Podbierz PDF

Artykuł oryginalny
Ocena wpływu uczestnictwa
w aktywnościach sportowych
na jakość życia i poczucie lęku
u osób z niepełnosprawnościami
mieszkających w Turcji:
badanie pilotażowe
2
Burcu Altun1(B, C, D, F), Kezban Bayramlar2(A, D, E), Nevin Ergun2(A, B, C, D)
1 Kozyatağı Acıbadem Hospital, İstanbul, Turkey
Hacettepe University, Faculty of Health Sciences, Department of Physiotherapy and Rehabilitation,
Ankara, Turkey
Adres do korespondencji:
Kezban Bayramlar
Hacettepe University,
Faculty of Health Sciences,
Department of Physiotherapy and Rehabilitation,
06100 Samanpazarı, Ankara, Turkey,
tel. +90 312 3051575,
e-mail: [email protected]
6
Polish Journal of Rehabilitation Research
Artykuł oryginalny
STRESZCZENIE
Cel pracy: Badanie przeprowadzono w celu oceny wpływu uprawiania sportu na jakość życia i poczucie lęku u osób z niepełnosprawnością narządu ruchu.
Materiał i metody: W ramach niniejszego badania udział wzięło łącznie 100
osób z niepełnosprawnością narządu ruchu, w tym 25 kobiet i 75 mężczyzn,
mieszkających w prowincji Istambuł (Turcja), w wieku 18–45 lat, niewykazujących zaburzeń na poziomie mentalno-kognitywnym. Wśród osób badanych
30 z nich to zawodowi sportowcy (grupa I), 38 – amatorzy lub uprawiający
sport rekreacyjnie (grupa II), 32 zaś – nieuprawiający żadnego sportu (grupa
III). W celu oceny jakości życia oraz poziomu poczucia lęku u osób badanych
posłużono się narzędziami: Nottingham Health Profile (NHP) oraz State-Trait Anxiety Inventory (ISTAI).
Wyniki: Poziom poczucia lęku był niższy, jakość życia zaś wyższa u osób zajmujących się sportem zawodowo lub amatorsko niż u osób nieuprawiających żadnego sportu (p < 0,05).
Wnioski: Wyniki badania są istotne, ponieważ pokazują, że uprawianie sportu stanowi czynnik wpływający na jakość życia i poziom poczucia lęku u osób
z niepełnosprawnością.
Słowa kluczowe: sport, osoby z niepełnosprawnością narządu ruchu, jakość
życia, poczucie lęku
Wstęp
Mimo że sama koncepcja poczucia lęku różni się w zależności od kultury i percepcji otoczenia, pewne uogólnienia można zastosować w odniesieniu do wszystkich społeczności. Te
uogólnienia, włącznie z unikaniem wsparcia, oczekiwaniem
negatywnego rezultatu, konfliktem wewnętrznym i niepewnością, są niezwykle istotne, gdyż pokazują pewne wspólne
aspekty etiologii omawianej emocji [7].
Lęk może powodować zaburzenia fizjologiczne, mentalne
i psychologiczne zarówno u osób z niepełnosprawnością, jak
i u osób zdrowych. Mogą wzmocnić to poczucie dodatkowe
problemy życiowe związane z niepełnosprawnością. Zważywszy na otoczenie rodzinne, w którym żyje osoba z niepełnosprawnością, środowisko społeczne, w którym egzystuje, oraz
wszystkie problemy związane z niepełnosprawnością, można
stwierdzić, iż poziom lęku u takich osób musi być wyższy niż
u osób zdrowych. Aby znaleźć odpowiednie rozwiązanie tej
sytuacji, przeprowadzić niezbędną ewaluację i móc wziąć pod
uwagę kwestię programów rehabilitacyjnych, bardzo istotne
jest określenie, które problemy prowadzą do poczucia lęku
u osób z niepełnosprawnością.
Sport, który swoimi zasadami wskazuje na normy życia społecznego, wykazuje wiele korzyści w przypadku osób z niepełnosprawnością. Dzięki niemu osoby z niepełnosprawnością
mają okazję uczestniczyć w aktywnościach fizycznych i zwiększyć swoją pewność siebie. Ze względu na efekty rehabilitacyjne i lecznicze sportu i czynności fizycznych używa się ich
jako fizycznych, mentalnych, emocjonalnych i społecznych
narzędzi rozwojowych [8, 9].Uczestnictwo osób z niepełnosprawnością w aktywnościach sportowych uwrażliwia na kwestie niepełnosprawności ogół społeczeństwa, a także odgrywa
istotną rolę w zmianie związanych z tym negatywnych przekonań i zachowań. Osoby z niepełnosprawnością, dzięki uprawianiu sportu, przyswajają sobie zasady kooperacji oraz
funkcjonowania relacji interpersonalnych w danej społeczności [10].
Osoby z niepełnosprawnością, w zależności od stopnia niepełnosprawności, mogą doświadczać problemów fizycznych,
emocjonalnych i społecznych. Problemy te wpływają negatywnie na jakość życia i zwiększają poziom poczucia lęku.
Światowa Organizacja Zdrowia definiuje jakość życia jako
„sposób postrzegania przez daną jednostkę własnej pozycji
w życiu w kontekście otaczających ją systemów kulturowych
i wartości oraz w odniesieniu do stawianych celów, oczekiwań,
standardów i kwestii ją zajmujących”. İnnymi słowy, jakość
życia określa subiektywną percepcję własnego zdrowia danej
jednostki w kontekście socjokulturowego otoczenia, w którym
taka jednostka żyje. Z jakością życia wiąże się ściśle uczestnictwo społeczne [1, 2]. Jakość życia stanowi złożoną koncepcję,
na którą wpływ mają zdrowie fizyczne, status psychologiczny,
poziom niezależności, relacje społeczne oraz przekonania danej osoby [1].
Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia to definicja zorientowna na pacjenta, opisująca samopoczucie danej jednostki, na które wpływają choroby czy niepełnosprawność,
i z którym łączą się aspekty fizyczne, psychologiczne i społeczne [3]. Jakość życia związana z kwestiami zdrowotnymi
jest determinowana przez system ochrony zdrowia, strukturę
społeczną i dostępne udogodnienia [4]. Pomiar jakości życia
uwarunkowanej stanem zdrowia jest istotny w celu określenia skutków chorób przewlekłych.
W przypadku osób z niepełnosprawnością na jakość życia
mają wpływ wszelkie nierówności w wielu dziedzinach życia,
słabe zdrowie i ograniczenia związane z partycypacją takich
osób w życiu społecznym. Dlatego ocena jakości życia i dokonanie niezbędnych pomiarów stają się istotne w kontekście
rehabilitacyjnym [5].
Jednym z problemów wpływających na udział w życiu społecznym osób z niepełnosprawnością jest poziom poczucia lęku. Lęk, podobnie jak niepokój i stres, jest emocją odczuwaną
subiektywnie. Pojawia się ona w przypadku zagrożenia integralności danej osobowości. Charakterystyczny dla naszych
czasów element lęku, wywierajacy negatywny wpływ na barwny świat ludzkich emocji, prowadzi zasadniczo do powstawania problemów psychicznych [6].
Cel pracy
Niniejsze badanie przeprowadzono w celu oceny efektów
uczestnictwa osób z niepełnosprawnością w sporcie na ich jakość życia oraz poziom poczucia lęku.
Polish Journal of Rehabilitation Research
7
Artykuł oryginalny
Materiał i metody
W badaniu wzięło udział łącznie 100 osób z niepełnosprawnością, w tym 75 mężczyzn i 25 kobiet w wieku 18–45 lat, mieszkających w prowincji Istambuł (Turcja). Zgodę na
przeprowadzenie badania wydał Medical Surgery and Medical Research Ethics Committee (HEK 08/156-44).
Osoby badane podpisały zgodę na udział w badaniu w formie
zaleconej przez Medical Surgery and Medical Research Ethics
Committee. Osoby badane zaszeregowano do trzech grup.
W grupie I znaleźli się zawodowi sportowcy (n: 30), w II – osoby uprawiające sport amatorsko lub rekreacyjnie (n: 38), w III
zaś – osoby nieuprawiające żadnego sportu (n: 32).
Do osób badanych dotarto dzięki Turkey Physically Disabled Sports Federation, klubów sportowych dla osób z niepełnosprawnością, Istanbul Metropolitan Municipality,
Department of Disability, Turkey Disabled Assosiation oraz
The Spinal Cord Paralytics Association of Turkey.
Kryteria włączenia:
1 – niepełnosprawność narządu ruchu,
2 – wiek 18–45 lat,
3 – brak zaburzeń mentalnych/kognitywnych.
Jako kryterium wyłączenia uznano dobrowolne przerwanie
uczestnictwa w badaniu.
Ewaluacja
W zakresie niniejszego badania osobom badanym zadawano
pytania związane z cechami fizycznymi, poziomem wykształcenia i dochodu, nawykami, rodzajem i przyczyną niepełnosprawności.
Ocena jakości życia związana ze zdrowiem
W celu oceny jakości życia związanej ze zdrowiem osobom
badanym rozdano turecką wersję narzędzia NHP [11].
Zastosowany kwestionariusz dotyczył oceny sześciu wymiarów związanych z kondycją zdrowotną osób badanych: energią (3 pytania), bólem (8 pytań), reakcjami natury
emocjonalnej (9 pytań), snem (5 pytań), izolacją społeczną (5
pytań) oraz aktywnością fizyczną (8 pytań). Oto skróty wymienionych 6 części kwestionariusza: aktywność fizyczna (AF),
ból (B), sen (S), poziom energii (PE), reakcje emocjonalne
(RE) i izolacja społeczna (IS). Pytania, które zawarto w kwestionariuszu, mają charakter dychotomiczny (możliwe odpowiedzi to „tak” lub „nie”), przy czym 0 oznacza „brak
ograniczeń” (jest to najlepszy wynik), zaś „100” – „wszystkie
wymienione ograniczenia” (jest to wynik najgorszy). Im wyższa liczba punktów, tym słabsza kondycja zdrowotna danej jednostki. Wynik poszczególnych części kwestionariusza stanowi
sumę punktów przyznawanych za odpowiadające danej części
odpowiedzi. Osoba badana otrzymuje określoną liczbę punktów za odpowiedzi na poszczególne pytania, a następnie sumuje się je i w ten sposób uzyskuje liczbę całkowitę, czyli
wynik odpowiadający danemu wymiarowi kwestionariusza.
8
Polish Journal of Rehabilitation Research
Udzielanie odpowiedzi na pytania dychotomiczne jest dla
uczestników badania łatwiejsze niż wypełnianie kwestionariuszy wielokrotnego wyboru [12]. NHP to jedno z najczęściej stosowanych do pomiaru narzędzi, które umożliwia uzyskanie
rzetelnych i trafnych wyników [13].
Ocena poziomu poczucia lęku
W celu oceny poziomu poczucia lęku u uczestników badania
zastosowano turecką wersję STAI [14, 15]. Narzędzie składa
się łącznie z 40 pytań, z czego 20 dotyczy stanu lęku, 20 pozostałych zaś – cechy lęku. Narzędzie bazuje na skali Likerta,
w której badany określa, w jakim stopniu zgadza się z danym
stwierdzeniem. Skala rozciąga się od odpowiedzi najniższej,
czyli „zdecydowanie nie zgadzam się” do „zdecydowanie się
zgadzam”, przy czym odpowiedzi skłaniające się ku tej drugiej opcji korelują z poczuciem większego niepokoju. W opisywanym narzędziu można wyróżnić dwie podskale: wyrażenia
bezpośrednie, opisujące negatywne emocje oraz wyrażenia odwrócone, opisujące pozytywne emocje. Wyrażenia odwrócone
znajdują się w pytaniach: 1, 2, 5, 8, 10, 11, 15, 16, 19, 20, dotyczących lęku-stanu oraz w pytaniach: 21, 26, 27, 30, 33, 36, i 39,
dotyczących lęku-cechy. Po obliczeniu całkowitego wyniku odpowiadającemu wyrażeniom odwróconym liczbę tę odejmuje
się od wyniku odpowiadającego wyrażeniom bezpośrednim.
Do tego wyniku dodaje się wartość predefiniowaną i stałą.
Wartość stała wynosi 50 w przypadku badania stanu lęku, 35
zaś – w przypadku badania cechy lęku. Końcowa wartość stanowi poziom poczucia lęku u danej osoby badanej.
Badanie stanu lęku odnosi się do tego, jak czuje się osoba
badana podczas wypełniania kwestionariusza, badanie cechy
lęku zaś dotyczy uczuć tej osoby w codziennym życiu. Wyniki uzyskane w ten sposób różnią się teoretycznie, a ich zakres
wynosi 20–80. Wyższy wynik wskazuje na wyższe poczucie lęku, niższy zaś – na mniejszy lęk [15].
Analiza statystyczna
W celu analizy danych użyto, oprócz metod deskryptywnych
(średnia, odchylenie standardowe, rozkład częstości), jednoczynnikowej analizy wariancji do badań porównawczych pomiędzy grupami, testu Tukey’a do porównania podgrup oraz
testu zgodności chi-kwadrat do porównania danych jakościowych. Poziom istotności określono jako p < 0,05.
Wyniki
Wyniki deskryptywne
Osoby badane były w wieku 18–45 lat. Średnią dla poszczególnych grup przedstawiono w tabeli 1.
Po porównaniu grup w kategorii średniej wieku, zaobserwowano znaczną różnicę pomiędzy trzema badanymi grupami
(tabela 1). Stwierdzono, że ta różnica wynika ze specyfiki osób
z grupy III.
Wśród osób badanych 75% to mężczyźni, 25% zaś – kobiety.
Rozkład według płci w poszczególnych grupach obrazuje ta-
Artykuł oryginalny
Tabela 1. Średnia wieku w poszczególnych grupach
Wiek (lata)
Grupa I
X ± SD
Grupa II
X ± SD
Grupa III
X ± SD
F
p*
27,27 ± 5,39
26,97 ± 7,25
33,44 ± 8,49
8,46
0,0001
*p < 0,05
Tabela 2. Płeć, stan cywilny, poziom wykształcenia, poziom dochodów oraz wspólczynnik palenia w poszczególnych grupach
Grupa I
Płeć
Stan cywilny
Mężczyzna
Palenie
Grupa III
n
%
n
%
n
%
28
93
32
84
15
47
χ²: 20
p < 0,0001
Kobieta
2
7
6
16
17
53
Wolny
18
60
31
82
18
56
W związku małżeńskim
12
40
7
18
12
38
χ²: 9,38
Wdowa
–
–
–
–
2
6
p = 0,052
–
–
1
3
1
3
3
10
10
26
17
53
Szkoła średnia
15
50
19
50
14
44
χ² : 23,3
Wyższe
12
40
8
21
–
–
p < 0,001
500–1000 TL
6
20
16
42
23
72
1000–2000 TL
6
20
19
50
8
25
χ²: 43,2
> 2000 TL
18
60
3
8
1
3
p < 0,0001
Nie
24
80
31
82
22
69
χ²: 1,8
Tak
6
20
7
18
10
31
p = 0,4
Poziom
Osoba piśmienna
wykształcenia Podstawowe
Poziom
dochodów
Grupa II
bela 2. Zaobserwowano znaczną różnicę pomiędzy grupami
(p < 0,05) (tabela 2). Najmniej kobiet znalazło się w grupie I.
Analiza osób badanych pod kątem stanu cywilnego wykazała,
że 67% uczestników to osoby wolnego stanu, 31% – zamężne
lub żonate, 2% zaś – wdowy. W tym zakresie nie zaobserwowano znaczących różnic pomiędzy grupami (p = 0,052) (tabela 2).
Analiza wykształcenia osób badanych wykazała, że 20%
uczestników miało wykształcenie na poziomie wyższe, 48%
– szkoły średniej, 30% – szkoły podstawowej, 2% zaś określono
jako piśmiennych. Zaobserwowano znaczną różnicę pomiędzy
grupami (p = 0,001) (tabela 2). Najwięcej osób z najwyższym
poziomem wykształcenia znalazło się w grupie I.
Analiza osób badanych pod kątem poziomu dochodów wykazała, że 45% zarabia pomiędzy 500–1000 TL, 33% – pomiędzy 1000–2000 TL, 22% zaś – powyżej 2000 TL. Obrazuje to
tabela 2. Zaobserwowano znaczną różnicę w tym zakresie pomiędzy grupami (p = 0,001) (tabela 2). Osoby najlepiej zarabiające były uczestnikami grupy I.
Analiza pod kątem nawyku palenia papierosów wykazała,
że 23% osób badanych regularnie pali. Obrazuje to tabela 2.
Najwyższy współczynnik palenia zaobserwowano wśród osób
należących do grupy III (tabela 2). Ogólna analiza wykazała,
że u 23% osób badanych rodzice są w jakiś sposób spokrewTabela 3. Rozkład grup w zależności od rodzaju
niepełnosprawności
Grupa I
Grupa II Grupa III
Rodzaj niepełnosprawności
n
%
n
%
n
%
Jednostronny zespół post-polio
5
17
6
16
6
19
Obustronny zespół post-polio
8
27
3
8
7
22
Paraplegia/Parapareza
10
33
8
21
2
6
Amputacja kończyny dolnej
5
17
10
26
3
9
Obustronna amputacja kończyn
dolnych
2
7
1
3
2
6
Amputacja kończyny górnej
–
–
3
8
1
3
Miopatia
–
–
2
5
2
6
Porażenie mózgowe
–
–
–
–
1
3
Inne
–
–
5
13
8
25
Polish Journal of Rehabilitation Research
9
Artykuł oryginalny
nieni. Analiza pod kątem zatrudnienia wykazała, że 12 osób
było bezrobotnych, 10 – emerytowanych, 14 to studenci, 23
– zawodowi sportowcy, pozostali zaś należą do innych grup
zawodowych.
Analiza pod kątem rodzaju niepełnosprawności wykazała, że
20% to paraplegicy, 18% miało obustronny zespół post-polio,
18% przeszło jednostronną amputację kończyny dolnej, 17%
zaś cierpi na jednostronny zespół post-polio. Rozkład rodzajów
niepełnosprawności obrazuje tabela 3.
Analiza pod kątem przyczyny niepełnosprawności wykazała,
że w 79% osób ma niepełnosprawność wrodzoną, w 21% zaś
– nabytą. Zaobserwowano w tym zakresie znaczną różnicę pomiędzy grupami (p < 0,05). Jeśli chodzi o przyczyny niepełnosprawności nabytej, na pierwszym miejscu znajduje się zespół
post-polio, na drugim zaś – wypadki drogowe (tabela 4).
Wyniki różnic pomiędzy grupami w kategorii jakości życia
Analiza grup pod kątem jakości życia wykazała, że różnice
pomiędzy poszczególnymi grupami są znaczne w podgrupach
NHP, z wyjątkiem pytań dotyczących bólu, oraz w wyniku całkowitym (p < 0,05) (tabela 5).
Zaobserwowano, że ta różnica wynika ze specyfiki grupy III
(tabela 6). Najniższy poziom jakości życia wykazano w grupie III.
Wyniki różnic pomiędzy grupami pod kątem poziomu
poczucia lęku
Nie zauważono znaczącej różnicy pomiędzy grupami w zakresie poziomu stanu lęku (p = 0,121), zauważono ją jednak
w zakresie cechy lęku (p = 0,017) (tabela 7).
Na różnicę pomiędzy grupami w zakresie lęku-cechy wpłynęła specyfika III grupy (tabela 8). To w niej zaobserwowano
najwyższy poziom cechy lęku.
Nie stwierdzono znaczącej różnicy (p = 0,529) (tabela 9)
w porównaniach przeprowadzonych w celu określenia korelacji pomiedzy poziomem dochodu a poziomem lęku.
Tabela 4. Rozkład grup w zależności od przyczyny niepełnosprawności
Grupa I
Przyczyna
Wrodzona
niepełnosprawności
Nabyta
Grupa II
Grupa III
n
%
n
%
n
%
1
3
12
32
8
25
χ²: 8,5
29
97
26
68
24
75
p = 0,014*
*p < 0,05
Tabela 5. Porównanie grup pod kątem jakości życia
Ból (B)
Aktywność fizyczna (AF)
Grupa I n: 30
X ± SD
Grupa II n: 38
X ± SD
Grupa III n: 32
X ± SD
F
p*
10,42 ± 10,93
12,83 ± 20,03
19,92 ± 22,64
2,19
0,117
35,42 ± 18
28,62 ± 20,74
48,83 ± 20,42
9,16
0,0001*
Energia (E)
17,78 ± 27,31
22,81 ± 28,06
48,96 ± 35,91
9,59
0,0001*
Sen (S)
4,67 ± 11,37
18,42 ± 18,24
22,5 ± 25,27
7,32
0,001*
12 ± 21,4
12,63 ± 17,03
34,38 ± 33,79
8,62
0,0001*
Reakcje emocjonalne (RE)
8,52 ± 15,63
13,74 ± 21,83
25 ± 28,22
4,38
0,015*
NHP Łącznie
14,91 ± 12,47
17,59 ± 12,78
31,58 ± 17,92
12,13
0,0001*
Izolacja społeczna (IS)
*p < 0,05
Tabela 6. Wielokrotne porównanie jakości życia pomiędzy grupami
Test Tukey’a
E
S
IS
RE
NHP Łącznie
Grupa I/grupa II
0,344
0,78
0,012*
0,994
0,612
0,732
Grupa I/grupa III
0,025*
0,0001*
0,001*
0,002*
0,014*
0,0001*
Grupa II/grupa III
0,0001*
0,002*
0,651
0,001*
0,1
0,0001*
*p < 0,05
10
AF
Polish Journal of Rehabilitation Research
Artykuł oryginalny
Tabela 7. Porównanie grup pod kątem poziomu poczucia lęku
Grupa I
X ± SD
Grupa II
X ± SD
Grupa III
X ± SD
F
p
43 ± 3,9
45,16 ± 6,39
42,69 ± 5,47
2,16
0,121
Lęk-cecha 43,6 ± 2,47 45,71 ± 7,44
48,13 ± 6,76
4,24
0,017*
Lęk-stan
*p < 0,05
Tabela 8. Wieloktorne porównania grup pod kątem poziomu
cechy lęku
Test Tukey’a
Cecha lęku p
Grupa I/grupa II
0,985
Grupa I/grupa III
0,003*
Grupa II/grupa III
0,001*
*p < 0,05
Tabela 9. Porównanie poziomu dochodów i poziomu lęku
500–1000 TL 1000–2000 TL
n: 45
n: 33
> 2000 TL
n: 22
Stan
lęku
43,04 ± 5,5
44,12 ± 5,59
44,5 ± 5,5
Cecha
lęku
46,56 ± 6,66
46,06 ± 6,72
Dyskusja
F
p
0,64 0,529
44,09 ± 4,73 1,15 0,32
W niniejszym badaniu, które przeprowadzono w celu oceny
wpływu uczestnictwa w sporcie na jakość życia i poczucie lęku
u osób z niepełnosprawnością narządu ruchu, zaobserwowano,
że uczestnictwo w aktywności fizycznej stanowi czynnik pozytywnie wpływający na jakość życia. Osoby z niepełnosprawnością zajmujące się sportem mają mniej problemów związanych
z poczuciem lęku, a także twierdzą, że są szczęśliwsze i bardziej
niezależne pod względem fizycznym. Zaobserwowano także, iż
bez względu na rodzaj niepełnosprawności, wyróżnić można takie dyscypliny sportowe, które mogą uprawiać wszystkie osoby
z niepełnosprawnością. Ich motywowanie do sportowej aktywności jest istotne z fizycznego, społecznego i psychologicznego
punktu widzenia – podnosi bowiem świadomość i zwiększa niezależność życiową osób z niepełnosprawnością.
W niniejszym badaniu średnia wieku w grupie III była wyższa niż w grupach I i II. Slater i Meade [16] w pracy przeglądowej dotyczącej uczestnictwa w aktywności sportowej
pacjentów z uszkodzonym rdzeniem kręgowym wykazali
istotność wieku uczestników – młode osoby z niepełnosprawnością częściej uprawiały sport. Wyniki badań dotyczących
kwestii wieku są analogiczne do badania opisywanego w niniejszej pracy. Świadomość w zakresie sportu osób z niepełno-
sprawnością zwiększyła się ostatnio dzięki wysiłkom ze strony Turkey Physically Disabled Sports Federation, nieznacznemu zainteresowaniu ze strony mediów, ogromnemu
światowemu sukcesowi koszykarzy na wózkach i wsparciu
przez takie główne kluby sportowe, jak Galatasaray i Besiktas.
Może mieć to wpływ na młodych pacjentów, którzy dzięki opisanym działaniom zainteresują się sportem. Mniejsze szanse
mają na to starsze osoby z niepełnosprawnością, co jest spowodowane tym, że Turkey Physically Disabled Sports Federation istnieje dopiero od mniej więcej 20 lat, a wcześniej
uprawianie sportu przez osoby z niepełnosprawnością nie było tak szeroko dostępne jak dzisiaj.
Analiza pod kątem płci osób badanych wykazała, że 25% to
kobiety – najmniej jest ich w grupie I. Niewielką liczbę kobiet wśród zawodowych sportowców można tłumaczyć tym,
że sport jest szerzej dostępny dla mężczyzn z niepełnosprawnością niż dla kobiet z niepełnosprawnością, które nadal nie
mają w Turcji takiej pozycji społecznej, na jaką zasługują.
Ostatnio Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski musiał
włożyć więcej wysiłku w zwiększenie liczby kobiet zajmujących się sportem, oraz kobiet-administratorek. W badaniu
Andersona i wsp. [17] stwierdzono, że kobiety z niepełnosprawnością muszą radzić sobie zarówno z problemami, jakie
niesie bycie kobietą, jak i z problemami związanymi z niepełnosprawnością. Należy podkreślić, że uczestnictwo w sporcie
znacznie zmniejsza nierówność szans, niedostateczną pewność siebie oraz postrzeganie kobiety jako słabej istoty przez
ogół społeczeństwa. Niższy poziom uczestnictwa w aktywnościach sportowo-rekreacyjnych u kobiet niż u mężczyzn
stwierdzono także w badaniu przeprowadzonym przez Santiago i Coyle’a [18], w którym wzięło udział 170 osób z porażeniem mózgowym, polio i udarem. Podobne wyniki uzyskał
Sallis [19]. Badanie opisywane w niniejszej pracy potwierdza
w tym aspekcie wyniki innych badaczy.
Wśród osób badanych 67% to osoby wolnego stanu cywilnego. Zaobserwowano brak wpływu stanu cywilnego na poziom
uczestnictwa w sporcie. Do takich samych wniosków doszli
Wu i Wiliams [10], którzy przeprowadzili badanie wśród 143
osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Inni badacze nie
zgadzają się z powyższymi wnioskami [16].
Większość osób badanych ma wykształcenie na poziomie
szkoły średniej i wyższej. Rozkład tych wskaźników w zależności od grup wykazał, że wyższy poziom wykształcenia charakteryzuje zawodowych sportowców. Wynik ten można
tłumaczyć tym, że wraz ze zwiększaniem się poziomu wykształcenia, pogłębia się też socjalizacja. Analiza wykazała ponadto, że otoczenie społeczne osoby niepełnosprawnej, która
ukończyła szkołę wyższą i tej, która ma wykształcenie podstawowe jest inne. Osoby, które ukończyły jedynie szkołę podstawową, doświadczają pewnych ograniczeń związanych
z uczestnictwem w innym otoczeniu niż dom i biuro – o ile
pracują, podczas gdy osoba, która ukończyła szkołę wyższą,
ma więcej okazji do zmiany swojego środowiska. Co więcej,
Polish Journal of Rehabilitation Research
11
Artykuł oryginalny
oczywiste jest, że studiowanie stwarza dość dużo możliwości
uprawiania sportu, a tym samym może zwiększać świadomość
studentów w tym zakresie. Dzięki zdolności do patrzenia
na świat z szerszej perspektywy lepiej wykształceni potrafią
dostrzec, co robią inne osoby z niepełnosprawnością na całym
świecie, i tym samym zmotywować się do podobnych działań.
Pozytywną korelację pomiędzy uczestnictwem w różnych aktywnościach a poziomem wykształcenia wykazano w raporcie
opublikowanym przez Coopera i wsp. [20] oraz badaniu przeprowadzonym przez Fincha i wsp. [21]. Badanie opisane w niniejszej pracy potwierdza to – z analiz wynika, że
uczestnictwo w aktywnościach sportowych wzrasta wraz ze
wzrostem poziomu wykształcenia. Potrzebnych jest jednak
więcej badań w tym zakresie.
Analiza pod kątem poziomu dochodu wykazała, że największe zarobki występują w grupie zawodowych sportowców. Zaobserwowano także, że wraz ze wzrostem dochodu zwiększa się
także uczestnictwo w sporcie. Może to być spowodowane tym,
że większość sportowców z grupy I gra w tureckich drużynach
superligowych. Niższy poziom wykształcenia osób z grupy III może powodować, że osoby te w dużej liczbie przypadków są niewykwalifikowane, a co za tym idzie, mniej zarabiają.
Patrząc na to z innego punktu widzenia, można stwierdzić, że
miejsce sportu w życiu osoby z niepełnosprawnością, mającej
niskie dochody nie jest takie samo jak u osoby z niepełnosprawnością osiągającej wyższe dochody. Osoby takie mają też inne
priorytety. Osoby z niepełnosprawnością z niższymi dochodami w porównaniu z osobami, które zarabiają więcej, jeśli uprawiają sport, muszą liczyć się z większymi problemami
logistycznymi i technicznymi. W badaniu przeprowadzonym
wśród 3352 portugalskich dzieci i młodzieży w wieku 10–18 lat,
Seabra [22] doszedł do wniosku, że osoby żyjące w środowisku
o wyższym lub średnim poziomie socjoekonomicznym częściej
uprawiają sport od tych, u których ten poziom jest niższy. Podobne wyniki wykazał Sallis [23], który stwierdził, że uczestnictwo w aktywnościach fizycznych wzrasta wraz ze
zwiększaniem się poziomu socjoekonomicznego. Wyniki badania opisanego w niniejszej pracy są zgodne z wynikami badań
prowadzonymi przez innych badaczy.
Analiza pod kątem palenia papierosów wykazała, że 77%
uczestników badania nie pali. Najwyższy współczynnik palenia wykazano w grupie III. Można zatem stwierdzić, że partycypacja w aktywnościach sportowych – jak oczekiwano
– zapobiega paleniu. Ponieważ palenie stanowi czynnik ryzyka rozwoju chorób krążenia oraz ryzyko to jest wyższe u oób
z niepełnosprawnością, można stwierdzić, że dzięki dbaniu
o siebie oraz unikaniu wspomnianego czynnika ryzyka sportowcy zawodowi mogą uprawiać sport do późnych lat życia,
a osoby z niepełnosprawnością – uczestniczyć w życiu sportowym rekreacyjnie. Sport stanowi czynnik pobudzający nawyk
zdrowego życia. W badaniu opisanym w niniejszej pracy czynnikiem skłaniającym do palenia papierosów przez osoby z niepełnosprawnością z grupy III może być niższa jakość życia
12
Polish Journal of Rehabilitation Research
i poziom stanu lęku. W literaturze nie ma jednak zbyt wielu
badań dotyczących wpływu partycypacji w sporcie na palenie
papierosów [24].
U 23% osób badanych rodzice są w jakiś sposób spokrewnieni. Uważa się, że stanowi to czynnik ryzyka przyczyny wrodzonej niepełnosprawności. Jednak z powodu braku wystarczającej
liczby takich przypadków nie można było przeprowadzić pod
tym kątem odpowiedniej analizy.
Wcześniejsze badania prowadzone wśród osób z niepełnosprawnością narządu ruchu, część z nich stanowili chorzy
z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, skłoniły do włączenia w niniejszym badaniu różnych grup osób z niepełnosprawnościami. W niniejszym badaniu uznaje się, że znaczące różnice
pomiędzy poszczególnymi grupami spowodowane były przez
małą liczbę przypadków różnych rodzajów niepełnosprawności, pozostających ze sobą w ściśłej zależności. Analizując wyniki, można stwierdzić, że współczynnik występowania zespołu
post-polio i paraplegii jest wyższy w grupie I w porównaniu
z grupami II i III. Można to wyjaśnić tym, że osoby z zespołem
post-polio i paraplegią wykazują więcej zainteresowania sportem. Współczynnik amputacji jest natomiast wyższy w grupie II w porównaniu z innymi grupami. Być może jest to
spowodowane tym, że, jak dotąd, piłka nożna dla osób po amputacjach jest jedynym sportem dostępnym dla amatorów oraz
że osoby po amputacjach lepiej sobie radzą właśnie w tej dyscplinie sportowej. W grupie III natomiast stwierdzono najwyższy odsetek osób z miopatią, porażeniem mózgowym i innymi
chorobami. Wiąże się to z tym, że dyscypliny sportowe, które
mogłyby być uprawiane przez osoby chorujące na wspomniane
wyżej choroby, są w Turcji dopiero w fazie rozwoju i cieszą się
mniejszym zainteresowaniem, a ponadto osoby z miopatią czy
porażeniem mózgowym czują, że nie nadają się do wykonywania czynności sportowych.
Analiza przyczyn niepełnosprawności wykazała, że 79%
osób badanych ma niepełnosprawność nabytą, 21% zaś – wrodzoną. Wśród przyczyn niepełnosprawności nabytej na pierwszym miejscu znajduje się polio (24%), na drugim zaś –
wypadki drogowe (18%). Taki wynik można tłumaczyć także
tym, że Turcja jest krajem znajdującym się w czołówce światowej pod względem liczby wypadków drogowych. Kiedy osoby cierpiące na zespół post-polio spytano o ich życie
sportowe, 90% przypadków z grupy I, 57% z II i 54% z III odpowiedziały, że zanim doszło do niepełnosprawności, interesowały się sportem. Można zatem sądzić, że uprawianie sportu
jeszcze w okresie pełnej sprawności odgrywa, z punktu widzenia zawodowych sportowców, aktywną rolę. Są zainteresowani uprawianiem sportu, czynnikiem motywującym zaś staje
się utrzymanie tego nawyku jeszcze z okresu pełnej sprawności narządu ruchu. Niepełnosprawność wrodzoną wśród sportowców-amatorów stwierdza się u 68% osób. Może to być
spowodowane dużym wsparciem udzielonym autorom badania przez kluby piłkarskie w dotarciu do osób po amputacjach, a także tym, że większość osób po amputacjach ma
Artykuł oryginalny
niepełnosprawność nabytą. Dużą część sportowców-amatorów
biorących udział w niniejszym badaniu stanowili także tenisiści na wózkach inwalidzkich, którzy tym samym mogli przyczynić się wyżej podanego wyniku. Według Williamsa i Wu
[10], brak aktywności sportowej w okresie niepełnosprawności, poprzedzony obecnością takiej aktywności w czasie pełnej sprawności, może być spowodowany zerwaniem więzi
społecznych oraz zwiększoną zależnością od innych osób.
W tym względzie potwierdzają to także wyniki badania opisanego w niniejszej pracy. W tym samym, wspomnianym wyżej,
badaniu, stwierdzono także, że osoby z niepełnosprawnością,
które w okresie pełnej sprawności interesowały się sportem,
szybciej zaczynają uprawiać sport, a ich kariery sportowe
trwają dłużej.
Istnieje wiele badań wskazujących na to, że uczestnictwo
w czynnościach sportowych zwiększa jakość życia u osób
z niepełnosprawnością [18, 25, 26]. Jednak warto zauażyć, że
niewiele takich badań przeprowadzono w Turcji [27].
Uważa się, że osoby z niepełnosprawnością w porównaniu
z osobami zdrowymi mają niższą jakość życia. Osoby z niepełnosprawnością, które nawet w swoim domu są zależne
od innych, nie potrafią odnaleźć w sobie wystarczająco dużo
siły i odwagi, aby uprawiać sport. W badaniu przeprowadzonym przez Groffa i wsp. [5] wśród 483 osób z porażeniem mózgowym, w wieku ponad 18 lat stwierdzono, że uprawianie
sportu pozytywnie wpływa na jakość życia i wykonywanie codziennych czynności. Umiejętności wykorzystywania urządzeń wspomagających rozwija się w lepszym stopniu u osób
niepełnosprawnych, które częściej uprawiają sport. Takie osoby są ponadto zdrowsze w porównaniu z osobami, które nie
wykazują zainteresowania sportem. W tym względzie potwierdzają to wyniki badania opisanego w niniejszej pracy. Zaobserwowano wyższą jakość życia u bardziej wysportowanych
osób z niepełnosprawnością we wszystkich podgrupach NHP,
z wyjątkiem bólu. Uprawianie sportu i wykonywanie aktywności rekreacyjnych zwiększają jakość życia, a także uświadamiają, co jest konieczne w procesie integracji osoby
z niepełnosprawnością ze społeczeństwem.
Analiza pod kątem jakości życia pomiedzy podgrupami
NHP wykazała, że brak zainteresowania sportem w grupie
wpłynął na izolację społeczną. W badaniu przeprowadzonym
przez Devine’a w grupie 14 osób niepełnosprawnych uczestniczących w aktywnościach rekreacyjnych stwierdzono, że
społeczna akceptacja stanowiła okazję do nawiązania pozytywnych relacji międzyludzkich i przyczyniła się do poczucia
przynależności grupowej oraz komunikacji, jako równych sobie ludzi [26]. Umożliwia to uprawianie sportów i wykonywanie aktywności rekreacyjnych. Izolacja społeczna osób
uprawiających sport zmniejsza się ze względu na zwiększenie
akceptacji tych osób przez społeczeństwo. W tym względzie
wyniki uzyskane w niniejszym badaniu potwierdzają wyniki
badania Devine’a. Aktywności rekreacyjne łączą ludzi oraz
integrują osoby pełnosprawne z osobami z niepełnosprawno-
ścią. Uwagę skupia się wówczas na umiejętnościach oraz pracy zespołowej. W aktywnościach rekreacyjnych ważny jest cel
działania, a nie niepełnosprawność danej osoby. W wielu badaniach podkreślano także podgrupę stanów emocjonalnych.
W badaniu przeprowadzonym przez Murakiego i wsp. [28]
wśród 162 mężczyzn z uszkodzonym rdzeniem kręgowym
stwierdzono niższy współczynnik zachorowalności na depresję wśród osób prowadzących aktywne życie sportowe. W tym
samym badaniu wykazano, że wraz ze wzrostem częstości wykonywanych ćwiczeń zwiekszają się także płynące z nich korzyści psychologiczne. Można to łączyć z korzyściami
fizycznymi płynącymi z uprawiania sportu. Wraz ze wzrostem
sprawności narządu ruchu wzrasta niezależność i poprawia
się nastrój. W badaniu opisanym w niniejszej pracy wskazano na znaczną różnicę pomiędzy poszczególnymi grupami
pod kątem parametru emocjonalnego w ocenie jakości życia.
Wyniki pozostają zgodne z wynikami uzyskanymi przez innych badaczy.
Uczestnictwo w czynnościach sportowych zmniejsza izolację społeczną, ponieważ umożliwia kontakty z innymi, zwiększa niezależność, przywraca właściwy stan emocjonalny
i zwiększa wskaźnik aktywności fizycznej. Potwierdzają to
także inne badania dostępne w literaturze.
Analiza porównawcza grup pod względem poczucia lęku wykazała brak różnic w zakresie poziomu stanu lęku oraz statystycznie istotną różnicę w poziomie cechy lęku. Poziom tej
drugiej jest wyższy w grupie III niż w grupie I.
Według wyników badania przeprowadzonego przez Tsivgoulisa i wsp. [29] poziom poczucia lęku jest wysoki u osób niepełnosprawnych wykazujących wysoką dysfunkcję. Jeśli za
dysfunkcję uzna się niski poziom aktywności narządu ruchu,
to można stwierdzić, że wysoki poziom poczucia lęku został
spowodowany istotnie różnymi parametrami aktywności fizycznej w grupie III w porównaniu z dwoma pozostałymi grupami. W tym względzie wyniki badania przeprowadzonego
przez Tsivgoulisa są zgodne z badaniem opisanym w niniejszej pracy.
W badaniu przeprowadzonym przez Gioię i wsp. [30], którzy
analizowali poziom poczucia lęku u 137 mężczyzn z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, wykazano, że poziom lęku jest
wysoki u osób niezainteresowanych aktywnością sportową.
W badaniu poziomu poczucia lęku Murakiego udział wzięło 169 mężczyzn z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, których
podzielono na 4 grupy, w zależności od stopnia partycypacji
w aktywnościach sportowych. Wykazano, że poziom cechy lęku jest niższy w grupie osób najbardziej aktywnych fizycznie
[28]. Potwierdzają to również wyniki badania autorów niniejszej pracy.
Analizy wpływu poziomu uzyskiwanych dochodów na poziom poczucia lęku nie pozwoliły na uzyskanie wyników istotnych statystycznie. Gioai i wsp. [30] stwierdzili brak korelacji
pomiędzy zmiennymi psychologicznymi a czynnikami demograficznymi typu: wiek, płeć poziom wykształcenia i zawód.
Polish Journal of Rehabilitation Research
13
Artykuł oryginalny
Ograniczeniem przeprowadzonego badania była liczba badanych osób równa 100. W celu uzyskania rzetelnych wyników istotne jest dotarcie do jak największej liczby
przypadków. Biorąc jednak pod uwagę populację osób z niepełnosprawnością oraz problemy w dotarciu do nich, można
stwierdzić, że liczba osób, które wzięły udział w opisanym badaniu, jest wystarczająca.
Autorzy są zdania, że wyniki ich badania staną się źródłem
dalszych badań w kierunku niepełnosprawności oraz rzucą
światło na strukturę takich badań.
Piśmiennictwo
1. Canavarro MC, Serra AV, Simoes MR, Rijo D, Pereira M, Gameiro S, et al.:
Development and psychometric properties of the World Health Organization
Quality of Life Assessment Instrument (WHOQOL-100) in Portugal. International Journal of Behavioral Medicine 2009; 16 (2): 116–124.
2. Dijker M: Quality of life after spinal cord injury: a meta-analysis of the effects of
disablement components. Spinal Cord 1997; 35: 829–840.
3. Jain NB, Sullivan M, Kazis LE, Tun CG, Garshick E: Factors associated with health-related quality of life in chronic spinal cord injury. American Journal of Physical Medicine and Rehabilitation 2007; 86 (5): 387–396.
4. Singh R, Dhankar SS, Rohilla R: Quality of life of people with spinal cord injury
in Northern India. International Journal of Rehabilitation Research 2008; 31:
247–251.
5. Groff DG, Lundberg NR, Zabriskie RB: Influence of adapted sport on quality of
life: perceptions of athletes with cerebral palsy. Disability Rehabilitation 2009; 31
(4): 318–326.
6. Öztürk O: Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 1994: Ankara, Hekimler Yayın Birliği, 5.
Baskı.
7. Cüceloğlu D: İnsan ve Davranışı 1996: İstanbul, Remzi Kitabevi, 6. Baskı.
8. Murphy NA, Carbone PS: Promoting the participation of children with disabilities
in sports, recreation, and physical activities. Pediatrics 2008; 121 (5): 1057–1061.
9. Tasiemski T, Kennedy P, Gardner BP, Taylor N: The association of sports and
physical recreation with life satisfaction in a community sample of people with
spinal cord injuries. NeuroRehabilitation 2005; 20 (4): 253–265.
10. Wu SK, Williams T: Factors influencing sport participation among athletes with
spinal cord injury. Medicine and Science in Sports and Exercise 2001; 33
(2): 177–182.
11. Küçükdeveci AA, McKenna SP, Kutlay S, Gursel Y, Whalley D, Arasil T: The
development and psychometric assessment of the Turkish version of the Nottingham Health Profile. International Journal of Rehabilitation Resolutions 2000;
23 (1): 31–38.
12. Baro E, Ferrer M, Vazquez O, Miralles R, Pont A, Esperanza A, et al.: Using the
Nottingham Health Profile (NHP) among older adult inpatients with varying
cognitive function. Quality of Life Research 2006; 15 (4): 575–585.
13. Cieza A, Stucki G: Content comparison of health-related quality of life
(HRQOL) instruments based on the international classification of functioning,
disability and health (ICF). Quality of Life Research 2005; 14: 1225–1237.
14. Spielberger CD, Gorsuch Lushene RE: STAI manual for the State- Trait Anxiety Inventory. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press, 1970.
15. Öner N, LeCompte A: Hand Book of State-Trait Anxiety Inventory. Turkey:
14
Polish Journal of Rehabilitation Research
Bogazici University Press. No. 333,1998.
16. Slater D, Meade MA: Participation in recreation and sports for persons with
spinal cord injury: review and recommendations. NeuroRehabilitation 2004;
19 (2): 121–129.
17. Anderson DM, Wozencroft A: Adolescent girls” involvement in disability sport:
a comparison of social supprt mechanisms. Journal of Leisure Research 2008;
40 (2): 183–207.
18. Santiago M, Coyle C: Leisure-time physical activity and secondary conditions
in women with physical disabilities. Disability Rehabilitation 2004; 26 (8): 485–
494.
19. Sallis JF, Prochaska JJ, Taylor WC: A review of correlates of physical activity of
children and adolescents. Medicine and Science in Sports and Exercise 2000;
32: 963–975.
20. Cooper RA, Quatrano LA, Axelson PW, Harlan W, Stineman M, Franklin B, et
al.: Research on physical activity and health among people with disabilities:
a consensus statement. Journal of Rehabilitation Research and Development
1999; 36 (2): 142–154.
21. Finch C, Owen N, Price R: Current injury or disability as a barrier to being more physically active. Medicine and Science in Sports and Exercise 2001; 33 (5):
778–782.
22. Seabra AF, Mendonca DM, Thomis MA, Peters TJ, Maia JA: Associations between sport participation, demographic and socio-cultural factors in Portuguese children and adolescents. Euopean Journal of Public Health 2008; 18 (1):
25–30.
23. Sallis JF, Kraft K, Linton LS: How the environment shapes physical activity:
a transdisciplinary research agenda. American Journal of Preventive Medicine
2002; 22 (3): 208.
24. Wichstrøm T, Wichstrøm L: Does sports participation during adolescence prevent
later alcohol, tobacco and cannabis use?. Addiction 2009; 104 (1): 138–149.
25. van der Ploeg HP, Streppel KR, van der Beek AJ, van der Woude LH, van Harten WH, van Mechelen W: Underlying mechanisms of improving physical activity behavior after rehabilitation. International Journal of Behavioral Medicine
2008; 15 (2): 101–108.
26. Devine MA: Being a doer instead of a viewer”: The role of inclusive leisure
contexts in determining social acceptance for people with disabilities. Journal
of Leisure Research 2004; 36 (2): 137–159.
27. Yazicioglu K, Yavuz F, Goktepe A, Tan A: Influence of adapted sports on quality of life and life satisfaction in sport participants and non-sport participants with
physical disabilities. Disability and Health Journal 2012; 5 (4): 249–253.
28. Muraki S, Tsunawake N, Hiramatsu S, Yamasaki M: The effect of frequency
and mode of sports activity on the psychological status in tetraplegics and paraplegics. Spinal Cord, 2000; 38 (5): 309–314.
29. Tsivgoulis G, Triantafyllou N, Papageorgiou C, Evangelopoulos ME, Kararizou
E, Sfagos C, et al.: Associations of the Expanded Disability Status Scale with
anxiety and depression in multiple sclerosis outpatients. ACTA Neurologica
Scandinavica 2007; 115 (1): 67–72.
30. Gioia MC, Cerasa A, Di Lucente L. Brunelli S, Castellano V, Traballesi M: Psychological impact of sports activity in spinal cord injury patients. Scandinavian
Journal of Medicine and Science in Sports 2006; 16 (6): 412–416.