K O M E N T A R Z

Kanału Siecińskiego w 1996 roku wykazały ponadnormatywną zawartością związków
ficzne również inne niewielkie cieki analizowanego regionu mają podobnie niskie
biogennych.
Na całym obszarze objętym opracowaniem powszechnie występują osady
miejscach dochodzą bezpośrednio do linii brzegowej. Rzeka w górnym i środkowym
zasoby wodne.
czwartorzędowe. Do najstarszych z nich należą osady zlodowacenia Narwi oraz
biegu pozbawiona jest naturalnej strefy buforowej, co charakteryzuje się brakiem
interglacjału augustowskiego. Gliny zwałowe zlodowacenia Narwi stwierdzono
zadrzewień i zakrzewień. Wskaźnik lesistości wynosi 8,1%. Przy czym lasy występu-
2
ją jedynie w dolnej części zlewni.
zalegają w rynnie kopalnej przebiegającej przez środek analizowanego obszaru.
Na zachód od zlewni Kujawki znajduje się Struga, która ma swoje źródła
60
Z okresu zlodowaceń południowopolskich wyróżniono gliny zlodowacenia Nidy oraz
w niewielkim mokradle powyżej Jeziora Zamkowego i Frydek (poza arkuszem).
50
Sanu I. Gliny tego okresu nie zostały dokładnie udokumentowane, a często korelo-
Struga płynie rynną otoczoną sandrem wąbrzeskim. Uchodzi ona do Drwęcy na
40
wano je jedynie z obszarami sąsiednimi, zwłaszcza z obszarem Wąbrzeźna i okolic.
wysokości 60 m n.p.m. Powierzchnia zlewni całkowitej wynosi 179,2 km , a jej
Miąższość glin zlodowaceń południowopolskich nie przekracza 45 m. Piaski i żwiry
długość 29,8 km. Na analizowanym obszarze występuje jej dolny odcinek (bez ujścia
20
rzeczne interglacjału wielkiego zostały stwierdzone w profilu koło Osieczka, a ich
do Drwęcy). Największym dopływem Strugi jest Wawrzonka. Całkowity spadek rzeki
10
miąższość wynosi około 6 m. Osady zlodowaceń środkowopolskich reprezentowane
wynosi 1,3‰.
2
30
środkowo-zachodniej analizowanego obszaru. Spąg glin zalega na wysokości 45-75
obszarze jest pogłębiona i stanowią one część systemu melioracyjnego.
Pomorskie z powiatu brodnickiego, Wąpielsk z powiatu rypińskiego oraz Golub-
m n.p.m., a ich miąższość wynosi maksymalnie 25 m. Osady wodnolodowcowe
Na obszarze wysoczyzn zbudowanych z glin zwałowych drobne cieki mają
Dobrzyń i Kowalewo Pomorskie z powiatu golubskiego.
oddzielające gliny zlodowacenia Warty mają miąższość do 20 m, a ich spąg zalega
charakter okresowy, co wiązać można również z powszechnie występującymi tutaj
na wysokości 60-70 m n.p.m. Z kolei ze stadiałem środkowym zlodowacenia Warty
zdrenowanymi obszarami użytków rolnych.
związane są mułki zastoiskowe oraz gliny o miąższości nie przekraczającej 10 m.
Analizowany obszar w zasadzie pozbawiony jest jezior. W północno-wschodniej
Okres zlodowaceń środkowopolskich zakończył się wraz z ociepleniem podczas
części występuje fragment wschodniej część Jeziora Wądyńskiego. Zbiornik posiada
interglacjału eemskiego. Piaski i żwiry tego interglacjału występują powszechnie,
genezę rynnową, co odzwierciedlone jest w morfometrii dna oraz urozmaiconej linii
wypełniając ówczesne doliny rzeczne. Miąższość osadów rzecznych dochodzi do 28
brzegowej. Misa jeziorna składa się z dwóch równoległych rynien połączonych
m (Drozd, Trzepla 2005).
Osady ostatniego zlodowacenia Wisły powszechnie występują na tym obszarze. Związane są z nim dwa poziomy glin, które rozdzielone są osadami wodnolodowcowymi. Gliny zwałowe stadiału środkowego zlodowacenia Wisły mają miąższość średnio 7-10 m. W rejonie Nieżywięcia, Brudzaw, Kruszyn oraz Książek ich
miąższość dochodzi do 23 m. Natomiast gliny zwałowe stadiału górnego budują
płaskie oraz faliste wysoczyzny morenowe. Miąższość tych glin osiąga przeważnie
10-20 m. W okolicach Nieżywięcia występują osady moren martwego lodu. Są to
gliny zwałowe o miąższości 4 m. Z kolei w północnej części analizowanego obszaru
występują gliny zwałowe, piaski i głazy moren czołowych. Na zachód od Jaworza do
Lipnicy oraz na południe od Lipnicy miąższość osadów wodnolodowcowych osiąga
25 m. Na południe od Książek występują iły i mułki zastoiskowe. Ich miąższość nie
przekracza 8 m. W pradolinie Drwęcy występują piaski i żwiry rzeczne tarasów
nadzalewowych (Niewiarowski 1968).
Osady holocenu na analizowanym obszarze występują w zagłębieniach,
w dolinach i wokół jezior oraz budują terasy nadzalewowe w dolinie Drwęcy. Miąższość tych osadów osiąga 5 m. W zagłębieniach bezodpływowych a rzadziej
w dolinach rzecznych występuje kreda jeziorna, gytia i torfy. Największe torfowisko
występuje pomiędzy Łopatkami a Książkami oraz pomiędzy Książkami a Nieżywięciem. Miąższości torfu nie przekraczają 4 m.
wąskim przesmykiem. Strefa litoralu jest wąska i stroma. Jezioro jest przepływowe,
a jego oś hydrograficzną stanowi rzeka Lutryna. Odpływ wód z jeziora regulowany
jest zastawką. Około 60% wód zgromadzonych w misie jeziornej podlega wymianie
w ciągu roku. Zlewnia Jeziora Wądzyńskiego zdominowana jest przez grunty orne,
które pokrywają około 83% jej powierzchni (RZGW 2010).
Ponadto występują tutaj jeszcze 4 jeziora o powierzchni przekraczającej 1 ha
(tab. 3).
(Hamer)
WODY PODZIEMNE
Tabela 3. Zestawienie większych jezior (KJP – Katalog jezior Polski, Choiński 2006).
Lp.
Nazwa jeziora
1
Powierzchnia
Jaśmirek
Jezioro
4
Jezioro
5
Wądzyńskie
związków biogennych. Warunki tlenowe w jeziorze, a dokładniej odtlenienie wód
miast w obniżeniach terenu i w dolinie Drwęcy występuje na głębokości 10 m.
hypolimnionu predysponuje uwalnianie fosforanów z osadów dennych. Wpływ na
Miąższość warstwy wodonośnej wynosi około 15 m. Średnia wartość współczynnika
dobrą jakość wód Jeziora Wądzyńskiego ma korzystna morfometria zbiornika oraz
2
filtracji wynosi 14 m/24 h. Przewodność na ogół przekracza 200 m /24 h, miejscami
2
przekracza 500 m /24 h, co przekłada się na dobre potencjalne wydajności studni.
2
Leśna strefa buforowa Jeziora Wądzyńskiego jest dobrze zachowana. Na obszarze
zlewni bezpośredniej nie występują punktowe źródła zanieczyszczeń (RZGW 2010).
jest napięte. W związku z tym, że obszar ten znajduje się na wododziale, wody
podziemne zasilane są głównie przez opady atmosferyczne. Ponadto w nachyleniu
zwierciadła wód podziemnych zaznacza się wyraźnie występowanie działu wodnego
pomiędzy Drwęcą a Lutryną. Wody podziemne wykazują wyraźne nachylenie
Wądzyńskie
-
-
28,8
701,5
2,3
4,0
163,5
166,8
13270,5
7,8
34,6
Szacunkowy pobór wód podziemnych na tym obszarze wynosi około 1100 m
3
podziemnych znajdują się w południowej części obszaru w Gałczewku oraz Wrockach (Uścinowicz 2002).
czone są one działem wodnym IV rzędu. Zdecydowana większość działów wodnych
minimum w sierpniu (tab. 4). Cechą charakterystyczną Drwęcy jest długotrwałe
ma charakter pewny. Występuje tutaj obszar bifurkujący, z którego bierze swój
utrzymywanie się wysokich stanów wód. W latach wilgotnych przez okres 5-6
moreny czołowe, maksymalnie osiągając 20 m wysokości (Niewiarowski 1959).
początek Kujawka oraz rzeka Wawrzonka (dopływ Strugi).
miesięcy, dno doliny wraz z terasą zalewową jest całkowicie zalane. W wieloleciu
m n.p.m. W dnach dolin i zagłębień wytopiskowych występują równiny torfowe
(Drozd, Trzepla 2005).
Pod względem przepuszczalności utworów powierzchniowych dominują grunty
o przepuszczalności słabej. Rozpowszechnione są one zwłaszcza na obszarach
wysoczyzn morenowych, zbudowanych z różnego typu glin. Piaski i żwiry sandrowe
oraz piaszczysto żwirowe terasy pradoliny i doliny Drwęcy charakteryzują się średnią
przepuszczalnością. Ze względu na zatorfienie, w niektórych fragmentach rynien
subglacjalnych oraz dnie doliny Drwęcy, występują grunty o zmiennej przepuszczalności. Na obszarach zabudowanych występują grunty o przepuszczalności zróżnicowanej.
Analizowany obszar charakteryzuje się mozaikową strukturą gleb, co wynika
z przestrzennego zróżnicowania skały macierzystej, rzeźby terenu i stosunków
wodnych. Na wysoczyznach morenowych powszechnie występują gleby płowe oraz
brunatne. Największe płaty czarnych ziemi występują na zachód od miejscowości
Dąbrówka i Osieczek. W dnach rynien Kujawki i Strugi oraz w dolinie Drwęcy
występują gleby murszowo-torfowe oraz mułowo-torfowe. Na obszarach sandrowych,
rozciągających się wzdłuż Lutryny i Strugi oraz na wyższych terasach pradoliny
Drwęcy występują gleby bielicoziemne. Gleby brunatne oraz płowe należą do
kompleksu pszennego: dobrego, wadliwego oraz żytniego bardzo dobrego (Mapy
obserwacji najwyższy stan wody (287 cm) wystąpił podczas roztopów wiosennych
glebowe 1980). Gleby bielicoziemne są mniej urodzajne, zaliczane są do kompleksu
obszaru przekraczają zdecydowanie 550 mm (Zbiczno – 578 mm, Rokitnica - 572,
Brzozie – 561 mm). Natomiast po zachodniej stronie opady wynoszą 527 mm
w Orłowie oraz 522 w Kowalewie Pomorskim (Wójcik, Marciniak 1993).
Zatem
średnie roczne sumy opadów na obszarze opracowania nie przekraczają 550 mm.
W przebiegu rocznym maksymalne sumy opadów atmosferycznych występują
Tabela. 4. Charakterystyczne stany wody Drwęcy (cm) w profilu Brodnica w latach
1981-2010 (wg danych IMGW-PIB).
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
Rok
77
74
101
114
102
108
82
71
66
62
63
73
62
SNW 118
130
153
162
164
166
123
100
94
89
95
102 125
SSW 133
151
173
179
184
187
149
116
109
102
106
115 142
zaliczane są do średnich, a rzadziej do bardzo dobrych i dobrych kompleksów
przydatności rolniczej (występują głównie wzdłuż rynny Strugi, Kujawki oraz w dnie
doliny Drwęcy).
(17,5oC). Roczne sumy opadów atmosferycznych mieszczą się w przedziale 500-600
mm (Lorenc 2005). Przeważają wiatry z kierunków zachodnich i północnozachodnich. Średnie parowanie wynosi 470 mm. Biorąc pod uwagę częstość występowania dni z różnymi typami pogody omawiany obszar znajduje się w regionie
Chełmińsko-Toruńskim (Woś 1999). Region Chełmińsko-Toruński, na tle innych
regionów klimatycznych, wyróżnia się dość częstym pojawianiem się dni przymrozkowych bardzo chłodnych z dużym zachmurzeniem, bez opadów (średnio 7 dni
Na obszarze objętym opracowaniem Drwęca stanowi rezerwat o nazwie Rzeka
Drwęca. Został on powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzew-
(długość 213,7 km, powierzchnia 1888,27 ha). Ponadto dolina Drwęcy oraz Jezioro
Wądzyńskie stanowi obszar chronionego krajobrazu.
300-500
chlorki, mg/dm3
5,0-128
20
7,0-20
0,004-1,6
azotany N-NO3, mgN/dm3
0,020-1,0
żelazo, mg/dm3
0,1-17
mangan, mg/dm3
0,05-0,67
Barwa mgPt/dm3
3,0-38
23
0,2
0,1
5,1
0,2
9,1
Stopień zagrożenia jakości wód podziemnych dla przeważającej części omawianego obszaru ustalono na niski. Wynika to z głębokiego występowania poziomów
wodonośnych, które dodatkowo są izolowane nadkładem glin zwałowych. Lokalnie,
w dolinie Drwęcy i w obniżeniach terenu, gdzie nie występują gliny, wody charaktery-
128 160
192
193 284
wyznaczono również średni stopień zagrożenia dla wód podziemnych, ze względu na
przebiegający nieopodal (niewielki odcinek w zasięgu arkusza mapy) rurociąg
W historii obserwacji najwyższy przepływ (96,6 m s ) wystąpił w kwietniu 1979 roku.
Z kolei przepływ najniższy (5,9 m s ) zanotowano w grudniu 1969 roku (tab. 6).
3 -1
roczna opadów została zanotowana w 1980 roku i wyniosła 790 mm, najniższa zaś
Pomiary terenowe głębokości zalegania wód podziemnych w studniach gospo-
V
VI VII VIII IX
X Rok
1981-2010 43 46 37 32 35 35 52 71 82 63 57 40 593
1961-1990 45 37 30 24 27 29 51 74 74 59 47 37 534
BRODNICA
1981-2010
WĄBRZEŹNO
1961-1990
1982
I
II
68 54 53
8
III
IV
V
24 30 35
VI
53
VII
47
VIII
47
IX
6
X
19
Suma
roczna
444
1981
32 46 41 31 47 21 13 135 193 101 24 86
770
1982
41 37 29
307
1980
7
19 17 56
55
12
44 46 30 12 23 28 22 227 180
15
25
4
16
45 58
790
WODY POWIERZCHNIOWE
Około 60% obszaru znajduje się w zlewni Drwęcy, a pozostała część należy do
Osy. Na południowo-wschodnim skraju analizowanego obszaru znajduje się 6
zlewni znajdują się w komentarzu do arkusza mapy Kowalewo Pomorskie.
190,0
wości Wrocki
biologiczno - rów meliora-
mechaniczna
cyjny
mapy Książki należą:
Bagno, Łąki Gdańskie),
- odwodnienia części obszarów w wyniku, których nastąpił zanik jezior i oczek
wodnych (rejon na południowy-zachód od Książek),
- utworzenie sztucznej sieci rowów i kanałów (przekształcono w ten sposób zwłaszcza dopływy Lutryny m.in zlewnię Kanału Siecińskiego oraz Dużej Bachy),
podziemnych i sieci wodociągowo-kanalizacyjnej,
- pogorszenie jakości wód powierzchniowych poprzez dopływ zanieczyszczeń
wody pościekowe.
Literatura:
Choiński A., 2006, Katalog jezior Polski, UAM, Poznań.
na całym analizowanym obszarze. Zestawienie wyników pomiarów przepływów
Drozd M, Trzepla M., 2005, Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski
chwilowych w ciekach przedstawiono w tabeli 4.
1:50 000, arkusz Książki, PIG, Warszawa.
50
Kondracki J. 2001, Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Tabela 4. Zestawienie pomiarów przepływów chwilowych
30
10
0
XI
XII
I
II
III
IV
SNQ
V
VI
SSQ
VII
SWQ
VIII
IX
X
WWQ
Nr*
Rzeka
Profil
1.
Lutryna
Prątnia
3.
Kujawka
Obórki
2.
Wawrzonka
Długie
Wartość przepływu [m3s-1]
0,04
0,01
0,01
Lorenc H., 2005, Atlas klimatu Polski, IMGW, Warszawa.
Data pomiaru
Mapa glebowo-rolnicza województwa toruńskiego w skali 1:100 000, 1980, IUNG,
10.10.2014r.
osadnictwo, gospodarka, pod red. R. Galona, PWN Warszawa-Poznań-Toruń.
Puławy.
05.10.2014r
Mrózek W., 1984, Wody płynące [w:] Województwo toruńskie. Przyroda, ludność, i
05.10.2014r.
Niewiarowski W., 1959, Formy polodowcowe i typy deglacjacji na Wysoczyźnie
Chełmińskiej, Studia Soc. Sc. Toruń., Sec. C, vol. 4 nr 1, Toruń.
Niewiarowski W., 1968, Morfologia i rozwój pradoliny i doliny dolnej Drwęcy, Stud.
Rys. 2. Charakterystyczne przepływy Drwęcy w profilu Brodnica w latach 1981-2010
(wg IMGW PIB).
Soc. Sci. Torunensis Sest. 6.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego (z różnych lat),
Tabela. 5. Ekstremalne stany wody Drwęcy w profilu Brodnica z całego okresu
obserwacji, do 2013 roku włącznie (wg danych IMGW-PIB).
Posterunek
wodowskazowy
Brodnica
Rzeka/
Jezioro
Drwęca
WWW
(cm)
287
Data wystąpienia
absolutnego
max.
03-06.04.1979 r.
Brodnica
Rzeka
Drwęca
WWQ
(m3s-1)
96,6
Data wystąpienia
absolutnego
max.
03-06.04.1979 r.
RZGW, 2010, Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego
października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód
(www.rzgw.gda.pl)
powierzchniowych (Dz. U. 2014, poz. 1482), które wprowadziło zmianę klasyfikacji
Uścinowicz S., 2002, Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50000,
25
39
14.08.1911 r.
12.07.1930 r.
wskaźników jakości wód w ciekach naturalnych, jeziorach i innych zbiorników
arkusz Książki, PIG, Warszawa.
wodnych, na mapie nie zastosowano symboli dotyczących jakości wód powierzch-
Woś A., 1999, Klimat Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
niowych w punktach pomiarowych.
Wójcik G., Marciniak K., 1993, Opady atmosferyczne w regionie dolnej Wisły w
NNQ
(m3s-1)
5,9
Data wystąpienia absolutnego
min.
14.12.1969 r.
W związku z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22
Rozpoznanie stanu czystości rzeki Drwęcy prowadzono w Szabdzie na stanowisku poniżej Brodnicy. Stwierdzono dobry stan wód w zakresie fizykochemicznym,
Kujawce na posterunku wodowskazowym Kujawa (dolny odcinek). Stany wód
niewielkich cieków (w tym również Kujawki), charakteryzują się bardzo dużą krótko-
kredy. Są to mułowce i iłowce. Górna kreda reprezentowana jest przez wapienie oraz
Powierzchnia zlewni wynosi 50,7 km , natomiast długość 17,6 km. Średni spadek
okresową zmiennością. Maksymalne stany wody związane są z roztopami wiosen-
margle. Paleogen, do którego należą iły i mułki z węglem brunatnym nawiercono
rzeki wynosi 1,6‰. Kujawka bierze swój początek z obszaru bifurkacyjnego,
nymi oraz opadami nawalnymi. Na rys. 3 zaprezentowano fragment hydrogramu
w dwóch miejscach. Neogen reprezentowany jest przez osady mioceńskie. Do
z którego wypływa drugi ciek – Wawrzonka (Mrózek 1984). W górnym biegu Kujawka
rzeki Kujawki, na którym wyraźnie zaznaczają się krótkookresowe wahania stanów
miocenu na rozpatrywanym obszarze zaliczono iły i mułki z warstewkami drobnoziar-
wykorzystuje równoleżnikowo przebiegającą rynnę. W okolicach miejscowości
wody, również w ciepłej porze roku. Po wiosennej kumulacji następuje dość szybkie
nistych piasków o miąższości do 60 m (Drozd, Trzepla 2005). Podłoże czwartorzędu
Wrocki rzeka zmienia gwałtownie swój bieg z kierunku wschodniego na południowy.
obniżenie poziomu wody, przerywane krótkookresowymi wzrostami stanu wody
tworzą zazwyczaj neogeńskie osady. Najwyżej wznoszą się one w rejonie Książek,
W górnym biegu Kujawka zasilana jest głównie podczas roztopów wiosennych, a
w ciepłej porze roku (rys. 3). W latach 2009-2010 opady skorygowane w zlewni
gdzie osiągają rzędne 90 m n.p.m. oraz w części północno-wschodniej, gdzie
wypływy wód podziemnych w postaci wysięków funkcjonują jedynie w wilgotnych
Kujawki wynosiły 743 mm, a odpływ 78 mm (w tym odpływ podziemny 57 mm).
okresach. Rzeka została uregulowana w 1952 roku (Mrózek 1984). Dolny ujściowy
Odpływ jednostkowy Kujawki w latach 2009-2010 wyniósł 2,4 dm s km . Przy
3 -1
2
2
przeciętnym odpływie z obszaru Polski 5,5 dm s km można stwierdzić, że odznacza
ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni
okresie 1951-1980 [w:] Uwarunkowania przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne
zagospodarowania dolnej Wisły, pod red. Z. Churskiego, Toruń.
biologicznym oraz morfologicznym (tab.8). Stan ekologiczny oceniono jako dobry,
natomiast stan sanitarny – niezadowalający. W porównaniu do lat wcześniejszych
zanotowano niewielką poprawę jakości wód w zakresie fizykochemicznym. Badania
Lutryny WIOŚ z Bydgoszczy prowadził na zamknięciu jednolitej części wód
w Lembargu. Wyniki badań wykazały dobry stan ekologiczny (II klasa), o czym
zdecydowała wielkość indeksu makrofitowego. Wyniki badań fizykochemicznych
W latach 2009-2010 B. Pius wykonywała pomiary stanów wody na rzece
2 -1
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
NNW
(cm)
Tabela. 6. Ekstremalne przepływy Drwęcy w profilu Brodnica z całego okresu
obserwacji, do 2013 roku włącznie (wg danych IMGW-PIB)
Posterunek
wodowskazowy
STAN CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Data wystąpienia absolutnego
min.
Najstarsze utwory stwierdzone w obrębie analizowanego obszaru należą do
odcinek cieku, w odległości 120 m od Drwęcy tworzy niewielki wodospad. Cechą
w miejsco-
swoje odzwierciedlenie w wartości chwilowych przepływów, które były bardzo niskie
60
Na analizowanym obszarze prawym dopływem Drwęcy jest Kujawka.
2
nia ścieków
Wrocki
cyjny
70
kilometrowy odcinek Drwęcy. Rzeka ta silnie meandruje, płynąc doliną dawnych wód
natomiast ujście w Złotorii koło Torunia. Szczegółowe parametry dotyczące całej
komunalne
Oczyszczal-
rów meliora-
atmosferycznych. Sytuacja hydrometeorologiczna w październiku 2014 roku znalazła
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Stacja
Rok
Meteorologiczna hydrolo- XI XII
okres pomiarowy giczny
b.d.
80
NNQ
Tabela 2. Minimalna i maksymalna roczna suma opadów w mm z wielolecia na stacji
meteorologicznej w Brodnicy oraz Wąbrzeźnie (wg danych IMGW-PIB).
ok. 1,0
IMGW o sytuacji hydrologicznej w Polsce na dzień 10 października 2014 roku stany
40
IV
komunalne
darskich wykonano w październiku 2014 roku. W okresie badań według informacji
cych pomiary na analizowanym obszarze nie notowano intensywnych opadów
3 -1
III
Zdrowia
wód Drwęcy układały się głównie w strefie stanów niskich. W dniach poprzedzają-
3 -1
ms
Ośrodek
- okresowych zmianach natężenia przepływu cieków do których odprowadzane są
2
(tab. 2), przy normie wieloletniej 82 mm (tab. 1). W Wąbrzeźnie najwyższa suma
Małe
Pułkowo
cyjny
- obniżenie jakości wód podziemnych w strefach nieskanalizowanych,
CHARAKTERYSTYKA OKRESU BADAŃ
2
odpływem jednostkowym są wyższe o 1 dm s km w porównaniu do obszaru Polski.
ny
rów meliora-
- przerzuty wody czystej i zanieczyszczonej,
3 -1
nieregularnością np. w lipcu 1981 roku suma opadów w Brodnicy wyniosła 195 mm
b.d.
obszarowych pochodzenia rolniczego,
produktów naftowych Płock-Gdańsk (Uścinowicz 2002).
2
2
4.
weterynaryj-
- przeobrażenie układu krążenia wód podziemnych poprzez rozbudowę ujęć wód
118
192
3 -1
3.
Punkt
Małe
Pułkowo
nych na średni. Ponadto w północno-wschodniej części analizowanego obszaru
115
220
3 -1
2.
- obniżenie płytkich wód podziemnych w wyniku melioracji,
124
3 -1
ok. 1,5
cyjny
czy
- odwodnienia części obszarów podmokłych i przekształcenia ich siedlisk (Kacze
220
m s (7,70 dm s km ). Średnie zasoby wodne Drwęcy w profilu Brodnica wyrażone
komunalne
rów meliora-
5,0-28
136
Ekstremalne sumy opadów występują w miesiącach letnich i charakteryzują się dużą
b.d.
Do najważniejszych przeobrażeń stosunków wodnych obszaru objętego arkuszem
0,1-0,4
264
zanotowana w 1981 roku i wyniosła 770 mm, najniższa zaś w 1982 roku - 444 mm.
ok.15,0
2,0-6,0
175
3 -1
Wychowaw-
komunalne
PRZEOBRAŻENIA STOSUNKÓW WODNYCH
0,04-0,2
264
3 -1
Szkolno-
Łąka
Kierunek
zrzutu
0,01-0,5
205
3 -1
Ośrodek
Ilość
Urządzenia
[m3/d]
oczyszczająmax/aktualn
ce
a
2,0-20
284
roztopowych. Obszar źródłowy Drwęcy znajduje się w obrębie Wzgórz Dylewskich,
BUDOWA GEOLOGICZNA I LITOLOGIA
375
1,0-105
208
23,1 m s (6,55 dm s km ), natomiast średnie z przepływów wysokich wyniosły 26,8
rzecznego. Koryto Drwęcy na całej długości wraz z przybrzeżnym pasem, o szerokości 5 m po obu stronach rzeki, stanowi najdłuższy rezerwat ichtiologiczny w Polsce
38-728
278
terystyczne dla klimatu Polski. W Brodnicy najwyższa suma roczna opadów została
Tabela 1. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów atmosferycznych w mm
w latach 1981-2010 na stacji meteorologicznej w Brodnicy oraz w Wąbrzeźnie (wg
IMGW-PIB).
siarczany, mg/dm3
195
5,61 dm s km . Przepływy średnie w latach 1981-2010 kształtowały się na poziomie
w 1982 roku, wynosząc 307 mm.
sucha pozostałość mg/dm
3
274
2). Średnie niskie przepływy kształtowały się na poziomie 19,8 m s , co odpowiada
nego z dniem 27 lipca 1961 r. (Monitor Polski nr 71, poz. 302). Ochronie podlegają
rzadkie gatunki organizmów wodnych, głównie ryb łososiowatych, certy oraz minoga
Tło
198
wieloletnim sumy opadów znacząco różnią się miedzy sobą, co jest również charak-
w roku). Ponadto notuje się w tym regionie występowanie dni z pogodą bardzo ciepłą
i dużym zachmurzeniem (średnio16 dni).
Średnia
259
Średnia roczna temperatura wynosi 7oC. Najchłodniejszym miesiącem jest luty
ze średnią temperaturą -0,5oC. Najwyższa temperatura notowana jest w lipcu
Zakres
173
opadu (38% z sumy rocznej), zaś w półroczu ciepłym 365 mm (tj. 62%). W przebiegu
WĄBRZEŹNO
Parametr
SWW 144
Sezonowa zmienność przepływu Drwęcy ściśle nawiązuje do stanów wody (rys.
BRODNICA
Tabela 7. Wybrane parametry jakości wody w utworach czwartorzędowych (wg
Uścinowicz 2002).
WWW 228
W półroczu chłodnym na stacji opadowej w Brodnicy notuje się średnio 228 mm
1.
w okolicach Osieczka, Dębowej Łąki oraz Gałczewka.
zują się słabszą izolacją. Z tego względu ustalono stopień zagrożenia wód podziem-
20
żytniego słabego lub bardzo słabego. Użytki zielone na analizowanym obszarze
żelaza oraz manganu dla wód pitnych. Największe zawartości żelaza notowane były
Rodzaj
ścieków
Specjalny
Wody użytkowych pięter wodonośnych charakteryzują się średnią i słaba
amoniak N-NH4, mg N/dm3
roku (tab. 5).
w lipcu i sierpniu, a minimalne w miesiącach zimowych, zwłaszcza w lutym (tab. 1).
II
Zakład
Dębowa
jakością. Zaliczono je do klasy II b i III, co związane jest z podwyższoną zawartością
cm i wahał się od 187 cm w kwietniu do 102 cm w sierpniu. Znacznie wyższa jest
w kwietniu 1979 roku. Z kolei stan najniższy (24 cm) obserwowano w sierpniu 1911
I
Miejscowość
są przyczyną przekroczenia barwy wód podziemnych.
1981-2010 średni roczny stan wody Drwęcy na wodowskazie w Brodnicy wynosił 142
absolutna amplituda stanów wody Drwęcy, która wynosi 222 cm (tab. 4). W historii
Stacja
Okres
XI XII
meteorologiczna pomiarowy
Lp.*
3
ści względne nie przekraczają 1-2 m. W obrębie wysoczyzny falistej odznaczają się
W jej obrębie występuje sześć teras. Dno doliny Drwęcy zalega na wysokości 63-66
Tabela 10. Zestawienie ważniejszych zrzutów ścieków
wód płytkiego krążenia HCO3-Ca. Sucha pozostałość rzadko przekracza 500
Występuje tam wysoczyzna morenowa płaska (Drozd, Trzepla 2005), której wysoko-
dniowo-wschodniej części analizowanego obszaru znajduje się pradolina Drwęcy.
wszystkich przypadkach na rozpatrywanym obszarze.
na dobę, co stanowi zaledwie 6% zatwierdzonych zasobów. Największe ujęcia wód
i występują w marcu oraz kwietniu, następnie systematycznie się obniżają, do
atmosferycznych na sąsiednich stacjach, od wschodniej strony analizowanego
dobry
nie jakości wody w miejscu zrzutu ścieków oczyszczonych, co ma miejsce we
-
Cieki na analizowanym obszarze charakteryzują się śnieżno-deszczowym
NNW
powyżej II klasy
rzek i rowów charakteryzujących się niewielkim przepływem. Powoduje to pogorsze-
4,0
W obrębie Strugi wydzielono zlewnie Wawrzonki oraz Dopływu z Karczewa ograni-
Średnia roczna suma opadów atmosferycznych w Brodnicy w latach 1981-2010
klasa II
Ocena stanu
ekologicznego
występuje użytkowy poziom wodonośny.
5,4
Nieżywięcia wysokości bezwzględne mieszczą się w przedziale 95-100 m n.p.m.
wyniosła 593 mm, a w Wąbrzeźnie 534 mm (tab. 1). Średnie roczne sumy opadów
3a
Elementy
fizykochemiczne
podziemnych. Dodatkowym problemem stają się zrzuty ścieków oczyszczonych do
reżimem zasilania. Maksymalne stany wody i przepływy związane są z roztopami
znajduje się Jezioro Wądzyńskie, a w innych rzeki: Kujawka oraz Struga. W połu-
2011
Klasyfikacja
Elementy
biologiczne
glin i iłów polodowcowych (o miąższości ponad 100 m). Na tym obszarze również nie
-
3
Brodnica oraz Wąbrzeźno.
Typ
abiotyczny
Rok
badań
rzuty ścieków nieoczyszczonych jak również na ewentualnie zanieczyszczenia wód
-
Duża Bacha, Kanał Sieciński, Dopływ z Kruszyn-Rumianek, Dopływ z Kruszyn.
Wysoczyzny morenowe rozcięte są rynnami subglacjalnymi. W obrębie jednej z nich
Jezioro
Na obszarze objętym arkuszem Książki występują dwa rejony w których nie
wschód od Nieżywięcia do 105-115 m n.p.m. Natomiast na południe od Osieczka-
m n.p.m. W okolicach Jeziora Wądzyńskiego znajduje się oz o wysokości około 7 m.
Tabela 9. Ocena jakości wody w jeziorach. Opracowano na podstawie danych WIOŚ
w Bydgoszczy. SD – widzialność.
n.p.m. do 70 m n.p.m. Podobnie zaznacza się drenaż wód podziemnych przez
IMGW PIB nie prowadził obserwacji hydrologicznych.
zalega na wysokości 86 m n.p.m., natomiast koło Osieczka wznosi się do około 102
spełniają rolę bufora dla zanieczyszczeń obszarowych dostarczanych przez Lutrynę.
względu na przewagę występowania glin na powierzchni zwierciadło wody na ogół
go obszaru. Dział wodny IV rzędu ogranicza dopływy Lutryny, do których należą:
zachodnim, a koło Radowisk: południowo-wschodnim. W okolicy Radowisk sandr
położone w górnej części zlewni jeziora: Chojno, Grzywinek oraz Oleczno, które
Na pozostałym obszarze przewodność zawiera się w przedziale 100-200 m /24 h. Ze
Struga. Do zlewni Osy należy Lutryna, odwadniająca północną część rozpatrywane-
nym obszarem, Brodnica na wschodzie, a Wąbrzeźno na zachodzie - arkusze map
dobry
jąca
produkcją pierwotną fitoplanktonu. Jezioro charakteryzuje się dość niskim stężeniem
zachód od Książek wysoczyzna wznosi się na wysokość 100-107 m n.p.m., a na
Wąbrzeźnie. Wymienione posterunki meteorologiczne znajdują się poza rozpatrywa-
zadowala-
wschodniej. Strop utworów wodonośnych występuje na głębokości 20-30 m. Nato-
wysoczyzna morenowa falista, której wysokości względne dochodzą do 7 m. Na
rów prowadzonych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Brodnicy oraz
-
-
dobry stan ekologiczny. Jezioro Wądzyńskie cechuje się stosunkową niewielką
PIB na posterunku wodowskazowych na Drwęcy w Brodnicy. Na pozostałych ciekach
zróżnicowane. W okolicach Osieczka opadają one w kierunku południowo-
I klasa
MIR
północno-zachodniej analizowanego obszaru w rejonie Łopatek oraz w części
Dopływy Drwęcy ograniczone są działami wodnymi III rzędu i są to: Kujawka oraz
a Radowiskami występują równiny sandrowe. Nachylenie stożków sandrowych jest
-
jąca
degradację wód odpowiadającą II kategorii. Przeprowadzona ocena wskazuje na
wysoczyzny morenowej Pojezierza Chełmińskiego. W części północnej dominuje
od dwóch do czterech metrów niżej niż wysoczyzny morenowe. Pomiędzy Lipnicą
zadowala-
skiej zlodowacenia Wisły (Uścinowicz 2002). Poziom ten nie występuje w części
Charakterystykę wód powierzchniowych opracowano w oparciu o dane IMGW
Podstawą do analizy opadów atmosferycznych były archiwalne wyniki pomia-
-
morfometryczne i zlewniowe Jezioro Wądzyńskie charakteryzuje się podatnością na
Dział wodny II rzędu rozgranicza tereny należące do zlewni Osy oraz Drwęcy.
lodu. Największe równiny zastoiskowe towarzyszące przedpolu wymienionych moren
II klasa
międzymorenowy poziom wodonośny w piaskach wodnolodowcowych fazy leszczyń-
Obszar objęty arkuszem Książki prawie w całości znajduje się w obrębie
OPADY
II
walająca
Książki występują w utworach czwartorzędowych. Najpowszechniej występuje
mg/dm . Stwierdzono jedynie podwyższenie zawartości żelaza oraz manganu, które
wąbrzeskie. Moreny północno-wąbrzeskie rozciągają się na północ od Książek
dobra
Rozpoznanie stanu czystości oraz stanu ekologicznego Jeziora Wądzyńskiego,
3
głębienia bezodpływowe, zarówno typu chłonnego, jak i ewapotranspiracyjnego.
dobry
I klasa
wykonał WIOŚ w Bydgoszczy w 2011 roku (tab. 9). Ze względu na korzystne cechy
czwartorzędowych jest typowy dla obszarów z dominacją nisko mineralizowanych
W obrębie wydzielonych zlewni występują również pojedyncze, izolowane za-
niezado-
walająca
w północno-wschodniej części analizowanego rejonu występują znaczne miąższości
-
-
30,0
Wielkie
dobry
giczna
i mułków, pod którymi zalegają iły oraz mułki paleogeńsko-neogeńskie. Natomiast
7,5
Praczka
niezado-
II klasa
klasa,
2011
II
giczna
Na analizowanym obszarze łącznie zlokalizowane są 4 oczyszczalnie ścieków
8,0
-
IO
ekologiczny
(tab. 10). Przy rozwiniętej sieci wodociągowej obszar ten narażony jest na punktowe
max[m]
-
klasa,
bakteriolo-
części obszaru jest to związane z występowaniem 20 m miąższości glin oraz iłów
średnia[m]
1,2
II klasa
miczna
Stan
morfolo-
stwierdzono głównych użytkowych poziomów wodonośnych. W północno-zachodniej
kość
[tyś.m3]
1,5
II
giczna
Ocena
Lutrynę (Uścinowicz 2002).
Planimetr
Szenwaldzkie
3
Głębokość
fizykoche-
Głębo-
KJP
Jezioro
2
Objętość
biolo-
Wody podziemne o znaczeniu użytkowym na obszarze objętym arkuszem
Obszar objęty arkuszem mapy Książki w całości należy do dorzecza Wisły.
czołowych występują w okolicach Książek oraz Nieżywięcia. Zalegają one zazwyczaj
2011
Kujawka
w kierunku doliny Drwęcy, gdzie zwierciadło wód podziemnych obniża się z 95 m
CHARAKTERYSTYKA HYDROLOGICZNA
i Kruszyn. Ponadto na analizowanym obszarze występują również moreny martwego
Struga
do Drwęcy)
Rys. 3. Stany wody rzeki Kujawki.
mg/dm , siarczanów 2-20 mg/dm , natomiast chlorki mieszczą się w przedziale 7-20
wąbrzeskich. Z kolei na południe od Książek znajdują się moreny środkowo-
2012
2
TOPOGRAFICZNE DZIAŁY WODNE
W okolicy Nieżywięcia, Osieczka, Jaworza występują ciągi moren południowo-
Lutryna,
(Lisak, ujście
Wybrane parametry jakości wody przedstawiono w tab. 7. Skład chemiczny wód
Rys. 1. Obszar objęty arkuszem mapy Książki na tle jednostek fizycznogeograficznych
2011
(Lembarg)
2010-04-18
Wąbrzeźno, Książki i Dębowa Łąka z powiatu wąbrzeskiego, Bobrowo i Jabłonowo
2010-03-18
rys. 1). Znajduje się on w województwie kujawsko-pomorskim, w obrębie gmin:
silnie zmeliorowana i zdrenowana. Większość dopływów Lutryny na rozpatrywanym
2010-02-18
Lutryny. Ciek ten odwadnia zlewnię o powierzchni całkowitej 75,5 km , która jest
we. Gliny stadiału dolnego występują w formie płatów na wschodzie i w części
2010-01-18
okresu wydzielono dwie serie glin zwałowych oraz dzielące je osady wodnolodowco-
2009-12-18
(315.13) a jego południowo-wschodni fragment na Pojezierzu Dobrzyńskim (315.14,
2009-11-18
ter cieku stałego. Znajdują się tutaj również fragmenty Kanału Siecińskiego –dopływu
2009-10-18
Warty również występują powszechnie na całym analizowanym obszarze. Z tego
2009-09-18
na 14 km jest recypientem Dużej Bachy, która poniżej Jeziora Wielkiego ma charak-
wany obszar położony jest na Pojezierzu Chełmińskim (315.11), w Dolinie Drwęcy
2009-08-18
Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki 2001) analizo-
n.p.m. w części północnej i południowej (Drozd, Trzepla 2005). Osady zlodowacenia
2009-07-18
Poniżej Jeziora Wądzyńskiego następuje wyraźny wzrost odpływu tej rzeki. Lutryna
2009-06-18
i mokradła. Na analizowanym obszarze występuje jedynie niewielki jej fragment.
znajduje się na wysokości od 17 m n.p.m. w środkowej części obszaru do 45 m
2009-05-18
Są to gliny ciemnoszare i zielonoszare, przeważnie piaszczyste ze żwirami. Ich spąg
2009-04-18
(arkusz Brodnica). Płynie głęboką rynną glacjalną, przepływając przez jeziora
2009-03-18
Początek Lutryny znajduje się niedaleko Brodnicy, poza analizowanym obszarem
wszechne na całym obszarze z wyjątkiem wyniesień podłoża podczwartorzędowego.
2009-02-18
ją w okolicach Osieczka, Nieżywięcia oraz Łobdowa. Ich wstępowanie jest po-
2009-01-18
Północna część obszaru odwadniana jest przez Lutrynę oraz jej dopływy.
Rok
Drwęca
(Szabda)
0
są przez gliny zlodowaceń Odry i Warty. Gliny zwałowe zlodowacenia Odry występu-
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA OBSZARU
Rzeka
2008-12-18
w okolicach Osieczka oraz Brudzaw. Piaski i żwiry interglacjału augustowskiego
Tabela 8. Ocena jakości wody w rzekach. Opracowano na podstawie danych WIOŚ
w Bydgoszczy. Objaśnienia: IO – indeks okrzemkowy, MIR – makrofitowy indeks
rzeczny.
Kujawka
70
2008-11-18
Opracowała:
Bożena Pius
się niewielkimi zasobami wodnymi. Ze względu na podobne warunki fizycznogeogra-
natomiast prawa – 11,7 km . Zlewnia jest typowo rolnicza, a grunty orne w wielu
H [cm]
DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N-34-99-A
KSIĄŻKI
charakterystyczną zlewni jest jej wielka asymetria. Lewa strona zajmuje 39 km ,
strop paleogeńsko-neogeński obniża się do około -20 m n.p.m.
2008-10-18
KOMENTARZ
2
wznoszą się na około 60 m n.p.m. W środkowej części rozpatrywanego obszaru
spełniały wymogi klasy I. Stan ekologiczny zaliczono do dobrego. Wody Strugi
badanie były w 2011 roku na stanowisku Lisak przy ujściu do Drwęcy. Struga
w górnym biegu jest odbiornikiem ścieków z miejskiej oczyszczalni w Wąbrzeźnie.
Proces oczyszczania ścieków jest niezadowalający i znacząco wpływa na jakość jej
wód. Aktualnie oczyszczalnia ścieków w Wąbrzeźnie jest w rozbudowie i modernizacji mającej na celu przyjęcie większej ilości cieków, a także dostosowanie technologii
do obowiązującej w przepisach ochrony środowiska. W Wąbrzeźnie Struga badana
była w 2008 roku, stwierdzono przekroczenie wielu parametrów fizykochemicznych,
natomiast na stanowisku przy ujściu do Drwęcy zarówno w 2008 i 2011 roku jakość
wód ulegała znaczącej poprawie (tab. 8). Wyniki badań fizykochemicznych Kujawki
wykazały, że wody spełniały wymogi klasy I i w porównaniu z wcześniejszymi
badaniami w 1999 roku wykazano poprawę jakości wód. Wyniki badań jakości wód
© Copyright by Bożena Pius
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu