
Rabka, Szczawnica) stężenia amoniaku prawie 5-krotnie
przekraczały normy dla wód przeznaczonych do spożycia
przez ludzi.
Rozkład stężeń amoniaku na obszarze województwa
przedstawiono na rysunku 41.
Ocena wód podziemnych według kryteriów
wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie
związkami azotu ze źródeł rolniczych
Ocenę stopnia zanieczyszczenia wód podziemnych
związkami azotu ze źródeł rolniczych przeprowadzono w
oparciu rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23
grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód
wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł
rolniczych.(Dz. U. Nr 241/2002, poz. 2093).
Za wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami
azotu ze źródeł rolniczych uznaje się wody zanieczyszczone oraz wody zagrożone zanieczyszczeniem, jeżeli nie
zostaną podjęte działania ograniczające bezpośredni lub
pośredni zrzut do tych wód azotanów i innych związków
azotowych mogących przekształcić się w azotany, pochodzących z działalności rolniczej:
– za wody zanieczyszczone uznaje się wody podziemne,
w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg
NO3/dm3
– za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje się woAMONIAK [NH4 ]
[mg/dm3]
7.00
6.00
klasa IV
Kraków
Tarnów
3.00
2.00
1.00
klasa III
klasa II
Nowy
Sącz
klasa I
0.65
0.50
0.10
0.05
116
punkt badawczy
Rys. 41. Rozkład stężeń amoniaku w wodach podziemnych w województwie małopolskim na podstawie wyników badań monitoringowych w
latach 2005-2006
136
dy podziemne, w których zawartość azotanów wynosi
od 40 do 50 mg NO3/dm3 i wykazuje tendencję wzrostową.
Analiza wyników badań wód podziemnych w oparciu o
kryteria określone w cytowanym rozporządzeniu wskazuje
na:
– zanieczyszczenie związkami azotu wód zbiornika 440
– Nowy Targ - punkt Waksmund,
– zagrożenie zanieczyszczeniem wód w rejonie zbiorników:
326 – Częstochowa - punkt Wolbrom-Kozina,
434 – Dolina rzeki Biała Tarnowska - punkt Jodłówka
Tuchowska ,
437 – Dolina rzeki Dunajec (Nowy Sącz) – punkt Gołkowice.
Na pozostałym obszarze nie stwierdza się występowania azotanów w ilościach przekraczających 40 mg/l, tj. w
stężeniach świadczących o zagrożeniu zanieczyszczeniem
lub zanieczyszczeniu wód podziemnych.
Rozkład stężeń azotanów na obszarze województwa
przedstawiono na rysunku 42.
Podsumowanie
Rozmieszczenie zasobów wód podziemnych na terenie
województwa małopolskiego jest nierównomierne - znaczące zasoby są na południu i północy województwa, natomiast obszarem o deficycie wód podziemnych są tereny
wschodnie i północno-wschodnie.
Skład chemiczny wód wskazuje, że ok. 47% to wody,
na których skład zaznacza się wpływ antropopresji lub
czynników geogenicznych.
Wyników badań monitoringu jakości wód wykazują, że
55,8% badanych wód to wody o bardzo dobrej i dobrej
jakości (klasa I i II), 25,6% - wody zadowalającej jakości
(klasa III), a 18,6% - wody niezadowalającej i złej jakości
(klasa IV i V).
34,8% badanych wód nie spełnia wymagań jakości
wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W większości
przypadków (ok. 67%) o takiej ocenie decydowały zanieczyszczenia geogeniczne (np.żelazo, mangan), natomiast w
ok.33% - zanieczyszczenia antropogeniczne. Szczególne
zaniepokojenie budzą wyniki badań wód powiatu nowotarskiego, gdzie we wszystkich punktach zlokalizowanych na
terenie powiatu stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych
wartości dla związków azotu.
Zanieczyszczenie związkami azotu stwierdzono w
30,2% badanych wód podziemnych, przy czym prawie
połowa z tych wód zanieczyszczona jest amoniakiem. Wody zanieczyszczone azotanami stwierdzono w punkcie
Waksmund, zlokalizowanym na Głównym Zbiorniku Wód
Podziemnych 440.
Ocena jakości wód w poszczególnych powiatach
wskazuje, że pilne działania naprawcze i ochronne dla wód
podziemnych winny być podjęte w powiatach nowotarskim,
limanowskim, tarnowskim, brzeskim, wielickim i myślenickim, gdzie stwierdzono występowanie wód V i IV klasy
czystości.
AZOTANY [NO3 ]
[mg/dm3]
klasa IV
Kraków
110
100
90
80
Tarnów
70
60
klasa III
50
40
klasa II
Nowy
Sącz
klasa I
30
25
10
0
116
punkt badawczy
Rys. 42. Rozkład stężeń azotanów w wodach podziemnych w województwie małopolskim na podstawie wyników badań monitoringowych w
latach 2005-2006