docWiadomości Prawosławnej Diecezji Białostocko
download 
Reklamacja Transkrypt
Wiadomości Prawosławnej Diecezji Białostocko
nr 3 (68) 2011 ISSN 1233–4138 wiadomości praw osławnej diecezji Fot. W. Perek białostocko ‑gdańskiej wiadomości prawosławnej diecezji spis treści białostocko‑gdańskiej Drodzy Czytelnicy! Z prawdziwą przyjemnością oddaje‑ my w Wasze ręce nowy numer „Wiado‑ mości Prawosławnej Diecezji Białosto‑ cko‑Gdańskiej”. Waszej szczególnej uwadze polecamy II część artykułu Walentyny Makal przy‑ bliżającego historię Parafii Prawosławnej pw. św. Jana Teologa w Supraślu. Równie ciekawym wydaje się tekst Andrzeja Konachowicza poświęcony Granicom wolości człowieka w aspekcie zbawienia. Historię Trójrękiej ikony Matki Bożej (Trojeruczycy) przybliża ihumenia Agnia (Cicha), a przywiezienie jej kopii do monasteru w Wojnowie relacjonuje Anna Choruży. Propozycję lekcji kate‑ chezy przedstawia Anna Cyrkun. Poza tym jak zwykle w naszym cza‑ sopiśmie szeroko informujemy o naj‑ ważniejszych wydarzeniach jakie miały miejsce w naszej diecezji. Życzymy przyjemnej lektury Redakcja strona 3 Walentyna Makal Historia Parafii Prawosławnej pw. św. ap. Jana Teologa w Supraślu (cz. II) Historia parafii jest ściśle związana z cerkwią pw. ap. Jana Teologa. W zakończeniu pierwszej części tej historii opisałam zmagania proboszcza i parafian o odzyskanie cerkwi, którą władze komunistyczne nakazały rozebrać w 1957 r. Ten czas miał też swoich męczenników. Za odmowę udziału w akcji burzenia ścian świątyni Aleksander Sienkiewicz, parafianin i nauczyciel Technikum Rolniczego w Supraślu, został zwolniony z pracy. Przez kilka lat cała rodzina (żona i dwoje małych dzieci) z wielkim trudem walczyła o przetrwanie. strona 8 Andrzej Konachowicz Granice wolości człowieka w aspekcie zbawienia Trzeba w tym miejscu podkreślić możliwość podziału wolności na dwa podstawowe jej rodzaje: wolność człowieka i jego od‑ rębność od pozostałych ludzi opisana w kodeksie prawnym, uwzględniana w każdym państwie i wszelkich organizacjach, oraz wolność duchowa, sumienia, do której można zaliczyć wolność wyboru, ale również wg Bierdiajewa „przede wszystkim wolność działania i tworzenia według zasad ustalonych przez siebie samego”. strona 12 ihumenia Agnia (Cicha) Trójręka ikona Matki Bożej (Trojeruczyca) KWARTALNIK PRAWOSŁAWNEJ DIECEZJI BIAŁOSTOCKO-GDAŃSKIEJ UKAZUJE SIĘ Z BŁOGOSŁAWIEŃSTWA JE JAKUBA, BISKUPA BIAŁOSTOCKIEGO I GDAŃSKIEGO WYDAWCA: Prawosławna Diecezja Białostocko‑Gdańska Historia tej dokonującej cudów ikony sięga VIII w. i jest związana z rozprzestrzenieniem się w owym czasie herezji ikonoklazmu. W 717 r. bizantyjski imperator – cesarz Leon III Izauryjczyk – zakazał czczenia ikon, a następnie wszczął prześladowania wobec tych chrześcijan, którzy nie przestrzegali jego zakazu i z szacunkiem i czcią odnosili się do obrazów. REDAKTOR NACZELNY: Krzysztof Aleksiuk strona 14 Anna Choruży Ikona Matki Bożej „Trójręka” przybyła do mo‑ nasteru w Wojnowie PROJEKT I SKŁAD: Michał Żelezniakowicz NAKŁAD: 1100 egz. ADRES REDAKCJI: ul. św. Mikołaja 3, 15-420 Białystok tel. 85 742 40 88 [email protected] DRUK: O RTHDRUK Sp. z o.o. ul. Składowa 9, 15-399 Białystok tel. 85 742 25 17, fax 85 742 87 19 Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych oraz zastrzega sobie prawo do redagowania nadesłanych tekstów. 2 Kopię ikony Matki Bożej „Trójręka” Żeński Monaster w Wojnowie otrzymał w darze ze Św. Góry Atos dzięki staraniom p. Bazylego Piwnika – Wielkiego Archonta Cerkwi prawosławnej w Pol‑ sce. Napisali ją mnisi z kielii Burazery, należącej do serbskiego monasteru Chilandar, gdzie znajduje się pierwowzór słynącej cudami ikony z VIII w. strona 15 Anna Cyrkun Konspekt zajęć katechetycznych Grzechy przeciwko bliźniemu – naruszeniem przykazań drugiej tablicy. Grzechy przeciwko bliźniemu – naruszeniem przykazań drugiej tablicy strona 16 Wiaczesław Perek Z życia diecezji 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji nasze parafie białostocko‑gdańskiej Historia Parafii Prawosławnej pw. św. ap. Jana Teologa w Supraślu (cz. II) Walentyna Makal „Spokojna era supraskiej parafii” Historia parafii jest ściśle związana z cerkwią pw. ap. Jana Teologa. W zakończeniu pierwszej części tej historii opisałam zmagania proboszcza i parafian o odzyskanie cerkwi, którą władze komunistyczne nakazały rozebrać w 1957 r. Ten czas miał też swoich męczenników. Za odmowę udziału w akcji burzenia ścian świątyni Aleksander Sienkiewicz, parafianin i nauczyciel Technikum Rolniczego w Supraślu, został zwolniony z pracy. Przez kilka lat cała rodzina (żona i dwoje małych dzieci) z wielkim trudem walczyła o przetrwanie. Z pomocą Boga oraz dzięki ofiarności proboszcza i parafian w końcu 1957 r. odzyskano cerkiew ap. Jana Teologa. Wymagała ona kapitalnego remontu, który trwał prawie rok tak, że 9 października 1958 r., na tzw. „jesiennego” Jana, została ponownie poświęcona. Słowo ofiarność nie przypadkiem zostało tu użyte. Za nim kryje się nie tylko pisanie podań do bez‑ dusznych urzędników i wrogo nastawionej komu‑ nistycznej władzy, ale również dyżury dniem i nocą, by nie rozwalano ścian, przeżywanie niepowodzeń, chwil niepewności oraz ciężka praca przy remoncie. Poprzednia część tej historii zakończyła się słowami o. Wiaczesława Rafalskiego, który w „Cerkownym Wiestniku” pisał: „…a da Bóg, aby zaczęła się nowa, spokojna era dla Supraskiej Parafii”. Ten w miarę spokojny czas rzeczywiście nadszedł, chociaż pro‑ boszcz i parafianie nie mieli łatwo. Wyremontowano cerkiew, poprawiono ogrodzenie cmentarza. Parafia nie miała stałego psalmisty (Mikołaj Hajduk zmarł w 1956 r.). Próby chóru prowadzili synowie batiuszki – Borys i Wowa – a odbywały się one jedynie przed dużymi świętami. W archiwach z tamtego okresu (raporty o. Aleksego do biskupa Stefana z 14.01.1964 r. i 07.01.1966 r.) można przeczytać: „Stan parafii dobry (…) Religię w punkcie katechetycznym wykłada Proboszcz Parafii (…) Stosunki miejscowej władzy świeckiej do kleru cerkwi i parafian prawosławnych normalne”. Ks. Aleksy chrzci na plebanii. Pomaga mu matuszka Nina (z prawej). 3 (68) 2011 3 wiadomości prawosławnej diecezji nasze parafie białostocko‑gdańskiej Śpiewacy z supraskiego chóru parafialnego przed plebanią. Stoją od prawej: Michał Kisielewski, Józef Zawadzki, Piotr Karpowicz, Eugenia Sawicka, Halina Łoś i Serafim Szymiel; siedzą: Lidia Szymiel (z prawej) i Nina Horosz. Ostatnie pożegnanie o. Aleksego Mularczyka. Obok bp. Nikanora stoi o. Wiaczesław Rafalski. W centrum o. Serafim Żeleźniakowicz, a przy nim Wsiewołod Mularczyk (z lewej). Ostatni z lewej to o. Antoni Tatiewski – późniejszy hieromnich w Monasterze Męskim w Supraślu; obok niego o. Piotr Łopatko. Wnętrze cerkwi św. Jana Teologa po remoncie. 4 Lata nieustannej walki o przetrwanie prawosławia w Supraślu, w tym wojna o cerkiew, koszmary lat po wyzwoleniu (próbowano zabić batiuszkę i jego synów), a później problemy rodzinne (śmierć syna Borysa – szerzej na ten temat w PP wrzesień 2011 r.), odcisnęły trwały ślad na zdrowiu kapłana. Choroba nie pozwoliła mu pełnić służby przy ołtarzu już w 1970 r. Mitrę, nagrodę za lata ofiarnej pracy, założył tylko dwa lub trzy razy, na krótko przed śmiercią. Zmarł 14 grudnia 1970 r. mając 76 lat. Żegnali go nie tylko prawosławni. Pochowany jest na cmentarzu, naprze‑ ciwko cerkwi św. Jerzego, razem ze swoją matuszką Niną, która zmarła 18 lat później (28 marca 1988 r.). Po śmierci o. Aleksego niedzielne i świąteczne nabożeństwa odprawiali różni duchowni wyznaczeni przez dziekana okręgu białostockiego. W codziennych posługach najwięcej pomagała Wiera Karczewska z Ogrodniczek i Nadzieja Matowicka z Ciasnego. Przed Wielkanocą i Bożym Narodzeniem na próby chóru przyjeżdżał Wsiewołod Mularczyk. Przed świętem parafialnym proszono też o pomoc dyrygenta z są‑ siedniej wasilkowskiej parafii – Włodzimierza Utkina. Wiosną, 1 maja 1971 r., dekret na stanowisko pro‑ boszcza supraskiej parafii z rąk arcybiskupa Nikanora otrzymał 41 letni o. Aleksander Makal. Wcześniej, przez 14 lat, służył w Wojnowie, na Mazurach. Jego zadaniem było nie roztrwonić ciężko zdobytego cerkiewnego majątku i rozwijać życie parafialne. Już na początku, przy pomocy parafian, wyremontowano budynek parafialny, w cerkwi ap. Jana zmieniono pokrycie dachu, a wewnątrz pomalowano ściany i upiększono ikonostas. Wykonano nad nim napis: „Sława Tiebie Boże nasz, sława Tiebie”. A wychwalać Boga Trójjedynego naprawdę było za co. Parafia już przez drugie dzie‑ sięciolecie funkcjonowała normalnie. Prowadzono nauczanie religii w Supraślu (na plebanii), w Ogrod‑ niczkach i Łaźniach (w domach parafian). Raz w tygo‑ dniu organizowano spotkanie dla młodzieży ze szkół średnich. Po świętach Bożego Narodzenia odbywały się parafialne choinki dla dzieci. We wszystkim poma‑ gała swojemu mężowi matuszka Irena. Uczyła religii, pełniła funkcję psalmisty (na początku nieoficjalnie), wypiekała prosfory. Przy Wsiewołodie Mularczyku uczyli się sztuki prowadzenia chóru synowie o. Alek‑ sandra: Sławomir i Jarosław. W świąteczne dni Ma‑ tuszka Nina wraz ze swym wnukiem Aleksym często gościła przy stole rodziny Makali. Było to oczywiste, gdyż mieszkała w tym samym domu parafialnym (zaj‑ mowała pokój z kuchnią). Od czasu utworzenia Domu Opieki w Łaźniach, o. Aleksander pełnił tam funkcję kapelana. Raz w miesiącu, razem z matuszką Ireną i kilkoma śpiewakami, jechał tam, aby odprawić św. Liturgię. Z jego inicjatywy odnowiono też stary zwy‑ czaj procesyjnego święcenia pól we wsi Ciasne w dniu święta Ścięcia głowy św. proroka Jana Chrzciciela. 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji nasze parafie białostocko‑gdańskiej Choinka dla prawosławnych dzieci w domu parafialnym (z prawej o. Aleksander Makal) Po święcie parafialnym w Supraślu. Siedzą od lewej: o. A. Makal, K. Gruszewski, Jan Antonowicz (starosta), o. Anatol Kiryk, W. Korzeniewska, Aleksander Lisowski (ojciec matuszki Ireny) i Michał Kisielewski 3 (68) 2011 5 wiadomości prawosławnej diecezji nasze parafie białostocko‑gdańskiej Przy jednym stole siedzą od lewej: o. A. Makal, Józef Piech, Wsiewołod Mularczyk, Nina Mularczyk, Aleksy Mularczyk (wnuk o. Aleksego) i M. Kisielewski z żoną Prace przy rozbiórce ceglanych ruin cerkwi Zwiastowania (1983) Uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod odbudowywaną cerkiew Zwiastowania. W centrum stoi metropolita Nestor, po jego lewej stronie bp Sawa. po prawej bp. Jeremiasz. 6 Każda wieś na terenie parafii ma wyznaczony dzień szczególnej modlitwy za pomyślność mieszkańców i obfite plony. Poświęcenie nowego prestołu w cerkwi ap. Jana (10 sierpnia 1975 r.) w święto Supraskiej Ikony Matki Bożej ustanowiło tradycję szczególnego trakto‑ wania tego dnia przez prawosławnych mieszkańców Supraśla. To święto zyskało dużą rangę dopiero wraz z odrodzeniem życia monastycznego w tym miejscu. Ale życie parafialne to nie tylko święta. O. Aleksander nie żałował swoich sił w pracy przy domu i w cerkwi. Po poprawie wyglądu cerkwi ap. Jana przyszedł czas na cerkiew św. Jerzego (na cmentarzu). Zmieniono pokrycie przeciekającego dachu, przebudowano fragment dzwonnicy nadając jej pierwotny kształt, pomalowano ściany wewnętrzne. Wykonano też nową podmurówkę pod ogrodzenie cmentarza. W 1980 r. za ofiarną pracę na rzecz parafii o. Aleksander otrzymał wysoką nagrodę cerkiewną – prawo noszenia palicy. Funkcję starosty do 1981 r. pełnił Jan Antonowicz z Podsokołdy, człowiek wielce zasłużony dla parafii. Po nim tę zaszczytną i odpowiedzialną służbę podjął Józef Piech. W 1982 r. przez kilka miesięcy o. Aleksandrowi pomagał młody wikariusz, o. Mirosław Tomaszewski, który następnie został przeniesiony do Kruszynian (obecnie jest proboszczem parafii w Zabłudowie). Wielkie i, jak się okazało, historyczne zmiany za‑ częły się w Supraślu w 1983 r. Rozpoczęto kapitalny remont plebanii, który w istocie był wielką budową (z wykorzystaniem części starego materiału). Po roze‑ braniu całego budynku, wykopano pod nim piwnicę, wylano nowe fundamenty i postawiono nowe ściany. Wykończenie wnętrza zaplanowano na następny rok. Od 1981 r. nowy ordynariusz diecezji, bp Sawa (Hry‑ cuniak), czynił starania o odzyskanie ruin i możliwość rozpoczęcia odbudowy cerkwi Zwiastowania NMP w Supraślu. Po wielu zabiegach na szczeblu lokalnym i centralnym, 14 stycznia 1983 r. wojewoda białostocki wyraził na to zgodę (pismo nr WZ 8334/16/83). Kilka miesięcy później, 9 maja, wojewódzki konserwator zabytków zezwolił parafii prawosławnej na rozbiórkę ceglanych ruin i odsłonięcie fundamentów. Podczas letnich wakacji zorganizowano 4 obozy robocze. Oprócz naszej młodzieży pracowali również młodzi Niemcy, Holendrzy, Szwedzi i Finowie. Pomagali im w różnej formie i miejscowi parafianie. Po długim korowodzie pism urzędowych 30 listopada 1983 r., decyzją naczelnika miasta i gminy Supraśl, przekazano w wieczyste użytkowanie prawosławnej parafii działkę nr 164/2, na której znajdowały się ruiny cerkwi (akt notarialny sporządzono 24 stycznia 1984 r.). Wiosną 1984 r. odsłoniono fundamenty na głębokość ponad 2 metrów. Przy tych pracach natrafiono na kości ludzkie, które pieczołowicie składano w piwnicy cerkwi ap. Jana, a potem pochowano w specjalnej skrzyni pod 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji nasze parafie białostocko‑gdańskiej Na plebanii (jeszcze niewykończonej) przy stole siedzą: matuszka Nina Mularczyk, o. Miron i o. Aleksander Makal częścią ołtarzową odbudowywanej cerkwi. W czerwcu tego roku nowym wikariuszem supraskiej parafii został hieromnich Miron, jednak z uwagi na stan zdrowia nie angażował się początkowo w prace przy rekonstrukcji cerkwi. Przez kilka miesięcy mieszkał w wynajętym pokoju u parafian, gdyż budynek plebanii nie był jeszcze wykończony. Dnia 3 czerwca 1984 r. odbyła się uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego, tzw. zakładka cerkwi Zwiastowania. Przybyło na nią około 10 tys. pielgrzymów. Nabożeństwu przewodniczył metropolita Nestor z Rumunii wraz z bp Sawą i bp Jeremiaszem (Anchimiukiem). W organizację tego święta zaangażowała się cała parafia. Szczególnie radował udział młodzieży w pracach służby porząd‑ kowej, w czytaniu i śpiewaniu podczas nabożeństwa oraz przy zbieraniu ofiar na dalszą odbudowę cerkwi. Wszyscy uczestnicy mieli świadomość, że zaczyna się zupełnie inny czas nie tylko w dziejach parafii, ale i w życiu prawosławnych w Polsce. W końcu paź‑ dziernika tego roku o. Miron zostaje proboszczem Parafii Monasterskiej w Supraślu (oficjalna nazwa: Parafia Zakonna), a o. Aleksander otrzymuje dekret na objęcie parafii w pobliskim Wasilkowie. W Bożym planie widocznie było już określone, aby po 53 latach 3 (68) 2011 funkcjonowania samodzielnej supraskiej parafii, jej ostatni proboszcz wrócił tam, skąd w 1931 r. przybył o. Aleksy Mularczyk. Obaj przygotowali dobry i żyzny grunt pod przyszły monaster, dbając o ludzi i majątek cerkwi. cdn 7 wiadomości prawosławnej diecezji rozważania teologiczne białostocko‑gdańskiej Granice wolości człowieka w aspekcie zbawienia Andrzej Konachowicz Prawda was wyswobodzi. Jeśli więc Syn obdarzy was wolnością, wówczas będziecie rzeczywiście wolni. J 8, 32; 36 Wolność, jak zauważa Mikołaj Bierdiajew, jej pocho‑ dzenie, sens i możliwość zdobycia od starożytnych filozofów była przedmiotem rozmyślań, które po dziś dzień nie tracą na swoim znaczeniu1. Każde pokolenie, każdy człowiek szukał/szuka oraz pragnie wolności na taki sposób i wymiar, na jaki ją rozumie. Na pojmowanie wolności wpływa wiele przyczyn. Inaczej wolność będzie rozumiana przez więźnia, a inaczej przez człowieka wolnego w świetle prawa. Inaczej przez młodego człowieka, dopiero co pozna‑ jącego świat, w jakim się znajduje oraz tego, który musi odnaleźć w nim swoje miejsce, a zupełnie z innej perspektywy będzie pojmowana przez osobę z ba‑ gażem doświadczeń życiowych. Tych zewnętrznych, a przede wszystkim wewnętrznych – duchowych. Inaczej na wolność będzie patrzyła osoba wycho‑ wana w wolności, inaczej osoba żyjąca od początku w niewoli, a inaczej człowiek, który był wolny, ale tą wolność utracił lub na odwrót. Trzeba w tym miejscu podkreślić możliwość podziału wolności na dwa podstawowe jej rodzaje: wolność człowieka i jego odrębność od pozostałych ludzi opisana w kodeksie prawnym, uwzględniana w każdym państwie i wszelkich organizacjach, oraz wolność duchowa, sumienia, do której można zaliczyć wolność wyboru, ale również wg Bierdiajewa „przede wszystkim wolność działania i tworzenia według zasad ustalonych przez siebie samego”. Moje rozważania chcę jednak skupić na drugim wymienionym wyżej przeze mnie rodzaju wolności, równocześnie starając się wyjaśnić, o jakiej wolności mówił Chrystus odpowiadając Żydom na ich pytanie: „Jesteśmy potomkami Abrahama i nigdy nie pozosta‑ waliśmy w niczyjej niewoli. Jakże więc możesz mówić, że odzyskamy wolność?” (J 8,33). „Pojęcie wolności – zarówno Boskiej, jak i ludzkiej – jest podstawą chrześcijańskiej nauki o stworzeniu”2. 1 M. Bierdiajew, Filozofia wolności, tłum. E. Matuszczyk, Białystok 1995, s. 14. 2Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, tłum. W. Misijuk, Lublin 2003, s. 256. 8 Rozważanie o jej sensie jest również istotnym (a na‑ wet najważniejszym) aspektem każdego wierzącego człowieka, który pomaga w pełni posiąść samoświado‑ mość oraz cel i sens jego istnienia w świecie tu i teraz. Zrozumienie wolności jest również ważne ze względu na to, że przejawia się ona i wpływa na wszystkie dziedziny i płaszczyzny jego myślenia, działania, sfery emocjonalnej oraz relacji międzyludzkich, czego nie da się uniknąć będąc istotą rozumną i stworzoną do życia. Święty apostoł i ewangelista Jan Teolog mówi, że „Bóg jest miłością” (l J 4, 8; 4, 16) i jak zauważa św. Grzegorz Teolog jest to najbardziej trafne określenie i Imię Boga, ponieważ Bóg „cieszy się przede wszyst‑ kim tym nazwaniem”3. Dlatego też mówiąc o Bogu i Jego działalności, trzeba mówić przez pryzmat mi‑ łości. Ihumen Hilarion stwierdza, że „nie ma miłości bez kochanego. Miłość zakłada istnienie drugiej strony. Samotna, izolowana jednostka może kochać tylko sie‑ bie samego: miłość do samego siebie nie jest miłością. Jednostka egocentryczna nie jest osobowością. Tak jak człowiek nie może uzmysłowić sobie siebie jako osobę inaczej, niż poprzez obcowanie z innym człowiekiem, tak też Bóg nie może być bytem osobowym inaczej, niż poprzez miłość do innego bytu osobowego”4. Za‑ tem wszystko, co zostało stworzone ma swoje źródło w Bożej miłości i jest z nią w jakiś sposób powiązane. I tu można zauważyć rolę wolności, jaką posiada człowiek. „Wzajemna miłość wymaga wolności, gdzie, bowiem nie ma swobody wyboru, tam nie ma żadnej miłości. Miłości nie można wymusić – trzeba chcieć ją okazać i można to uczynić jedynie dobrowolnie. Bóg jest w stanie uczynić wszystko, ale nie może zmusić nas do miłości do Niego. Miłość przychodzi zawsze jako propozycja – umiłowany zapraszany jest do tego, aby odpowiedział na nią w poczuciu wolności”5. Paul Evdokimov pisze, że „miłość jest wolna i gdzie nie ma wolności wyboru, tam nie ma miłości”. Bóg stworzył świat dobrowolnie i Jego wolą było, aby istoty, które uformował na Swój obraz, były tak samo wolne. „Każde rozumne żywe stworzenie – czy to anioł, czy też człowiek – obdarzone jest przez Boga wolną wolą, to jest prawem wyboru między dobrem i złem”6. Wolność woli i wyboru to dar Boży, który został dany żywemu stworzeniu, aby dobrowolnie hartując się w dobru, mogło z własnej woli zbliżyć się ku temu dobru, to jest, aby dobro nie pozostawało czymś otrzymanym z zewnątrz, lecz stawało się jego własnym dziedzictwem. „Jeśli dobro byłoby narzu‑ cone przez Boga jako nieuniknione i nieuchronne, 3Ihumen Hilarion (Ałfijew), Misterium Wiary, tłum. W. Misijuk, Warszawa 2009, s. 38. 4 Tamże, s. 55. 5Tamże. 6 Ihumen Hilarion (Ałfijew), dz. cyt., s. 66. 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji rozważania teologiczne białostocko‑gdańskiej wówczas żadne żywe stworzenie nie mogłoby stać się pełnowartościową wolną osobowością”. Odwołując się do myśli Ojców Kościoła oraz do własnych codziennych doświadczeń każdego człowieka, można bezsprzecznie stwierdzić, że jeszcze „nikt nigdy nie stał się dobrym na siłę”7. Niewolnik, pozostając w skrępowaniu nigdy nie doceni miłości i dobroci swojego pana, nigdy też nie będzie traktował dziedzictwa swojego pana jako swojego własnego dziedzictwa, a domu swojego podwładnego nie będzie traktował jako osobistej własności: „Otóż nie‑ wolnik nie zawsze przebywa w domu, a syn pozostaje w nim zawsze” (J 8,35). Jedynie stając się jego synem, wolnym, może to zrozumieć i docenić, być prawdziwie wolnym i wypełniać polecenia ojca w własnej woli, z miłości skierowanej ku Ojcu. Bogu nie potrzebni są niewolnicy, którzy wypełniają jego rozkazy i prośby ze względu na Jego władzę. On pragnie stać się Ojcem dla Swojego stworzenia, by byli zrodzeni, a nie tylko stworzeni. Tym samym burzy układ bezuczuciowej hierarchii i Swojej wielkości stając się najbliższą Osobą człowieka – Kochającym Ojcem. „Powodem, dla któ‑ rego Bóg zdecydował się na zbawienie nas nie na siłę, a za naszą dobrowolną zgodą i przyzwoleniem, jest szczególnie to, że miłuje nas i dlatego pragnie, abyśmy byli wolni.[...] Człowiek staje się wolny dla miłości. Jest to niejako dostęp, który umożliwia nam niewymuszo‑ ne i powodowane naszym wolnym wyborem dążenie do Boga”8. „Oto stoję u drzwi i kołaczę – mówi Chry‑ stus; jeśli kto usłyszy mój głos i drzwi otworzy, wejdę do niego i będę z nim wieczerzał, a on ze mną” (Ap 3, 20). W ten sposób Bóg nie wymusza, lecz cierpliwie wyczekuje naszej decyzji, naszego dobrowolnego wyboru, jednocześnie nawołując „gości weselnych” na wieczerzę. Paul Evdokimov mówi, że Bóg „czeka na swobodną odpowiedź, na swobodne stworzenie wspólnego życia Boga z Jego dzieckiem”9. Kieruje Swe wezwanie do ludzkiej wolności: „Kogo poślę? I kto tam pójdzie?”, po czym oczekuje dobrowolnej odpowiedzi z naszej strony: „Tedy odpowiedziałem: Oto jestem, poślij mnie” (Iz 6, 8). Tworząc w ten sposób świat ludzi zdolnych do tego, aby w wolności odpowiedzieli Mu miłością, Bóg za‑ akceptował w pewnym stopniu możliwość Swego ograniczenia. Jest gotowy na dokonanie przez czło‑ wieka innego wyboru niż proponuje. „Powołując do istnienia wolne istoty obdarzone mocą odrzucenia Go, Bóg w sposób nieunikniony podjął ryzyko. Gdyby jednak tego nie uczynił, wszechświat nie zaznałby miłości”10. Ale tym samym „Jego wszechmoc polega na zrobieniu miejsca dla ludzkiej wolności”11, staniu się słabszym dla człowieka, co jest uznawane przez apostoła Pawła jako moc: „Moc bowiem w słabości się doskonali” (2 Kor 12, 9). To jest dowodem, że tak jak Bóg jest wolny, tak samo pragnie, aby jego stwo‑ rzenie dzielące Jego obraz i podobieństwo również było wolne. Mikołaj Bierdiajew twierdzi, że Bóg „jest prawdziwie obecny i skuteczny jedynie w wolności”12. „Wolą Zbawiciela naszego, Boga jest [...] aby wszyscy ludzie byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (l Tym 2, 4), ponieważ „prawda nas wyswobodzi, [..] wówczas będziecie rzeczywiście wolni” (J 8, 32, 36). Jednakże nie pragnie uzyskać tego za wszelką cenę i nie na siłę. „To sam Bóg gwarantuje wolność wątpie‑ nia, aby nie gwałcić sumień”13. Bóg zaprasza, ale nie zniewala. Dysponuję wolnością wyboru – na Boże zaproszenie mogę odpowiedzieć „tak” lub „nie”. Bóg chciał, aby człowiek miał wolność odrzucenia Jego, to znaczy wolność bez granic. Takie odrzucenie Paul Evdokimov określa jako „piekło boskiej miłości, boski wymiar piekła, boska wizja człowieka pogrążonego w nocy samotności”14. Dochodzimy do wniosku, że „to wolność rodzi piekło, albowiem zawsze może powiedzieć: «Niech się nie dzieje wola Twoja» i nawet Bóg nie ma władzy nad tymi słowami”15. Święty Antoni mówił, że pie‑ kło na pewno istnieje, ale tylko dla niego jedynego, co znaczy, że piekło nigdy nie jest „dla innych”, że nigdy nie jest przedmiotem rozważań16. Piekło istnieje jako możliwość, ponieważ istnieje wolność wyboru. „Jego dary są nieodwołalne [«nieodwołalne, bowiem są dary i powołanie Boże» (Rz 15, 29)]; nigdy nie odbierze nam możliwości wolnego wyboru, a więc możemy pozwolić sobie na to, aby mówić Mu «Nie!» przez całą wieczność. Takie właśnie niekończące się odrzucenie Boga jest istotą piekła. Skoro istnieje wolność wyboru, musi również istnieć możliwość piekła jako miejsca wiecznej męki. Brak piekła byłby zaprzeczeniem wol‑ ności człowieka”17 „Królestwo Boże jest wśród was” to oznacza, że również piekło jest między ludźmi. Na swój sposób wypowiada to Marcel Jouhandeau: „Sam jeden mogę przeciwstawić Bogu królestwo, nad którym Bóg nie ma żadnej władzy – to piekło... Jeśli człowiek nie rozumie piekła, to, dlatego, że nie zrozumiał własnego serca”18. O znaczeniu serca w tym aspekcie mówi również rosyjski pisarz Fiodor Dosto‑ jewski: „serce człowieka to pole, na którym walczą 11P. Evdokimov, Szalona Miłość Boga, dz. cyt., s. 30. 12 M. Bierdiajew, Filozofia wolności, dz. cyt., s. V. 7Tamże. 8 Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, dz. cyt., s. 256. 9 P. Evdokimov, Szalona Miłość Boga, tłum. H. Paprocki, Białystok 2001, s. 30. 10 Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, dz. cyt., s. 257. 3 (68) 2011 13P. Evdokimov, Szalona Miłość Boga, dz. cyt., s. 30. 14 Tamże, s. 31. 15 Tamże, s. 30. 16 Tamże, s. 31. 17 Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, dz. cyt., s. 289. 18P. Evdokimov, Szalona Miłość Boga, dz. cyt., s.30. 9 wiadomości prawosławnej diecezji rozważania teologiczne białostocko‑gdańskiej ze sobą dobro i zło”19. Ale podobnie jak ciemność czy cień nie są samodzielnym bytem, lecz wynikają z braku światła, tak też zło jest jedynie brakiem dobra. Zatem spróbujmy określić, gdzie zaczyna się piekło i czym ono jest dla człowieka. Każdy człowiek ma możliwość powiedzenia „bądź wola Twoja” lub też „bądź wola moja”. Gdyby jednak nie było tej możliwości, tego właśnie wyboru, nie byłoby również piekła. Jak zauważa Georges Bernanos: „Piekło zaczyna się kiedy przestajemy kochać”. „Dla tych, którzy nie osiągnęli jej we własnym wnętrzu, miłość Boża stanie się udręką”, pisze Włodzimierz Łosski. Wynika z tego, iż ci, którzy przebywają w piekle, zniewoleni są i uwięzieni przez siebie samych. Piekło to zło, które przeciwstawia się miłości i pełnej wolności w Bogu. Św. Bazyli Wielki pisze: „Zło nie jest istniejącym żywym bytem, ale stanem duszy przeciwnym cnocie, pochodzącym z lekkomyślnego porzucenia dobra. Zatem nie szukaj źródła zła poza sobą. Nie wymy‑ ślaj jakiejś pierwotnej substancji, która byłaby złem. Raczej każdy niech uzna siebie samego za sprawcę doświadczanego zła20. „Jestem, który jestem” po‑ wiedział Bóg Mojżeszowi przy gorejącym krzewie, co w Septuagincie – wers Wj 3, 14 – wykłada się jako: „Jestem Będący” (gr. ego eimi ho on). Bóg jest Bytem i Rzeczywistością, on jest jedynym źródłem wszyst‑ kiego, co istnieje. Zatem przeciwne Jemu pierwiastki nie istnieją. Zło z kolei, ściśle rzecz biorąc, to niebyt i nierzeczywistość. Zło i grzech w rzeczywistości nie istnieją, gdyż nie są „rzeczą” stworzoną przez Boga; to zniekształcenie dobra, pasożyt – to nie rzeczownik, a przymiotnik21, ponieważ wszystko, co stworzył Bóg w akcie Swojej miłości było dobre, bo jest źródłem dobra, a nie zła. Św. Izaak mówi, że „grzech, gehenna i śmierć dla Boga zupełnie nie istnieją, bowiem są działaniami, a nie istnieniami. Grzech jest płodem wolnej woli”22. Zgodnie z nauczaniem św. Symeona Nowego Teologa główną przyczyną cierpień człowieka w piekle jest ostre poczucie oderwania od Boga: „Cóż może być gorsze od oderwania od Ciebie, Zba‑ wicielu? Cóż może być bardziej dręczące od rozłąki z Życiem i życie tam podobne do trupa, który utracił życie, ponad to być pozbawiony wszelkich dóbr, bowiem każdy oddalający się od Ciebie pozbawia siebie wszelkiego dobra”23. „Jeśli na ziemi – mówi św. Symeon – oddaleni od Boga doznają cielesnych rozkoszy, to tam, poza ciałem, będą doświadczać jedynie nieustannych męczarni”. 19Ks. H. Paprocki. Wolność i zło, cyt. za: http://www.cerkiew.pl/ index.php?id=prawoslawie&a_id=180. 20 Ihumen Hilarion (Ałfijew), Misterium Wiary, s.68. 21 Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, dz. cyt., s.287. 22 Tamże, s. 282. 23 Ihumen Hilarion (Ałfijew), Misterium Wiary, s. 280. 10 Szczególnie zastanawiające jest u Izaaka Syryjczyka jego pojmowanie piekła. Utrzymuje, bowiem, że no‑ wotestamentowe teksty mówiące o ogniu, robaku, głębokiej ciemności i zgrzytaniu zębów nie powinny być pojmowane dosłownie, w ich fizycznym znacze‑ niu. Piekło czy Gehennę określa jako „intelektualne” lub „rozumowe”. Piekło to „skutek”, a nie „istota”, podczas gdy „głębokie ciemności” to nie miejsce, lecz „stan braku upodobania w prawdziwej wiedzy i komunii z Bogiem”. Jego zdaniem rzeczywiste katusze piekielne nie polegają na przypalaniu materialnym ogniem ani też na fizycznym bólu, lecz sprowadzają się do cierpień powodowanych wyrzutami sumienia, które u danej osoby pobudza świadomość, że odtrąciła miłość Boga. Miłość Boga jest wszędzie i wszystko ogarnia: „Jeśli zejdę do krainy umarłych, tam też jesteś” (Ps 138, 8). Zatem nawet ci, którzy są w piekle, nie są od‑ cięci od miłości Boga. „Miłość działa jednak na dwa sposoby: jest radością dla tych, którzy ją przyjmują, a cierpieniem dla tych, którzy zamykają przed nią drzwi swego serca”24. Nie ma człowieka, który byłby pozbawiony miłości Bożej, jak też nie ma miejsca pozbawionego tej miłości, jednak każdy, kto doko‑ nał wyboru zła, sam dobrowolnie pozbawia siebie Bożego miłosierdzia. Miłość, która dla sprawiedliwych w raju jest źródłem łaski i radości, dla grzeszników w piekle staje się źródłem cierpień, bowiem mają świadomość tego, że nie są jej uczestnikami. „Nawet ci, którzy przechodzą piekielne męczarnie, zadręczani są biczami miłości... Cięgi, zadawane biczem miłości – są to bowiem cierpienia tych, którzy uświadomili sobie, że przeciw niej zgrzeszyli... Dlatego też ból nękający serce, które zawiniło wobec miłości, jest ostrzejszy niż każde inne cierpienie”25. Dalej Izaak Syryjczyk mówi, że: „piekło to fakt odrzucenia Boga przez rodzaj ludzki, a nie odrzucenie człowieka przez Boga. Nie jest to wymierzana przez Boga kara, ale stan umysłu, poprzez który sami ją sobie wymierzamy. Bóg nie zamyka drzwi przed tymi, którzy są w piekle, nie pozbawia ich Swej miłości – to oni sami umyślnie zamykaj ą przed nią swe serce”26. Nasuwa się pytanie, czy ludzie ci, którzy za życia dobrowolnie odrzucili Boga i Jego miłość rzeczywiście będą przebywać w mękach piekielnych całą wieczność, wiedząc, że nawet w piekle istnieje miłość Boża, miłość, której „wielkie wody nie ugaszą” (Pnp 8, 7)? Izaak Sy‑ ryjczyk odpowiada na to pytanie słowami: „Litościwy Stwórca nie stworzyłby rozumnych istot po to, aby oddać je bezlitosnej, niekończącej się udręce”27. Koś‑ ciół prawosławny naucza, że Chrystus po Swej śmierci zstąpił w bezkresną czeluść otchłani, aby zniszczyć 24 Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, dz. cyt., s. 283. Tamże, s. 282. 26 Tamże, s. 287. 27 Tamże, s. 284. 25 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji rozważania teologiczne białostocko‑gdańskiej otchłań i śmierć, zniszczyć straszne królestwo diabła. Zstępując do otchłani, do najdalszej jej głębi i granic, napełniając światłem Swej obecności tak, że otchłań nie może już znieść mocy Bożej i ginie: „Dziś otchłań jęcząc, woła: «Lepiej by mi było, gdybym nie przyjęła zrodzo‑ nego z Maryi, przyszedł bowiem do mnie i zniszczył moje panowanie, skruszył spiżowe bramy i dusze, które dotąd trzymałam, żywy wskrzesił Bóg»”28. Nie oznacza to, że po Zmartwychwstaniu Chrystusa otchłań już nie istnieje. Istnieje, lecz została już skazana na unicestwie‑ nie. Teksty liturgiczne nabożeństw prawosławnych mówią również o wybawieniu z otchłani wszystkich przebywających tam uwięzionych, nie rozróżniając na sprawiedliwych Starego Testamentu, czy na zasłu‑ żonych karą grzeszników: „Dzisiaj otchłań jęcząc, woła: «Zniszczona jest moja władza, przyjęłam Martwego jak jednego ze zmarłych, ale nie mogę go utrzymać, a z Nim stracę i tych, nad którymi królowałam; mar‑ twych od wieku, On bowiem wszystkich wskrzesza»”29, „tych, nad którymi królowałam, i tych których połknę‑ łam, gdy byłam silna, wszystkich uwolniłam”30. Piekło z wszystkimi jego nieczystymi duchami nie panuje już nad rodzajem ludzkim. Wszystko zmieniło się po Zmar‑ twychwstaniu Chrystusa. „Ku wolności wyswobodził nas Chrystus” (Ga 5, 1). Mowa tu o wolności do miłości, wolności z więzów piekielnych, które do Zmartwych‑ wstania miały znaczącą władzę nad ludzkimi duszami zarówno sprawiedliwych, jak i grzeszników. „Wybawienie z otchłani nie powinno być jednak postrzegane jako swego rodzaju magiczne działanie podejmowane przez Chrystusa wbrew woli człowie‑ ka – dla tych, którzy świadomie odrzucają Chrystu‑ sa i życie wieczne, piekło w dalszym ciągu istnieje jako cierpienie i męka wynikająca z wyrzeczenia się Boga”31. „Niezależnie od tego, jak głębokie jest pie‑ kło, w którym ludzie już się znajdują, jeszcze głębiej znajduje się oczekujący Chrystus. Tym, czego wymaga On od człowieka, nie jest cnota, moralizm, ślepe posłuszeństwo, ale krzyk zaufania i miłości z głębi jego piekła”32 – stwierdza Paul Evdokimov w swoich rozważaniach na temat miłości Boga i piekła. Bóg nikogo do niczego nie zmusza, ale tak naprawdę będzie czekał dopóty, dopóki każde ze wszystkich Jego rozumnych stworzeń dobrowolnie odpowie na Jego miłość. Miłość Boża jest silniejsza od wszystkich mocy ciemności i zła w całym wszech‑ świecie i w końcu zwycięży. „Miłość nigdy nie ustaje” (l Kor 13, 8); nigdy nie wygasa, nigdy się nie kończy. To odwołanie do niezwyciężonej miłości Bożej jest 28Triodion postny – Stichera na wieczerni Wielkiej Soboty, cyt. za: Wielki Tydzień i święto Paschy w Kościele prawosławnym, tłum i oprac. H. Paprocki, Kraków 2003, s. 142. 29Tamże. 30Tamże. 31 Ihumen Hilarion (Ałfijew), Misterium Wiary, s. 281. 32 P, Evdokimov, Szalona Mil oś ć Boga, dz. cyt., s. 31. 3 (68) 2011 najmocniejszym argumentem przemawiającym za po‑ wszechną nadzieją. „A choćbyśmy nie dochowali wiary, On pozostaje wierny, bo nie może przeczyć samemu sobie” (2 Tym 2, 13). Miłość to Jego istota – nie może przestać być tym, kim jest. Nurtującą nas kwestię trafnie podsumowuje rozmowa zapisana przez ucznia św. Sylwana ze Świętej Góry Athos, archimandrytę Sofroniusza: „Pewnego razu do św. Sylwana przyszedł pewien mnich‑pustelnik i powiedział: «Bóg ukaże wszystkich ateistów. Będą się palić w wiecznym ogniu». Idea ta sprawiła pustel‑ nikowi nieskrywaną satysfakcję. Lecz starzec Sylwan odrzekł wyraźnie zirytowany: «Powiedz mi, gdybyś trafił do raju i spoglądając stamtąd widział jak ktoś płonie w ogniu piekielnym – czy czułbyś się wtedy szczęśliwy?», «Nic nie mógłbym na to poradzić. Prze‑ cież tak by się stało z ich własnej winy» – odpowiedział pustelnik. Starzec zareagował wówczas wyrazem smutku na twarzy: «Miłość nie zniosła by tego» – powiedział. «Trzeba modlić się za wszystkich»”33. Św. Grzegorz z Nyssy naucza o tym, że u kresu historii świata, po długich wiekowych okresach, piekło i śmierć zostaną ostatecznie zniszczone przez Chrystusa i „nie pozostanie nic poza dobrem”. Wtórując Grzegorzowi z Nyssy, św. Izaak Syryjczyk pisał o tym, że „większość ludzi wejdzie do Królestwa Niebios bez doświad‑ czenia gehenny”, a w przypadku tych, którzy znajdą się w gehennie, to również dla nich męki nie będą wieczne. Natomiast św. Jan Klimak uważał, że „choć nie wszyscy są w stanie wyzbyć się namiętności, tym niemniej «nie jest niemożliwe, aby wszyscy dostąpili zbawienia» i pojednali się z Bogiem”34. Skoro wiara w powszechne zbawienie zakłada nieuniknioność ostatecznego tryumfu Bożej miłości, często uważa się, iż całkowicie nie uwzględnia wol‑ ności naszego wyboru. Jeśli miłość Boża w końcu zwycięży, dojdzie do tego przez to, że dobrowolnie i bez żadnego przymusu przyjmie ją każde rozum‑ ne stworzenie. Zwodzi nas postrzeganie łaski Bożej i wolności człowieka jako dwu przeciwstawnych, wzajemnie wykluczających się zasad, skutkiem czego często przyjmujemy, iż im silniejsze działanie łaski, tym bardziej ograniczone praktykowanie wolności wyboru. Ale czy nie jest to fałszywy dylemat? John S. T. Robinson stwierdza: „Każdy zapewne mógłby wskazać przypadki, w których ta wszechogarniająca moc miłości zmusiła go do odczucia wdzięczności. Ale czy pod wpływem tego dziwnego przymusu ktokol‑ wiek odczuwał, że jego wolność została ograniczona, a osobowość w jakikolwiek sposób naruszona? Czy to nie w tych właśnie momentach (...) dostępuje pełni i zespolenia życia, które nierozerwalnie wiąże się z de‑ cyzją spowodowaną przez miłość kogoś innego? (...) 33 Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, dz. cyt., s. 264. 34Ihumen Hilarion (Ałfijew), Misterium Wiary, dz. cyt. 283. 11 wiadomości prawosławnej diecezji ikonografia białostocko‑gdańskiej Pod wpływem skrępowania miłością Boga i Chrystusa to poczucie samo‑dopełnienia sięga swego zenitu. Całe pokolenia świadczą o tym, że tutaj, jak nigdzie indziej, posługa jest wolnością doskonałą”35. Kościół prawosławny modli się za wszystkich „w otchłani uwięzionych”, wierząc, że zmiłowanie nie wypływa z ludzkiej woli, lecz następuje „dzięki miłosierdziu Bożemu” (Rz 9, 16). Bóg „chce, aby wszy‑ scy ludzie byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (l Tym 2, 4), aby wszyscy „doszli do nawrócenia” (2 P 3, 9) i nie ma dla Niego niczego niemożliwego: dzięki modlitwom Kościoła i Swemu miłosierdziu może On wyprowadzić z piekła nawet tych, którzy za życia odrzucili Go i sprzeciwiali się Mu36. W ten sposób, po pierwsze – modlitwa Kościoła prawosławnego za „uwięzionych w otchłani”, po dru‑ gie – nadzieja na możliwości przerwania piekielnych męczarni i po trzecie – wieść o wybawieniu wszystkich znajdujących się w otchłani przez Zmartwychwstałego Chrystusa; pomagają prawosławnemu chrześcijanino‑ wi nie tylko nie wpaść w rozpacz na myśl o pośmiert‑ nej karze, lecz dają też nadzieję na to, że zbawienie będzie możliwe nie tylko dla sprawiedliwych, ale również dla tych grzeszników, którzy po śmierci nie dostąpili Królestwa Niebios37. Pamiętajmy jednak, jak ważną rolę odgrywa w tym aspekcie czas: „To czas pozwala nam odpowiedzieć Bogu z własnej woli, sprawia, że nasze miłość może 35 Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, dz. cyt., s. 274. Tamże, s. 284 37 Ihumen Hilarion (Ałfijew), Misterium Wiary, dz. cyt., s. 285. 36 Trójręka ikona Matki Bożej (Trojeruczyca) ihumenia Agnia (Cicha) Szczególne znaczenie w historii Cerkwi prawosław‑ nej zajmuje Św. Góra Atos (półwysep grecki). Według tradycji została ona powierzona opiece samej Matki Bożej. W tym miejscu pod Jej orędownictwem, przez wiele stuleci, modlą się prawosławni mnisi za cały świat, o jego zbawienie. W każdym monasterze i każdej wspólnocie atoskiej znajdują się cudotwórcze ikony Przenajświętszej Bogurodzicy i znane są niezliczo‑ ne przykłady Jej jawnej pomocy i wstawiennictwa. Jedną z takich ikon jest Trójręka ikona Matki Bożej (Trojeruczyca). 12 dojrzeć, pozwala nam wzrastać w miłości. Przestrzeń powinna być pojmowana w podobnych kategoriach, jako wyraz Bożego samo‑oddalenia dokonywanego po to, abyśmy w pełni wolności mogli odpowie‑ dzieć Mu miłością. Daje nam to, jak mówi Staniloae, możliwość «swobodnego poruszania się (...) wolność przybliżania się i oddalania»”38. Nasza wiara w ludzką wolność oznacza, że nie mamy prawa na kategoryczne stwierdzenie, iż „wszy‑ scy muszą być zbawieni”. Jednakże nasza wiara w Bożą miłość pozwala nam mieć nadzieję, że wszyscy będą zbawieni. Chrystus rozpoczyna Swe publiczne gło‑ szenie Dobrej Nowiny od słowa „Dzisiaj” (Łk 4, 21). „Oto teraz dzień zbawienia” (2 Kor 6, 2). „Dzisiaj, teraz”: to właśnie obecne życie jest czasem możliwości i de‑ cydowania, naszym czasem kryzysu, dokonywania wyborów i rozstrzygania o naszej wiecznej przyszłości. „Św. Izaak Syryjczyk wskazuje na to, iż niezmierną różnicę stanowi dla nas to czy odpowiemy na Bożą miłość jeszcze tutaj i teraz, czy też po upływie niezli‑ czonych eonów. Nawet jeśli męki piekielne nie ciągną się wiecznie, są doprawdy przerażające: «Niemniej jednak [Gehenna] jest bolesna, nawet jeśli jest w ten sposób ograniczona w swym zasięgu: któż byłby w stanie ją znieść?»”39 O głębio bogactwa, mądrości i poznania Bożego! Jakże nieuchwytne są Jego wyroki i nie do wyśledze‑ nia jego drogi! (Rz 11, 33) 38 39 Bp. Kallistos Ware, Królestwo wnętrza, dz. cyt., s. 259. Tamże, s. 292. Historia tej dokonującej cudów ikony sięga VIII w. i jest związana z rozprzestrzenieniem się w owym czasie herezji ikonoklazmu. W 717 r. bizantyjski imperator – cesarz Leon III Izau‑ ryjczyk – zakazał czczenia ikon, a następnie wszczął prześladowania wobec tych chrześcijan, którzy nie przestrzegali jego zakazu i z szacunkiem i czcią od‑ nosili się do obrazów. W tym trudnym dla Cerkwi okresie gorliwym obrońcą kultu ikon okazał się św. Jan z Damaszku. Piastował on godność doradcy na dworze kalifa. Z wielką gorliwością walczył w formie ustnej i pi‑ semnej z obrazoburczą herezją, rozsyłając pisma do znajomych w Bizancjum. Rozgniewany cesarz, sam nie mogąc ukarać Świętego, skierował list do kalifa, jakoby napisany przez samego Jana, w którym była mowa o wrogim spisku przeciwko niemu. Kalif, nie sprawdziwszy wiarygodności owego listu, rozkazał uciąć świętemu prawą dłoń i powiesić ją na miejskim placu. Wieczorem tego samego dnia św. Jan uprosił 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji ikonografia białostocko‑gdańskiej Trójręka ikona Matki Bożej (Trojeruczyca) władcę, by oddał mu rękę. Zamknięty w swoim pokoju, z przyłożoną do rany odciętą dłonią, płacząc, modlił się przed ikoną Matki Bożej, wierząc w Jej pomoc i miłosierdzie. W swej modlitwie obiecał poświęcić resztę życia służbie Cerkwi. Zmęczony cierpieniem zasnął. We śnie objawiła mu się Matka Boża, mówiąc: „Ręka twoja jest teraz zdrowa, trudź się nią gorliwie, jak Mi obiecałeś”. Gdy święty się obudził – ujrzał swoją rękę całą i zdrową, pozostała na niej jedynie blizna na pamiątkę tego cudownego uzdrowienia. Św. Jan, przejęty uczuciem głębokiej wdzięczności do Matki Bożej, napisał hymn „Tobą raduje się, Łaski Pełna, całe stworzenie …” („O Tiebie radujetsa, Błahodatnaja, wsiakaja twar”). Kalif, dowiedziawszy się o tym cudownym wy‑ darzeniu i o niewinności swego doradcy, pragnął, by Święty powrócił na jego dwór. Jednak Jan posta‑ nowił wypełnić obietnicę daną Matce Bożej. Opuścił Damaszek i wstąpił do Ławry św. Sawy Oświęconego, zabrawszy ze sobą ikonę. Na pamiątkę cudu umieścił on przy ikonie wykonaną ze srebra dłoń. W ten sposób na ikonie pojawiła się trzecia ręka, a samą ikonę zaczęto nazywać „Trójręką”. Chustę, w którą zawinięta była 3 (68) 2011 odrąbana ręka, św. Jan do końca życia nosił na głowie, chroniąc pamięć o cudownym uzdrowieniu. Do XIII w. ikona przebywała w Ziemi Świętej, do cza‑ su, kiedy Ławrę odwiedził święty Sawa, późniejszy arcybiskup Serbii. Wtedy wolą Matki Bożej było, aby podarować Swą ikonę św. Sawie, on zaś przywiózł ją do Serbii. W XIV w., podczas najazdu Turków na Serbię, chcąc uchronić bezcenną ikonę przed zbezczesz‑ czeniem – bogobojni Serbowie powierzyli ją opiece samej Przenajświętszej Bogarodzicy. Ikonę przymoco‑ wano do osiołka, który sam doszedł na Św. Górę Atos i zatrzymał się u wrót Monasteru Chilandar. Monaster ten założył w XIII w. serbski władca Stefan (ojciec św. Sawy). Chilandarscy mnisi z wielką radością wnieśli ikonę do ołtarza głównej świątyni. Kiedy niedługo po tym wydarzeniu zmarł przeło‑ żony monasteru, a bracia nie mogli dojść do porozu‑ mienia w kwestii wyboru nowego ihumena, Matka Boża postanowiła Sama pokierować monasterem. Mnisi, zebrawszy się w cerkwi na poranne nabożeń‑ stwo, ujrzeli ikonę Bogarodzicy stojącą nie w ołtarzu, a na miejscu ihumena. Podejrzewając, że ktoś umyślnie przeniósł ikonę – wnieśli ją z powrotem do ołtarza. Jednak następnego dnia oraz przez kilka następnych dni z rzędu sytuacja się powtarzała – ikona zmieniała swe miejsce nawet przy zamkniętych drzwiach. Zdzi‑ wionym mnichom Matka Boża wyjawiła Swą wolę: aby nie było sporów wśród braci – Ona sama zajmie miejsce ihumena i będzie kierować monasterem. Do dzisiaj – bez wyjątku – przestrzegana jest święta wola Matki Bożej. W tym monasterze nie wybiera się ihumena, a jedynie zastępcę (namiestnika) – kierują‑ cego sprawami monasterskimi, zaś błogosławieństwo na wszelkie posłuszania (prace) monasterskie otrzy‑ muje się od ikony Przenajświętszej. W czasie najazdu Turków na Św. Górę Atos Matka Boża nie wpuściła najeźdźców za bramę klasztoru. Przez dziewięć kolejnych lat Turcy często widywali pewną tajemniczą Niewiastę, która obchodziła wo‑ koło chilandarski monaster ochraniając mnichów. Hagioryci z wielką czcią i szacunkiem odnoszą się do Trójrękiej ikony Matki Bożej – wierzą, że to Jej opiece zawdzięczają, iż przez tyle stuleci mogą tu prowadzić bezpiecznie swoje mnisze życie. Prawosławni chrześcijanie w wielu krajach, szcze‑ gólnie Serbii i Rosji, w których od dawna znajdują się kopie Trójrękiej cudotwórczej ikony Matki Bożej, z wielką czcią odnoszą się do niej, modlą się przed nią i otrzymują pomoc. Święto Trójrękiej Ikony Matki Bożej jest obchodzone dwa razy w roku – 11 i 25 lipca. 13 wiadomości prawosławnej diecezji z życia diecezji białostocko‑gdańskiej Ikona Matki Bożej „Trójręka” przybyła do monasteru w Wojnowie Anna Choruży Kopię ikony Matki Bożej „Trójręka” Żeński Monaster w Wojnowie otrzymał w darze ze Św. Góry Atos dzięki staraniom p. Bazylego Piwnika – Wielkiego Archonta Cerkwi prawosławnej w Polsce. Napisali ją mnisi z kielii Burazery, należącej do serb‑ skiego monasteru Chilandar, gdzie znajduje się pier‑ wowzór słynącej cudami ikony z VIII w. Przekazanie daru z Grecji nastąpiło we wtorek 16 sierpnia 2011 r. w katedrze metropolitarnej św. Marii Magdaleny w Warszawie na ręce ihumeni Agnii – przełożonej wspólnoty wojnowskiej i duchowego opiekuna monasteru – ojca Germana. Do klasztoru w Wojnowie ikona dotarła we wtorek późnym popołudniem. Tam czekały już na nią mniszki i wierni, przybyli nie tylko z warmińsko‑mazurskich parafii prawosławnych, ale też pielgrzymi ze szcze‑ cińskiego i białostocczyzny. Towarzyszyli im ojcowie duchowni: ks. Witalij Czyżewski – dziekan dekanatu olsztyńskiego, ks. Bazyli Taranta, ks. Roman Płoński, ks. Jarosław Jaszczuk, ks. Aleksy Petrovski oraz ihu‑ menia Anastazja z monasteru w Zwierkach. Przewo‑ dzący uroczystości abp Jakub, ordynariusz diecezji 14 białostockiej i gdańskiej, uroczyście powitał ikonę na progu cerkwi Zaśnięcia NMP. Następnie rozpoczęło się nabożeństwo Wielkiej Wieczerni wraz z akatystem ikony Matki Bożej „Trójręka”. „Mamy nadzieję, że Bogurodzica, która zawsze ochrania swoich wiernych, tych, którzy czczą Jej Syna, dzisiaj w sposób szczególny przebywa w Swojej łasce, w sposób niewidzialny, stojąc i modląc się za nas” – mówił do zebranych abp Jakub. Władyka wyraził także nadzieję, że Matka Boża Swoim omo‑ forionem otoczy opieką mieszkające w Wojnowie siostry, dla których, podobnie jak ma to miejsce w monasterze chilandarskim, Bogurodzica stanie się Tą pierwszą Ihumenią klasztoru, błogosławiącą każde ich poczynania. Bowiem na Św. Górze Atos od XVII w. rolę przeło‑ żonego wspólnoty pełni sama Matka Boża. Jej ikona „Trójręka” zajmuje miejsce ihumena w głównej świątyni monasteru Chilandar i to Ją proszą o błogosławień‑ stwo mnisi idący na swoje posłuszanie. Zebrani usłyszeli także sięgającą VIII w. historię ikony i cudownego uzdrowienia uciętej ręki św. Jana Damasceńskiego – obrońcy ikon w okresie ikono‑ klazmu. O tym wydarzeniu przypomina wykonana ze srebra i umieszczona w lewym dolnym rogu ikony trzecia dłoń, od czego ikona nosi nazwę – „Trójręczna” (cs. Trojeruczyca). Przystępujący do ikony wierni otrzymali również błogosławieństwo poprzez namaszczenie świętym olejkiem z łampady płonącej przed oryginalną iko‑ ną w serbskim monasterze Chilandar. Uroczystości zwieńczyła celebrowana w środę przez o. Germana Boska Liturgia. 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji materiały katechetyczne białostocko‑gdańskiej Plan metodyczny Temat: Grzechy przeciwko bliźniemu – naruszeniem przykazań drugiej tablicy. I. Informacje ogólne • Typ szkoły: Zespół Szkół Muzycznych • Przedmiot: religia prawosławna • Nr programu: PAKP- R2/289/99 • Klasa: l • Czas trwania: 45 min. • Nazwa działu programowego: Teologia moralna – Dekalog • Data przeprowadzenia zajęć: 27.02.2009 • Nauczyciel: mgr Anna Cyrkun II. Informacje dydaktyczne • Forma organizacyjna: lekcja • Typ: podsumowująca poznany materiał • Cele: Ogólny: – Opowiada, jak należy żyć, aby wypełniać obo‑ wiązki wynikające z przykazań drugiej tablicy; Szczegółowe: – Wyjaśnia, do kogo odnoszą się przykazania dru‑ giej tablicy; – Wymienia grzechy, których nie należy popełniać, aby nie naruszać tych przykazań; – Wyjaśnia treść tych przykazań; – Odnajduje wskazany parametrem tekst; • Metody: pogadanka, praca z tekstem S TRUK TUR A LEKC J I C Z Y NN OŚ CI UC ZNIA Część wstępna • Odpowiada na słowa powitania; • Wygłasza wspólnie modlitwę przed nauką; • Zgłasza swoją obecność na lekcji; • Nauczyciel nawiązuje do poprzednich zajęć dotyczących 10 Przykazań, przypominając historię ich otrzymania; Część główna • Zapisuje temat lekcji; • Uczniowie otrzymują karteczki z treścią przykazań; • Nauczyciel prosi kolejno uczniów o wypowiedź, do kogo odnosi się wylosowana treść przykazania (do Boga lub do bliźniego); • Uczniowie po udzieleniu odpowiedzi przypinają daną treść w odpowiedniej kolumnie na tablicy; • Po ułożeniu wszystkich przykazań nauczyciel „obramowuje” ułożone treści imitując kamienne tablice; • Nauczyciel zadaje pytanie uczniom, jakie grzechy są konsekwencją nie przestrzegania przykazań drugiej tablicy i zapisuje je wspólnie z uczniami na tablicy; • Uczniowie przepisują wypracowane informacje do zeszytu; • Wspólnie z nauczycielem, wypisują na tablicy pozytywne wartości wypływające z przykazań drugiej tablicy; • Przepisują te informacje do zeszytu; Część końcowa • Nauczyciel umieszcza na tablicy fragmenty z Pisma Świętego, a uczniowie każdy fragment, przyporządkowują odpowiedniemu przykazaniu z drugiej tablicy; • Każdy z uczniów losuje jedną z karteczek przygotowanych przez nauczyciela. Są na nich numerki przykazań od nr 5 do 10; Uczeń ilustruje wylosowane przykazanie; Nauczyciel informuje uczniów, że każdy rysunek szczegółowo omówią na następnych zajęciach; • Nauczyciel przekazuje informacje duszpasterskie odnośnie nabożeństw; Wygłaszają wspólnie modlitwę po nauce; Praca domowa • Znaleźć i zapisać trzy „Złote myśli” dotyczące miłości do bliźniego; • Nauczyć się na pamięć Dekalogu. 3 (68) 2011 m eto d y pogadanka praca z tekstem pogadanka praca z tekstem 15 wiadomości prawosławnej diecezji z życia diecezji białostocko‑gdańskiej Z życia diecezji Redakcja: Wiaczesław Perek Nabożeństwa i wizytacje kanoniczne JE Najprzewielebniejszego Jakuba, Arcybiskupa Białostockiego i Gdańskiego Rady Parafialnej: Walenty Pacewicz i Leon Naumiuk. Jednym z głównych celów spotkania było ostateczne wyłonienie projektu cerkwi, nad którym prace trwają prawie dwa lata. Podczas spotkania zapoznano się z kilkunastoma propozycjami koncepcji projektu przyszłej świątyni parafialnej. Wspólnie wybrano jedną, która teraz jest opracowywana. Koncepcja projektu uzyskała błogosławieństwo i akceptację władyki Jakuba oraz aprobatę proboszcza i rady parafialnej. 13 czerwca, w drugi dzień święta Pięćdziesiątnicy – Świętego Ducha, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w cerkwi pw. Świętego Ducha w Białymstoku. W nabożeństwie uczestniczył JE Grzegorz, biskup supraski. *** 12 lipca, w dniu śś. Apostołów Piotra i Pawła JE arcy‑ biskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawo‑ sławnej pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła w Wasilkowie. Nabożeństwu przewodniczył JE Wielce Błogosławiony Sawa, metropolita warszawski i całej Polski. *** 19 czerwca, w pierwszą niedzielę po święcie Zesła‑ nia Ducha Świętego na Apostołów, zwaną świętem Wszystkich Świętych, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. Wszystkich Świętych w Białymstoku. *** 2 sierpnia, w dniu święta św. Proroka Eliasza, JE ar‑ cybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Pra‑ wosławnej pw. św. Proroka Eliasza w Białymstoku. W nabożeństwie uczestniczył JE Grzegorz, biskup supraski. *** 29 czerwca JE arcybiskup Jakub wizytował Parafię Prawosławną pw. św. Jana Teologa w Białymstoku. Władyka zapoznał się z postępami prac budowlanych domu parafialnego. W spotkaniu uczestniczyli pro‑ boszcz parafii, ks. prot. Marek Wawreniuk, architekt Jan Kabac, starosta cerkiewny i jednocześnie kie‑ rownik budowy, Sławomir Buławik, oraz członkowie 16 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji z życia diecezji białostocko‑gdańskiej *** *** 3 sierpnia, w przeddzień święta św. Równej Apo‑ stołom Marii Magdaleny JE arcybiskup Jakub odprawił Całonocne Czuwanie w cerkwi pw. św. Marii Magda‑ leny w Białymstoku. 15 sierpnia JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku. Tego dnia swoje święto obchodzi Wojsko Polskie. *** 28 sierpnia, w dniu święta Zaśnięcia Bogurodzicy, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. Zaśnięcia NMP w Białymstoku. *** 7 sierpnia, w dniu święta św. Anny, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Anny w Królowym Moście. *** 9 sierpnia, w dniu święta św. męczennika Pante‑ lejmona, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Pantelejmona w Bia‑ łymstoku. 3 (68) 2011 *** 4 września JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Jacznie. *** 9 września, w dniu modlitewnej pamięci św. Pimena Palestyńskiego, JE arcybiskup Jakub od‑ prawił Boską Liturgię w katedrze św. Mikołaja w Bia‑ łymstoku. Nabożeństwo sprawowane było z okazji Międzynarodowego Dnia Sybiraka. W czasie Liturgii wznoszone były modlitwy za zmarłych oraz żyjących Sybiraków. *** 12 września, w dniu święta św. Aleksandra New‑ skiego, JE arcybiskup Jakub, odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Aleksandra Newskiego w Sokółce. 17 wiadomości prawosławnej diecezji z życia diecezji białostocko‑gdańskiej *** 18 września JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w katedrze św. Mikołaja w Gdańsku. Nabożeństwa JE Najprzewielebniejszego Grzegorza, Biskupa Supraskiego 1 sierpnia, w przeddzień święta św. Proroka Eliasza, JE biskup Grzegorz odprawił Całonocne Czuwanie w Parafii Prawosławnej pw. św. Eliasza w Białymstoku. *** 4 sierpnia, w dniu święta św. Równej Apostołom Marii Magdaleny, JE biskup Grzegorz odprawił Boską Liturgię w cerkwi pw. św. Marii Magdaleny w Białym‑ stoku. *** 28 sierpnia, w dniu święta Zaśnięcia Bogurodzicy, JE biskup Grzegorz odprawił Boską Liturgię w mona‑ sterze Opieki Matki Bożej w Wojnowie. *** 4 września JE biskup Grzegorz odprawił Boską Li‑ turgię w Parafii Prawosławnej pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Bobrownikach. Święcenia 22 września, w XIX rocznicę przeniesienia relikwii św. męczennika Gabriela z Grodna do Białegostoku, JE arcybiskup Jakub odprawił Boska Liturgię w ka‑ tedrze św. Mikołaja w Białymstoku. Podczas Liturgii władyka udzielił święceń kapłańskich ks. diakonowi Łukaszowi Ławreszukowi. Ks. Łukasz Ławreszuk urodził się 19 grudnia 1983 r. w Białymstoku w rodzinie Jana i Ireny Ławreszuk z domu Szykuć. Po ukończeniu białostockiego liceum ogólnokształcącego podjął naukę w Prawosławnym Seminarium Duchownym w Warszawie, gdzie 4 grud‑ nia 2003 r. przyjął postrzyżyny lektorskie z rąk JE Wielce Błogosławionego Sawy, Metropolity Warszawskiego i całej Polski. Seminarium ukończył w 2005 r. broniąc 18 pracę licencjacką Wpływ nauki św. Apostoła Pawła na treść Ewangelii według św. Apostoła Łukasza. W latach 2005–2008 ks. Łukasz studiował w Akademii Teolo‑ gicznej w Sankt‑Petersburgu, gdzie obronił pracę kandydacką Historia i skutki Soboru Apostolskiego według Księgi Dziejów i listu do Galacjan uzyskując tytuł kandydata nauk teologicznych. Po powrocie do kra‑ ju kontynuował naukę w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. W 2010 r. uzyskał tytuł magistra broniąc pracę Pokora w życiu chrześcijanina. Od 2008 r. jest nauczycielem katechezy w białosto‑ ckich szkołach. 1 października 2010 r. wstąpił w związek małżeński z Pauliną Charkiewicz. W 2011 r. w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Lądowych we Wrocławiu przeszedł kurs szkolenia kadr rezerwy (oficerski) w ra‑ mach długotrwałych ćwiczeń wojskowych. 11 wrześ‑ nia 2011 r. z rąk władyki Jakuba otrzymał święcenia diakońskie. Drugi dzień święta Pięćdziesiątnicy – Świętego Ducha 13 czerwca, w drugi dzień święta Pięćdziesiątnicy – Świętego Ducha, JE Najprzewielebniejszy Jakub, Ar‑ cybiskup Białostocki i Gdański, odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. Świętego Ducha w Bia‑ łymstoku. W świątecznym nabożeństwie uczestniczył JE Najprzewielebniejszy Grzegorz, Biskup Supraski. Podczas Liturgii władyka Jakub odznaczył ks. Justyna Jaroszuka, wikariusza Parafii Prawosławnej pw. św. Aleksandra Newskiego w Sokółce kamiławką, a ks. diakona Piotra Borowika z Parafii Prawosławnej pw. Świętego Ducha w Białymstoku prawem noszenia podwójnego orarionu. Uroczystości w tej największej świątyni w Polsce swym śpiewem uświetniły trzy chóry: parafialny, mło‑ dzieżowy oraz dziecięcy. Tradycyjnie po zakończonej Liturgii odbyła się uroczysta procesja wokół cerkwi. Na koniec uroczystości arcybiskup Jakub odzna‑ 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji z życia diecezji białostocko‑gdańskiej czył Orderem Świętych Równych Apostołom Cyryla i Metodego Antoninę Łantowską. Molebien z okazji końca roku szkolnego Spotkanie arcybiskupa Jakuba z katechetami 22 czerwca w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, odprawił nabożeństwo dziękczynne z okazji kończącego się roku szkolnego. 15 czerwca w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, odprawił nabożeństwo dziękczynne w in‑ tencji uczniów i nauczycieli. Po nabożeństwie w Centrum Kultury Prawosławnej w Białymstoku odbyło się spotkanie arcybiskupa Jaku‑ ba i biskupa Grzegorza z prawosławnymi katechetami, podczas którego podsumowano bieżącą działalność Wydziału Katechetycznego Prawosławnej Diecezji Białostocko‑Gdańskiej. Święto Białostockiej Ikony Bogurodzicy 18 czerwca w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku odbyły się uroczystości poświęcone Białostockiej Ikonie Bogurodzicy. Świątecznemu Całonocnemu Czuwaniu w przeddzień święta oraz Boskiej Liturgii w dniu święta przewodniczył JE Najprzewielebniej‑ szy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański. W nabo‑ żeństwie uczestniczył także JE Najprzewielebniejszy Grzegorz, Biskup Supraski, oraz licznie zgromadzone duchowieństwo miasta Białegostoku. Po Liturgii miała miejsce uroczysta procesja z ikoną wokół białostockiej katedry. 3 (68) 2011 W świątyni podczas nabożeństwa obecni byli: Wiceprezydent Białegostoku, Aleksander Sosna, Dy‑ rektor Departamentu Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Lucja Orzechowska, oraz katecheci – zarówno duchowni jak i świeccy. foto. I. Matys Arcybiskup Jakub w Monasterze św. Onufrego Wielkiego w Jabłecznej 25 czerwca w dniu święta św. Onufrego Wielkiego JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, przebywał z wizytą w Stauropigialnym Męskim Monasterze św. Onufrego Wielkiego w Ja‑ błecznej. Władyka Jakub uczestniczył w Całonocnym Czuwaniu oraz Boskiej Liturgii. Monasterskim uroczystościom przewodniczył JE Wielce Błogosławiony Sawa, Metropolita Warszaw‑ ski i całej Polski. W nabożeństwach uczestniczyli także: JE Najprzewielebniejszy Jeremiasz, Arcybiskup Wroc‑ ławski i Szczeciński, JE Najprzewielebniejszy Szymon, Arcybiskup Łódzki i Poznański, JE Najprzewielebniejszy Abel, Arcybiskup Lubelski i Chełmski, oraz JE Najprze‑ 19 wiadomości prawosławnej diecezji z życia diecezji białostocko‑gdańskiej wielebniejszy Jerzy, Biskup Siemiatycki, JE Najprze‑ wielebniejszy Paisjusz, Biskup Gorlicki, a także goście z Ukrainy: JE Najprzewielebniejszy Włodzimierz, Biskup Włodzimierzo‑wołyński i Kowelski, oraz JE Najprzewie‑ lebniejszy Aleksander, Biskup Gorodnicki. JE arcybiskup Jakub doktorem ChAT 27 czerwca w Chrześcijańskiej Akademii Teolo‑ gicznej w Warszawie odbyła się publiczna obrona pracy doktorskiej JE Najprzewielebniejszego Jakuba, Arcybiskupa Białostockiego i Gdańskiego, Dogmat chrystologiczny w tekstach liturgicznych św. Jana Damasceńskiego. Praca została napisana pod kierunkiem Jego Eminencji prof. zw. dr hab. metr. Sawy – Kie‑ rownika Katedry Teologii Dogmatycznej i Moralnej. Recenzentami byli: Jego Ekscelencja Arcybiskup dr hab. Jeremiasz, prof. ChAT i prof. dr hab. Zdzisław J. Kijas OFM Conv, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. foto. http://www.orthodox.pl/ JE arcybiskup Andrzej z Gruzji z wizytą w Białymstoku 26 czerwca JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcy‑ biskup Białostocki i Gdański, odprawił Boską Liturgię w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku. W nabożeń‑ stwie uczestniczył JE Najprzewielebniejszy Andrzej, Arcybiskup Samtawisi i Gori, z gruzińskiego Kościoła prawosławnego. Władyka Andrzej przebywał w Białymstoku na za‑ proszenie prezydenta miasta Tadeusza Truskolaskiego w związku z „Dniami Miasta Białegostoku”. Po nabo‑ żeństwie władyka Jakub podziękował delegacji z Gruzji za przybycie i wspólną modlitwę. Arcybiskup Andrzej przekazał w darze ikonę św. męczennika Jerzego. W skład gruzińskiej delegacji weszli: o. ihumen Kosma, mer miasta Gori, a także młodzieżowy chór „Mdzlevari”, który wystąpił z koncertem w ramach „Dni Miasta Białegostoku”. 20 Uroczystości w Wasilkowie 12 lipca – dzień śś. Apostołów Piotra i Pawła – dla Parafii Prawosławnej w Wasilkowie jest świętem pa‑ tronów parafialnej świątyni. W tym roku święto miało szczególny charakter, ponieważ w tym dniu proboszcz parafii, ks. Anatol Hajduczenia, uroczyście obchodził jubileusz 30‑lecia święceń kapłańskich. Boskiej Liturgii w wasilkowskiej świątyni przewod‑ niczyli: JE Wielce Błogosławiony Sawa, Metropolita Warszawski i całej Polski, i JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański. W trakcie Boskiej Liturgii arcybiskup Jakub nagrodził złotym krzy‑ żem wikariusza wasilkowskiej parafii, ks. Jana Kiryluka, i proboszcza parafii w Topilcu, ks. Jarosława Jóźwika. Boską Liturgię zakończyła uroczysta procesja wokół świątyni, po której ze słowem do zebranych zwrócił się metropolita Sawa. Podkreślając fakt, iż wszyscy zebrali się w świątyni nie tylko po to, aby uczcić pamięć śś. Apostołów Piotra i Pawła, ale również jubileusz święceń kapłańskich ks. Anatola Hajduczeni. Oba wydarzenia są ze sobą związane, bo gdyby nie pierwsi apostołowie Piotr i Andrzej, którzy usłyszeli słowa Chrystusa „idźcie za mną”, nie byłoby apostolstwa i nie byłoby sukcesji apostolskiej, która przekazuje się przez powoływanie nowych apostołów. Podkreślił znaczenie kapłana spra‑ wującego Świętą Eucharystię, która uświęca wszystkich wiernych. Boska Liturgia jest przynoszeniem od wszyst‑ kich, za wszystkich i dla wszystkich i to jest właśnie ten wielki dar, który pozostawili nam apostołowie. Szczególnie w świecie trudzili się właśnie Apostołowie Piotr i Paweł, którzy bez strachu nieśli w świat naukę Chrystusową, która wszystko przezwycięża. My wy‑ znajemy świętą wiarę prawosławną, która pomaga przezwyciężać wszystkie trudności dzięki nowym kapłanom, nowym apostołom, którzy w Boskiej Liturgii przynoszą Bezkrwawą Ofiarę za wszystkich. To właśnie za ten trud niesiony na chwałę Cerkwi metropolita Sawa odznaczył ks. Anatola Orderem Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny II‑ego Stopnia. Arcybiskup Jakub podziękował metropolicie za przy‑ bycie do wasilkowskiej parafii na święto, natomiast zwracając się do księdza Anatola pozdrowił go z jubi‑ leuszem dziękując za pracę niesioną na rzecz parafii. ks. Jan Kiryluk 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji białostocko‑gdańskiej z życia diecezji Świętego księcia Włodzimierza w Morągu 30 lipca swoje święto parafialne ku czci św. Rów‑ nego Apostołom Księcia Włodzimierza obchodziła parafia w Morągu. Parafia ta jest filią Parafii Prawo‑ sławnej pw. św. Mikołaja w Ornecie. Boskiej Liturgii przewodniczył p.o. dziekana okręgu gdańskiego ks. Dariusz Jóźwik, w asyście wszystkich duchownych dekanatu gdańskiego. W świątyni obecni byli wierni wraz z rodzinami, przedstawiciele władz lokalnych oraz służb miejskich. Słowo do wiernych wygłosił ks. Marek Antonowicz. W swoim kazaniu przybliżył życie św. Włodzimierza oraz podkreślił przemianę, jakiej doznał św. Włodzimierz przyjmując chrzest. Po zakończonym nabożeństwie ks. Dariusz Jóźwik oraz proboszcz parafii w Ornecie, ks. Rado‑ sław Kondraciuk, podziękowali wszystkim zebranym za wspólną modlitwę. Uroczystości w Królowym Moście 7 sierpnia Kościół prawosławny świętował pamięć św. Anny, matki Bogurodzicy. Uroczystej Boskiej Liturgii w Parafii Prawosławnej pw. św. Anny w Królowym Moście przewodniczył JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański. W imieniu św. Soboru Biskupów PAKP arcybiskup Jakub odznaczył Orderem Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny III‑ego Stopnia starostę tamtejszej parafii Anatola Łysynkiewicza. Natomiast Listem po‑ chwalnym odznaczony został chór parafialny. Święto w supraskim Monasterze Zwiastowania NMP W dniach 9–10 sierpnia w Męskim Monasterze pw. Zwiastowania NMP w Supraślu odbyły się uro‑ czystości poświęcone Supraskiej Ikonie Matki Bożej. 3 (68) 2011 Uroczystemu Całonocnemu Czuwaniu, 9 sierpnia, przewodniczył JE Wielce Błogosławiony Sawa, Me‑ tropolita Warszawski i całej Polski. W nabożeństwie uczestniczyli także: JE Najprzewielebniejszy Mikołaj, Metropolita Płowdiwski, oraz JE Najprzewielebniej‑ szy Abel, Arcybiskup Lubelski i Chełmski, JE Naj‑ przewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, oraz JE Najprzewielebniejszy Grzegorz, Biskup Supraski, JE Najprzewielebniejszy Jerzy, Bi‑ skup Siemiatycki, i JE Najprzewielebniejszy Paisjusz, Biskup Gorlicki. Monasterskie nabożeństwa trwały nieprzerwa‑ nie przez całą noc. Przed północą władyka Jerzy odprawił akatyst przed cudotwórczą ikoną Matki Bożej, a tuż po godzinie 24:00 odprawione zostało nabożeństwo żałobne – panichida – na klasztornych katakumbach. Pierwszą Boską Liturgię o godz. 3:00 w cerkwi św. Jerzego celebrował władyka Jerzy, drugą Liturgię o godz. 6:00 w cerkwi św. Jana Teologa celebrował władyka Abel. Głównej Liturgii w soborze Zwiasto‑ wania NMP przewodniczył metropolita Sawa wraz z pozostałymi biskupami. Tuż przed Liturgią władyka Sawa dokonał obrzędu postrzyżyn w riasę nowicjusza supraskiego monasteru, Jana Jedlińskiego. Podczas uroczystej procesji wokół głównej świą‑ tyni monasteru władyka Sawa odprawił krótkie nabożeństwo żałobne nad grobem śp. arcybiskupa Mirona. Umowa o renowacji zabudowań monasteru w Supraślu podpisana 12 sierpnia w Prawosławnym Męskim Monasterze Zwiastowania NMP w Supraślu ks. ihumen Andrzej oraz marszałek województwa podlaskiego Jarosław Dworzański podpisali umowę dotyczącą dofinanso‑ wania renowacji zabytkowych budynków klasztoru. Przedmiotem umowy jest odnowienie zdewasto‑ wanego pałacu archimandrytów, który znajduje się we wschodniej części monasterskich zabudowań. 21 wiadomości prawosławnej diecezji z życia diecezji białostocko‑gdańskiej Prace kosztować będą ok.11 mln zł, w tym ok. 8,4 mln zł będzie finansowane ze środków unijnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego, ok. 1,9 mln zł – z budżetu państwa, a ok. 400 tys. zł ma wynieść wkład własny klasztoru. Budynek, który ma zostać odrestaurowany, przez kilkadziesiąt lat służył technikum rolniczemu. Od mo‑ mentu opuszczenia tych murów przez szkołę wymie‑ nione zostały okna, pokrycie dachowe oraz zewnętrz‑ na elewacja. Monaster planuje w wyremontowanych pomieszczeniach ulokować salę konferencyjną, archi‑ wum, bibliotekę i pracownie. Święto Wojska Polskiego 15 sierpnia JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcy‑ biskup Białostocki i Gdański, odprawił Boską Liturgię w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku. Tego dnia swoje święto obchodzi Wojsko Polskie. Z tej okazji do katedry przybyli przedstawiciele władz samo‑ rządowych i miejskich, posłowie na sejm RP, a także wysocy rangą przedstawiciele wojska, policji, straży miejskiej, straży pożarnej, straży miejskiej oraz poczty sztandarowe. Arcybiskup Jakub dziękując wszystkim przybyłym do świątyni, zaznaczył, że obowiązkiem kapłanów jest modlitwa za „Wojsko Chrystusa miłujące”, za tych któ‑ rzy polegli i potrzebują modlitwy, za spokój ich dusz, jak i obecnie pełniących służbę – by wszechmogący Bóg otaczał ich swoją łaską i chronił od wszelkiego niebezpieczeństwa. Arcybiskup Jakub na Świętej Górze Grabarce W dniach 18–19 sierpnia JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, uczestniczył w uroczystościach poświęconych świętu Przemie‑ nienia Pańskiego w klasztorze świętych Marii i Marty na Świętej Górze Grabarce. Monasterskim nabożeń‑ stwom przewodniczył JE Wielce Błogosławiony Sawa, 22 Metropolita Warszawski i całej Polski. W nabożeń‑ stwach uczestniczyli także hierarchowie greckiego Kościoła prawosławnego: JE Najprzewielebniejszy Pantelejmon, Metropolita Werii, Naus i Kampanii, JE Najprzewielebniejszy Bazyli, Metropolita Elasso‑ nosu, oraz JE Najprzewielebniejszy Paweł, Metropolita Serwionu i Kozani. Gościem szczególnym tegorocznych monaster‑ skich uroczystości był Prezydent RP Bronisław Ko‑ morowski. Hierarchowie greckiego Kościoła prawosławnego z wizytą w naszej diecezji W dniach 18–21 sierpnia z oficjalną wizytą w Polsce przebywała delegacja greckiego Kościoła prawosław‑ nego na czele z JE Najprzewielebniejszym Pantelej‑ monem, Metropolitą Werii, Naus i Kampanii. Władyce Pantelejmonowi towarzyszyli: JE Najprzewielebniejszy Bazyli, Metropolita Elassonosu, JE Najprzewielebniej‑ szy Paweł, Metropolita Serwionu i Kozani, a także archimandryci: Jerzy i Charyton oraz protoprezbiter Mikołaj. 18 sierpnia dostojni goście odwiedzili białostockie świątynie: św. Jerzego, Zmartwychwstania Pańskie‑ go, Świętego Ducha, Hagia Sophia oraz św. Eliasza. 20 sierpnia greccy duchowni odwiedzili monaster Zwiastowania NMP w Supraślu, gdzie spotkali się z JE Najprzewielebniejszym Grzegorzem, Biskupem Supraskim, oraz namiestnikiem klasztoru o. ihume‑ nem Andrzejem. Tego samego dnia odwiedzili także monaster Narodzenia NMP z Zwierkach. Głównym punktem wizyty greckiej delegacji w diecezji białostocko‑gdańskiej była Boska Liturgia celebrowana w niedzielę 21 sierpnia, w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku. Metropolita Pantelejmon dziękując arcybiskupowi Jakubowi, powiedział, iż to wielka radość odwiedzać parafie, w których można spotkać ludzi tak wielkiej wiary. 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji białostocko‑gdańskiej z życia diecezji Koncert muzyki cerkiewnej w parafii w Ornecie 3 września w Parafii Prawosławnej pw. św. Miko‑ łaja w Ornecie, po raz pierwszy w historii niespełna 700–letniego miasta i prawie 70–letniej historii tej niewielkiej parafii, odbył się koncert muzyki cerkiewnej. Chórem, który zaprezentował się przed licznie przy‑ byłą publicznością, był chór polskojęzyczny „Kardia” z Parafii Prawosławnej pw. Świętego Ducha w Bia‑ łymstoku. Wśród publiczności byli przedstawiciele kleru Kościoła prawosławnego z okolicznych parafii, przedstawiciele Kościoła protestanckiego, Kościoła rzymskokatolickiego, władz oraz służb miejskich. Nie‑ malże wszystkie miejsca były zajęte. Słowo wstępne wygłosił ks. Radosław Kondraciuk. Przybliżył on słu‑ chaczom, czym jest śpiew cerkiewny oraz wyjaśnił pokrótce sens i miejsce w Liturgii prawosławnej każ‑ dego z wykonywanych utworów. Chór w tym dniu wystąpił dwukrotnie: w cerkwi w Ornecie, a wcześniej również w Zakładzie Karnym w Barczewie, gdzie posługę kapłańską niesie ks. Ra‑ dosław Kondraciuk. Na obu koncertach chór został bardzo ciepło przyjęty. Chór „Kardia” powstał w październiku 2005 r. Decyzję o jego powołaniu podjął JE Najprzewie‑ lebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, w odpowiedzi na propozycje niektórych wiernych. Zespół w bardzo krótkim czasie opanował utwory muzyki cerkiewnej adaptowane dla potrzeb polskiego języka liturgicznego. Chór „Kardia” śpiewa pod kie‑ runkiem dyrygentki Joanny Józefowicz, absolwentki dyrygentury chóralnej, na coniedzielnych liturgiach w języku polskim w Parafii Prawosławnej pw. Świętego Ducha w Białymstoku. Chór występował m.in. na Mię‑ dzynarodowym Festiwalu Hajnowskich Dni Muzyki Cerkiewnej (2006, 2008), w Warszawie, koncertując w kaplicy przy ul. Wilczej (2009), na koncertach kolęd w Filharmonii i Operze Podlaskiej w Białymstoku (2009, 2010). Arcybiskup Jakub w parafii w Jacznie 4 września JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcy‑ biskup Białostocki i Gdański, odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. Zmartwychwstania Pań‑ skiego w Jacznie. Po nabożeństwie władyka poświęcił wieńce dożynkowe przyniesione przez miejscowych rolników. W świątyni podczas nabożeństwa obecni byli m.in.: proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Różanymstoku, ks. Stanisław Kutwiński, wicemarszałek województwa podlaskiego, Mieczysław Baszko, burmistrz Dąbrowy 3 (68) 2011 Białostockiej, Tadeusz Ciszkowski, przewodniczący Rady Miejskiej miasta Dąbrowy Białostockiej, Anto‑ ni Hrynkiewicz, radny Rady Powiatu Sokólskiego, Grzegorz Skórski, dyrektorzy placówek oświatowych, przedstawiciele straży granicznej, kierownicy banków, stowarzyszeń oraz sołtysi. Poświęcenie dzwonów w cerkwi w Bobrownikach 4 września w Bobrownikach obchodzono pierwszą rocznicę poświęcenia cerkwi pw. Zmartwychwstania Pańskiego należącej do Parafii Prawosławnej pw. św. Apostoła Jana Teologa w Mostowlanach. Uroczystości rozpoczęły się o godzinie dziewią‑ tej małym poświęceniem wody, które celebrował ks. Mikołaj Ostapczuk z Gródka. Boskiej Liturgii przewodniczył JE Najprzewielebniejszy Grzegorz, Biskup Supraski, w asyście kilkunastu przybyłych duchownych. Kazanie wygłosił archimandryta Warsonofiusz (Doroszkiewicz), przybliżając treść niedzielnej ewangelii. Podczas nabożeństw śpie‑ wał kameralny chór z Gródka pod dyrekcją Elżbiety Kondrusik–Fiedorczuk. Instalacją i sztuką dzwonienia wykazali się: Jan Makal i Paweł Chomczyk z Supraśla. Na uroczystości przybyła także autokarowa piel‑ grzymka zorganizowana przez Bractwo św. Mikołaja z Białegostoku. W czasie procesji wokół świątyni został poświęcony zespół 7 dzwonów. Na zakoń‑ czenie proboszcz, ks. Roman Kiszycki, podziękował hierarsze za przybycie oraz wszystkim zebranym za wspólną modlitwę oraz ofiary, które przekazali na zakup dzwonów. Władyka, zabierając głos, podkreślił, iż dzwoniący powinien charakteryzować się pobożnością, a sztuka dzwonienia nie należy do najprostszych i wymaga wielu umiejętności. Władyka Grzegorz w imieniu św. Soboru PAKP nagrodził Orderem Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny III‑ego Stopnia szcze‑ gólnie zasłużonych: Anatola Timofiejuka, Józefa Maliszewskiego, Tomasza Kurcińskiego oraz Listem pochwalnym: Mikołaja Kardasza, Jerzego Wiszejko i Artura Łukaszewicza. 23 wiadomości prawosławnej diecezji białostocko‑gdańskiej z życia diecezji Spotkanie władyki Jakuba z katechetami 5 września JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybi‑ skup Białostocki i Gdański, odprawił w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku molebien w intencji nowego roku szkolnego 2011/2012. Podczas nabożeństwa obecni byli katecheci, zarówno duchowni jaki świeccy. Bezpośrednio po modlitwie w cerkwi w Centrum Kultury Prawosławnej odbyło się spotkanie władyki z katechetami. Św. Aleksandra Newskiego w Sokółce 24 spoglądały na pomysł odbudowy dzwonnicy. Sytu‑ acja zmieniła się dopiero na początku XXI w., kiedy to dzięki staraniom obecnego. Proboszcza, ks. mitrata Włodzimierza Misiejuka, parafia otrzymała utracone grunty oraz pozwolenie na budowę dzwonnicy przy zabytkowej cerkwi. Arcybiskup Jakub w Parafii Prawosławnej pw. św. Mikołaja w Szczecinie 12 września, w dniu święta św. Aleksandra New‑ skiego, JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Aleksandra w Sokółce. W nabo‑ żeństwie uczestniczył także JE Najprzewielebniejszy Grzegorz, Biskup Supraski. Po zakończonym nabo‑ żeństwie władyka Jakub poświęcił dzwony oraz krzyż na kopułę budującej się dzwonnicy. 17 września JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcy‑ biskup Białostocki i Gdański, odprawił Boską Liturgię w cerkwi św. Mikołaja w Szczecinie w diecezji wroc‑ ławsko‑szczecińskiej. Liturgii przewodniczył JE Wielce Błogosławiony Sawa, Metropolita Warszawski i całej Polski. W nabożeństwie uczestniczyli także JE Naj‑ przewielebniejszy Jeremiasz, Arcybiskup Wrocławski i Szczeciński, JE Najprzewielebniejszy Abel, Arcybi‑ skup Lubelski i Chełmski, oraz JE Najprzewielebniejszy Teofan, Arcybiskup Berliński i Germański (patriarchat moskiewski). Parafia prawosławna w Sokółce powstała w 1837 r. Obecna świątynia została wybudowana w latach 1850–1853. Konsekracji świątyni dokonał 26 kwietnia 1853 r. JE Najprzewielebniejszy Ignacy, Biskup Brzeski. W 1869 r. dobudowano wolnostojącą dzwonnicę. W 1879 r. uległa ona zniszczeniu przez pożar, jednak‑ że wkrótce została odbudowana. W latach okupacji niemieckiej, uznawana jako „kryjówka partyzantów” została rozebrana. Po wojnie władze nieprzychylnie Tuż przed Liturgią metropolita Sawa dokonał ob‑ rzędu poświęcenia szczecińskiej cerkwi. Na zakończe‑ nie uroczystości ich gospodarz, władyka Jeremiasz, nagrodził Orderem Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny II‑ego Stopnia proboszcza szczecińskiej parafii ks. prot. Pawła Stefanowskiego. Orderami Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny oraz Listami pochwalnymi nagrodzeni zostali także liczni członkowie tej małej wspólnoty parafialnej. 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji białostocko‑gdańskiej olimpiada OLIMPIADA PRAWOSŁAWNEJ WIEDZY RELIGIJNEJ Z błogosławieństwa Jego Eminencji Wielce Błogosławionego Sawy, Metropolity Warszawskiego i całej Polski, w roku szkolnym 2011/2012 odbędzie się ogólnopolska Olimpiada Prawosławnej Wiedzy Religijnej. Temat tegorocznej olimpiady brzmi: „Nabożeństwa cyklu dobowego – praktyka liturgiczna” Olimpiada posiada akredytację Ministra Edukacji Narodowej (rozporządzenie MENiS z dnia 29.01.2002 r. w sprawie organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad – Dz. U. Nr 13, poz. 125 z późn. zm.). Organizatorem jej jest Katedra Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku. Uczestnikami olimpiady mogą być uczniowie wszystkich typów szkół ponad‑gimnazjalnych i szkół średnich dla młodzieży, dających możliwości uzyskania matury, uczęszczający na lekcje religii prawosławnej. Olimpiada przeprowadzona zostanie w trzech etapach: I ETAP – szkolny – odbędzie się 14 grudnia 2011 r. o godz. 1030 w następujących miastach: Białystok – Centrum Kultury Prawosławnej, ul. Św. Mikołaja 5 Bielsk Podlaski – Centrum Kultury Prawosławnej, ul. Rejtana 2 Hajnówka – Zespół Szkół z DNJB, ul. Piłsudskiego 3 Siemiatycze – Parafia Prawosławna Apostołów Piotra i Pawła, ul. Powstania Styczniowego 1 Warszawa – Wyższe Prawosławne Seminarium Duchowne, ul. Paryska 27 – uczestnicy spoza woj. podlaskiego. Eliminacje I stopnia (szkolne) będą miały formę pisemną. Uczestnicy napiszą pracę na jeden z trzech zaproponowanych tematów. II ETAP– okręgowy – odbędzie się 9 lutego 2012 r. o godz. 1000 w Centrum Kultury Prawosławnej w Białymstoku, ul. Św. Mikołaja 5. Eliminacje II stopnia (okręgowe) przeprowadzone zostaną w formie testu. III ETAP – centralny – odbędzie się 22–23 lutego 2012 r. o godz. 1000 w Centrum Kultury Prawo‑ sławnej w Białymstoku, ul. Św. Mikołaja 5. Eliminacje III stopnia (centralne) składać się będą z dwóch części: pisemnego testu i ustnej wy‑ powiedzi. Nad prawidłowym przebiegiem poszczególnych etapów olimpiady czuwać będą powołane komisje. Zgłoszenia uczestników powinny zostać przesłane (w formie pisemnej) przez nauczycieli przygo‑ towujących uczniów do dnia 7 grudnia 2011 r. na adres: Komitet Główny Olimpiady Prawosławnej Wiedzy Religijnej 15-420 Białystok ul. Św. Mikołaja 5 3 (68) 2011 25 wiadomości prawosławnej diecezji białostocko‑gdańskiej olimpiada Zagadnienia i literatura Olimpiady Prawosławnej Wiedzy Religijnej w roku szkolnym 2011/2012 na temat: „Nabożeństwa cyklu dobowego – praktyka liturgiczna” pytania: 1. Geneza nabożeństw chrześcijańskich w oparciu o tradycję Starego Testamentu. 2. Cykl dobowy w Starym Testamencie: nabożeństwa świątynne i domowe. 3. Nabożeństwa a modlitwa indywidulna. 4. Nabożeństwa I wieku – nabożeństwa czasów Jezusa Chrystusa. 5. Rozwój cyklu dobowego w okresie apostolskim. 6. Podział czasu w I wieku – godziny żydowskie i rzymskie straże. 7. Czas odprawiania nabożeństw. 8. Formowanie się cyklu dobowego w okresie apostolskim i na początku II wieku. 9. Księgi liturgiczne opisujące dobowy cykl nabożeństw i ich charakterystyka. 10. Struktura cyklu dobowego na podstawie Horologionu – Chasoslova. 11. Nabożeństwa cyklu dobowego – ilość, krótka charakterystyka. 12. Miejsce sprawowania kolejnych nabożeństw cyklu codziennego. 13. Charakterystyka czytań fragmentów Pisma Świętego w nabożeństwach cyklu dobowego. 14. Cykle dobowe nabożeństw codziennych i niedzielnych – różnice. 15. Nabożeństwa wieczorne – struktura. 16. Charakterystyka dziewiątej godziny – devjatyj chas. 17. Czas sprawowania i symbolika nabożeństwa wieczornego. Rodzaje wieczerni. 18. Charakterystyka i struktura małej wieczerni. 19. Charakterystyka wielkiej wieczerni – okresy sprawowania. 20. Znaczenie nabożeństwa wieczornego na podstawie doksologii wieczerni. 21. Ofiara kadzidła i wniesienie światła na wieczernii – geneza i symbolika. 22. Hymn Światłości cicha i jego znaczenie w nabożeństwie wieczornym. 23. Pieśni biblijne wieczerni. 26 24. Geneza nabożeństwa wieczornego. 25. Wyjaśnij pojęcia: litija, agapa. 26. Miejsce agapy w cyklu dobowym I‑IV wieków. Przyczyny zaniku agap. 27. Charakterystyka powieczerza. Rodzaje powieczerza. 28. Symbolika nabożeństw wieczornych. 29. Rodzaje nabożeństw porannych. 30. Charakterystyka nabożeństwa o północy (nokturn) – połunoshchnica. 31. Czas sprawowania i rodzaje jutrzni. 32. Symbolika jutrzni na podstawie jej doksologii. 33. Pieśni biblijne jutrzni – charakterystyka i umiejscowienie. 34. Świadectwa Pisma Świętego o godzinach sprawowania nabożeństw wieczornych i porannych. 35. Nabożeństwa godzin – rodzaje, czas sprawowania i ogólna charakterystyka. 36. Różnice pomiędzy nabożeństwem pierwszej godziny (pervyj chas) a nabożeństwami trzeciej, szóstej i dziewiątej godziny. 37. Tropariony nabożeństw godzin i ich odniesienie do żydowskiego podziału czasu. 38. Symbolika troparionów nabożeństw godzin (chasov). 39. Nabożeństwo typika (izobrazitelnyje) – charakterystyka. 40. Królewskie Godziny (carskije chasy) – charakterystyka, okresy sprawowania. 41. Elementy składowe Całonocnego Czuwania (Vsenoshchnogo Bdenija) – charakterystyka, umiejscowienie w cyklu dobowym. 42. Umiejscowienie Boskiej Liturgii w prawosławnym cyklu dobowym. Zmiana czasu sprawowania Eucharystii w pierwszych wiekach. 43. Czas sprawowania Liturgii – współczesna praktyka. 3 (68) 2011 wiadomości prawosławnej diecezji białostocko‑gdańskiej olimpiada 44. Liturgie Kościoła prawosławnego – charakterystyka aktualnie sprawowanych nabożeństw. 45. Liturgie tradycji bizantyjskiej, antiocheńskiej i aleksandryjskiej – autorzy. 46. Zmienne elementy nabożeństw cyklu dobowego w cyklu tygodniowym. 47. Symbolika dni w cyklu tygodniowym. 48. Charakterystyka wieczerni i jutrzni niedzielnej. 49. Zmiany cyklu dobowego w roku kościelnym – wpływ cyklu rocznego na nabożeństwa codzienne. 50. Dzwony przed nabożeństwami cyklu dobowego. 51. Cykl dobowy w święta z cyklu dwunastu wielkich świąt. 52. Nabożeństwa cyklu dobowego w okresie Wielkiego Postu. 53. Podział czasu w okresie Wielkiego Postu i jego wpływ na cykl dobowy nabożeństw. 54. Miejsce wielkiego kanonu pokutnego św. Andrzeja z Krety w nabożeństwach Wielkiego Postu – struktura nabożeństw. 55. Miejsce Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów w cyklu dobowym. 56. Jerozolimska tradycja nabożeństw Wielkiego Czwartku i Piątku IV wieku – rodzaje nabożeństw, czas i miejsce sprawowania. 57. Współczesna praktyka liturgiczna Wielkiego Czwartku i Piątku – rodzaje nabożeństw i czas ich sprawowania. 58. Czytania Psałterza w cyklu dobowym i tygodniowym. 59. Nabożeństwa cyklu dobowego w święta Bożego Narodzenia, Chrztu Pańskiego i wigilii tych świąt. 60. Cykl dobowy w dzień święta Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy. Literatura: • Horologion (czasosłow), polskie tłumaczenie tekstów nabożeństw ks. H. Paprockiego dostępne w internecie: http://www.liturgia. cerkiew.pl/docs.php?id=20. • Beniamin arcybiskup Niżnego Nowogrodu i Arzamasu, Nowe Tablice czyli objaśnienie o cerkwi, liturgii, nabożeństwach i utensyliach cerkiewnych, Wydawnictwo Uniwersystetu Jagiellońskiego, Kraków 2007. 3 (68) 2011 • Lenczewski Mikołaj, ks., Liturgika, czyli nauka o nabożeństwach. Część I i II. Skrypt dla Sekcji Teologii Prawosławnej. Wydanie II poprawione i uzupełnione, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Warszawa 1981. • Jean Danielou, Henri Irenee Marrou, Historia Kościoła 1. Od początków do roku 600, tłum. Maria Tarnowska, PAX, Warszawa 1986. Rozdziały: Życie wspólnoty jerozolimskiej, s. 27–30; Rok liturgiczny, s. 72–74; Problem święcenia Wielkanocy, s. 95–96; Rozwój kultu i form organizacyjnych wspólnoty, s. 132–137; Liturgia i sakramenty, s. 236–238. • Liturgie Kościoła prawosławnego, tłum. Henryk Paprocki, Wydawnictwo „M”, Kraków 2003. • Mień Aleksander, Sakrament Słowo Obrzęd. Prawosławna służba Boża, tłum. Zbigniew Podgórzec, Wydawnictwo Katolickiej Fundacji Wspierania Ewangelizacji‑Sebaot, Łuków 1992. • Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, red. M. Starowieyski, tłum. Anna Świderkówna, wyd. II, Wydawnictwo „M”, Kraków 1998. • Paprocki Henryk, Misterium Eucharystii. Interpretacja genetyczna liturgii bizantyjskiej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010. • Paprocki Henryk, Dziedzictwo Starego Testamentu, dostępny w internecie: http:// www.liturgia.cerkiew.pl/texty.php?id_ n=99&id=114. • Schmemann A., Eucharystia misterium Królestwa, tłum. Andrzej Turczyński, Orthdruk, Białystok 1997. • Zewnętrzny układ nabożeństw: kapłan i lud, w: Ware Kallistos, Kościół prawosławny, tłum. ks. Włodzimierz Misijuk, BMP w Polsce, Białystok 2002, s. 293–303. Literatura dodatkowa: • arhim. Kiprian (Kern), Jevharistija, Moskva 1996, dostępny w internecie: http://klikovo. ru/db/sect/34. • Skaballanovich Mihail, Tolkovyj Tipikon, Moskva 2004. • Krasovickaja M. S., Liturgika, Moskva 1999, dostępny w internecie http://www.wco.ru/ biblio/books/krasov1/Main.htm. • Kabasilas Mikołaj, św., Komentarz Boskiej Liturgii św. Jana Chryzostoma, tłum. Ks. Marek Ławreszuk, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2009. 27 Boska Liturgia w Parafii Prawosławnej pw. św. Pantelejmona w Białymstoku, 9 sierpnia 2011 r. Uroczystości poświęcone Supraskiej Ikonie Matki Bożej w Męskim Monasterze pw. Zwiastowania NMP w Supraślu, 9 sierpnia 2011 r.
