8.1.2 System obszarów chronionych Ni u Śląskiego

8.1.2 System obszarów chronionych Niżu Śląskiego
Niżowa część Dolnego Śląska posiada zupełnie odmienny charakter
przyrodniczy niż pasmo sudeckie. Podstawowe różnice wynikają
z:
- długiej historii zagospodarowania obszaru, szczególnie przez
gospodarkę rolną, pasterską i hodowlę ryb,
- znacznie większego zagęszczenia sieci osadniczej, wraz z obecnością
wielkich miast, zagłębi wydobycia kopalin i towarzyszącą im
infrastrukturą,
- obecnością dolin Odry, Baryczy, Jezierzycy i innych dużych rzek niżowych,
determinujących inny zestaw warunków siedliskowych, podobnie
jak rozległe formacje czwartorzędowe (moreny) Wału Trzebnickiego i
Borów Dolnośląskich.
Przyroda Niżu Śląskiego jest znacznie silniej uzależniona od działalności
człowieka i wiele z obserwowanych dziś jej walorów ma
pochodzenie wtórne – cenne obszary i siedliska gatunków
wykształciły się albo na siedliskach tworzonych przy udziale
człowieka (tereny objęte ekstensywną gospodarką stawową już od
XIII-XV w., łąki i pastwiska), albo też w obszarach wybitnie nie
nadających się do zagospodarowania (obszary zalewowe doliny Odry,
wzgórza morenowe). Obszary te również należy
rozpatrywać oddzielnie, gdyż w przyrodniczym podziale Dolnego
Śląska wyraźnie zaznaczają się cztery odrębne jednostki.
Zróżnicowanie biogeograficzne Niżu Śląskiego
Zróżnicowanie to nie ma charakteru zmienności piętrowej jak w przypadku Sudetów, lecz ma związek z
podstawowymi cechami morfologicznymi oraz
holoceńską historią obszaru. Najważniejsze jednostki, jakie
możemy wyróżnić dla prześledzenia systemu obszarów
chronionych to:
Dolina Odry (w podziale geomorfologicznym składająca się z kilku
odcinków) wraz z rozciągającymi się po obu jej brzegach
Równinami Wrocławską i Oleśnicką, jest rozległym
obniżeniem biegnącym przez cały Dolny Śląsk z
południowego-wschodu na północny-zachód. Podstawowe
wartości przyrody tego regionu to zachowane wzdłuż biegu Odry i
jej dopływów siedliska nadrzeczne, w większości wypadków
zniekształcone wskutek trwających od XVI wieku prób
regulacji rzek, lecz na wielu jeszcze odcinkach prezentujące
wartości o randze nie tylko krajowej, lecz także europejskiej
(Jankowski, Świerkosz 1995; Rast i in. 2000; Świerkosz, Obrdlik,
2002; Bobrowicz, Konieczny 2002).
Wał Trzebnicki – długie pasmo morenowych, w większości
zalesionych wzgórz, gdzie zachowały się nieliczne fragmenty
lasów o charakterze naturalnym, natomiast na obszarach
przylegających do Wału, jak Wysoczczyna Rościsławicka, także
cenne przyrodniczo siedliska półnaturalne.
Dolina Baryczy – obejmująca Kotlinę Milicką i Żmigrodzką – obszar o bardzo długiej historii
zagospodarowania, szczególnie
http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 19:25
gospodarką stawową i pasterską, na którym jednak doszło do
nowej harmonii pomiędzy człowiekiem a przyrodą, i który
jest jednym z najcenniejszych obecnie przyrodniczo obszarów
Dolnego Śląska.
Niziny Sasko-Łużyckie, w których skład wchodzą:
- część wschodnia – Bory Dolnośląskie – największa
dolnośląska puszcza, o powierzchni około 120 tys. ha, wraz z
licznymi stawami hodowlanymi o ogromnych wartościach przyrodniczych,
szczególnie w zakresie ornitofauny oraz siedlisk
wysokotorfowiskowych,
- część zachodnia – obejmująca obszary między Równiną Borów
Dolnośląskich a doliną Odry, obszar silnie zagospodarowany,
przemysłowo-rolniczy, na którym zachowały się już
nieliczne obiekty godne ochrony.
Najcenniejsze gatunki i typy siedlisk przyrodniczych
Na obszarze Niżu Śląskiego występuje cały szereg siedlisk
przyrodniczych, które nie są reprezentowane w paśmie
Sudetów, a to z uwagi na ich niżowy charakter i udział
zupełnie odmiennych grup gatunków roślin i zwierząt. Na
szczególne podkreślenie zasługują lasy łęgowe doliny Odry
i Baryczy, należące do najlepiej zachowanych nie tylko w naszym
regionie, ale także w całej Europie Środkowej. Stanowią one
siedliska o ogromnych wartościach przyrodniczych, stanowiąc od lat
uznane w Europie ostoje ptaków (Important Bird Areas)
(Heath Evans 2002; Tomiałojć Stawarczyk 2003); są także
niezwykle cenne dla zachowania wielu bezkręgowców, w tym
także ginących w skali całej Europy i wymagających tworzenia
Specjalnych Obszarów Ochrony w sieci Natura 2000. Należą do
nich m.in. modraszki (Maculinea nausithous i M. telejus),
czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), pachnica dębowa
(Osmoderma eremita), kozioróg dębosz (Cerambyx
cerdo) czy jelonek rogacz (Lucanus cervus). Lasom łęgowym
towarzyszą bardzo cenne siedliska łąk zalewowych (zw. Cnidion
dubii) oraz zmiennowilgotnych (zw. Molinion), w skład
których wchodzi duża grupa gatunków ginących i
zagrożonych wyginięciem w Polsce. Spośród zbiorowisk leśnych charakterystycznych dla Niżu, wyróżnić
można także grądy (wielogatunkowe lasy liściaste), żyzne i
kwaśne buczyny niżowe oraz bory sosnowe. Choć większość z tych
zbiorowisk pochodzi z nasadzeń, to ekstensywna gospodarka leśna
pozwoliła na występowanie w nich wielu rzadkich gatunków
flory i fauny. Na uwagę zasługują także torfowiska, szczególnie
liczne i bogate w osobliwości flory na terenie Borów
Dolnośląskich. Regionalny system ochrony
Dolina Odry
Mimo niezwykle istotnych walorów przyrodniczych Doliny Odry,
znajduje się tu tylko 9 rezerwatów przyrody oraz dwa parki
krajobrazowe:
http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 19:25
- Park Krajobrazowy Doliny Jezierzycy (1994; 7 953 ha) – obejmuje ochroną
duże kompleksy lasów łęgowych i olesów wraz ze
sztucznymi borami sosnowymi oraz wilgotne łąki i siedliskawodne szeroko rozlewającej się dolinie rzeki Jezierzyca, - Park Krajobrazowy „Dolina Bystrzycy” (1998; 8 570 ha) – rozciągający
się od zbiornika Mietków aż po Wrocław (Berdowski, Panek
1998), z cennymi zbiorowiskami łęgów dolinowych oraz
lasów grądowych i towarzyszącemu im zespołowi siedlisk
nadrzecznych (starorzecza, wilgotne zarośla i łąki).
Od roku 1995 przygotowane są dokumentacje dwóch kolejnych parków
krajobrazowych: Doliny Odry i Oławy (Anioł-Kwiatkowska i in.,
1998) oraz Łęgów Odrzańskich (Macicka-Pawlik,
Wilczyńska, 1998a, 1998b; Bobrowicz, Konieczny 2002), jednak z
różnych względów nie doczekały się one jeszcze
utworzenia, tymczasem znajdujące się w nich zasoby zasługują na
ochronę nawet w ramach parku narodowego. System parków krajobrazowych uzupełniają rezerwaty i zespoły
przyrodniczo-krajobrazowe:
- powołane dla ochrony lasów doliny rzecznej (łęgów i wilgotnych
grądów): Grodzisko Ryczyńskie (1958; 1,75 ha); Kanigóra
(1958; 4,36 ha); Zwierzyniec (1958; 8,96 ha), Brekinia (1993; 2,28
ha); oraz Łęg Korea (2001; 79,29 ha),
- dla ochrony łęgów olszowo-jesionowych i olesów: Zabór
(1959; 33,91 ha); Uroczysko Wrzosy (2000; 576,03 ha),
- dla ochrony starorzeczy i towarzyszącej im roślinności wodnej: Łacha
Jelcz (1954; 6,9 ha) oraz Odrzysko (1987; 5,15 ha),
- Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy (1999; ok. 1 100 ha)
obejmujący zabytkowe dzielnice i układy zieleni we wschodniej
części miasta Wrocławia; jednym z celów jego powołania
jest zachowanie i rewaloryzacja zasobów przyrodniczych
typowych dla doliny rzeki Odry w granicach administracyjnych miasta.
W dolinie Odry powołano także szereg użytków ekologicznych
jak Łacha Farna (2000; 1,8 ha), zbiorniki wodne w Janówku
(2002; 7,39 ha), Korytarz Ekologiczny Mierzowice (155 ha), Ścinawskie
Bagna (20,87 ha), Starorzecze koło Przychowej (28,54 ha), Naroczycki
Łęg (187 ha) oraz Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Odry między
Malczycami a ujściem Kaczawy (1 272 ha).
System obszarów chronionych w tej części Dolnego Śląska jest
jednak nadal niewystarczający (Berdowski i in., 1996; Bobrowicz,
Konieczny, 2002). Na utworzenie oczekują nadal 2 parki
krajobrazowe; praktycznie pozbawione ochrony są najcenniejsze
siedliska łąkowe rozmieszczone w postaci niewielkich płatów
w dolinie Odry i na jej skrzydłach. Nawet rezerwaty leśne obejmują
mniej niż 170 ha, co stanowi mniej niż 0,5% powierzchni cennych
przyrodniczo lasów doliny odrzańskiej, łącznie szacowanej
na terenie Dolnego Śląska na 3 900 ha (Świerkosz i in., 1999). http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 19:25
Wał Trzebnicki
Obejmuje pasma wzgórz ciągnące się z zachodu na wschód
(Wzniesienia Żarskie, Wzgórza Dalkowskie, Trzebnickie i
Twardogórskie), przecięte przełomowym Obniżeniem
Ścinawskim, zaliczanym tu do szeroko rozumianej Doliny Odry. W
obszarze tym brakuje parków krajobrazowych oraz OChK, zaś
cały system ochrony przyrody oparty jest o rezerwaty przyrody.
Należą do nich rezerwaty powołane dla ochrony:
- siedlisk lasów liściastych i związanych z nimi gatunków:
Dalkowskie Jary (1972; 36,12 ha); Las Bukowy w Skarszynie (1980; 23,7
ha); Skarpa Storczyków (1993; 65,17 ha); Uroczysko Obiszów
(1972; 5,67 ha) oraz Buczyna Jakubowska (2001; 19,54 ha),
- ochrony jodły na granicy zasięgu: Gola (1954; 11,7 ha); Jodłowice (1958;
9,36 ha),
- torfowiska: Torfowisko koło Grabowa (1980; 4,22 ha).
Tu również na utworzenie czeka jeszcze wiele rezerwatów
przyrody i użytków ekologicznych (Berdowski i in., 1996).
Dolina Baryczy
Obszar o wysokich walorach przyrodniczych, które objęte są ochroną
w ramach: - Parku Krajobrazowego Doliny Baryczy (1996; pow. w woj. dolnośląskim 70
040 ha) – gdzie ochronie podlega jeden z najcenniejszych w Europie
układów kulturowo-przyrodniczych, z wieloma zachowanymi
siedliskami o charakterze naturalnym i półnaturalnym, ostoja
ptaków rangi europejskiej; obszar Natura 2000.
Dodatkowo najcenniejsze fragmenty przyrody ożywionej chronione są w randze
rezerwatów:
- Stawy Milickie (1973; 5 324, 31 ha) – jeden z najcenniejszych obszarów
wodno-błotnych w Europie, na którym w ramach ochrony obszaru
prowadzi się regularną gospodarkę stawową;
- Wzgórze Joanny (1962; 24,23 ha), Olszyny Niezgodzkie (1987; 74,28 ha) i
Radziądz (1954; 6,83 ha) – w ramach których znalazły się
przykłady typowych dla regionu siedlisk leśnych.
System ten uzupełniają Obszary Chronionego Krajobrazu (Wzgórza
Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska, Dolina Baryczy i
Krzywicko-Osiecki) oraz Społeczne Rezerwaty Przyrody.
W sensie ochrony prawnej obszar ten jest najlepiej chronionym w ramach
całego Dolnego Śląska, co jednak nie znaczy, iż wszystkie
najcenniejsze obiekty przyrodnicze zostały już w nim objęte realną
http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 19:25
ochroną. Niziny Sasko-Łużyckie
Znajduje się tu Przemkowski Park Krajobrazowy (1997; 22 338 ha, z
otuliną 10 490 ha) o dużym zróżnicowaniu krajobrazowym i
przyrodniczym, obejmujący bogate faunistycznie stawy hodowlane,
fragmenty lasów liściastych Niżu Polskiego, łąki, bagna i
wrzosowiska. Znajdują się tu liczne rezerwaty powołane dla
ochrony:
- ornitofauny: Stawy Przemkowskie (1984; 1 046 ha),
- torfowisk wysokich i przejściowych: Torfowisko pod Węglińcem (1959; 1,45
ha); Brzeźnik (1965; 3,24 ha); Torfowisko Kunickie (1996; 11,83 ha);
Torfowisko Borówki (1994; 37,42 ha),
- lasów liściastych: Zimna Woda (1987; 59,82), Ponikwa (2001; 8,32 ha),
Błyszcz (2001; 54, 46 ha); Buczyna Piotrowicka (2002; 171, 27 ha)
oraz Łęgi Źródliskowe k. Przemkowa (2002; 140,22 ha).
System ten uzupełniony jest o Obszary Chronionego Krajobrazu: Dolina
Czarnej Wody i Lasy Chocianowskie. Mimo dużej liczby chronionych obiektów, system ochrony przyrody
tego obszaru jest dalece niewystarczający. Projektowane lub
proponowane są tu dalsze parki krajobrazowe (szczególnie w
dolinie Kwisy, Bobru i Nysy Łużyckiej) oraz liczne nowe rezerwaty,
szczególnie dla ochrony torfowisk wysokich oraz cennych
elementów fauny. http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 19:25