Wybrane problemy wizji rozwoju wsi i rolnictwa w pierwszej

INSTYTUT EKONOMIKI ROLNICTWA
I GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ
PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY
Wybrane problemy
wizji rozwoju wsi
i rolnictwa w pierwszej
połowie XXI wieku
Autorzy:
prof. dr hab. Waldemar Michna
dr hab. Krzysztof Firlej
prof. dr hab. inż. Krzysztof Wierzbicki
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI
ŻYWNOŚCIOWEJ W WARUNKACH GLOBALIZACJI
I INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Warszawa 2 0 1 1
Spis treści
Wprowadzenie
9
Rozdział 1. Dotychczasowe próby restrukturyzacji wsi i rolnictwa
Waldemar Michna
11
1.1. Czy w pierwszej połowie XXI wieku mogą pojawić się warunki do
restrukturyzacji polskiej wsi i polskiego rolnictwa
11
1.2. Czy mogła dokonać się restrukturyzacja wsi i rolnictwa w okresie PRL? 12
1.3. Zmiany struktury agrarnej w polskim rolnictwie w okresie transformacji
ustrojowej w latach 1989-2011
15
1.4. Zmniejszanie się liczebności karłowatych gospodarstw rolnych na wsi
i zmiany w strukturze produkcji
17
1.5. Mechanizm narastania kryzysu produkcji zwierzęcej
20
1.6. Czy trwająca obecnie zmiana struktury gospodarstw rolnych może
przekształcić się w powszechną i globalną restrukturyzację polskiego
rolnictwa w pierwszej połowie XXI wieku
24
1.7. Restrukturyzacja wsi i rolnictwa warunkowane są tworzeniem wielu
kierunków gospodarki sektora pozarolniczego na wsi i w małych
miastach
27
Rozdział 2. Uwarunkowania rozwoju demograficznego rolniczej oraz
wiejskiej nierolniczej ludności w pierwszej połowie XXI wieku
Waldemar Michna
2.1. Przyczyny obniżenia się wielkości wskaźnika dzietności kobiet
wiejskich
2.1.1. Etyczne problemy rozwiązywania problemów przyrostu
naturalnego
2.2. Ekonomiczne instrumenty zwiększania przyrostu naturalnego
2.3. Wpływ spadku dochodów rolniczych na zmianę poglądów ludności
na przyszłość rolnictwa
2.4. Struktura szkół średnich i wyższych powinna być dostosowana do
wizji rozwoju kraju
Rozdział 3. Zmiany obrazu architektoniczno-urbanistycznego wsi oraz
ewolucja struktur własnościowych rolniczych gospodarstw rolnych
Waldemar Michna
3.1. Kierunki rozwoju gospodarki obszarów wiejskich
30
31
32
35
37
38
40
42
3.2. Własnościowe problemy przemian strukturalnych wsi i rolnictwa
w pierwszej połowie XXI wieku
46
Rozdział 4. Wielosektorowa gospodarka pozarolnicza na obszarach
wiejskich - brakujące ogniwo polskiej gospodarki narodowej
Waldemar Michna
52
4.1. Wiejska ludność oraz jej zapotrzebowanie na miejsca pracy
56
4.2. Różne rodzaje interwencji państwa na rzecz tworzenia nowych miejsc
pracy w mieście i na wsi
59
4.3. Otwarcie się wsi i rolnictwa na tworzenie pozarolniczego sektora
gospodarczego na obszarach wiejskich
66
4.4. Podstawowe składniki pozarolniczej gospodarki obszarów wiejskich
możliwe do wykreowania w I połowie XXI wieku
69
4.5. Wspieranie gospodarstw w powiększaniu obszaru ziemi rolniczej
w gospodarstwach dążących do osiągnięcia stanu rozwojowego
70
4.6. Instrumenty uruchamiania transformacji struktury agrarnej
73
Rozdział 5. Wizja rozwoju rolnictwa Polski południowo-wschodniej
w okresie do 2050 roku
Krzysztof Firlej
5.1. Diagnoza stanu rolnictwa w Polsce na terenach rozdrobnionych
agrarnie
5.2. Polityka tworzenia wsi uniwersalnej na obszarach rozdrobnionego
rolnictwa
5.3. Kształtowanie przyszłości różnych grup ludności rozdrobnionych
terenów
76
77
81
82
Rozdział 6. Wieś wobec nowych prognoz światowego i krajowego
zapotrzebowania na żywność w pierwszej połowie XXI wieku
Waldemar Michna
85
6.1. Wyzwania gospodarstw domowych użytkujących gospodarstwa rolne
wobec potrzeb zabezpieczenia bezpieczeństwa żywnościowego kraju. 88
6.2. Ocena poziomu odżywiania się polskiego społeczeństwa na przełomie
XX i XXI wieku na tle tendencji zmian w odżywianiu się społeczeństw
krajów UE
91
6.3. Wieś wobec nowych horyzontów wzrostu popytu na surowce rolne
i żywność w świecie
94
6.4. Niezbywalne zobowiązania polskiej wsi i polskiego rolnictwa wobec
całego narodu na całe półwiecze XXI wieku
98
Rozdział 7. Udział wsi w kreacji epoki odnawialnych źródeł energii
w pierwszej połowie XXI wieku
Waldemar Michna
101
7.1. Co znaczy pojęcie odnawialne źródła energii i gdzie ich należy
poszukiwać?
103
7.2. Na okres krótki oraz na okres średni najpewniejsze jest rozwiązywanie
kryzysu paliw pochodzenia petrochemicznego biopaliwami
pochodzenia rolniczego
•.
104
7.3. Wieś staje już w I półwieczu XXI wieku wobec szansy wielkiego
i powszechnego udziału w tworzeniu epoki trwałej alternatywy ropy
naftowej, a więc epoki metanolu i wodoru
105
7.4. Procesy przygotowawcze wsi i polskiego rolnictwa w najbliższych
latach dla zmiany źródeł energii
108
7.5. Pilnym i ważnym zadaniem jest powołanie Rządowego Centrum
Rozwoju Energetyki Wodoru i Metanolu
'.
110
Rozdział 8. Wieś wobec obowiązków ochrony środowiska
Waldemar Michna
8.1. Fundamentalne składniki ochrony przyrody i środowiska na wsi
8.2. Pożądane jest stosowanie na polskich dużych rzekach strategii
przeciwdziałania szkodom powodziowym, jaka została opracowana
i jest stosowana na rzece i w dolinie Loary
8.3. Różne formy ograniczania intensywności produkcji rolniczej w celu
ochrony środowiska
8.4. Orientacyjne wyznaczniki stanu środowiska i ochrony przyrody na
obszarach wiejskich na połowę XXI wieku
113
113
120
121
123
Rozdział 9. Nowy, większy udział ludności wiejskiej w tworzeniu kapitału
ludzkiego i społecznego
Waldemar Michna
126
9.1. Warunki gromadzenia odpowiedniej akumulacji na rzecz rozwoju
inwestycji oraz usług unowocześniania struktury gospodarczej Polski
co najmniej do poziomu średniego w UE
127
9.2. Wykorzystanie wiejskiej sytuacji demograficznej dla złagodzenia
skutków negatywnych ogólnokrajowego kryzysu demograficznego ..128
9.3. Stworzenie sieci przedszkoli na obszarach wiejskich jest pilnym
zadaniem narodowym
130
9.4. Zwiększenie udziału młodzieży wiejskiej na wyższych uczelniach może
znacznie złagodzić kryzys demograficzny w Polsce w całym
XXI wieku
131
9.5. Narasta potrzeba opracowania wizji rozwoju edukacji ustawicznej.... 132
9.6. Sieć wzajemnego zaufania ludzi i organizacji do siebie, zaufanie
obywateli - kluczowym warunkiem rozwoju gospodarczego kraju.... 133
9.7. Kapitał ludzki i społeczny tworzą przesłanki do zwiększania się udziału
dorosłych Polaków w zasobach oszczędności w postaci kapitału
finansowego
134
Rozdział 10. Wybrane problemy infrastruktury obszarów wiejskich
w perspektywie do 2050 r.
Krzysztof Wierzbicki
':
136
10.1. Zaopatrzenie w wodę ludności mieszkającej na obszarach wiejskich
oraz oczyszczanie ścieków bytowych
136
10.2. Rozwój ochrony zdrowia i informatyki na obszarach wiejskich
do 2050 r
141
Zakończenie
148
Literatura
151