Kolekcja fotograficzna podobizn z okresu poprzedzającego drugą

Wiesława Laur
KOLEKCJA FOTOGRAFICZNA PODOBIZN Z OKRESU
POPRZEDZAJĄCEGO DRUGĄ WOJNĘ ŚWIATOWĄ
Kolekcją fotograficzna podobizn osób wojskowych i cywilnych z okresu
poprzedzającego II wojnę światową, znajdująca się w Centralnym Archiwum
Wojskowym, powstała w wyniku wydzielania zdjęć portretowych z innych działów, z
którymi nie wiązały się one w sposób bezpośredni. Ponadto dołączono fotografie
luźne, nie związane z dokumentacją aktową. Początkowo były gromadzone jedynie
portrety osobistości, które nie zawsze odpowiadały przyjętej kwalifikacji, ale ze
względu na lakoniczność opisu lub brak daty wykonania, trudno było dołączyć do
innej kolekcji1.
Utworzona kolekcja nie jest jedyną, gdzie znajdują się zdjęcia portretowe.
Występują one takie w przechowywanych kolekcjach osobistości oraz w teczkach akt
personalnych, wśród dokumentacji odznaczeniowej, zespołach archiwalnych szkół
wojskowych, albumach fotograficznych oraz w innych zbiorach, z którymi mają
bezpośredni związek tematyczny2.
Aktualny stan ilościowy kolekcji podobizn wynosi około 1.700 fotografii; nie
jest to cyfra ostateczna wobec stałego dopływu zdjęć do Centralnego Archiwum
Wojskowego — w postaci darów. Stan techniczny fotografii jest bardzo dobry; w
1
Przy odpowiednich zabiegach fotograficznych ze zdjęć tych można wykonać zdjęcia portretowe.
Wstępne rozpoznanie pozwala na stwierdzenie, że poza opracowaną kolekcją znajduje się duża ilość
zdjęć, która będzie można zakwalifikować do grupy portretowej.
2
zasadzie wszystkie nadają się do reprodukowania. Fotografie te nie mają śladów
uszkodzeń chemicznych czy fizycznych. Format zdjęć jest bardzo zróżnicowany: od
małych (typu legitymacyjnego o wymiarach około 4 x 5,5 cm) do dużych (17 x 24 cm,
a także większych). W kolekcji przeważają odbitki pozytywowe wykonane na różnych
rodzajach papieru fotograficznego3; brak jest oryginalnych negatywów.
Inwentaryzacja podobizn prowadzona jest w zasadzie na kartach osobistości
oraz kartach katalogowych. Karta osobistości zawiera następujące rubryki: nazwisko i
imię, życiorys (zwięzłe dane osobowe), nazwisko autora zdjęcia, data wykonania,
rodzaj materiału fotograficznego (klisza, matryca, odbitka pozytywowa z określeniem
na jakim papierze), stan zachowania oraz uwagi. W kartach katalogowych występują
podobne elementy z tym tylko, że w miejscu imienia i nazwiska oraz życiorysu
znajduje się rubryka: opis zdjęcia. Stwierdzić należy, że rubryka dotycząca danych
osobowych jest najczęściej pomijana. Wynika to z braku pełnej legendy zdjęć, a
potrzeba szybkiego prowadzenia inwentaryzacji nie pozwala na zaczerpnięcie
uzupełniających informacji z publikacji czy akt. Z drugiej strony, jak wskazuje
praktyka, wypełnianie tej rubryki nie jest celowe. Na ogół zainteresowani
potrzebujący odpowiednie zdjęcie portretowe, znają dobrze życiorys taj osoby.
Uznano więc, że nie ma potrzeby dawania niekiedy zbyt lakonicznych opisów, które i
tak nie będą wykorzystane.
Karty osobistości i katalogowe, po wypełnieniu i osygnowaniu, układane są
fonetycznie i umieszczane w szafie kartotecznej. Natomiast fotografie przechowywane
są w papierowych kopertach, które są opisane i osygnowane oraz ułożone w specjalnie
przeznaczonych szafach.
*
Ogólnie całą zawartość kolekcji, dla większej przejrzystości, można podzielić
na cztery zasadnicze grupy:
1) podobizny generałów i przywódców z okresu rozbiorów Polski;
2) podobizny działaczy niepodległościowych i członków rządu z okresu
3
W niewielkiej ilości znajdują się odbitki prasowe.
Drugiej Rzeczypospolitej;
3) podobizny
wyższych
dowódców
Wojska
Polskiego
z
okresu
Międzywojennego;
4) podobizny słuchaczy wyższej Szkoły Wojennej.
W każdej z tych grup znajdzie zainteresowany wiele interesujących zdjęć,
pochodzących z różnych okresów i robionych też różną techniką.
W grupie pierwszej warte wymienić m.in. reprodukcje podobizn (wykonanych
z rycin i portretów) generałów: Michała Sokolnickiego, Józefa Wybickiego, Jana
Skrzyneckiego, Józefa Dwernickiego oraz Józefa Bema. Ponadto znajdują się
podobizny księcia Adam Czartoryskiego — marszałka Sejm Czteroletniego,
Stanisława Małachowskiego i Waleriana Łukasińskiego.
Wiele przekazów fotograficznych należy do wymienionej grupy drugiej.
Należy tu zasygnalizować reprodukcję odbitki prasowej Stefana Okrzei — działacza
PPS, ofiarnego członka Organizacji Bojowej podczas rewolucji 1905 roku. Są też
zdjęcia Wincentego Witosa (z 1920 roku), Gabriela Narutowicza (reprodukcja
wykonana w roku 1938 z fotografii zrobionej zaraz po wyborze na prezydenta w
grudniu 1921 roku), Stanisława Wojciechowskiego (z okresu jego prezydentury
1922—1926), Walerego Sławka i Aleksandra Prystora. Dwa zdjęcia dotyczą gen.
Władysława Sikorskiego (jedno — w gali orderowej z okresu pełnienia funkcji
premiera 1922 rok), a trzy — płka Adama Koca (dwa w mundurze wojskowym w
stopniu majora i pułkownika, jedno w cywilu z okresu sprawowania funkcji szefa
Organizacji Zjednoczenia Narodowego).
W następnej grupie trzeciej zachowały się zdjęcia m.in.: gen. Tadeusza
Rozwadowskiego (z manewrów na Wołyniu w sierpniu 1925 roku), gen. Stanisława
Hallera (z okresu pełnienia funkcji szefa Sztabu Generalnego), gen. Ludwika
Rayskiego (w mundurze pułkownika pilota), gen. Juliana Stachiewicza (początkowy
okres służby wojskowej oraz fotografia płaskorzeźby). Zainteresować może również
podobizna Stanisława Skarżyńskiego (zdjęcie w mundurze majora), a także Franciszka
Żwirki (w stopniu porucznika).
Najliczniejszą jest grupa czwarta, która obejmuje ponad 1.500 podobizn.
Głównie są to zdjęcia słuchaczy Wyższej Szkoły Wojennej okresu międzywojennego.
W albumach zachowały się zdjęcia promowanych poszczególnymi rocznikami. Są
wśród nich oficerowie, którzy jeszcze przed 1939 rokiem zajmowali wysokie
stanowiska dowódcze; nieliczni służyli po wojnie w ludowym Wojsku Polskim4.
Praca nad kształtowaniem kolekcji podobizn nie jest zakończona i w zasadzie
trwać będzie do czasu uporządkowania całego zasobu z okresu międzywojennego. W
trakcie tych czynności wydzielane są zdjęcia portretowe oficerów oraz osób cywilnych
i włączane właśnie do kolekcji podobizn. Należy też zaznaczyć, że nie została do
końca przeprowadzona inwentaryzacja podobizn oficerów Wyższej Szkoły Wojennej
z albumów znajdujących się poza zespołem. Również nie objęto dotychczas
inwentaryzacją podobizn oficerów znajdujących się w aktach zespołu akt.
Pełne opracowanie kart katalogowych fotografii znajdujących się w kolekcji
wymaga długich poszukiwań w publikacjach i archiwaliach w celu dokonania
identyfikacji osoby znajdującej się na zdjęciu oraz weryfikacji prawidłowości opisu.
Niekiedy istnieje potrzeba przeprowadzenia konsultacji z grupą specjalistów, w celu
rozstrzygnięcia wątpliwości co do osoby i czasu wykonania podobizny. Tak więc
dopiero sporządzenie katalogu dla wszystkich zdjęć portretowych zgromadzonych w
Centralnym Archiwum Wojskowym, bez względu na miejsce gdzie się znajdują
(dotyczy to oczywiście fotografii zachowanych poza kolekcją) — stworzy możliwości
szybkiego
dotarcia
do
tej
dokumentacji,
która
jest
również
przedmiotem
zainteresowania korzystających z archiwaliów.
4
Generałowie: Heliodor Cepa, Ksawery Florianowicz, Jerzy Kirchmayer, Józef Kuropieska,
Bronisław Prugar-Ketling oraz pułkownik Edmund Ginalski.