docOcena stopnia oty³ości oraz postaw wobec palenia tytoniu u kobiet i
download 
Reklamacja Transkrypt
Ocena stopnia oty³ości oraz postaw wobec palenia tytoniu u kobiet i
Zatoñska Probl Hig Epidemiol K, Waszkiewicz 2007, L, Po³tyn-Zaradna 88(2): 171-174 K. Ocena stopnia oty³oci oraz postaw wobec palenia tytoniu ... 171 Ocena stopnia oty³oci oraz postaw wobec palenia tytoniu u kobiet i mê¿czyzn zamieszka³ych na Dolnym l¹sku Assessment of obesity and tobacco smoking status among women and men from Lower Silesia KATARZYNA ZATOÑSKA , LUDMI£A WASZKIEWICZ, KATARZYNA PO£TYN -ZARADNA Katedra i Zak³ad Medycyny Spo³ecznej, Akademia Medyczna we Wroc³awiu Introduction. The most important risk factors of health related problems include tobacco smoking, improper diet (including insufficient consumption of fruit and vegetables) and lack of physical activity leading to overweight and obesity. These risk factors constitute important elements of lifestyle and are responsible for development of chronic non-communicable diseases NCDs, such as: cardiovascular diseases, cancer, chronic obstructive pulmonary disease, diabetes, obesity which are leading causes of death. They are responsible for premature mortality (under the age of 65 yrs.) that affects mostly middle-aged men (35 64 yrs) and recently also women. Aim. To assess obesity level in people living in Lower Silesia with special consideration of their smoking status. Material and method. The study group included 1190 participants above the age of 18, randomly selected (by Personal Identification Number PESEL) as a representative sample of the population of Lower Silesia. A questionnaire survey was performed directly by trained interviewers. Body mass index (BMI) was analyzed according to sex, and smoking status was assessed (regular tobacco smokers, occasional smokers, never smokers and ex-smokers). Results and conclusion. Normal weight was observed in 51.1%, overweight in 32.8%, obesity in 12.8%, and underweight in 3.3% participants. Normal BMI was present more frequently in women (55.7%) than in men (46.3%) and 40.9% of men were overweight as compared to 25.4% of women. In Lower Silesia population, men have higher values of BMI than women. Men are more often overweight than women, however women are more often obese when compared to men. In this study, regular smokers tend to have highest percentage of normal weight subjects. These findings are comparable to tendencies observed in populations of highly developed countries and indicate a high risk for development of chronic non-communicable diseases Key words: obesity, smoking, BMI, Lower Silesia Wprowadzenie. Do wa¿nych, z punktu widzenia powstawania problemów zdrowotnych, zachowañ zaliczamy: palenie tytoniu, nieprawid³owe od¿ywianie (w tym przede wszystkim zbyt niskie spo¿ycie warzyw i owoców), brak aktywnoci fizycznej, które sprzyjaj¹ rozpowszechnieniu siê nadwagi i oty³oci. Czynniki te sk³adaj¹ siê na styl ¿ycia i s¹ odpowiedzialne za powstawanie przewlek³ych chorób niezakanych (Non-Communicable Diseases NCDs) takich, jak: choroby sercowo-naczyniowe, nowotwory, przewlek³a obturacyjna choroba p³uc, cukrzyca, oty³oæ, które stanowi¹ przyczynê wiêkszoci zgonów. S¹ one te¿ odpowiedzialne za przedwczesn¹ umieralnoæ (przed 65. rokiem ¿ycia), która dotyczy tak¿e przede wszystkim mê¿czyzn w rednim wieku (3564 r.¿.), a ostatnio równie¿ kobiet. Cel pracy. Ocena stopnia oty³oci mieszkañców Dolnego l¹ska ze szczególnym uwzglêdnieniem postaw wobec palenia tytoniu. Materia³ i metoda. Badanie przeprowadzono na 1190-osobowej losowo wybranej reprezentatywnej próbie mieszkañców Dolnego l¹ska powy¿ej 18 r.¿. Ankieta zosta³a przeprowadzona technik¹ wywiadu kwestionariuszowego prowadzonego przez przeszkolonych ankieterów drog¹ wywiadu bezporedniego. Analizowano wskanik masy cia³a (BMI) z uwzglêdnieniem p³ci, a nastêpnie postawy wobec palenia tytoniu (palacze codzienni, palacze okazjonalni, osoby nie pal¹ce oraz byli palacze). Wyniki i wniosek. Prawid³ow¹ masê cia³a wykazano u 51,1%, nadwagê u 32,8%, oty³oæ u 12,8%, a niedowagê u 3,3% ankietowanych. Prawid³owy BMI jest czêstszy u kobiet (55,7%) ni¿ u mê¿czyzn (46,3%). Odsetek badanych z nadwag¹ jest wiêkszy w przypadku mê¿czyzn (40,9%) ni¿ kobiet (25,4%). W populacji Dolnol¹skiej zauwa¿alne jest wystêpowanie wiêkszych wartoci BMI u mê¿czyzn ni¿ u kobiet. Nadwaga wystêpuje czêciej w populacji mê¿czyzn. Oty³oæ czêciej dotyczy kobiet ni¿ mê¿czyzn. Osoby pal¹ce papierosy regularnie czêciej maj¹ prawid³ow¹ masê cia³a. Powy¿sze spostrze¿enia odpowiadaj¹ tendencjom obserwowanym w spo³eczeñstwach przoduj¹cych pod wzglêdem rozwoju cywilizacyjnego i stanowi¹ zagro¿enie rozwojem chorób cywilizacyjnych. S³owa kluczowe: oty³oæ, palenie tytoniu, BMI, Dolny l¹sk © Probl Hig Epidemiol 2007, 88(2): 171-174 Adres do korespondencji / Address for correspondence www.phie.pl Dr n. med. Katarzyna Zatoñska Katedra i Zak³ad Medycyny Spo³ecznej, AM im. Piastów l¹skich we Wroc³awiu, ul. Bujwida 44 c, 50-345 Wroc³aw, telefax (0-71) 328-21-45 e-mail: [email protected] Nades³ano: 23.09.2006 Zakwalifikowano do druku: 24.06.2007 Wstêp Do wa¿nych, z punktu widzenia powstawania problemów zdrowotnych, zachowañ zaliczamy: palenie tytoniu, nieprawid³owe od¿ywianie (w tym przede wszystkim zbyt niskie spo¿ycie warzyw i owo- ców), brak aktywnoci fizycznej, które sprzyja rozpowszechnieniu siê nadwagi i oty³oci. Czynniki te sk³adaj¹ siê na styl ¿ycia i s¹ odpowiedzialne za powstawanie przewlek³ych chorób niezakanych (NonCommunicable Diseases NCDs) takich, jak: choro- 172 by sercowo-naczyniowe, nowotwory, przewlek³a obturacyjna choroba p³uc, cukrzyca, oty³oæ, które stanowi¹ przyczynê wiêkszoci zgonów. S¹ one tak¿e odpowiedzialne za przedwczesn¹ umieralnoæ (przed 65 rokiem ¿ycia), która dotyczy przede wszystkim mê¿czyzn w rednim wieku (35-64 r.¿.), a ostatnio równie¿ kobiet [1]. Zmiana stylu ¿ycia i ³atwa dostêpnoæ po¿ywienia sprzyjaj¹ rozpowszechnieniu siê nadwagi i oty³oci. Problem ten dostrzegalny jest szczególnie w krajach rozwiniêtych, wystêpuje ona czêciej u kobiet, najczêciej ujawnia siê w okresie oko³omenopauzalnym. Wystêpowanie nadwagi lub oty³oci istotnie zwiêksza chorobowoæ i miertelnoæ z powodu chorób sercowo-naczyniowych, niektórych nowotworów, cukrzycy, a dodatkowo wp³ywa niekorzystnie na szereg chorób przewlek³ych [2-6]. Niestety, czêsto osoby, które rzucaj¹ palenie siêgaj¹ w zamian po wysokokaloryczne przek¹ski doprowadzaj¹c do zwiêkszenia masy cia³a. Dlatego nale¿y osobom rzucaj¹cym palenie od razy zwróciæ uwagê na ten problem i wdro¿yæ edukacjê ¿ywieniow¹. Cel pracy Ocena stopnia oty³oci mieszkañców Dolnego l¹ska ze szczególnym uwzglêdnieniem postaw wobec palenia tytoniu. Materia³ i metody Badanie przeprowadzono na 1190 osobowej, losowo wybranej (wg PESEL) reprezentatywnej próbie mieszkañców Dolnego l¹ska powy¿ej 18 r.¿. wiosn¹ 2002 r. Ankieta zosta³a przeprowadzona przez Orodek Badania Opinii Publicznej (OBOP) z siedzib¹ w Warszawie. W sonda¿u zastosowano technikê zbierania informacji wywiadu kwestionariuszowego prowadzonego przez przeszkolonych ankieterów drog¹ wywiadu bezporedniego (face to face). Dane zosta³y przeanalizowane z uwzglêdnieniem p³ci. Narzêdzie badawcze stanowi³ kwestionariusz dotycz¹cy czynników ryzyka zdrowotnego. Zawiera³ 27 pytañ podzielonych na czêæ: dotycz¹c¹ spo¿ywania alkoholu, inhalacji dymu tytoniowego, okrelenia wysokoci i masy cia³a oraz zawiera³ 10 pytañ ogólnych. Stanowi on podstawê dalszych opracowañ. Na podstawie podanej, przez respondenta masy cia³a oraz wysokoci cia³a okrelono wskanik masy cia³a (Body Mass Index BMI). Zgodnie z wytycznymi wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz doniesieniami z pimiennictwa przyjêto nastêpuj¹cy podzia³ [7]: BMI < 18,50 kg/m² niedowaga BMI 18,50 24,99 kg/m² norma BMI 25,00 29,99 kg/m² nadwaga BMI > 30,00 kg/m² oty³oæ Probl Hig Epidemiol 2007, 88(2): 171-174 Postawy wobec palenia tytoniu zosta³y podzielone na 4 grupy (podzia³ zosta³ dokonany w oparciu o propozycjê WHO zgodnie z doniesieniami z pimiennictwa): 1. pal¹cy codziennie osoby pal¹ce tytoñ co najmniej raz dziennie przez okres nie krótszy ni¿ pó³ roku 2. pal¹cy nieregularnie pal¹cy mniej ni¿ jednego papierosa dziennie przez okres krótszy ni¿ pó³ roku od momentu badania 3. byli palacze osoby, które w momencie badania nie pal¹ od co najmniej pó³ roku, choæ w przesz³oci palili codziennie 4. niepal¹cy osoby, które nigdy nie pali³y i te, które w przesz³oci pali³y jedynie nieregularnie. Nastêpnie przeanalizowano parametry rozk³adu cechy: przy rozk³adzie normalnym: rednia arytmetyczna, odchylenie standardowe oraz wspó³czynnik zmiennoci V (stanowi¹cy iloraz odchylenia standardowego oraz redniej arytmetycznej), natomiast w przypadku rozk³adu istotnie odbiegaj¹cego od normalnego: mediana, wspó³czynnik æwiartkowy (stanowi¹cy iloraz odchylenia æwiartkowego oraz mediany). Istotnoæ statystyczna zosta³a oceniona testem 2 χ Pearsona i przyjêto poziom istotnoci przy p=0,05. Ponadto, aby sprawdziæ istotnoæ ró¿nic wartoci BMI miêdzy postawami wobec palenia tytoniu, zastosowano analizê wariancji. Analiza wariancji pozwala stwierdziæ, czy rednie w badanych grupach ró¿ni¹ siê w istotny statystycznie sposób miêdzy sob¹, czy te¿ s¹ równe. Dok³adnie analiza wariancji pozwala stwierdziæ, czy choæ jedna rednia w istotny sposób odstaje od pozosta³ych. Hipoteza zerowa analizy wariancji zak³ada, i¿ w populacji wszystkie rednie grupowe s¹ równe natomiast hipoteza alternatywna, ¿e przynajmniej jedna rednia grupowa jest ró¿na od pozosta³ych. W przypadku, gdy istotnoæ statystyczna analizy wariancji jest mniejsza od 0,05, przyjmujemy hipotezê alternatywn¹. Wyniki Co druga osoba na Dolnym l¹sku ma prawid³ow¹ masê cia³a (51,1%), a co trzecia nadwagê (32,8%). Oty³oæ wystêpuje u 12,8% badanych, a niedowaga u 3,3%. Odsetek badanych z wskanikiem masy cia³a w normie jest znacznie wy¿szy w przypadku kobiet (55,7%) ani¿eli w przypadku mê¿czyzn (46,3%). Równie¿ wród kobiet jest wiêcej badanych z niedowag¹ (4,5%) ani¿eli wród mê¿czyzn (1,9%). Natomiast odsetek badanych z nadwag¹ jest a¿ o 15 punktów procentowych wy¿szy w przypadku mê¿czyzn (40,9%) ni¿ u kobiet (25,4%). O ile jednak nadwaga wystêpuje wród mê¿czyzn, to oty³oæ wród kobiet i choæ ró¿nice nie s¹ tak wielkie jak w przypadku nadwagi, to oty³oæ wystêpuje u 14,4% kobiet oraz 10,9% mê¿czyzn (tab. I). Zatoñska K, Waszkiewicz L, Po³tyn-Zaradna K. Ocena stopnia oty³oci oraz postaw wobec palenia tytoniu ... Wród grup wyró¿nionych ze wzglêdu na palenie tytoniu zdecydowanie najgorsz¹ strukturê BMI posiadaj¹ byli palacze. Jedynie dla 35,1% badanych tej grupy wartoci wskanika BMI mieszcz¹ siê w normie. Za dla a¿ 64% wartoci BMI przekraczaj¹ górn¹ granice normy. Stosunkowo najlepszy rozk³ad BMI maj¹ pal¹cy codziennie udzia³ badanych z BMI w normie w tej grupie wynosi 58,6%. Najwy¿szy odsetek osób z niedowaga znajduje siê w grupie palaczy codziennych (4,9%), a nastêpnie w grupie osób niepal¹cych (2,9%). Wskanik masy cia³a (BMI) przy uwzglêdnieniu postaw wobec palenia tytoniu. Stwierdza istotn¹ zale¿noæ statystyczn¹ miêdzy paleniem papierosów a wartoci¹ wskanika BMI (tab. II). Analiza parametrów rozk³adu BMI (ryc. 1) pozwala dodatkowo stwierdziæ, ¿e: pal¹cy codziennie (23,8693) oraz pal¹cy nieregularnie (24,6914) to grupy o ni¿szej wartoci mediany BMI. Najwy¿sze rednie BMI wystêpuje wród by³ych palaczy. Dodatkowym potwierdzeniem dla istotnoci zale¿noci miêdzy BMI a paleniem papierosów jest ana- 173 14% palacze codzienni pal¹cy nieregularnie ekspalacze nigdy niepal¹cy 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 BMI Ryc. 1. Wskanik masy cia³a (BMI) wg palenia papierosów Fig. 1. Body mass index (BMI) according to smoking status liza wariancji, która równie¿ wykazuje, ¿e ró¿nice w rednich wartociach BMI miêdzy grupami palaczy s¹ istotne statystycznie. Z prawdopodobieñstwem mniejszym od za³o¿onego (p=0,05) odrzucamy hipotezê równoci rednich wartoci BMI w wydzielonych grupach. Tak, wiêc przynale¿noæ do okrelonej grupy palaczy w sposób istotny statystycznie ró¿nicuje wartoæ BMI (tab. III). Tabela I. Wskanik masy cia³a (BMI) wg p³ci Table I. BMI according to sex of the participants Mê¿czyni / Males N Niedowaga / Underweight % Kobiety / Females N Ogó³em / Total % N % 11 1,9% 28 4,5% 39 3,3% Norma / Normal 262 46,3% 347 55,7% 609 51,1% Nadwaga / Overweight 232 40,9% 158 25,4% 390 32,8% 62 10,9% 90 14,4% 152 12,8% 567 100,0% 623 100,0% 1190 100,0% Oty³oæ / Obesity Ogó³em / Total Tabela II. Wskanik masy cia³a (BMI) wg palenia papierosów Table II. Body mass index (BMI) according to cigarette smoking Niedowaga / Underweight Pal¹cy codziennie Regular smokers Pal¹cy nieregularnie Occasional smokers N % N Byli palacze Ex-smokers % N Niepal¹cy Never-smokers % N % 23 4,9% 0 0,0% 2 0,9% 14 2,9% Norma / Normal 276 58,6% 9 56,2% 79 35,1% 244 51,2% Nadwaga / Overweight 133 28,2% 6 37,5% 103 45,8% 148 31,0% Oty³oæ / Obesity Ogó³em / Total 39 8,3% 1 6,3% 41 18,2% 71 14,9% 471 100,0% 16 100,0% 225 100,0% 477 100,0% Tabela III. Wskanik masy cia³a (BMI) wed³ug palenia papierosów analiza wariancji Table III. Body mass index (BMI) according to smoking status analysis of variance Analiza wariancji BMI / Analysis of variance BMI Czynnik - Palenie papierosów Factor - Cigarette smoking Suma kwadratów / Total square df redni kwadrat / Mean square F Istotnoæ / Significance Miêdzy grupami / Intergroup 791,226 3 263,742 14,353 0,000 174 Dyskusja i wnioski W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, ¿e 32,8% Dolnol¹zaków ma nadwagê, a 12,8% oty³oæ. Kobiety istotnie statystycznie ró¿ni¹ siê od mê¿czyzn pod wzglêdem wartoci BMI. Wród mê¿czyzn nadwagê ma 40,9% badanych, natomiast wród kobiet 25,4%. Odwrotnie jest w przypadku oty³oci; kobiety s¹ czêciej oty³e (14,4%) ni¿ mê¿czyni (10,9%). rednia wartoæ BMI wród kobiet (24,75) jest ni¿sza ni¿ wród mê¿czyzn (25,48). Minimalna wartoæ BMI zosta³a zanotowana wród kobiet (15,62) a maksymalna wród mê¿czyzn (45,91). Jedn¹ z przyczyn nadwagi i oty³oci jest zerwanie z na³ogiem palenia tytoniu. Za przyrost masy cia³a w najwiêkszym stopniu odpowiada wtedy wzrost spo¿ycia ¿ywnoci (niwelowanie g³odu nikotynowego ¿ywnoci¹, szczególnie pokarmami wysokokalorycz- Probl Hig Epidemiol 2007, 88(2): 171-174 nymi) oraz spadek spoczynkowej przemiany materii, ze wzglêdu na odstawienie nikotyny. W badaniach szwedzkich oceniono, ¿e oko³o 80,0% osób po rzuceniu palenia przybiera na wadze [8]. W badaniu w³asnym u by³ych palaczy wystêpuje zdecydowanie wy¿szy odsetek badanych z nadwag¹ i oty³oci¹ ani¿eli w jakiejkolwiek innej grupie. Pal¹cy papierosy codziennie cechuj¹ siê nie tylko najwy¿szym odsetkiem badanych z wag¹ w normie (58,6%), ale jednoczenie maj¹ najni¿sz¹ redni¹ wartoæ wskanika BMI 24,25. Rzucenie palenia, brak aktywnoci fizycznej, niski poziom edukacji i socjoekonomiczny zosta³y zakwalifikowane jako czynniki ryzyka przyrostu masy cia³a w ró¿nych badaniach [9,10]. Szczególnie istotna jest, zatem szczególna edukacja ¿ywieniowa w grupie osób rzucaj¹cych palenie. Pimiennictwo / References 1. ***WHO: The SuRF Report 1. Geneva 2003. 2. Flegal KM, Carroll MD, Kuczmarski RJ, Johnson CL. Overweight and obesity in the United States: Prevalence and trends 1960-1994. Int J Obes Relat Disord 1998; 22: 39-47. 3. Seidell JC, Deerenberg I. Obesity in Europe. Prevalence and consequences for use of medical care. PharmacoEconomics 1994; 5 (Suppl. 1): 38-44. 4. van Itallie TB. Worldwide epidemiology of obesity. PharmacoEconomics 1994; 5 (Suppl. 1): 1-7. 5. Field AE, Coakley EH, Must A i wsp. Impact of overweight on the risk of developing common chronic diseases during a 10-year period. Arch Intern Med 2001; 161: 1581-1586. 6. Wizner B, Stolarz K, Adamkiewicz-Piejko A, Zyczkowska J, Kawecka-Jaszcz K, Grodzicki T. Wp³yw interakcji wskaników antropometrycznych i palenia tytoniu na cinienie têtnicze krwi w 24-godzinnej rejestracji. Nadcinienie Têtnicze 2002; 3: 179-186. 7. ***WHO Expert Committee. Physical status: The use and interpretation of anthropometry. WHO Technical Report Service no.854 Geneva: WHO, 1995. 8. Danielsson T, Rossner S, Westin A. Open randomized trial of intermittent very low energy diet together with nicotine gum for stopping smoking in women who gained weight in previous attempts to quit. BMJ 1999; 319: 490-494. 9. Chaix B, Chauvin P. Tabacco and alcohol consumption, sedentary lifestyle and overweightness in France: A multilevel analysis of individual and area-level determinant. European Journal of Epidemiology 2003; 18(6): 531-538. 10. Stunkard AJ, Albaum JM. The accuracy of self reported weights. Am J Clin Nutrition 1981; 34:1593-1599.
