Archiwalia dotyczące wyszkolenia bojowego w związkach

Jerzy Ciesielski
ARCHIWALIA DOTYCZĄCE WYSZKOLENIA BOJOWEGO
W ZWIĄZKACH TAKTYCZNYCH W LATACH 1943—1945
W niniejszym artykule przedstawiono materiały archiwalne dotyczące
wyszkolenia, zachowane w zespołach poszczególnych związków taktycznych i
dywizyjnych batalionów szkolnych.
Akta dywizyjnych batalionów szkolnych zawierające materiały szkoleniowe,
zachowały się w pięciu zespołach; akta szkoleniowe z 1 batalionu szkolnego 1 DP nie
zachowały się. W pięciu pozostałych batalionach szkolnych zachowanych jest 9
jednostek archiwalnych dotyczących wyszkolenia. Całość materiału szkoleniowego
zawartego w tych zespołach (łącznie z archiwaliami z dywizji i brygad, które liczą 121
j.a.) można podzielić na następujące grupy tematyczne:
1) rozkazy wyszkoleniowe,
2) wytyczne do szkolenia,
3) instrukcje,
4) programy zajęć dla kadry zawodowej i szeregowców (kursantów),
5) plany wyszkolenia,
6) sprawozdania i meldunki bojowe.
Informacje zawarte w rozkazach wyszkoleniowych i wytycznych do szkolenia
omawiają poszczególne braki i niedociągnięcia z zakresu praktycznego wykorzystania
na polu walki zasad taktyki oraz sposoby usuwania tych braków. Podaje się w nich
także orientacyjne ilości godzin, jakie należy przeznaczyć na poszczególne
przedmioty.
Brak podręczników do szkolenia powodował, że wydawano dość duże ilości
instrukcji1. Instrukcje te dotyczyły różnych dziedzin życia wojskowego, np.
zachowania się żołnierzy podczas alarmów bojowych i przeciwlotniczych, pełnienia
służby wartowniczej, ochrony sprzętu chemicznego i organizacji służby obserwacji
przeciwlotniczej w jednostkach. Instrukcje były dosłownym tłumaczeniem z języka
rosyjskiego lub dość często nowym opracowaniem dokonanym przez oficerów WP,
jak np. wytyczne do sposobów prowadzenia walki w różnych sytuacjach taktycznych2,
gdzie znajdują się opisy sposobów walki przy zdobywaniu punktów oporu
nieprzyjaciela, walk w mieście itp.
Dość interesujące dla badaczy zajmujących się wyszkoleniem, są programy
zajęć. Układano je dla każdego pododdziału oddzielnie, jeżeli chodzi o wyszkolenie
fachowe (np. dla kompanii ckm, moździerzy)3 lub dla wszystkich pododdziałów
wspólnie, gdy chodzi o programy wyszkolenia ogólnowojskowego, jak np. program
gimnastyki4. W programach tych znajdują się tematy zajęć z podziałem na zagadnienia
wraz z ilością godzin, w czasie których przewidywano opanowanie poszczególnych
zagadnień przez szkolonych żołnierzy (kursantów).
Najważniejszą grupą jest ta część materiałów archiwalnych, w której zawarte
są plany wyszkolenia bojowego. Zachowane są bowiem miesięczne i tygodniowe
plany szkolenia5. Dodać jeszcze należy, że plany tygodniowe pisano z rozbiciem na
poszczególne dni z podaniem tematów i ilością godzin na każdy temat. Tego typu
materiały zachowały się w zespole batalionu szkolnego 6 DP i dotyczą okresu od 24
lutego do 25 października 1945 roku6. Dla przykładu warto chyba podać, że szkolenie
jednego kursu obejmowało 34 dni, o łącznym czasie szkolenia 241 godzin. Program
szkolenia obejmował taktykę (72 godzin), szkolenie strzeleckie (14 godz.), topografię
(18 godz.) regulaminy (17 godz.), musztrę (10 godz.) i szkolenie politycznowychowawcze (18 godz.), a ponadto łączność, szkolenie saperskie, szkolenie
1
CAW, III-28-1; III-80-2.
CAW, III-54-32.
3
CAW, III-28-2; III-80-2.
4
CAW, III-28-2.
5
CAW, III-41-1; III-41-2; III-80-2.
6
CAW, III-80-2.
2
chemiczne oraz naukę o broni.
Szkoleniem ogólnowojskowym i specjalistycznym (fachowym) objęta
również była kadra zawodowa tych batalionów. W grupie materiałów archiwalnych
dotyczących planów szkolenia są kalendarzowe plany miesięczne, które dotyczyły
podnoszenia kwalifikacji żołnierzy zawodowych.
Nie mniej ważną grupą materiałów archiwalnych za zachowane meldunki
operacyjne, bojowe i sytuacyjne. Meldunki te składano codziennie wyższym
przełożonym. Zamieszczano w nich szczegółowe dane dotyczące zrealizowanych
tematów w danym dniu zajęć szkoleniowych, a także stanu technicznego broni i
umundurowania, stanu zapasów żywnościowych, ilości zabitych i rannych oraz ilości
wziętych do niewoli i zdobytego sprzętu7. Na podstawie tych meldunków stwierdzić
można w jakim stopniu realizowany był program wyszkolenia.
W jednostkach bojowych (dywizje, brygady artylerii) proces szkolenia był
nieco odmienny, niż w jednostkach szkolnych czy też w pułkach piechoty. Z
zachowanych materiałów archiwalnych wynika, że artylerzysta oprócz swojego
fachowego szkolenia zaznajamiał się jeszcze z podstawowymi wiadomościami z
dziedziny techniki samochodowej i łączności, a oprócz tego w programach szkolenia
nie zabrakło musztry, regulaminów, wyszkolenia saperskiego i chemicznego8. W
szkoleniu fachowym artylerzystów szczególną uwagę zwracano na zgranie obsługi
dział
(wykonywanie
działoczynów),
na
odpowiednie
okopywanie
dział
na
stanowiskach ogniowych oraz zasady maskowania.
Dowództwa
dywizji
były zainteresowane
w
należytym
wyszkoleniu
wszystkich podległych sobie jednostek. Nie mogło więc zabraknąć programów
szkolenia dla podstawowej siły uderzeniowej dywizji, jaką były pułki piechoty. W
programach wyszkoleniowych dla tych oddziałów dominują tematy ze szkolenia
taktycznego (sposoby prowadzenia walki w natarciu i obronie) i z wyszkolenia
ogniowego, w którym szczególną uwagę zwracano na prowadzenie ognia do celów
ruchomych i nieruchomych, sposoby rzutu granatem oraz doskonalono walkę na
bagnety. Ponieważ w pułkach piechoty nie mogło zabraknąć pododdziału ciężkich
7
8
CAW, III-28-1; III-28-2; III-41-4; III-41-5.
CAW, III-7-102.
karabinów
maszynowych
(ckm),
szkolono
je
w
zakresie
samodzielnego
współdziałania z moździerzami i piechotą9.
Nie zapomniano także o bardzo ważnej sprawie jaką było odpowiednie
wyszkolenie przychodzących do jednostek z uzupełnienia, czego dowodem jest
program wyszkolenia dla uzupełnień10.
Dowództwa dywizji i brygad zwracały również uwagę na szkolenie kadry
dowódczej. Zachowane są plany szkolenia oficerów i podoficerów11, rozkład zajęć z
adiutantami baonów12 oraz ogólne wytyczne do szkolenia oficerów i szeregowców,
które znajdują się prawie w każdym zespole związków taktycznych. Dość ciekawą
formą szkolenia kadry zawodowej było omawianie działań bojowych konkretnej
jednostki, w konkretnym przypadku. Przykładem jest zachowany materiał dotyczący
omówienia działań bojowych na odcinku obrony 6 pułku piechoty 2 DP w dniu 24
października 1944 roku13.
Wspomniany wcześniej brak podręczników do szkolenia powodował, że
wydawano różnego typu instrukcje pomocne przy prowadzeniu zajęć. Dość często
publikowano je w formie rozkazów, np. wydano rozkaz by oficerowie pełnili służbę w
nocy po to, by nie pozwalali na odpoczynek wszystkim żołnierzom w celu utrzymania
odpowiedniej gotowości bojowej; przypominano w tych rozkazach także o należytym
wykonywaniu okopów, ziemianek i ich maskowaniu, a ponadto rozkazy te zawierały
wytyczne do prowadzenia walki połączonej ze współdziałaniem z sąsiadami14.
Wydawano
także
typowe
instrukcje,
które
dotyczyły
organizowania
przeciwczołgowych punktów oporu. 2 podaniem ilości sił i środków oraz sposobów
współdziałania w tym względzie z artylerią15.
Ciekawą z taktycznego punktu widzenia wydaje się instrukcja o organizacji i
działaniu grup szturmowych w mieście. W instrukcji tej podano skład grupy
szturmowej, jej wyposażenie oraz sposoby zdobywania umocnionych budynków i
9
Tamże.
CAW, III-23-3.
11
CAW, III-213-3, 4, 5.
12
CAW, III-23-35.
13
CAW, III-23-28.
14
CAW, III-36-13.
15
CAW, III-191-8.
10
innych punktów oporu nieprzyjaciela16.
Warto jeszcze wspomnieć o szkoleniu w brygadach pontonowo-mostowych i
brygadach saperów. Materiały archiwalne dotyczące szkolenia w jednostkach
saperskich zachowały się w postaci rozkazów, zarządzeń, programów, planów i
sprawozdań, a także w postaci schematów urządzeń saperskich. W szkoleniu saperów
szczególną uwagę zwracano na właściwą znajomość min nieprzyjaciela i na sposób
ich unieszkodliwiania17. W zachowanych materiałach archiwalnych nie brak również
planów szkolenia pododdziałów saperskich oraz opisów i rysunków stosowanego w
owym czasie sprzętu do budowy mostów i unieszkodliwiania min18. Warto jeszcze
wspomnieć o instrukcji pt. „Znaczenie rozminowania kraju — wskazówki,
wytyczne”19. Jest to opracowanie, w którym podano cel rozminowania, zasady
prowadzenia prac minerskich, przepisy bhp oraz rysunki min niemieckich wraz z
metodami ich usuwania. Podano również w tym opracowaniu metody zakładania min
— pułapek, które zastawiali niemieccy żołnierze w opuszczonych budynkach.
Ciekawym pod względem badawczym jest także sprawozdanie z wyszkolenia
bojowego 2 brygady saperów za 1944 rok wraz ze szkicami naprawionych dróg,
wykonanych mostów i rozminowanych terenów.
*
*
*
Materiały szkoleniowe zachowane w dywizjach i brygadach świadczą o
przywiązywaniu dużej wagi do procesu szkolenia wszystkich pododdziałów. Miało to
ścisły związek z wykonywaniem zadań bojowych, przyczyniało się również w
pewnym stopniu do zmniejszania strat własnych, zarówno w stanach osobowych, jak i
w sprzęcie. Szkoleniem obejmowano wszystkich żołnierzy, tak zawodowych, jak i
szeregowców, czego dowodem są plany wyszkolenia dla poszczególnych stanów
osobowych. Szkolenie to nie było łatwe, gdyż odczuwano brak odpowiednich
16
Tamże.
CAW, III-306-26.
18
CAW, III-306-6; III-306-24.
19
CAW, III-306-24.
17
instrukcji i podręczników. Radzono sobie na różne sposoby, m.in. tłumaczeniem z
języka rosyjskiego lub wydawaniem własnych opracowań, jednak nie rozwiązywało to
problemu, gdyż dość często ukazywały się rozkazy omawiające braki w wyszkoleniu i
sposoby ich usuwania.
Mimo pewnych braków zachowany materiał archiwalny daje pewien obraz
procesu szkolenia prowadzonego w poszczególnych związkach taktycznych w latach
1943—1945.
Akta z wymienionych zespołów są zmikrofilmowane, całkowicie opracowane
i udostępniane do badań naukowych.