polityka 9 rew.indd

nie podlega jakiejkolwiek debacie. Element próby
zmiany reguł nimi rządzących uznaje jako zamach,
mający na celu destabilizację pozycji firmy.
W przypadku firm Alfa i Beta pracodawca opiera
swą reakcję na odczytaniu sygnałów zewnętrznych.
Zachowanie polega na gwałtownym odzewie, doszukiwaniu się w powstaniu związku zawodowego „zamachu” na własne atrybuty władzy. W tym sensie próbuje
za wszelką cenę (szpiegowanie, oskarżanie, podstęp,
ostatecznie zwolnienie z pracy) uchronić strukturę wymiany na korzystnej – z jego punktu widzenia – podstawie. W rozumieniu pracodawcy koszt pozbycia się
pracownika, czyli nieskorzystanie z siły roboczej przez
niego oferowanej, jest dużo niższy od kosztów zmiany
reguł wymiany, potencjalnie poniesionych w wyniku
funkcjonowania organizacji związkowej.
Drugi typ zachowania również ujmuje stosunki
pracy w perspektywie wymiany cennych dóbr pomiędzy dwiema stronami. Z tą jednak różnicą, iż pojawienie się związku zawodowego jako formy zmiany
reguł rządzących wymianą nie postrzega się w kontekście zamachu na przynależne zasoby, ale okazję
do wzmocnienia wymiany zasobów i zdolności. Colin
Crouch nazwał to przejściem od sytuacji kontestacji
do utrwalonych relacji korporatyzmu negocjowanego.
Polegałoby to na tym, iż wymiana dokonuje się na
jakościowo odmiennych zasadach, a każda ze stron
zdolna jest do otrzymania dóbr wyższej wartości niż
w przypadku wymiany poprzedniego rodzaju. W takim przypadku mówimy o wymianie typu win-win,
w której korzyści kooperowania są wyższe niż te wynikające z dążności do realizacji własnych interesów
kosztem drugiej strony.
LITERATURA
Aronowitz S. (1987), Trade Unionism: Illusion and Reality,
w: S. Larson, B. Nissen, Theories of the Labor Movement,
Wayne State University Press.
Blau P.M. (1964), Exchange and Power in Social Life, New
York.
Blau P.M. (1975), Wymiana społeczna, w: W. Derczyński,
A. Jasińska-Kania, J. Szacki (wyb. i red.), Elementy teorii
socjologicznych, PWN, Warszawa.
Bryman A. (1996), Leadership in Organizations, w: S.R. Clegg,
C. Hardy, W.R. Nord, Handbook of Organization Studies,
s. 276–292.
Crouch C. (1993), Industrial Relations and European State
Tradition, Clarendon Press, Oxford.
Czepulis-Rutkowska Z. (2003), Nietypowe formy zatrudnienia
i system emerytalny – wzajemne relacje, w: K.W. Frieske
(red.), Deregulacja polskiego rynku pracy, IPiSS, Warszawa.
Dunlop J. (1958), Industrial Relations Systems, Feffer & Simons, London.
Hirschman A.O. (1970), Exit, Voice and Loyality: Responses
to Decline in Firms, Organizations, and States, President
and Fellows of Harvard College.
Kochan T.A., McKersie R.B., Cappelli P. (1984), Strategic Choice and Industrial Relations Theory, „Industrial Relations”
nr 20.
Kozek W. (1993), Rynek pracy. Socjologiczne interpretacje podstawowych pojęć, Studia Socjologiczne, Warszawa.
Oleksyn J. (1998), Zarządzanie potencjałem pracy w polskim
przedsiębiorstwie, WSZiP, Warszawa.
Teague P., Grahl J. (1992), Industrial Relations Trajectories
and the Future European Human Resource Management.
w: P. Teague, J. Grahl, Industrial Relations and European
Integration, Lawrence and Wishart, London.
SUMMARY
The paper presents three case studies relating to the establishment of trade unions in private greenfield
sector in Poland. Peter Blau’s structural theory of social exchange constitutes the study’s theoretical
background. Labour relation is treated as a exchange relation of resources accessible both to the employer
and employees and the trade union as a factor of change of that exchange rules. The change occurs with
taking the influential factors into consideration, i.e. core and periphery sector distinction, managerial
approach and employees’ leader appearance.
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ W POLSCE
W ŚWIETLE WYNIKÓW
OSTATNIEGO SPISU POWSZECHNEGO
Przemysław Śleszyński
Instytut Geografii
i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
WPROWADZENIE. CELE I METODY BADAŃ
Statystyka dająca podstawowe informacje o sytuacji niepełnosprawnych prowadzona jest w Polsce na
bieżąco (kwartalnie) przy okazji Badania Aktywności
Ekonomicznej Ludności (BAEL). Pod uwagę brani
są jedynie inwalidzi prawni powyżej 15. roku życia
(niepełnosprawność prawna). Dopiero jednak spisy
powszechne pozwalają ocenić faktyczną sytuację
wśród tej kategorii mieszkańców, gdyż uwzględniają niepełnosprawność biologiczną, tj. uważanie
się przez poszczególne osoby za niepełnosprawne
bez stosownego orzeczenia (choć różny wpływ ma
samoocena stanu zdrowotnego związana z wykształceniem, pracą zawodową itp.). Równocześnie są to
dane obejmujące wszystkich mieszkańców, a nie
ekstrapolowane na całe społeczeństwo na podstawie
próby statystycznej.
23
Przeprowadzony w 2002 r. spis powszechny dostarczył informacji o podstawowych zróżnicowaniach.
Odczuwa się natomiast brak rozpoznania w szczegółowej skali przestrzennej.
Celem artykułu jest zatem analiza kartograficzna
i przestrzenna poziomu niepełnosprawności oraz
uchwycenie podstawowych prawidłowości w stosunku do zróżnicowania funkcjonalnego gmin. Wykorzystana metoda kartograficzna umożliwi wykrycie dość
istotnych i charakterystycznych zróżnicowań poziomu
niepełnosprawności, mogących mieć niebagatelny
wpływ na politykę społeczną.
W 2002 r. stwierdzono 5457 tys. osób niepełnosprawnych (4450 tys. prawnie i 1007 tys. biologicznie). Oznacza to, że obecnie około 14% ludności kraju
ma poważne problemy ze zdrowiem i normalnym
funkcjonowaniem. Liczba niepełnosprawnych przy
tym szybko wzrosła (z 3735 tys. w 1988 r. i 2485 tys.
w 1978 r.). Powszechnie uważa się, że w znacznym
stopniu zjawisko niepełnosprawności (porównywalne
zresztą do występującego w innych krajach Unii Europejskiej) wynika z rosnącego udziału liczby mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, wśród których ponad 60% stanowią osoby z problemami zdrowotnymi,
związanymi z codziennym funkcjonowaniem. W dalszej części analizy wykazane zostanie, że pogląd ten
tylko częściowo jest słuszny.
W analizie wykorzystano dane GUS udostępniane
w dezagregacji gminnej. Liczba niepełnosprawnych
dotyczy kategorii ludności w wieku 15 i więcej lat, czyli
jest niższa w skali całego kraju o 184 tys. od ogólnej
ich liczby.
cji liniowej pomiędzy natężeniem niepełnosprawnych
a udziałem ludności w wieku poprodukcyjnym wyniósł
zaledwie 0,13 (0,20 dla gmin miejskich, 0,12 dla gmin
miejsko-wiejskich i 0,01 dla gmin wiejskich).
Trzeba zatem postawić tezę, że istnieją obszary
o innych uwarunkowaniach niepełnosprawności niż
starzenie się wraz z wiekiem. Nasuwa się też skojarzenie z charakterem funkcjonalno-administracyjnym
gmin.
W dalszej kolejności opracowano mapy udziału
niepełnosprawnych z orzeczeniem prawnym w kategorii ludności 15 i więcej lat (mapa 3) oraz wzajemnego stosunku kategorii „prawnie” i „tylko biologicznie”
(mapa 4). Udział osób niepełnosprawnych prawnie
wahał się w gminach od 5% do 37% (w kategorii 15
i więcej lat), jednak różnice w rozkładzie przestrzennym są znacznie bardziej wyraźne.
Niskimi wskaźnikami wyróżnia się jeszcze bardziej
m.in. południowe Mazowsze, Podlasie oraz Opolszczyzna i Górny Śląsk (poniżej 10% niepełnosprawnych).
Mapa 1. Udział niepełnosprawnych
w kategorii ludności 15 i więcej lat (%)
ANALIZA KARTOGRAFICZNA
Podstawowym wskaźnikiem zróżnicowania przestrzennego jest udział niepełnosprawnych wśród
wszystkich mieszkańców (mapa 1). W Polsce w 2002 r.
w gminach wskaźnik ten wahał się w granicach
7%–42%. Największy odsetek niepełnosprawnych
charakteryzował przede wszystkim województwa: lubelskie, małopolskie i lubuskie oraz fragmenty województw: wielkopolskiego, warmińsko-mazurskiego,
podkarpackiego, świętokrzyskiego i łódzkiego. Z kolei
najmniejszy udział cechował województwo opolskie
i większą część mazowieckiego.
Rekordowe 10 gmin pod względem wysokiego
poziomu niepełnosprawności to:
– pięć jednostek w Lubelskiem: Krzczonów
(41,4%), Zakrzew (39,4%), Rybczewice (37,2%) Puchaczów (36,9%) i Ruda-Huta (35,6%);
– trzy w Małopolskiem: Radziemice (38,8%), Gołcza (36,9%) i Trzyciąż (35,3%);
– po jednej w Podlaskiem: Dubicze Cerkiewne
(36,1%) i Warmińsko-mazurskiem: Janowiec Kościelny (35,3%).
Wskaźnik poniżej 8% odnotowano w pięciu gminach województw: opolskiego (Gogolin, Zdzieszowice, Tarnów Opolski, Ozimek, Murów), trzech mazowieckiego (Garwolin, Klwów, Górzno) oraz w dwóch
śląskiego (Radzionków, Miedźna).
Nasuwa się zatem pierwszy ogólny wniosek, że
struktura przestrzenna zjawiska niepełnosprawności
jest odmienna niż znany rozkład ludności w starszych
kategoriach wieku (mapa 2). Różnice dotyczą przede
wszystkim środkowej Polski (mniejszy udział niepełnosprawnych, niż wynikało by to z korelacji z osobami
w wieku poprodukcyjnym) oraz zachodniej (większy
udział). Obliczony dla 2478 gmin współczynnik korela24
Źródło: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
na podstawie danych Narodowego Spisu Powszechnego
2002 (GUS).
Mapa 2. Udział ludności w wieku produkcyjnym (%)
Źródło: Jak w mapce 1.
Równocześnie spotyka się dość znaczne obszary,
gdzie co czwarty lub co trzeci dorosły mieszkaniec
posiadał ważne orzeczenie o jednej z kategorii niepełnosprawności. Wymienić można m.in.: zachodnią
Małopolskę, Lubelszczyznę, białorusko-prawosławny
obszar etniczno-religijny (wschodnie krańce Podlasia)
oraz znaczne części Ziemi Lubuskiej.
Ostatnia mapa ukazuje strukturę procentową niepełnosprawnych prawnie i tylko biologicznie. Niepełnosprawni tylko biologicznie stanowili w gminach od
2% do 53% wszystkich niepełnosprawnych (w kategorii „prawnie” zakres ten wynosił, jak łatwo policzyć, od
47% do 98%).
W rozkładzie przestrzennym wybija się tym razem
środkowa Polska. Obszary o podwyższonym udziale
niepełnosprawnych tylko biologicznie (i obniżonym
pod względem prawnym) to ponadto: Podlasie, Śląsk
(Górny i Opolski) oraz Pomorze Środkowe, a także
wiele mniejszych regionów.
Mapa 3. Udział niepełnosprawnych prawnie
w kategorii ludności 15 i więcej lat (%)
Źródło: Jak w mapce 1.
Mapa 4. Udział prawnie i tylko biologicznie
niepełnosprawnych w kategorii ludności
15 i więcej lat (%)
Źródło: Jak w mapce 1.
INTERPRETACJA
Wśród przyczyn zróżnicowania poziomu niepełnosprawności wymienia się najogólniej czynniki
biologiczne (struktura płci i wieku, o których już
wspomniano), środowiskowe (warunki życia – pracy
i zamieszkania, jakość środowiska) oraz psychologiczne (dbałość o zdrowie i jego samoocena oraz
bycie bezrobotnym lub nie). Kombinacja tych trzech
czynników warunkuje obiektywne i subiektywne natężenie zjawiska omawianej dysfunkcji.
Dochodzą przy tym czynniki prawno-administracyjne związane z możliwością uzyskania statusu osoby niepełnosprawnej i płynącymi z tego korzyściami,
polityką państwa i samorządów lokalnych itp.
W analizie trzeba się odnieść do kilku zagadnień
mogących rzucić wiele nowego światła na problem
niepełnosprawności w Polsce. Najogólniej, generalna
analiza nie wskazuje, jakoby można było mieć do czynienia z prostą współzależnością niepełnosprawności
i starości demograficznej. Istnieją wyraźnie obszary,
gdzie związek ten jest dość ścisły, ale nie są one
przeważające. Do typowych obszarów współwystępowania starości demograficznej i analizowanej dysfunkcji zaliczyć można przede wszystkim wschodnie
Podlasie i Lubelszczyznę.
Największe odstępstwo w stosunku do obszarów
„starych” demograficznie reprezentuje Opolszczyzna
i Mazowsze, zwłaszcza pomiędzy Warszawą i Radomiem. Pierwszy przypadek można wytłumaczyć faktycznym pozostawaniem za granicą i brakiem rejestracji wśród osób niepełnosprawnych (lub brakiem
potrzeby rejestracji), przy równoczesnej dobrej samoocenie stanu zdrowia. Stąd też nasuwa się wniosek
o ekonomicznych uwarunkowaniach dysfunkcji.
Tok rozumowania jest następujący: ponieważ możliwość otrzymania statusu osoby niepełnosprawnej
wiąże się w wielu przypadkach z przyznaniem renty
inwalidzkiej (względnie innego rodzaju świadczeń
w postaci dodatków pielęgnacyjnych lub osobnych
korzyści, np. z powodu zmniejszenia różnego rodzaju
opłat, podatków lokalnych, przyznania ulg itd.), można zakładać, że różnym kategoriom mieszkańców
w różnych regionach kraju staranie się o status osoby
niepełnosprawnej w przypadku powodzenia procedury ma swoje również zróżnicowane korzyści.
Powyższa analiza wyjaśnia fakt zwiększonego
udziału osób niepełnosprawnych na obszarach młodszych demograficznie, ale słabo rozwiniętych gospodarczo, z wysokim poziomem bezrobocia. W model
ten wpisuje się przede wszystkim województwo lubuskie, a następnie części województw: warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i dolnośląskiego.
Nie widać też wpływu gorszych warunków życia,
związanych ze stanem środowiska. Najbardziej zanieczyszczone obszary zurbanizowane to zazwyczaj
miejsca, gdzie problem niepełnosprawności nie należy do najbardziej uciążliwych ze statystycznego
punktu widzenia.
Zmniejszony znacznie udział niepełnosprawnych
w niektórych częściach wschodniej Polski można tłumaczyć specyfiką funkcjonalną. Są to obszary typowo
wiejskie, o dużym zatrudnieniu w rolnictwie indywidualnym. Rolnicy i ich rodziny w mniejszym stopniu
starają się o przyznanie statusu niepełnosprawności,
gdyż wynika to z mentalności, mniejszego zainteresowania opieką zdrowotną i społeczną, często słabą
wiedzą na temat uwarunkowań prawnych i procedur.
Równocześnie lepiej oceniają swą kondycję zdrowot25
ną niż bardziej wyedukowani i wyczuleni na tym punkcie mieszkańcy miast.
Z perspektywy ekonomicznej uzyskanie orzeczenia prawnego o niepełnosprawności (szczególnie
w stopniu lekkim) nie jest też tak opłacalne, jak dla
osoby nieposiadającej gospodarstwa rolnego (przykładowo mieszkańcy wsi znacznie rzadziej mają
sposobność ze skorzystania z różnego rodzaju ulg
w instytucjach i usługach publicznych). W sumie na
wsi z rozwiniętą funkcją rolniczą dopiero znaczny
stopień upośledzenia zdrowotnego warunkuje staranie się o orzeczenie prawne niepełnosprawności,
a następnie otrzymanie renty inwalidzkiej.
Na terenach rolniczych, ale słabo rozwiniętych,
działają natomiast te same mechanizmy, co na obszarach o wysokim bezrobociu. Warto zauważyć,
że przestrzenny rozkład niepełnosprawności na
obszarach wiejskich w pewnym stopniu pokrywa się
z mapą towarowości rolnictwa. Opisane zjawisko
i mechanizm powiązania poziomu rozwoju rolnictwa
z niepełnosprawnością odnieść można szczególnie
do Lubelszczyzny.
W przypadku Małopolski równocześnie nakładać
się może specyfika funkcjonalna związana z wysokim
stopniem urbanizacji oraz powszechną przed 1989 r.
dwuzawodowością (tzw. chłoporobotnicy dojeżdżający do pracy w ośrodkach miejskich). Z kolei mniejszy
poziom niepełnosprawności na Pojezierzu Mazurskim
to zapewne efekt rozwoju turystycznego, większego
niż w zachodniej części woj. warmińsko-mazurskiego.
Zasadna jest zatem charakterystyka liczbowa stopnia niepełnosprawności w nawiązaniu do specyfiki
funkcjonalnej gmin. Zestawienie takie przedstawiono
w tab. 1, gdzie głównym wyróżnikiem był status administracyjno-osadniczy gminy. Okazuje się, że największe natężenie niepełnosprawnych odnotowano albo
w dużych miastach, albo na wsi. Z opisanego schematu
wyłamuje się Warszawa, w której odnotowano najniższy poziom niepełnosprawności, przy równoczesnym
najwyższym udziale osób w wieku poprodukcyjnym.
Tabela 1. Podstawowe wskaźniki związane z niepełnosprawnością
według gmin o różnym statusie administracyjno-osadniczym
Nazwa
Stolica (Warszawa)
Pozostałe miasta
wojewódzkie
Pozostałe powiaty
grodzkie
Pozostałe gminy,
w których jest siedziba
powiatu
Pozostałe gminy miejskie
Pozostałe gminy
miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie
Razem
ogółem
Struktura osób niepełnosprawnych
według płci
według statusu
ogółem
tylko
kobiety mężczyźni prawnie
biologicznie
Udział w kategorii powyżej 15 lat
według płci
według statusu
tylko
kobiety mężczyźni prawnie
biologicznie
%
12,2
11,7
8,9
3,1
Udział ludności
w wieku
poprodukcyjnym
tys.
177,0
44,5
55,5
74,2
25,8
12,0
871,8
44,3
55,7
83,7
16,3
16,6
17,2
15,9
13,9
2,7
16,1
678,6
46,6
53,4
82,6
17,4
15,4
15,7
15,2
12,8
2,7
14,1
1 069,4
46,9
53,1
84,2
15,8
16,3
16,5
16,2
13,8
2,6
13,4
134,6
47,1
52,9
80,0
20,0
14,8
14,9
14,8
11,9
3,0
14,4
760,6
47,4
52,4
82,2
17,8
17,7
18,1
17,3
14,6
3,2
14,5
1 580,6
47,7
52,3
80,5
19,5
18,8
19,4
18,1
15,1
3,7
15,8
5 272,5
46,7
53,3
82,1
17,9
16,9
17,2
16,5
13,8
3,0
15,0
19,4
Źródło: Na podstawie danych Narodowego Spisu Powszechnego 2002 (GUS).
WNIOSKI I REKOMENDACJE
Przedstawiona analiza, choć krótka i niewyczerpująca całego spektrum zagadnień, wskazuje, że w zależności od regionu trzeba szukać różnych uwarunkowań
wysokiego bądź niskiego poziomu niepełnosprawności w społecznościach lokalnych. Na podstawie analizy współwystępowania można wysnuć wniosek, że
mieszają się tu czynniki zarówno związane z wiekiem,
jak i specyfiką funkcjonalną, w tym zróżnicowaniem
zatrudnienia. Można wyodrębnić kilka regionów typowych, powiązanych ze starością demograficzną (Lubelszczyzna, wschodnie Podlasie), jak i czynnikami
ekonomicznymi, związanymi z emigracją zarobkową
(Śląsk Opolski) lub wysokim stopniem rozwoju społeczno-gospodarczego (aglomeracja warszawska i inne duże ośrodki miejskie), ograniczającym negatywne skutki starzenia się społeczeństwa.
Trzeba jednak podkreślić, że na pozostałych obszarach niepełnosprawność części osób trudno jest
powiązać jednoznacznie ze znanymi uwarunkowaniami. Zasugerowano, że może tu istnieć zbieżność
z poziomem bezrobocia oraz zatrudnieniem w rolnictwie indywidualnym, warunkujące różne podejścia do
procedur orzekających niepełnosprawność z powodu
26
różnej sytuacji społeczno-ekonomicznej mieszkańców. Jednak dokładne stwierdzenie koincydencji wymagałoby podjęcia bardziej szczegółowych badań,
w tym ankietowych.
Bardziej jednoznaczne wyniki dałaby analiza według kategorii wieku i stopnia upośledzenia, jednak
dane w dezagregacji gminnej lub powiatowej nie są
powszechnie dostępne.
Niewątpliwie wysokie zróżnicowanie poziomu niepełnosprawności wymaga zwrócenia uwagi także od
strony prawno-organizacyjnej. Jest bowiem oczywiste, że wysoki (i rosnący) odsetek osób z dysfunkcjami wiąże się z podwyższonymi, i tak już dużymi
wydatkami. Pewne wskazówki co do obszarów, gdzie
ten poziom niepełnosprawności jest wysoki, być może
w nieuzasadniony sposób, daje niniejsza analiza.
Równocześnie w wielu miejscach liczba niepełnosprawnych, szczególnie z orzeczeniem prawnym, jest
wyraźnie niższa, niż na podobnych pod względem demograficznym i funkcjonalnym obszarach. Pozostaje
pytanie, czy jest to rzeczywiście zaniżony, czy może
jednak naturalny (obiektywny) poziom niepełnosprawności. Jeśli to drugie, tym bardziej słuszny jest
postulat weryfikacji ze strony organizacyjno-prawnej.
Być może też szczegółowe analizy nie byłyby wów-
czas już potrzebne, gdyż rozkład niepełnosprawności
byłby ściśle powiązany z najważniejszym swym uwarunkowaniem, czyli starością demograficzną.
2
1
W skali całego kraju głównym obecnie źródłem informacji jest raport GUS pt. Osoby niepełnosprawne oraz ich
gospodarstwa domowe, składający się z dwóch tomów:
Część I. Osoby niepełnosprawne (Warszawa, październik
2003) i Część II. Gospodarstwa domowe (Warszawa, grudzień 2003).
Kulikowski R., Działalność i źródła dochodu indywidualnych gospodarstw w Polsce – aspekty przestrzenne,
„Przegląd Geograficzny” 2003, nr 4, s. 527–549.
SUMMARY
SUM
MARY
The paper presents spatial analysis of diversification concerning the level of disablement on the basis
of the last National Census, 2002. It indicates that the aforementioned disablement, to a larger degree, does
not coincide with the distribution of the demographic old-age which is considered to be the main cause of
disability (in quantitative terms). Among many other factors responsible for that situation, the article highlights
such elements as functional structure, including the level of socio-economic development, unemployment
and employment in agriculture. Also, the paper suggests that the high number of handicapped people in
some gminas may be related with different approach on the part of the inhabitants to legal and administrative
procedures that are required to obtain disablement status for economic purposes.
REFORMA NIEMIECKIEJ POLITYKI
RYNKU PRACY
Jadwiga Nadolska
Doktorantka Instytutu Polityki Społecznej UW
REFORMY HARTZA
W latach 2003–2005 została przeprowadzona
największa w dziejach niemieckiego ustawodawstwa
socjalnego reforma polityki rynku pracy. W ramach
pakietu „Czterech ustaw o nowoczesnych usługach
na rynku pracy”, opracowanych przez tzw. komisję
Hartza pod hasłem fördern und fordern (wspierać, ale
żądać w zamian), dokonano poważnych zmian w sferze organizacji służb zatrudnienia oraz instrumentów
polityki rynku pracy.
Zasadniczą różnicę w stosunku do dotychczasowego podejścia do polityki rynku pracy stanowiła
rezygnacja z rozwoju pasywnych na rzecz aktywnych
programów wspierania bezrobotnych, co znalazło
wyraz w jeszcze ściślejszym powiązaniu prawa do
pobierania świadczeń socjalnych z przymusem zatrudnienia (workfare).
Ponadto zwiększono udział niepublicznych podmiotów w świadczeniu usług w zakresie pośrednictwa
pracy, stworzono nowe ramy dla rozwoju nietypowych form zatrudnienia, rozbudowano instrumenty
wspierające samozatrudnienie, zreformowano system
subwencjonowania miejsc pracy, udoskonalono system szkoleń zawodowych, wprowadzono nowe instrumenty mające na celu zwiększenie stopy zatrudnienia
pośród najstarszych pracowników. Wszystkim tym
działaniom przyświecał odgórny cel obniżenia stopy
bezrobocia w kraju.
STRUKTURALNA PRZEBUDOWA ADMINISTRACJI PRACY
Przyczynkiem do podjęcia prac nad reformą całego systemu stał się skandal z lutego 2002 r., który
wybuchł w Federalnym Urzędzie Pracy. Otóż błęd-
nie zaksięgowano około 70% umów o pracę, zawartych przy udziale publicznego pośrednictwa pracy.
Wówczas to dobitnie zdano sobie sprawę z konieczności poprawy jakości usług na rynku pracy.
Oprócz symbolicznego przemianowania Federalnego Urzędu Pracy (Bundesanstalt für Arbeit) na Federalną Agencję Pracy (Bundesagentur für Arbeit)
oraz strukturalnej przebudowy organów nią zarządzających, doszło do całkowitej reorganizacji pracy
w publicznych agencjach pracy (do niedawna urzędach pracy).
Chodziło o zwiększenie efektywności w pośredniczeniu pracą poprzez stworzenie elastycznych placówek usługowych. Służyć temu miało m.in. oddzielenie
w agencjach pracy działu pośrednictwa od działu do
spraw świadczeń kompensacyjnych. Aby usprawnić
wypłacanie zasiłku dla bezrobotnych II (Arbeitslosengeld II), połączono w większości gmin lokalne agencje
pracy z komunalnymi ośrodkami pomocy społecznej
(tzw. Arbeitsgemeinschaften) (Hartz IV... 2004, s. 50–
–64). Powołano również odrębne działy do spraw niepełnosprawnych i osób do 25. roku życia.
Aby zwiększyć odsetek spraw załatwianych bez konieczności osobistego kontaktu z pracownikiem agencji, utworzono centrum telefoniczne Service-Center
i rozszerzono ofertę usług internetowych. Zrezygnowano z otwartych godzin przyjęć na rzecz ustalanych
wcześniej terminów spotkań.
Bezrobotnych podzielono na cztery kategorie:
a) klientów, którzy nie wymagają poradnictwa,
przez co niwelują nakłady pracy włożone w ich pośrednictwo (Marktkunden),
b) klientów wymagających poradnictwa i aktywizacji (Beratungskunden Aktivieren),
27