Kulturowe konteksty pamięci Pomorzan

Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach
Oddział Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku
Instytut Kaszubski
Zakład Antropologii Społecznej
Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa
Uniwersytetu Gdańskiego
zapraszają do udziału w
XIII KONFERENCJI KASZUBSKO-POMORSKIEJ
Kulturowe konteksty pamięci Pomorzan
Kierownictwo naukowe konferencji
prof. zw. dr hab. Cezary Obracht-Prondzyński
W 1960 roku Komitet Językoznawstwa oraz Komitet Słowianoznawstwa PAN
zorganizowały konferencję poświęconą tematyce słowińskiej. W 1992 roku postanowiono do
niej nawiązać i przygotowano II Konferencję Słowińską. Kolejne odbywały się cyklicznie,
najpierw pod nazwą „kaszubsko-słowińska”, a następnie „kaszubsko-pomorska”. Ewolucja
nazwy pokazuje także poszerzające się pole zainteresowań i tematów poruszanych podczas
kolejnych sympozjów. Z czasem obok tematyki słowińskiej i kaszubskiej pojawiły się kwestie
szeroko rozumianej przeszłości Pomorza jako krainy kulturowego pogranicza.
Od początku konferencje miały charakter interdyscyplinarny – spotykali się i
dyskutowali tu językoznawcy, literaturoznawcy, historycy, etnolodzy, socjolodzy,
geografowie, urbaniści, historycy sztuki. Były to też zawsze konferencje ogólnopolskie, z
czasem również z udziałem gości zagranicznych. A wreszcie było to miejsce gdzie badacze
akademiccy spotykali się z praktykami – muzealnikami, bibliotekarzami, nauczycielami,
dziennikarzami.
1
Taki charakter – interdyscyplinarny, ogólnopolski, międzysektorowy oraz teoretycznopraktyczny powinna mieć także planowana przez nas tegoroczna konferencja. Tym bardziej
że jej tematem jest pamięć Pomorzan.
W zasadzie temat ten przewijał się zawsze i na każdej kolejnej konferencji były
referaty odnoszące się do specyfiki pamięci Pomorzan. Czy zresztą mogło być inaczej, skoro
konferencje dotyczyły początkowo tak wyjątkowej społeczności, jaką byli mieszkańcy Kluk i
okolic? A więc ludności, która sama zmagała się z własną tożsamością i pamięcią. I której
losy dokumentowało otwarte w 1963 roku muzeum. Tym razem jednak postanowiliśmy w
szczególny sposób zająć się tą problematyką. Przede wszystkim dlatego, że Pomorze, będąc
obszarem pogranicznym, było miejscem gdzie ścierały się różnorodne wpływy kulturowe,
etniczne, polityczne, ekonomiczne. Przebiegały tu skomplikowane procesy demograficzne, a
ostatnie stulecie było okresem, kiedy doszło do gwałtownych zmian ludnościowych. Dlatego
też chcemy podjąć refleksję nad tym jak, w jakich warunkach i pod wpływem jakich
czynników kształtowała się pomorska pamięć? Czy stanowi ona jednorodną całość, czy raczej
pewien specyficzny konglomerat cech, wartości, przekonań, postaw i wzorów zachowań? Czy
więc możemy mówić o „pomorskiej pamięci” czy raczej o „pomorskich pamięciach”?
Dylematy te mają istotne znaczenie nie tylko w wymiarze historycznym, ale także (a
być może przede wszystkim) współcześnie, kiedy to do opisu kulturowej rzeczywistości
Pomorza używamy określeń: kulturowa hybryda, patchwork, archipelagi wartości, enklawy
kulturowe i tp. Wymiar kulturowy podkreślamy tu celowo i świadomie, jesteśmy bowiem
przekonani, że to właśnie w sferze kultury rozstrzygają się najistotniejsze kwestie związane z
pamięcią. Kultura jest tym zasobem, z którego pamięć czerpie. Ale i odwrotnie – trudno
byłoby sobie wyobrazić kulturę jakiejkolwiek zbiorowości pozbawionej wspólnej pamięci.
Mając jednak świadomość głębokiego kulturowego zróżnicowania Pomorza chcemy
na pamięć spojrzeć przez pryzmat podmiotowy. Dlatego w tytule jest „pamięć Pomorzan”.
Zamierzamy bowiem zaprosić do wspólnej refleksji nad pamięcią tych, którzy na Pomorzu
żyli dawniej i którzy mieszkają na nim współcześnie, bez względu na ich etniczne
pochodzenie, narodową tożsamość, wyznanie, używany język, genealogię… Patrzymy przy
tym na Pomorze szeroko, uwzględniając dawnych i współczesnych mieszkańców tak
Pomorza Zachodniego, jak i Wschodniego (Nadwiślańskiego). Ale sięgamy również poza
Odrę i spoglądamy na Bałtyk. Bo uznajemy, że sąsiedztwo nadbałtyckie, polsko-niemieckie
(słowiańsko-germańskie) czy też słowiańsko-bałtyjskie miały ogromne znaczenie dla
kształtowania się kulturowego oblicza naszego regionu i stanowi niezwykle ważne
komponenty pamięci Pomorzan.
Podkreślając wymiar podmiotowy nie pomijamy kwestii instytucjonalnych. Pamięć
bowiem zawsze ma wymiar jednostkowy i społeczny (grupowy). Jest też efektem celowych
zabiegów, realizowanych przez różnego rodzaju instytucje: kulturalne, edukacyjne, media,
organizacje społeczne, kościoły etc.
Szczególnie interesują nas następujące zagadnienia (w miejscu proponujemy Państwu
„chmurę” powiązanych, uzupełniających się idei, pomysłów, pytań, ale zdajemy sobie
sprawę, że to nie jest i nie może być lista wyczerpująca bogactwo tematyki):
interesuje nas nie tylko (nie tyle) refleksja teoretyczna nad pamięcią, ale także (a może
szczególnie) konkretne praktyki (działania, inicjatywy, przedsięwzięcia…)
podejmowane przez różnorodne instytucje, środowiska, kręgi itp.
ważna i ciekawa byłaby dla nas analiza wybranych „dyskursów pamięci” – w jaki
sposób na Pomorzu się mówi, pisze i… milczy o: ludziach, wydarzeniach,
instytucjach, procesach, zjawiskach etc. (i jak się to robiło dawniej);
a więc ważne dla nas są kulturowe uwarunkowania: zapominania, przypominania i
odpamiętywania, czyli o czym chcemy, a o czym/kim nie chcemy (nie możemy, nie
2
lubimy, nie potrafimy…) pamiętać (mówić, czcić…); interesuje nas wybiórczość
społecznej pamięci, społeczne praktyki tejże wybiórczości oraz cele, jakim ma ona
służyć (ideologiczne, integracyjne, tożsamościowe, edukacyjne etc.);
pamięć a tożsamość (tożsamości pomorskie, tożsamości na Pomorzu) dawniej i
współcześnie; używanie pamięci w procesie budowania tożsamości; pamięć jako
wartość centralna, organizująca tożsamość społeczności…;
kulturowe uwarunkowania „swojskości – obcości” oraz jaką rolę w budowaniu tegoż
odczucia odgrywa pamięć;
pamięć a tradycja w pomorskich realiach (w tym szczególnie tradycja konstruowana,
wynajdywana);
pamięć „ofiary”, czyli refleksje nad społeczną użytecznością postrzegania siebie,
własnej grupy jako ofiary;
instytucjonalne organizowanie pamięci, w tym szczególnie rola działań takich
instytucji, jak: muzea, biblioteki, organizacje pozarządowe, szkoły, kościoły,
archiwa…;
animacja kultury a pamięć (wykorzystywanie elementów pamięci w działaniach
animacyjnych na Pomorzu);
pamięć zróżnicowana lokalnie (na Pomorzu ma to ogromne znaczenie);
teatralizacja i rytualizacja pamięci – pomorskie inscenizacje pamięci;
pamięć dzieląca i pamięć integrująca w realiach Pomorza (np. społeczności lokalne);
pamięć społeczności mniejszościowych (np. specyfika pamięci pomorskich Ukraińców;
pamięć żydowska etc.)
różnorodność pamięci społeczności pomorskich – Kaszubów, Kociewiaków,
Borowiaków, Krajniaków etc.
pamięć niemiecka – pamięć Niemców – pamięć wysiedlonych – pamięć mniejszości
niemieckiej: cechy wspólne – elementy różnicujące;
muzealizacja pamięci – pamięć w muzeach;
praktyki upamiętniające (nie tylko… spory o pomniki);
pamięć indywidualna i/a pamięć rodzinna;
pamięć a kultura popularna – komercjalizacja pamięci – pamięć w kulturze
konsumpcyjnej;
symbole pamięci;
przestrzeń a pamięć; znaki pamięci w przestrzeni; przestrzeń znacząca pamięciowo;
krajobraz kulturowy a scenariusze pamięci;
pamięć a sfera publiczna na Pomorzu;
literatura piękna i teatr a pamięć Pomorzan;
mediatyzacja pamięci – pomorska pamięć w itnernecie;
świadkowie pamięci.
Konferencja odbędzie się w dniach 24-25 listopada 2014 r. w Zamku Książąt Pomorskich,
obiekcie Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.
Opłata konferencyjna wynosi 300 zł i pokrywa koszt organizacji konferencji oraz częściowo
druku materiałów konferencyjnych. Transport i nocleg uczestnicy organizują we własnym
zakresie.
Zgłoszenia referatów będą przyjmowane do 30 czerwca 2014 roku. Za przygotowanie i
wygłoszenie referatu przewidujemy honorarium w wysokości 500 zł. W przypadku dużej
3
liczby zgłoszeń, organizatorzy zastrzegają sobie prawo do ich selekcji. Potwierdzenie
uczestnictwa w konferencji otrzymają Państwo do 31 lipca 2014 roku.
Prosimy o przesyłanie zgłoszeń referatów
[email protected]
Formularz zgłoszeniowy znajduje się w załączniku.
na
adres:
[email protected];
Po konferencji planowane jest wydanie monografii książkowej. Na artykuły będziemy
oczekiwać do 15 stycznia 2015 roku.
Organizatorem konferencji jest Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, oddział
Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, współorganizatorami zaś Instytut Kaszubski
w Gdańsku i Zakład Antropologii Społecznej Instytutu Filozofii, Socjologii i
Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego.
4