Ekonomia 12.03 Uczestnicy życia gospodarczego: Podmiot

Ekonomia
12.03
Uczestnicy życia gospodarczego:
Podmiot – dokonuje według własnych preferencji i na własny rachunek wyboru określonego
działania oraz może to działanie realizować.
W obiegu gospodarczym uczestniczą:
Konsument – każdy człowiek może decydować co chce kupić, tworzy gospodarstwo domowe.
Przedsiębiorca – jest to podmiot, który decyduje o wykorzystaniu czynników wytwórczych do
produkcji wszelkich dóbr, zakłada zwaną przedsiębiorstwem.
Państwo – winno tworzyć warunki do sprawnej realizacji obiegu gospodarczego, w szczególności:
- zapewniać ochronę i ład instytucjonalny dla działalności gospodarczej
- chronić zdrowie obywateli i środowisko naturalne
- organizować system pieniężny
Obieg okrężny w gospodarce
<rysunek 1>
1) usługi czynników wytwórczych świadczone pb przez właścicieli tych czynników, którzy
egzystują w gospodarstwach domowych
2) zapłata pb za usługi, które stają się dochodem gospodarstw domowych
3) wydatki płacone państwu, umniejszają one dochody gospodarstw domowych
4) przepływ dóbr kupowanych przez gospodarstwa domowe od pb;
5) przepływ pieniądza do pb jako zapłata za zakupione dobra
6) przepływ dóbr zakupionych przez państwo od pb
7) przepływ pieniądza do pb jako zapłata za zakupione przez państwo dobra.
Każdy podmiot ma swój zakres wyboru możliwości, swobody decyzji, pełni zarazem pewne
funkcje. Ich zakres zależy od:
- ustroju społecznego (podstawowe: antyczny, feudalny, kapitalistyczny, socjalistyczny)
- systemu funkcjonowania gospodarki nazywanego również systemem gospodarczym lub ustrojem
gospodarczym ( zespół instytucji oraz mechanizmów koordynujących i kontrolujących
podejmowanie oraz realizacje decyzji ekonomicznych).
Ustrój gospodarczy oferuje tym więcej wolności im mniej w nim nakazów i zakazów
ustanawianych przez państwo oraz podmiot kreujący ten ustrój
- ustrój liberalny – gospodarka funkcjonuje efektywnie wówczas gdy jak najmniej ważnych
czynności pozostaje w gestii państwa
- ustrój etatystyczny – przeciwieństwo, coraz więcej czynności jest zastrzeżonych dla państwa, tym
samym mniej dla innych podmiotów.
Gospodarka etatystyczna
→ ustrój centralistyczny → forma: dyrektywy (przydział, limit, normatyw)
→ nakazowo-rozdzielczy (więzi o charakterze administracyjnym budowane pionowo w dół)
- zanik więzi rynkowych opartych na mechanizmach ekonomicznych;
- „gospodarka niedoboru” J.Kornai'a
- gwałtowny spadek efektywności, marnotrawstwo zasobów, niska wydajność, żenująca
skuteczność działań, zmniejszanie przedsiębiorczości poszczególnych podmiotów, pracowników
oraz kierownictw zakładów.
- brak swobód gospodarczych
- pomijanie bieżących potrzeb konsumpcyjnych
- postawa roszczeniowa społeczeństwa
Ekonomia
12.03
Gospodarka rynkowa
- Rynek – miejsce zawierania transakcji, ale też ogół kupujących i sprzedających, także całokształt
więzi ekonomicznych zachodzących pomiędzy nimi.
Gospodarka rynkowa wyłoniła się z gospodarki naturalnej (produkcja i podział zaspokajał potrzeby
stron transakcji).
Rozwój społecznego podziału pracy, specjalizacja producentów, wzrost roli własności prywatnej, w
konsekwencji powstawanie przedsiębiorstw.
Wolność osobista, swoboda zawierania umów, nieskrępowana konkurencja, żywiołowe działanie
prawa wartości, akumulacja kapitału przekształcał wczesny kapitalizm w:
→ kapitalizm wolnokonkurencyjny
→ kapitalizm monopolistyczny
→ kapitalizm państwowy
→ ludowy (kolektywny) z upowszechnieniem własności na drodze sprzedaży akcji
lub innych papierów wartościowych
→ państwo dobrobytu – równe prawa, ochrona socjalna, minimalny dochód, niska
ingerencja państwa w życie społeczne
<rysunek 2>
Kryterium stosunków własnościowych
Posiadacz (właściciel dóbr, zasobów), ma prawo do:
- rozporządzania posiadanym dobrem wg własnego uznania (sprzedaż, przekazanie, zastaw,
oddanie, spadek itp.)
- użytkowania danego dobra lub zasobu w granicach jego charakterystycznych właściwości wg
własnego uznania
- prowadzenia działalności gospodarczej w celu osiągania zysku
→ gospodarka kapitalistyczna (spełnia powyższe wymogi)
→ gospodarka socjalistyczna (większość dóbr i zasobów pozostaje własnością państwa.
Jeśli jest prywatna to z silnymi ograniczeniami uprawnień, szczególnie w zakresie
wymogu pierwszego)
Kryterium ustrojowe: klasowy, bezklasowy
Ustrój klasowy istnieje wówczas, gdy część ludności danego kraju (z racji np. pochodzenia
etnicznego i/lub narodowego, wyznania religijnego lub innych wyróżników) jest objęta większą
liczbą nakazów, zakazów co do wykonywania działalności, posiadania dóbr bądź zasobów
sprawowania urzędów niż inna część ludności tego kraju.
Kryterium funkcjonalności: ustrój demokratyczny lub autorytarny
Miernikiem kwalifikacyjnym ustroju jest kreowanie prawa, zwłaszcza miejsca i roli społeczeństwa
w jego stanowieniu i kształtowaniu
Ustrój demokratyczny – społeczeństwo ma realny wpływ na powstawanie i zmiany uregulowań
prawnych odnoszących się do posiadania dóbr i zasobów oraz swobodnego nimi dysponowania.
Gospodarka centralnie zarządzana – z reguły to etatystyczna, socjalistyczna i autorytarna
Gospodarka rynkowa - …
Ekonomia
12.03
Funkcje ekonomiczne państwa:
- alokacyjna (rynek efektywnie alokuje środki produkcji krótkookresowo. W celu zapewnienia
perspektywicznego rozwoju gospodarki państwo musi zapewnić harmonijny rozdział tych środków
nawet na obszary o niższej efektywności i finansowej)
- dystrybucyjna (podział dochodu narodowego wymaga redystrybucji dochodów. Celem jest
większa sprawiedliwość społeczna oraz złagodzenie ubóstwa)
- instytucjonalna (obowiązkiem państwa jest stworzenie prawnej oraz instytucjonalnej
infrastruktury w celu realizacji podstawowych zadań. Zaliczyć tu można zabezpieczenie prawa
własności, swobody zawierania umów, stabilność systemu finansowego, porządku prawnego,
równość, wolność itp.)
- stabilizacyjna (państwo winno zapewnić poprzez skuteczną politykę makroekonomiczną stabilny,
przewidywalny wzrost gospodarczy. Zawiera się w nim ograniczenie inflacji, pełne
(minimalizowanie bezrobocia) zatrudnienie, rozwój infrastruktury technicznej, organizacje ładu
gospodarczego itp.
Polityka ekonomiczna
Jest formą ingerencji państwa w sprawy gospodarcze. Nie można sobie wyobrazić realizacji funkcji
państwa bez wykorzystywania jednej (a najczęściej pakietu) metody:
- protekcjonizm – ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zza granicy. Najczęściej są to cła
przywozowe, eksportowe, subsydia, taryfy kolejowe, zakazy i/lub kontyngenty przywozu bądź
wywozu określonych towarów
- dotacje do nierentownych gałęzi gospodarki narodowej
- ceny urzędowe na wybrane produkty, surowce, towary
- polityka podatkowa
- finansowanie wielu obszarów społecznych
Formy monopoli
- holding – spółka dysponująca pakietem kontrolnym akcji innych firm (najczęściej >50%)
- monopson – wyłączny nabywca jakiegokolwiek towaru, usługi lub zasobu, np. państwo i broń
- kartel – organizacja niezależnych podmiotów zmierzających do wykluczania konkurencji między
sobą w wyniku wspólnej regulacji udziałów w rynku
- trust – centralizacja produkcji i kapitału w wyniku połączenia dotychczas samodzielnych pb w
jedno nowe pb
- koncern