Finanse publiczne

Finanse publiczne
Wykład 1
23.10.2000
Finanse publiczne – to zjawiska i problemy związane z gromadzeniem, wydatkowaniem i
rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych.
Badają przyczyny i skutki – ile komu i dlaczego trzeba zabrać a komu ile dać.
Nauka ta szuka odpowiedzi dotyczących gospodarki finansowej państwa.
Nowoczesna nauka o finansach publicznych nie ogranicza się tylko do badania gospodarki
funduszy publicznych, ale wyjaśnia ich treść ekonomiczną i społeczną. Stara się uchwycić
związki przyczynowo skutkowe między gromadzeniem środków publicznych, a procesem
gospodarowania, procesami społecznymi i politycznymi.
Wieloznaczność definicji finansów publicznych.
- aspekt przedmiotowy – to ogólne reguły i zasady finansów publicznych.
- Aspekt funkcjonalny – to badanie przyczyn i skutków finansów publicznych.
Kryteria rozróżniania finansów publicznych i finansów prywatnych .
1. Przedmiot zainteresowania badawczego.
a. Finanse publiczne – strumienie przepływy finansowe
b. Finanse prywatne – bogactwo)
2. Zasady funkcjonowania
a. Równowaga i przemieszczanie, finanse publiczne zdominowane są przez
interwencje państwa – nie ulegają prawom rynkowym
b. Równowaga i przemieszczanie finanse prywatne zdominowane są przez prawa
rynku – popyt podaż
3. Przymus – państwo posiada środki przymusu
a. Przymus co do gromadzenia i wydatkowania ustala budżet – jego ustawa
b. W finansach prywatnych przymus zaistnieje w przypadku realizacji
zobowiązań – spłata długu
4. Cel
a. Realizacja celów oczekiwanych przez wszystkich
b. W finansach prywatnych – cel nastawiony na gromadzenie zysku
5. Skala zasobów finansowych – wielkość zasobów finansowych jest znacznie większa
w finansach publicznych niż w finansach prywatnych
Finanse publiczne cechują się pewną dwoistością
- jest to nauka
- jest to technika uzyskania pewnych celów – jak zarabiać, jak dzielić
Metoda obserwacji – poznać proces, zobaczyć przyczynę i poznać skutek, za pomocą
pewnych efektów, wyników, ilość zasobów, podmiotów gospodarczych.
Technika podatkowa, budżetowa, rachunkowa, ewidencji.
Dlatego, że zaistniała kategoria potrzeb publicznych wyodrębniły się finanse publiczne.
Wraz ze wzrostem cywilizacji i ich rozwoju rośnie znaczenie finansów publicznych bo rośnie
znaczenie potrzeb publicznych.
Źródłem zaspokajania potrzeb zbiorowych jest dobro.
Kryteria rozróżnienia dóbr publicznych od dóbr prywatnych.
- użyteczności – zaspokajające osoby publiczne i osoby prywatne
- odpłatności – dobra publiczne są nieodpłatne
dobro może być nieodpłatne, częściowo nieodpłatne lub odpłatne częściowo.
Dobra publiczne –
Dobra społeczne – to nie publiczne klasyczne, nie zawsze opłacalne. To dobra, które ze
względów fizycznych mogłyby być dobrami społecznymi, ale ze względu na
społeczeństwo są zaspokajane w sposób publiczny, są częściowo odpłatne.
System finansów publicznych i jego regulacja prawna.
1. Sektor publiczny i finanse publiczne
2. Struktura finansów publicznych
3. Normatywna regulacja ogólnych zagadnień finansów publicznych w ustawodawstwie
polskim
Ad. 1
Sektor publiczny reprezentuje te zjawiska zachodzące w rzeczywistej (nie pieniężnej)
Finanse publiczne – w sferze pieniężnej
Sektor publiczny:
- dotyczy kryterium własności i kryterium majątkowego.
- cechuje się nie prywatną własnością środków.
Tworzy pewien ściśle określony majątek
- majątek służący władzy publicznej i administracji państwowej
- majątek publiczny instytucją usługową
- majątek publiczny w użytkowaniu publicznym
- majątek zaangażowany w działalność gospodarczą
Zarówno majątek jak i zasób charakteryzuje się nie prywatną własnością
Sektor publiczny – reprezentuje realne zjawiska i procesy gospodarcze
Finanse publiczne - reprezentują zjawiska i procesy pieniężne
??????????
Funkcje mieszane
- kontrolna
- koordynacyjna
- kredytowa (w długim okresie czasu)
Zasady budżetowe (zapewnienie sprawnego i racjonalnego funkcjonowania budżetu)
1. Zupełności
Aby wszystkie jednostki organizacyjne były powiązane
-
powiązanie brutto – wpływy i wydatki jednostek organizacyjnych państwa są
bezpośrednio powiązane z budżetem
powiązania netto – powiązanie samym wynikiem (saldo zysk lub strata)
2.
3.
4.
5.
6.
-
Jedności
Formalna – dotyczy ujęcia budżetu w jeden całościowy akt prawny
Materialna – (nie finansowania) nie ma powiązania między wpływami i wydatkami
Jednoroczności
Równowagi
Jawności
Przejrzystości
utworzony i wykonany ze szczególnym podziałem wydatków i wpływów
Klasyfikacja budżetowa (narzędzie) – system jednostek klasyfikacyjnych mający
formę podziałek budżetowych w ramach których ujmuje się wszystkie dochody i
wydatki budżetowe.
- Podziałki – pewne kryteria grupowania
a) podmiotowe – pozwala wyodrębnić części budżetowe o części centralnej
b) przedmiotowe działy, rozdziały, punkty, paragrafy
7. Uprzedniości
- Uchwalony przed okresem budżetowym
- Prowizorium budżetowe- praca nad budżetem w ogólnym zarysie – niezbędny na
krótki okres czasu ale nie dłuższy niż 3 miesiące.
Wykład
20.11.2000
Struktura systemu budżetowego – w Polsce od 01.01.1999
Szczebel gminy
Budżet zcentralizowany
Budżety zdecentralizowane
Budżety zdecentralizowane
SBBT II
Szczebel podmiotowy
budżet państwa
budżet wojewódzki
16
budżet powiatu
373
budżet gminy
2489
SBP I
Szczebel centralny
Szczebel wojewódzki
Budżety zdecentralizowane
SBP – system budżetowy państwa
SBBT – system budżetowy samorządu terytorialnego
Budżet wojewódzki jest dysponentem – pierwszym z budżetu państwa
System budżetowy jest dwustopniowy
Oprócz funduszy istnieją organizacje, które realizują cele funduszy (cele państwa,
województw, podmiotów, gmin)
Podstawowe formy gospodarki budżetowej
1. Jednostki budżetowe
a. Państwowe
b. Gminne
2.
3.
4.
5.
c. Powiatowe
d. Wojewódzkie
Gospodarstwa pomocnicze
Środki specjalne jednostek budżetowych
Zakłady budżetowe
a. Państwowe
b. Gminne
c. Powiatowe
d. Wojewódzkie
Fundusz celowe
Jednostka budżetowa – to taki podział organizacyjny, który wydatkami obciąża bezpośrednio
budżet a dochody bezpośrednio do niego odprowadza, ten typ powiązania
nazywamy powiązaniem brutto
Szkoły podstawowe, wojsko, urzędy wojewódzkie – bezpośrednio biorą jak i oddają
pieniądze do budżetu.
Plan finansowy – podstawa działania jednostki to plan dochodów i wydatków – musi być
zgodny z budżetem tego poziomu który ten budżet powołał (zgodny ze
stopniem systemu budżetowego)
Jednostka budżetowa – nie mają osobowości prawnej nie mogą zaciągać kredytów, środki
przyznane danej jednostce w danym roku muszą być przez tę jednostkę
wykorzystane. Jednostka budżetowa ma środki ale często nie potrafi ich
racjonalnie wydać i wykorzystuje je nieefektywnie.( ma na to określony czas)
Gospodarstwa pomocnicze – zawsze przy jednostkach budżetowych jest to wyodrębniona w
jednostce budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym część jej
powstałej działalności, ewentualnie działalność uboczna. Nie mogą istnieć bez
jednostki budżetowej.
Kierownik jednostki budżetowej decyduje o istnieniu i likwidacji. Zaletą
finansową jest to, że pokrywa koszty działalności. Z uzyskanych dochodów
własnych, nie mogą być deficytowe(w wyniku finansowym) chociaż mogą
otrzymywać dotacje przedmiotowe lub / i nie pieniężne wyposażenie. Działają
na podstawie rocznego planu finansowego, podporządkowanego planowi
finansowemu jednostki budżetowej. Gospodarstwo pomocnicze rozlicza się
metodą netto czyli wyliczenia. Na okresu początek muszą być takie środki aby
finansowały zadania, nie można ograniczyć środków – należy ograniczyć
zadania, tak aby nie było straty.
Środki specjalne – następny podmiot, to pewne środki gromadzenia przez jednostkę
budżetową na ściśle wyodrębnionych rachunkach bankowych (ustawa o finansach
publicznych wymienia co może być gromadzone na rachunkach środków
specjalnych).
Jeżeli jednostki specjalne powołuje, Gminna, Powiat, Województwo to w formie
ustawy.
Na rachunkach środków specjalnych znajduje się:
o Otrzymywane przez jednostki budżetowe środki z tytułu spadków, odpisów,
darowizn
o Otrzymywane odszkodowania i wpłaty za utracone bądź zniszczone mienie
o Środki uzyskane z tytułu sprzedaży środków materialnych przechowywane w
celach mobilizacyjnych ( te dobra mogą być odnawialne).
Środki specjalne funkcjonują również na zasadzie planu finansowego. (planujemy
przychód i wydatek – oprócz darowizn – plan finansowy jest tworzony dla strony
wydatków).
Zakład budżetowy – to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie
wykonuje wyodrębnione zadania, ale nie jest powiedziane czy ta odpłatność
jest 100%.
Pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych – przy czym
mogą otrzymywać również dotacje (nie mogą one jednak przekraczać 50%
wydatków tego zakładu).
Może otrzymywać dodatkowe środki na działalność inwestycyjną zakłady
budżetowe prowadzą własny rachunek.
Wynik finansowy – wchodzi do budżetu – wynik netto (np. przedszkole –
zakład budżetowy).
Fundusz celowy – może być powołany w formie ustawy a środki (przychody) tego funduszu
pochodzą ze środków publicznych tego, kto ten fundusz powołał (może go
powołać każdy podmiot organizacyjny samorządu terytorialnego bądź państwa
– środki zaprowadzone na fundusz mają określony cel ). Fundusz celowy może
stanowić odrębną osobę prawną. Liczba Funduszy celowych jest ograniczona,
ale istnieje konieczność ich istnienia.
Państwowy fundusz celowy - :
- Fundusz środowiska i gospodarki wodnej (cel – naprawa i ochrona
środowiska)
- Fundusz ochrony zabytków
- Fundusz pracy
- Fundusz alimentacyjny
- Państwowy Fundusz ochrony osób niepełnosprawnych
- Fundusz mieszkaniowy
Rzadziej fundusze tworzą samorządy.
- Fundusz ochrony środowiska – bardzo często tworzony przez samorządy.
Środki pieniężne w funduszach nie wykorzystane w jednym okresie służą
następnym okresom – nie przepadają (można je tworzyć i uruchamiać później)
Jeżeli mają osobowość prawną, to mogą zaciągać kredyty i pożyczki.
Jeżeli są w formie rachunku raczej osoby prawne nie mają i nie mogą zaciągać
zobowiązań.
Procedura uchwalania budżetu państwa
1.
2.
3.
4.
Przygotowanie
Uchwalanie
wykonanie
kontrola
Ad. 1
- Nie jest powiedziane kiedy należy zacząć uchwalanie budżetu państwa
odpowiedzialny za to jest minister finansów. Na początku kwietnia.
- Minister finansów w drodze rozporządzenia wydaje notę budżetową, (ogólna
informacja według ministra które mogą wystąpić w tej sprawie i zawiera szereg
formularzy.
- Dysponenci 1-go stopnia, do nich kierowana jest nota w ramach tej informacji
dysponenci wypowiadają się o tym co minister zamieścił w nocie.
- Do końca kwietna minister finansów dostaje informacje o nocie budżetowej, suma tej
noty budżetowej już stanowi sumę która stanowi część budżetu, który jest
weryfikowany przez ministra finansów.
- Część dotycząca premiera Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, rządu nie podlega
weryfikacji ministrowi finansów tylko zachodzi do budżetu.
- Następnie powołuje projekt budżetu, który jest przedstawiony w radzie ministrów
przez ministra finansów
- Uchwała rady ministrów która dopuszcza projekt budżetu w formie uchwały wydanej
przez radę ministrów.
- Projekt złożony przez radę ministrów sejmowi i senatowi – termin upływ 30 września
roku poprzedzającego
- Cała sprawa przechodzi w ręce sejmu tam jest rada finansów publicznych.
Droga legislacyjna finansów publicznych
Projekt budżetowy zostaje przedłożony ministrowi finansów
Poprawki
Pierwsze czytanie – wraz z poprawkami dyskusja zostaje oddana na ręce komisji finansów
publicznych (sejmowa komisja finansów publicznych – około 10 osób).
Przed drugim czytaniem wszystko zbiera komisja finansów publicznych, sejmowi
przedstawia się sprawozdanie z działalności komisji.
Trzecie czytanie – tworzony jest projekt w kształcie ostatecznym i tu już nie ma poprawek
i dyskusji – następuje gwałtownie.
-
przedstawienie uchwalonego budżetu senatowi – ma 20 dni na poprawki
wraca do sejmu i tam odbywa się głosowanie nad przyjęciem poprawek (wszystkich,
bądź oddzielnie)
Budżet przedstawiony prezydentowi.
Do grudnia cały proces powinien się zakończyć.
Prowizorium budżetowe – jeżeli nie powstanie to prezydent ma prawo rozwiązać parlament.
Wykonanie budżetu polega na rozdysponowaniu środków poszczególnym dysponentom
środków budżetowych. Dysponenci budżetu mają 24 dni na przedstawienie układu
wykonawczego ministrowi finansów czyli środków wykonania budżetu.
Do 10 września roku budżetowego budżet jest po pierwszej połówce wykonania budżetu.
Do 3 miesięcy do zakończenia roku budżetowego 2 sprawozdania ministra finansów i
udzielenie mu absolutorium.
NIK – i minister finansów przedstawia swoje oceny na posiedzeniu parlamentu w sejmie.
Parlament decyduje czy udzielić absolutorium jeżeli nie to rząd nie powinien dalej
funkcjonować.
Dochody publiczne
1. Wpływ publiczny – wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych
(wszystkie wpływy do budżetu)
a. Dochody publiczne – środki które w sposób definitywny zasilają finanse
władzy publicznej.
 Daniny publiczne
 Majątek i prawa majątkowe
Klasyfikacja wpływów publicznych
- Ze względu na cechy źródeł wpływów
o Zasadnicze – ze źródeł, które zaistniały z wyraźnych pobudek finansowych
o Uboczne – przy realizacji funkcji państwa (np. Mandat)
- Ze względu na odpłatność
o Odpłatne – wzajemne świadczenie ze strony państwa
o Nieodpłatne
- Ze względu na :
o Dobrowolne – darowizny, spadek
o Przymusowe – podatek, utrata majątku
- Ze względu na okoliczności
o Zwyczajne – zaplanowane z ustawy budżetowej
o Nadzwyczajne – dodatkowe środki w budżecie
- Ze względu na:
o Publiczno-prawne – wszelkie wpływy uzyskane dzięki zastosowaniu przymusu
państwowego
o Prywatno-gospodarcze – wpływ z majątku państwa lub działalności
gospodarczej.
Podatek – Publiczno-prawne, nieodpłatne, prywatne, bezzwrotne świadczenie pieniężne na
rzecz skarbu państwa lub gminy wynikające z ustawy podatkowej.
Funkcje:
1. Fiskalna
2. Stymulacyjna
3. Kontrolna (informacyjna)
Ad. 1
Podstawowa funkcja dogodny instrument pozyskiwania środków na realizację
zadań państwa. Przesunięcie środków pomiędzy podmiotami gospodarczymi a
budżetem.
Ad. 2
Należy tak zbudować instrumenty podatkowe, by ich zastosowanie wywołało
pożądane zachowanie podmiotów. Stymulacja ekonomiczna (wspieranie
działalności gospodarczej – ulgi, zwolnienia, preferencje), społeczna (zmiana
proporcji podziału dochodu budżetowego, przeznaczenie na inwestycje, i
konsumpcję)
Ad. 3
Podatki informują o zdarzeniach gospodarczych jakie kształtuje podatek.
Rodzaje:
1. Obrotowe (przychodowe)
2. Dochodowe
3. Majątkowe
4. Konsumpcyjne
Ad. 1
Najlepiej pełnią funkcję fiskalna, gdyż wystarczy wygenerować przychód ze
sprzedaży aby powstało zadłużenie wobec państwa (nie musi być dodatni)
Podatek od towarów i usług.
Ad. 2
Kiedy podmiot wytwarza dochód związany z działalnością gospodarczą
wypłata renty, emerytury.
Ad. 3
Częściowe, lub całkowite obciążenie majątku dotyczące posiadanych
nieruchomości, gruntów przejęcie majątku spadku i darowizn, środków
transportu
Ad. 4
Obciążają spożycie ściśle określonych dóbr akcyzowy – alkohol, karty do gry
5. Przerzucalne / nieprzerzucalne – w przód, w tył (przychodowe) / ...
6. Pośrednie / bezpośrednie- (obrotowy, przychodowy, akcyza) / ...
Elementy techniki podatkowej
1. Podmiot podatku – strona pobierająca (podmiot czynny) i opłacająca podatek
(podmiot bierny – płatnik, podatnik)
a. Płatnik – został zobowiązany do naliczenia i odprowadzenia podatku
b. Podatnik – ponosi ciężar podatku
c. Inkasent odpowiedzialny za odprowadzenie środków na odpowiedni rachunek
2. Przedmiot podatku – rzeczy lub zdarzenia z którymi prawo wiąże powstawanie
obowiązku podatkowego
3. Podstawa podatkowa – wyrażona w pieniądzu wartość przedmiotu podatku, może być
wyrażona ilościowo.
4. Stawka podatkowa – stosunek kwoty podatku do podstawy opodatkowania - stawka
procentowa, lub kwotowe
5. Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe
Zwyżki mają charakter sankcji
Nieujawnione dochody od osób fizycznych to około 75 %
Opłata – świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym,
jednostronnie ustalonym i pobieranym przez władze publiczne z tytułu
określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego
Przymus
Bezpośredni
Pośredni
Cło – cechy podatku, nakładany, gdy mamy do czynienia z importem, eksportem lub
tranzytem