piracetam – ponowne spojrzenie. przegląd piśmiennictwa i

101
Epileptologia 2006, 14: 101-122
PIRACETAM – PONOWNE SPOJRZENIE.
PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA I DOŚWIADCZENIA WŁASNE
PIRACETAM REVISITED – A REVIEW OF THE LITERATURE
AND THE AUTHOR’S PERSONAL EXPERIENCE
Jerzy Majkowski
STRESZCZENIE
SUMMARY
Wprowadzenie. Piracetam (amid kwasu 2-okso-1-pirolidynooctowego) został zsyntetyzowany
przed 40 laty. Mimo licznych badań na zwierzętach i u ludzi, wykazujących pozytywne działanie
na różne funkcje mózgu, kliniczna wartość piracetamu nie jest w pełni wyjaśniona.
Cel. Przedstawienie stanu wiedzy na temat piracetamu: 1) farmakokinetyki i mechanizmów działania; 2) wpływu na czynność bioelektryczną mózgu; 3) badań doświadczalnych i klinicznych; 4)
metod klinicznej oceny działania.
Omówienie. 1. Mechanizmy działania zachodzą
na poziomie układu nerwowego (moduluje przewodnictwo w układzie cholinergicznym i glutaminergicznym) i naczyniowego (działanie przeciwagregacyjne płytek i krwinek oraz poprawa przepływu mózgowego krwi). 2. Piracetam moduluje
potencjały wywołane, zmniejsza spektrum mocy
czynności fal delta, theta i beta, zwiększa czynność fal alfa oraz przepływ informacji. Zmniejsza
złożoność czynności bioelektrycznej – wyraz wzrostu koordynacji procesów mózgowych. 3. Wpływ
piracetamu na funkcje poznawcze zależy od stopnia zaawansowania zmian i heterogenności patologii mózgowej. Wykazano działanie neuroprotekcyjne. Poprawia przepływ mózgowy w udarach.
Piracetam w dużych dawkach (do 24,0 g/d iv.) jest
skutecznym lekiem w miokloniach korowych i podkorowych. Jest lekiem bezpiecznym. Występujące objawy niepożądane są zwykle nieznaczne
i przemijające. 4. Dobór bardziej homogennych
grup chorych i przyjęcie oceny „holistycznej” działania leku daje większą szansę na określenie wartości działania piracetamu w zaburzeniach funkcji poznawczych – zwłaszcza w procesach postępujących.
Introduction. Piracetam (2-oxo-1-pyrrolidine acetamide) was synthesised 40 years ago. In spite of
extensive animal and human research demonstrating its positive effects on various cerebral functions, the clinical qualities of piracetam are still
not fully understood.
Objective. To present the state of the art with respect to piracetam: 1. its pharmacokinetics and
mechanisms of action; 2. its effect on the bioelectrical activity of the brain; 3. experimental and clinical research; 4. methods of clinical appraisal of
its action.
Discussion. 1. Piracetam acts at the level of the
nervous system (it modulates cholinergic and
glutaminergic system conduction) and the vascular system (it counteracts platelet and blood cell
aggregation and improves cerebral blood flow). 2.
Piracetam modulates evoked potentials, reduces
the power spectrum of delta, theta and beta wave
activity and increases alpha wave activity and information flow. It reduces the complexity of bioelectrical activity as manifested in increased brain
process co-ordination. 3. Piracetam’s effects on
cognitive functioning depend on the level of advancement of changes and the heterogeneity of
brain pathology. Its neuroprotective function has
also been demonstrated. It improves cerebral blood
flow in strokes. Large doses of piracetam (up to
24.0 g/d i.v.) are an effective treatment for cortical
and subcortical myoclonus. It is a safe drug. Adverse effects are usually minor and transient. 4.
Selection of more homogeneous patient samples
and adoption of the “holistic” approach to appraisal
of the drug’s action should improve the chance of
appraisal of piracetam’s action in cognitive dysfunction, especially progressive processes.
Praca wpłynęła 10.04.2006 r.
Recived April 10, 2006.
PRACE PRZEGLĄDOWE • REVIEW PAPERS
Centrum Diagnostyki i Leczenia Padaczki, Fundacja Epileptologii
02-952 Warszawa, ul. Wiertnicza 122
102
PRACE PRZEGLĄDOWE • REVIEW PAPERS
Jerzy Majkowski
Słowa kluczowe: Piracetam – Mechanizmy działania – Farmakokinetyka – Wpływ na obraz EEG
– Spektrum działań klinicznych – Tolerancja i objawy niepożądane – Oceny działania
Key words: Piracetam – Mechanisms of action
– Pharmacokinetics – Effects on the EEG – Spectrum of clinical use – Tolerance and adverse effects – Action appraisal
WPROWADZENIE
wykazywano w zaburzeniach poznawczych, w stanach poudarowych, pourazowych, w zawrotach, miokloniach, zwłaszcza korowych, dysleksji, w stanach toksycznych wywołanych barbituranami, alkoholem etylowym czy benzodiazepinami (Moyersoons i Giurgea, 1974; Knapp i wsp.,
2002).
Piracetam jest pierwszym przedstawicielem grupy leków nootropowych, których
właściwości farmakologiczne i kliniczne
były szeroko omówione przez Gouliaeva
i Senninga (1994); jest to grupa leków, które
są niezbyt jednoznacznie definiowane. Nazwa „leki nootropowe” była sugerowana
w latach 70. ubiegłego wieku. Łączono słowo „noos” (umysł) z „tropos” (zwrot w kierunku) (Giurgea, 1973). W ten sposób nazwano leki psychotropowe, których właściwością jest: a) poprawa procesu uczenia się
i pamięci; b) torowanie przepływu informacji między półkulami mózgu; c) zwiększenie wytrzymałości mózgu na działanie
toksyczne i mechaniczne. Ta grupa leków
nie wywołuje, w zasadzie, działania ani sedatywnego, ani pobudzającego na ośrodkowy układ nerwowy oraz działania pobudzającego na układ sercowo-naczyniowy. Do
leków nootropowych, oprócz piracetamu
i jego analogów, są zaliczane substancje należące do różnych klas leków: meklofenoksat, nicergolina i pirytynol – stosowanych
w leczeniu zaburzeń wyższych funkcji poznawczych.
Zaletą piracetamu jest jego bardzo dobra tolerancja i niewystępowanie interakcji lub jedynie niewielkie interakcje z innymi lekami (Gouliaev i Senning, 1994).
P
iracetam (nazwa międzynarodowa),
czyli amid kwasu 2-okso-1-pirolidyno-octowego jest pochodną hamującego neuroprzekaźnika kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), aczkolwiek jego mechanizm działania nie jest związany w jakikolwiek sposób z właściwościami fizjologicznymi GABA (Müller i wsp., 1999).
Piracetam nie ma bezpośredniego działania GABA-ergicznego w izolowanych układach (Fuks i wsp., 2003). Wzór chemiczny
przedstawiono na rycinie 1.
Rycina 1. Piracetam
Syntezy związku dokonali Strubbe i Cyprysiak (1967) w firmie UCB SA w Belgii.
Od 1971 r. piracetam był stosowany we
Francji w leczeniu zawrotów głowy i schorzeń związanych z procesem starzenia się.
Obecnie lek jest stosowany w różnych zaburzeniach układu nerwowego i krążenia
w ponad 120 krajach – pod 21 różnymi nazwami handlowymi (Dean i Morgenthaler,
2006), w tym Nootropil i Memotropil (nie
wymieniony). W USA piracetam nie jest
zatwierdzony do sprzedaży (Dean i Morgenthaler, 2006). Skuteczność piracetamu