Polska biblistyka doczekała się pierwszego kompletnego

Ks. Antoni Paciorek, Jezus z Nazaretu. Czasy i wydarzenia (Częstochowa:
Edycja św. Pawła, 2015). Ss. 535. PLN 49,95. ISBN: 978-83-7797-434-6.
KRZYSZTOF MIELCAREK
Instytut Nauk Biblijnych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
adres: Aleje Racławickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: [email protected]
BibAn 6/2 (2016) 307-310
307
Polska biblistyka doczekała się pierwszego kompletnego opracowania
szczegółowo omawiającego fenomen historyczny, jakim jest osoba, nauczanie i działalność Jezusa identyfikowanego z racji swojego wychowania
z Nazaretem. Dotychczas bowiem czytelnicy w Polsce mogli korzystać
tylko z przekładów monografii obcojęzycznych lub wprost z dzieł naukowych dostępnych w językach obcych. Ponad pięćsetstronicowe opracowanie
ks. A. Paciorka nie dorównuje wprawdzie ani rozmiarami, ani aparatem
naukowym największym dziełom obcojęzycznym tego typu, ale sam autor
już we wstępie zaznacza, że głównym zadaniem publikacji jest przybliżenie
postaci Jezusa szerszemu gronu czytelników, nie zaś udział w ściśle naukowym dialogu na temat Jezusa historycznego.
Podstawą książki emerytowanego profesora KUL stały się znane dzieła
światowej biblistyki, jak czterotomowa publikacja J.P. Meiera (The Marginal
Jew, I-IV, New York: Doubleday, 1991-20091) oraz zbiorowe opracowania
w językach angielskim: red. D.L. Bock i R.L. Webb (Key Events in the Life of
Historical Jesus, Tübingen: Mohr Siebeck, 2009), niemieckim: red. M. Hengel
we współpracy z A.M. Schwemer (Jesus und das Judentum, Tübingen: Mohr
Siebeck, 2007) i francuskim: red. H. Cousin, J.-P. Lémonon i J. Massonnnet
(Le monde où vivait Jésus, Paris: Cerf, 1998.22004). Autor otwarcie nawiązuje również do swojej wcześniejszej książki Kim On jest? Pytania o Jezusa
z Nazaretu (Częstochowa: Edycja św. Pawła, 2013) i kilku innych własnych
publikacji, które przynajmniej częściowo dotyczyły podjętej tematyki.
Książka składa się z dziesięciostronicowego wprowadzenia i osiemnastu
rozdziałów, których kolejność zgadza się zasadniczo z chronologią Ewangelii. Wprowadzenie poświęcone jest prezentacji współczesnych modeli
świata w badaniach fenomenów historyczno-religijnych i kolejnym nurtom
1
W styczniu tego roku ukazał się kolejny tom: A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus.
V. Probing the Authenticity of the Parables (The Anchor Yale Bible Reference Library; New
Haven, CT: Yale University Press 2016).
© Wydawnictwo KUL , Lublin
The Biblical Annals / Roczniki Biblijne
Tom 6,
z. 2
(2016)
308
B ook R ev i ew s
Krzysztof Mielcarek
Vol. 6,
no. 2
(2016)
badawczym dotyczącym osoby Jezusa. Autor w swoich rozważaniach opowiada się zasadniczo za modelem metodologiczno-naturalistycznym, widząc jego
wartość dla poznania właściwego historycznego kontekstu Jezusa i podstawę
do dialogu z niechrześcijanami. Nie odrzuca jednak istnienia rzeczywistości
nadprzyrodzonej i w niektórych rozdziałach świadomie do niego nawiązuje.
Trzy pierwsze rozdziały mają charakter wstępny i omawiają odpowiednio
źródła biblijne i pozabiblijne na temat Jezusa (s. 29-61) oraz historyczno-geograficzne tło Jego czasów (s. 63-109). W pierwszym rozdziale autor
przedstawia kolejno świadectwa wczesnochrześcijańskie (Nowy Testament,
agrafa i apokryfy), żydowskie (Józefa Flawiusza, Talmud, Toledot Jeszu)
i pogańskie (Tacyt, Pliniusz Młodszy, Swetoniusz, Mara bar Serapion),
dołączając do nich dane archeologiczne i naukowe kryteria docierania do
Jezusa historycznego. Stosunkowo krótki rozdział drugi (s. 63-70) stanowi
zarys historii Imperium Rzymskiego i Palestyny w czasach hellenistycznych
i władzy Herodiadów, natomiast w kolejnym rozdziale autor omawia krótko
najważniejsze dane geograficzne, polityczne i religijne, zatrzymując się dłużej
przy charakterystyce najważniejszych stronnictw politycznych i religijnych
działających w czasach Jezusa (faryzeusze, saduceusze, esseńczycy, zeloci)
i specyficznej grupie etnicznej, jaką byli Samarytanie.
Kolejne rozdziały dotyczą wydarzeń związanych z tzw. Ewangelią Dzieciństwa (s. 111-137), życia ukrytego w Nazarecie (s. 139-159) i chrztu Jezusa
nad Jordanem (s. 161-188). Pierwszy z nich zawiera zestawienie wydarzeń
należących do dwóch synoptycznych opowiadań i próbę oceny ich wiarygodności historycznej. Drugi jest rodzajem zebrania najważniejszych tradycji
wspominających Jezusa w kontekście Nazaretu, do którego autor dołączył
takie wyzwania dla historyka, jak kwestia braci i sióstr Jezusa, Jego wykształcenie i kondycja celibatariusza. W ostatnim z nich zostały omówione
najważniejsze dane dotyczące Jana Chrzciciela i jego porównanie z osobą
Jezusa, a także znaczenie relacji między chrztem i następującą po nim teofanią.
Publiczna działalność Jezusa podzielona jest na kilka mniejszych zagadnień omówionych tematycznie: Nauczyciel i słuchacze (s. 189-229), głoszenie
królestwa i jego Głosiciel (s. 231-256); znaki Jezusa w odniesieniu do chorób
fizycznych i duchowych, wskrzeszeń oraz fenomenów natury (s. 257-287);
posiłki Jezusa z celnikami i grzesznikami (s. 289-302); przypowieści (s. 159176) i inne Jego wypowiedzi, jak: przysłowia, aforyzmy, a także zachęty
i napomnienia (s. 343-365).
Rozdziały te zyskały wyraźnie formę refleksji historyczno-teologicznej.
Jedynie pierwszy z nich, dotyczący Jezusa i Jego słuchaczy, skupia się bardziej na realiach historyczno-geograficznych, w którym badani odbiorcy
zostali podzieleni na: tłumy, uczniów, Dwunastu i krewnych. Dalej autor
The Biblical Annals / Roczniki Biblijne
309
zajmuje się naturą królestwa Bożego, jednocześnie osadzając ją w historycznym kontekście oczekiwań ówczesnych mieszkańców Palestyny. Cuda
zostały omówione w ich kontekście historycznym i w odniesieniu do ich
biblijnej specyfiki. Przedstawieniu cudów Jezusa towarzyszy dyskusja na
temat współczesnych interpretacji Jego taumaturgicznej działalności, egzorcyzmów i właściwego rozumienia samej natury cudu. Rozdział poświęcony
przypowieściom ma z kolei charakter analizy literackiej, w której wyjaśnia
się ich naturę i szczegółowo omawia wybrane kategorie (o zagubionych
grzesznikach, miłosiernym Bogu czy nadchodzącym zbawieniu i potrzebie
współpracy z łaską). W podobny sposób ujęte zostały krótsze wypowiedzi Jezusa (przysłowia o szabacie, czystości legalnej, nowości Ewangelii
i potrzebie ufności wobec Boga, a także zachęty do miłości nieprzyjaciół,
powstrzymywania się od przemocy, przysiąg, rozwodów). Szczegółowe
omówienie sytuacji społecznej w Galilei staje się dla ks. Paciorka okazją do
poruszenia zagadnień dotyczących ludzi uznawanych za legalnie nieczystych
lub grzesznych.
Łącznikiem między sekcją poświęconą publicznej działalności a scenami
związanymi z męką Jezusa jest rozdział na temat Jeruzalem (s. 367-396). Autor
omawia w nim kwestię historyczności wjazdu Jezusa do Świętego Miasta
i wyjaśnia egzegetyczno-teologiczny sens poszczególnych motywów. Tłem
wjazdu Jezusa jest omówienie historycznych realiów przyjazdu do miasta
Piłata i innych namiestników. Osobny paragraf stanowi opis tzw. oczyszczenia
świątyni, w którym dyskutuje się między innymi zjawisko chronologicznej
rozbieżności między narracją synoptyczną i Ewangelią Janową.
Rozważania lubelskiego uczonego zamyka fragment książki poświęcony
historycznemu tłu wydarzeń męki i zmartwychwstania (s. 397-522). Autor
rozpoczyna swoje rozważania od okoliczności celebracji paschalnej Jezusa w gronie Jego uczniów, a następnie analizuje opisy sceny sądu przed
Sanhedrynem, odsyłając czytelnika do szerszego tła samego procesu oraz
znaczenia rzekomego bluźnierstwa. W kolejnej scenie uwaga czytelnika została skierowana na postać Poncjusza Piłata. Ewangeliści piszą o nim raczej
skromnie i dosyć jednostronnie, stąd ks. Paciorek postanowił zarysować
szersze historyczne tło tej ważnej postaci, włączając w to również wątek
żony rzymskiego prokuratora. Szerzej potraktowano także temat procedur
sądowniczych towarzyszących posyłaniu skazańców na śmierć krzyżową.
W osobnym rozdziale autor zaproponował szczegółowe omówienie tortury
krzyżowej i wszystkich okoliczności jej towarzyszących, aż po śmierć.
Ostatni rozdział, dotyczący zmartwychwstania, prezentuje refleksję nad
naturą zmartwychwstania i historyczną warstwą tego zbawczego wydarzenia (s. 503-341). Ks. Paciorek omawia fenomen świadectwa pustego grobu,
The Biblical Annals / Roczniki Biblijne
R e cen z j e
Ks. Antoni Paciorek, Jezus z Nazaretu. Czasy i wydarzenia
Tom 6,
z. 2
(2016)
310
B ook R ev i ew s
Krzysztof Mielcarek
Vol. 6,
no. 2
(2016)
zjawień Zmartwychwstałego, a także najważniejszą formułę wiary na temat
powstania Jezusa „trzeciego dnia” (1 Kor 15,3-8).
Zakończenie książki odbiega nieco od jej podstawowej treści, ponieważ
zamiast spodziewanego podsumowania w kluczu metodologiczno-naturalistycznym autor pokusił się raczej o rodzaj pastoralnego summarium. W jego
ramach na pierwszy plan została wysunięta duchowa potrzeba każdego
chrześcijanina, by postawić Jezusa w centrum swojego życia. Ks. Paciorek podkreślił również samoobjawienie się Boga w Chrystusie, przesłanie
o królestwie Bożym i konieczność żywego naśladownictwa Jezusa. W refleksjach tych dopatrzyć się można echa ostatniego dokumentu Papieskiej
Komisji Biblijnej: Natchnienie i prawda Pisma świętego. Słowo, które od
Boga pochodzi i mówi o Bogu, aby zbawić świat (2014).
W książce pojawiają się te same mapy ilustrujące środowisko życia Jezusa,
które czytelnik mógł spotkać już w opracowaniu Kim On jest? Stąd – podobnie jak w przypadku pierwszej książki – także i tym razem należy żałować,
że skala map i jakość ich wykonania nie pozwala na dobrą orientację, co
podważa sensowność ich umieszczenia. Ich powiększenie i rozplanowanie na
osobnych stronach z pewnością poprawiłoby ich funkcjonalność, ułatwiając
lekturę książki.
Książka ks. A. Paciorka Jezus z Nazaretu. Czasy i wydarzenia z pewnością bardziej należy do grupy opracowań popularno-naukowych niż ściśle
naukowych. Czytelnik znajdzie tam jednak olbrzymie kompendium wiedzy
o Jezusie i jego czasach. Autor w sposób przystępny, a jednocześnie kompetentny przybliża te skomplikowane zagadnienia, uzupełniając je wybraną
bibliografią umieszczaną po każdym rozdziale i na końcu opracowania.
Egzegeta z KUL-u odchodzi niekiedy od głównego celu swoich rozważań,
poświęcając więcej uwagi rozważaniom duchowo-teologicznym, ale są one
usprawiedliwione motywacją pogłębienia spojrzenia odbiorcy na kluczowe
tematy i wyzwania zawarte w poszczególnych ewangeliach. Dla studentów
teologii zapoznających się z treścią i tłem biblijnym Ewangelii jest ona lekturą obowiązkową, która na długo zagości w propozycjach wykładowców.
Natomiast dla wyrobionego czytelnika, poszukującego pogłębienia swojej
wiedzy o tle historycznym czasów Jezusa i znaczeniu poszczególnych scen
opisywanych w ewangeliach, będzie ona wartościowym drogowskazem
w przedzieraniu się przez gąszcz pytań i wątpliwości, które rodzą się na
kanwie lektury, a także doskonałym punktem wyjścia do literatury naukowej
nie tylko takich autorów, jak J.P. Meier czy N.T. Wright, ale także G. Vermes
czy D. Crossan.
The Biblical Annals / Roczniki Biblijne