pełny tekst

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 258 (49), 31–38
Anna CZARNY
ZNACZENIE INFORMACJI FINANSOWYCH W PRZEWIDYWANIU
UTRATY ZDOLNOŚCI PŁATNICZEJ PRZEDSIĘBIORSTWA∗
IMPORTANCE OF FINANCIAL INFORMATION IN PREDICTING
OF LOSS OF PAYMENT CAPASITY FOR COMPANY
Zakład Finansów, Akademia Rolnicza
ul. Żołnierska 47, 71-210 Szczecin
Abstract. Financial information in relation to company are concerned is crucial. It allows to determine development prospects of a company, its position on the market, general financial capability, also indicates a potential danger of loosing of payment capasity, meaning impossibility
to continue operating on the market in terms of financial breakdown, as well as inability of finance management of the company in question. Maintenance of payment capasity is therefore
a chief condition for keeping a financial balance by a company. Moreover it has a direct impact
on economic development, financial outcomes, position on the sector market, reliability towards
financial institutions as well as opportunity for flexible choice of financing sources.
Słowa kluczowe: informacje finansowe, wypłacalność, zdolność płatnicza.
Key words: payment capasity, financial information, solvency.
WSTĘP
Znajomość informacji finansowych warunkuje sprawne zarządzanie przedsiębiorstwem.
Na ich podstawie możliwe jest określenie: kondycji finansowej, efektywności gospodarowania (rentowności), pozycji w danym sektorze (dopasowania się do podaży i popytu
na rynku, wpływu konkurencji), perspektyw rozwojowych (możliwości realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych) czy możliwości produkcyjnych (posiadanego majątku i potencjału
produkcyjnego).
Ważnym elementem przy ocenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa jest jego zdolność
płatnicza i prawdopodobieństwo jej utraty. Na utratę zdolności płatniczej wpływa wiele zjawisk, mających swoje źródło zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak w jego otoczeniu.
Celem artykułu jest podkreślenie znaczenia informacji finansowych, których wykorzystanie ma istotny wpływ na ocenę zdolności płatniczej przedsiębiorstw.
MATERIAŁ I METODY
Zakres informacji finansowych dotyczących przedsiębiorstw
Zasadniczym celem funkcjonowania przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest rozwój
i generowanie finansowych korzyści właścicieli. Dodatkowo wymienić należy (Ross i in. 1999):
− uniknięcie problemów finansowych i upadłości,
− pokonanie konkurencji,
∗
Temat zrealizowany z badań własnych BW/DE/01/05.
32
A. Czarny
−
−
−
−
maksymalizacja sprzedaży lub udziału w rynku,
minimalizacja kosztów,
maksymalizacja zysków,
utrzymanie stabilnego wzrostu dochodów.
Prawidłowa realizacja wymienionych celów wymaga umiejętnego korzystania z posiadanego zasobu informacji, o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Ilustruje to rys. 1.
Podział informacji
Zewnętrzne
Wewnętrzne
Otoczenie operacyjne
Finanse
Organizacja
Produkcja
Zasoby materiałowe
Pracownicy
Dostawcy i odbiorcy
Rynek pracy
Konkurencja
Kredytodawcy
Inwestorzy
Otoczenie ogólne
Element polityczny
Element społeczny
Element technologiczny
Element ekonomiczny
Element prawny
Rys. 1. Podział informacji o przedsiębiorstwie
Ważnymi źródłami informacji o charakterze zewnętrznymi są:
− Krajowy Rejestr Sądowy1, gdzie znajdują się najważniejsze dane o przedsiębiorstwie
(między innymi: status prawny, najważniejsze elementy jego sytuacji finansowej, a także
informacje o zaległościach podatkowych czy wobec ZUS);
− Monitor Polski B, jeżeli sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa podlega badaniu2, w tym:
roczne sprawozdanie finansowe, opinia biegłego rewidenta, odpis uchwały o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego i podziale zysku lub pokryciu straty.
Ponadto istotne są znaczenie przedsiębiorstwa w mikroregionie, sytuacja ekonomiczna
w sektorze, w którym ono funkcjonuje, konkurencyjność na tle innych przedsiębiorstw oraz
warunki realizowania płatności przez kontrahentów.
Informacje o charakterze wewnętrznym mogą mieć postać ewidencyjną lub pozaewidencyjną (rys. 2). Powinny one umożliwiać (Analiza finansowa... 2001):
− właściwą ocenę sytuacji lub stanu, w jakim znajduje się przedsiębiorstwo;
1
2
Jest to baza danych, składająca się między innymi z rejestru przedsiębiorców, którzy są obowiązani
do wpisu w celu podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej (więcej zob. www.ms.gov.p/krs/
informacje_ogolne).
Zgodnie z art. 64, ust. 1, § 4 Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości badaniu i ogłaszaniu
sprawozdań finansowych podlegają: „[...] jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który
sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków: (a) średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób, (b) suma aktywów
bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2,5 mln euro,
(c) przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 mln euro.
Znaczenie informacji finansowych w przewidywaniu...
33
− prawidłową ocenę wpływu wewnętrznych i zewnętrznych czynników na efektywność
przedsiębiorstwa;
− podejmowanie trafnych i przydatnych decyzji w zarządzaniu przedsiębiorstwem.
Informacje wewnętrzne
Ewidencyjne
Pozaewidencyjne
Dokumentacja pierwotna i wtórna
Zapisy ewidencyjne analityczne
i syntetyczne
Sprawozdawczość finansowa
Wyniki przeprowadzonych analiz
Plany finansowe i gospodarcze
Kalkulacje i kosztorysy
Raporty i protokoły
Rys. 2. Podział informacji o charakterze wewnętrznym
Istotną grupą informacji, obrazującą sytuację finansową przedsiębiorstwa, są sprawozdania finansowe. Zalicza się do nich: bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów
pieniężnych, zestawienie zmian w kapitale własnym, dodatkowe informacje i objaśnienia3.
Celem tych sprawozdań, zgodnie z międzynarodowym standardem rachunkowości MSR 1:
Prezentacja sprawozdań finansowych (Międzynarodowe standardy... 2001), jest dostarczenie szerokiemu kręgowi użytkowników podejmujących decyzje użytecznych informacji
na temat sytuacji finansowej, wyników działalności i przepływów środków pieniężnych
przedsiębiorstwa oraz przedstawienie wyników zarządzania przez kierownictwo powierzonymi mu zasobami.
WYNIKI I DYSKUSJA
Istota utraty zdolności płatniczej przedsiębiorstwa
Zdolność płatnicza przedsiębiorstwa stanowi szersze ujęcie płynności finansowej4, rozumianej jako „[...] zdolność przedsiębiorstwa do osiągnięcia przepływów pieniężnych
umożliwiających regulowanie wymagalnych zobowiązań i pokrywanie niespodziewanych
wydatków gotówkowych” (Wędzki 2002, s. 33). Utrata płynności finansowej oznacza natomiast, że przedsiębiorstwo nie jest zdolne do terminowego regulowania bieżących zobowiązań. Pogłębieniem takiego stanu jest utrata zdolności płatniczej, rozumiana jako niemożność przedsiębiorstwa do finansowania swojej działalności oraz prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej (Majchrzycka-Guzowska 1999) – rys. 3.
3
4
Zgodnie z Ustawą o rachunkowości obowiązek sporządzania sprawozdania finansowego, składającego się z: bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej, mają wszystkie jednostki
w rozumieniu art. 45, ust. 2, natomiast dodatkowo: rachunek przepływów pieniężnych i zestawienie zmian w kapitale własnym sporządzają jednostki podlegające rocznemu badaniu, co zawiera
art. 45, ust. 3.
Płynność finansowa jest składową płynności w przedsiębiorstwie, oprócz płynności aktywów rozumianej jako zdolność majątku (aktywów) przedsiębiorstwa do zamiany w gotówkę w jak najkrótszym czasie, bez utraty wartości (więcej w: Sierpińska 2004).
34
A. Czarny
Poziom
płynnych
środków
Stabilizacja finansowa
Płynność finansowa
Utrata płynności finansowej
Utrata zdolności płatniczej
Niewypłacalność
Upadłość
Czas
Rys. 3. Etapy charakteryzujące utratę zdolności płatniczej
Należy pamiętać, że utrata płynności finansowej jest krótkookresowa, natomiast utrata
zdolności płatniczej jest już szczególnie niebezpieczna i może powodować:
− utratę zaufania kontrahentów, co wiąże się z trudnością pozyskania surowców do produkcji;
− utratę zaufania banków, równoznaczną z utratą wiarygodności kredytowej (powoduje
„odcięcie” od źródeł finansowania działalności);
− wyparcie z rynku przez silniejszego ekonomicznie i finansowo konkurenta;
− utratę rynków zbytu, a tym samym brak popytu na produkty czy usługi;
− zaprzestanie współpracy z kontrahentami;
− zaprzestanie działalności.
Niezwykle ważne jest więc posiadanie przez przedsiębiorstwo zdolności płatniczej w celu utrzymania równowagi finansowej.
Symptomy utraty zdolności płatniczej
Utrata zdolności płatniczej ma bezpośredni wpływ na ograniczenie rozwoju przedsiębiorstwa, pogorszenie jego wyników finansowych, pozycji rynkowej w sektorze, utratę wiarygodności dla instytucji finansowych oraz niemożność elastycznego doboru źródeł finansowania. Na zdolność płatniczą wpływa wiele zjawisk, zakwalifikowanych do trzech podstawowych grup, co ilustruje rys. 4.
Pogorszenie zdolności płatniczej ma zasadniczy wpływ na ogólne pogorszenie sytuacji
finansowej przedsiębiorstwa, definiowanej jako pozycja finansowa przedsiębiorstwa, będąca rezultatem podejmowanych przez nie decyzji gospodarczych, a także związanych z tym
perspektyw (Siemińska 2003). Niewątpliwie jest to związane z barierami rozwoju, takimi jak
(Grudzewski i Hejduk 2004): niski popyt i słaba koniunktura, zbyt wysokie podatki, opłaty
i składki ZUS, trudności w pozyskiwaniu tanich kredytów, złożone przepisy prawne, brak
wsparcia ze strony państwa i władz lokalnych, konkurencja ze strony innych przedsiębiorstw oraz brak własnego kapitału. Ważnymi sygnałami, świadczącymi o pogorszeniu
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, są:
− niekorzystne zmiany w zasobach ekonomicznych przedsiębiorstwa, zwłaszcza relacja
nadmierny przyrost zobowiązań – brak środków finansowych;
− pogorszenie struktury finansowej, co oznacza znaczny udział zobowiązań przy niewielkim zasobie kapitału własnego;
Znaczenie informacji finansowych w przewidywaniu...
−
−
−
−
35
spadek przychodów ze sprzedaży;
spadek zysku operacyjnego;
brak płynności finansowej, a tym samym wypłacalności przedsiębiorstwa;
nieradzenie sobie z konkurencją i innymi zewnętrznymi zagrożeniami.
Rodzaje czynników
Makroekonomiczne
(państwo)
Mezoekonomiczne
(sektor)
Mikroekonomiczne
(przedsiębiorstwo)
Ogólna sytuacja gospodarcza w państwie i jej wpływ na przedsiębiorstwo i jego otoczenie
Regulacje prawne
Możliwość pomocy finansowej ze strony budżetu państwa
i samorządu terytorialnego
Polityka handlu zagranicznego i kursu walutowego
Pozycja przedsiębiorstwa na rynku krajowym i zagranicznym
w danym sektorze
Powiązania przedsiębiorstwa z instytucjami finansowymi
Polityka i działalność w zakresie zaopatrzenia i dystrybucji
Wolumen i wartość sprzedaży
Wartość i struktura majątku przedsiębiorstwa
Wartość i struktura kapitału przedsiębiorstwa
Zdolność majątku przedsiębiorstwa do generowania zysków
Struktura zobowiązań
Płynność finansowa przedsiębiorstwa
Sprawność w zakresie zarządzania kapitałem obrotowym
Jakość wytwarzanych produktów i usług
Umiejętności kadry kierowniczej
Rys. 4. Podział czynników wpływających na zdolność płatniczą przedsiębiorstwa
Konsekwencją zaistniałych, niekorzystnych, zmian w sytuacji finansowej jest pojawienie się
kryzysu w przedsiębiorstwie, rozumianego jako patologia całego przedsiębiorstwa, zagrażająca
jego bytowi, niebędąca dziełem przypadku oraz nierozwijająca się w krótkim czasie (Urbanowska-Sojkin 2003). Przedsiębiorstwo, niebędące w stanie pokonać sytuacji kryzysowej, narażone
jest na zakończenie swojej działalności przez ogłoszenie upadłości5, co definiowane jest jako
orzeczone przez sąd, zwykle na wniosek wierzycieli, rozwiązanie przedsiębiorstwa, które zaprzestało spłaty zobowiązań (Olzacka i Pałczyńska-Gościniak 1998).
Wykorzystanie informacji finansowych do oceny ryzyka utraty zdolności płatniczej
przedsiębiorstwa
Informacje finansowe, jako niezbędne w procesie podejmowania decyzji, obrazują stan
(sytuację) przedsiębiorstwa zarówno w odniesieniu do przeszłości, jak i teraźniejszości.
Pomocne są również w ocenie przedsiębiorstwa pod względem dalszego kontynuowania
5
Zgodnie z Ustawą z dnia 28 lutego 2003 Prawo upadłościowe i naprawcze „[...] upadłym jest ten,
wobec kogo wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości” (art. 185, ust. 1).
36
A. Czarny
działalności. Ponadto służą do ujawniania wszelkich zmian wpływających na pogorszenie
sytuacji finansowej i utratę zdolności płatniczej. W literaturze przedmiotu są one nazywane
informacjami ostrzegającymi (Biliński 1990), postrzeganymi jako sygnały w odpowiednim
czasie przekazywane decydentom, dotyczące zaistniałych zjawisk oraz prawdopodobieństwa ich rozwoju (rys. 5).
Proces wejścia
informacji
Informacje
wewnętrzne
i z zewnątrz
przedsiębiorstwa
Weryfikacja informacji
i ich selekcja
na sygnały korzystne
i niekorzystne
(ostrzegające)
dla działalności
przedsiębiorstwa
Proces wyjścia
informacji
Odbiorcy sygnałów
(ostrzegających)
zagrażających
działalności
przedsiębiorstwa
Rys. 5. Istota przepływu informacji ostrzegających
Należy pamiętać, że informacje finansowe nie są sposobem na poprawę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, a jedynie sygnalizują pojawienie się odchyleń od dotychczasowego stanu. W tej sytuacji ich głównymi celami są:
− identyfikacja zjawisk, wpływających na pogorszenia sytuacji finansowej i utratę zdolności
płatniczej przedsiębiorstwa;
− podjęcie decyzji dotyczących usprawnienia funkcjonowania przedsiębiorstwa;
− wdrożenie działań sanacyjnych dla zapobieżenia pogłębianiu się niekorzystnych zmian.
W ocenie zdolności płatniczej przedsiębiorstwa informacje, pochodzące ze sprawozdań
finansowych, są niezwykle przydatne. W szczególności dotyczą:
− aktywów – obniżenie ich wartości może wskazywać na zawężenie prowadzonej działalności (przy problemach finansowych przeprowadza się wyprzedaż majątku trwałego
w celu regulowania długów);
− zobowiązań – ważna jest ich struktura rodzajowa (zobowiązania wobec kontrahentów,
instytucji publicznoprawnych, banków, pracowników) i czasowa (krótko- i długoterminowe). Nieproporcjonalny przyrost wartości zobowiązań wobec kontrahentów, w stosunku
do należności, może wskazywać na finansowanie działalności z kredytu kupieckiego. Sytuacja, w której wartość zobowiązań krótkoterminowych (bieżących) przewyższa wartość
aktywów obrotowych, wskazuje na problemy finansowe (występuje wówczas ujemny kapitał pracujący);
− przychodów i kosztów, łącznie z zyskami i stratami – niekorzystną sytuację określa
utrzymujący się od dłuższego czasu ujemny wynik finansowy, a tym samym nadwyżka
wartości kosztów w odniesieniu do wartości osiągniętych przychodów. Istotna jest również struktura przychodów i kosztów, na przykład wysokie przychody z pozostałej działalności operacyjnej mogą być wynikiem wyzbywania się majątku przedsiębiorstwa,
a wysokie koszty finansowe mogą dotyczyć odsetek od zaciągniętego czy nieterminowo
regulowanego długu;
− przepływów gotówki – na ich podstawie można określić nadwyżkę (dodatni przepływ) lub
niedobór (ujemny przepływ) finansowy w obrębie danego rodzaju działalności (operacyj-
Znaczenie informacji finansowych w przewidywaniu...
37
nego, inwestycyjnego i finansowego). Sytuacja, w której wszystkie rodzaje działalności
wykazują niedobór środków pieniężnych (a więc w której kierunki przepływów są ujemne), może obrazować deficytową działalność przedsiębiorstwa – brak majątku łatwego
i możliwego do zamiany na gotówkę (ewentualnie poczynione znaczne inwestycje), brak
dodatkowych źródeł zewnętrznego finansowania i regulowanie zadłużenia.
Ponadto informacje finansowe przedstawiają obraz przedsiębiorstwa w sposób obiektywny i rzetelny, a ich forma i zakres są prawnie uregulowane. Częstotliwość sporządzania
sprawozdań (w układach rocznym, półrocznym, kwartalnym czy miesięcznym) pozwala
na bieżące monitorowanie prowadzonej działalności. Dlatego istotna jest szybka i prawidłowa weryfikacja informacji, która uchroni przedsiębiorstwo przed ryzykiem utraty zdolności płatniczej. Podstawową barierą utrudniającą przepływ informacji jest ich wielość, która
zamiast pomóc w identyfikacji zagrożeń finansowych, może ją utrudnić. Dodatkowo wymienić należy błędną ocenę sytuacji, bezradność czy wręcz bezczynność decydentów.
Stwierdzić więc można, że przedsiębiorstwo, które w odpowiednim momencie nie zareaguje lub które nie będzie w stanie zareagować na sygnały ostrzegające, otwiera sobie drogę
do upadłości.
PODSUMOWANIE
Dostęp do informacji finansowych jest niezwykle istotny przy ocenie zdolności płatniczej
przedsiębiorstwa. Na podstawie zebranych informacji można ustalić: pozycję przedsiębiorstwa, jego znaczenie i uznanie na rynku, przyjęty kierunek strategiczny, efektywność zarządzania, perspektywy rozwojowe, strukturę finansową, płynność, wypłacalność i dochodowość oraz ewentualne zakłócenia w otoczeniu. Posiadanie zdolności płatniczej jest podstawowym warunkiem utrzymania równowagi finansowej przedsiębiorstwa, a jej utrata jest
niebezpiecznym sygnałem wskazującym na pogorszenie sytuacji finansowej.
PIŚMIENNICTWO
Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem. 2001. Red. E. Urbańczyk. Wydaw.
Nauk. US, Szczecin, 21.
Biliński W.F. 1990. Wczesne ostrzeganie w organizacjach gospodarczych i jednostkach administracyjnych. Prz. Org. 2/3, 21.
Grudzewski W. M., Hejduk I. 2004. Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz na rynku europejskim [w: Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw].
Red. J. Adamczyk, P. Bartkowiak. Wydaw. Nauk.-Tech., Warszawa, 21.
Majchrzycka-Guzowska A. 1999. Finanse i prawo finansowe. PWN, Warszawa, 367.
Międzynarodowe standardy rachunkowości. 2001. [b.w.], 89–90.
Olzacka B., Pałczyńska-Gościniak R. 1998. Leksykon zarządzania finansami. ODDK,
Gdańsk, 302.
Ross S.A., Westerfield R.W., Jordan B.D. 1999. Finanse przedsiębiorstw. Dom Wydawniczy
ABC, Warszawa, 25.
Siemińska E. 2003. Finansowa kondycja firmy, metody pomiaru i oceny. Poltext, Warszawa, 12.
38
A. Czarny
Sierpińska M. 2004. Determinanty płynności finansowej przedsiębiorstw. Zesz. Nauk.
USzczec. 378, 854.
Urbanowska-Sojkin E. 2003. Zarządzanie przedsiębiorstwem. Od kryzysu do sukcesu. AE,
Poznań, 21.
Ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze. DzU z 2003 r., nr 60, poz. 535,
z późn. zm.
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. DzU z 2002 r., nr 76, poz. 694, z późn. zm.
Wędzki D. 2002. Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa. Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 33, 34.