Pracownik socjalny a przemoc seksualna wobec dzieci

Formy pracy bezpośredniej z młodzieżą
w kontekście budowania społeczności
lokalnej ze szczególnym
uwzględnieniem streetworkingu
Agnieszka Walendzik-Ostrowska
Katedra Pracy Socjalnej
Wszechnica Świętokrzyska, Kielce
Konferencja POD PARASOLEM KAZIMIERZA
Kraków 5 grudnia 2012
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Społeczność lokalna
gromada ludzi zamieszkujących ograniczone
i względnie izolowane terytorium, posiadających
i ceniących wspólną tradycję, wartości i
symbole, instytucje usługowe i kulturowe,
świadomych jedności i odrębności, gotowych do
wspólnotowego działania, żyjących
w poczuciu przynależności i wewnętrznego
bezpieczeństwa
Za: T. Pilch
Praca nad rozwojem i aktywizacją
społeczności lokalnej
• żaden problem nie jest na tyle poważny, by nic nie
dało się z nim zrobić
• jednostki, pracując z innymi, mogą w wielkim
stopniu poprawić mechanizmy radzenia sobie z
problemami i podnieść zdolność dokonywania
korzystnych wyborów życiowych
• poprzez wspólne działanie, wymagające
komunikowania się, współpracy i prowadzenia
kampanii, ludzie – zwyczajowo postrzegani jako
bezsilni – mogą zostać usłyszani i mogą poprawić
jakość swojego życia
Kategorie osób, które uznaje się za
zagrożone wykluczeniem społecznym 1/2
• bez kwalifikacji, analfabeci, osoby przerywające naukę
w szkole
• wykorzystywane dzieci, wyrastające w problemowych
rodzinach
• młodzież, szczególnie bez doświadczeń zawodowych
lub dyplomów szkolnych
• pracujące dzieci
• pozbawieni praw obywatelskich
• odbiorcy pomocy społecznej
• mieszkańcy budynków nadających się do generalnego
remontu lub wyburzenia, lub mieszkający w złych
sąsiedztwach
Kategorie osób, które uznaje się za
zagrożone wykluczeniem społecznym 2/2
• ci, których konsumpcja, spędzanie czasu wolnego lub
inne praktyki są napiętnowane lub uznane za
dewiacyjne (nadużywający alkoholu lub narkotyków,
przestępcy, inaczej ubrani, mówiący, subkultury, sekty)
• przemieszczający się w dół struktury społecznej
• społecznie izolowani, bez przyjaciół i rodziny
Związki marginalizacji z innym
zjawiskami społecznymi
Bieda
Bezrobocie
Uzależnienia
Przemoc
BIEDA
• Juwenilizacja biedy oznacza, że udział dzieci wśród
ludności biednej jest większy, niż udział dzieci wśród
ludności ogółem.
• W 2011 r. ponad 10% dzieci do lat 18 mieszkało w
gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków
był niższy od ustawowej granicy ubóstwa.
• W konsekwencji w 2011 r. dzieci i młodzież do lat 18
stanowiły ok. 31% populacji zagrożonej skrajnym
ubóstwem, podczas gdy w populacji ogółem do tej grupy
wiekowej należała mniej więcej co piąta osoba.
• W naszym kraju ponad milion dzieci żyje w ubóstwie, a
prawie 1,3 mln nie ma dostępu do podstawowych dóbr,
takich jak trzy posiłki dziennie czy odpowiednie do pory
roku obuwie.
BEZROBOCIE
• W sierpniu 2012 roku odnotowano wzrost liczby
bezrobotnych w ujęciu miesięcznym i rocznym – na
koniec tego miesiąca stopa bezrobocia wynosiła
12,4%. To z kolei prowadzi do ubożenia wielu grup
społecznych.
• Bieda jest sfeminizowana (kobieta otrzymuje średnio
80% wynagrodzenia, jakie dostaje mężczyzna w
sytuacji, gdy oboje są zatrudnieni na takich samych
lub podobnych stanowiskach oraz mają podobne
wykształcenie i doświadczenia zawodowe)
UZALEŻNIENIA
• Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych (PARPA) szacuje, że w Polsce
uzależnionych od alkoholu jest ok. 2% populacji
(800 tys. osób).
• Około 1,5 mln dzieci (4% populacji) żyje w rodzinie z
problemem alkoholowym.
PRZEMOC
• W 2010 r. według policyjnych statystyk (procedura
„Niebieskiej Karty”) zanotowano 50 113 małoletnich
ofiar przemocy domowej, w tym ponad 2/3 to dzieci
do 13 roku życia.
• Faktyczna liczba dziecięcych ofiar przemocy nie jest
znana.
• W Polsce istnieje przyzwolenie na przemoc wobec
dzieci.
• Choć od kilkunastu lat systematycznie zmniejsza się
grupa rodziców przyznających, że czasem biją
dzieci, wzrasta natomiast odsetek tych, którzy
twierdzą, że ich dziecko nigdy nie dostało lania: z
43% w roku 1998 do 69% w 2009.
Raport „Edukacja małych dzieci: standardy,
bariery, szanse„ pod red. A. Gizy
Fundacja Komeńskiego, Polsko-Amerykańska
Fundacja Wolności oraz Pracownia Badań i
Innowacji Społecznych „Stocznia” w ramach
Programu „Dla Dzieci III”
http://www.frd.org.pl/repository/raporty/Raport_o_b
arierach.pdf
1.
2.
System pomocy społecznej nie wspiera rozwoju
małych dzieci. Podejmowane są działania na rzecz
rodzin zagrożonych ubóstwem i patologią, co
oczywiście pośrednio wpływa także na sytuację dzieci,
jednak brak działań szczególnie wspierających ich
edukację.
Brak integracji systemu pomocy i różnych
instytucji, które się tym zajmują: „Nie wiadomo, do
kompetencji jakiej instytucji «należą» dzieci. Jeśli są w
instytucjach opiekuńczo-wychowawczych, «należą»
do pomocy społecznej, a jeśli są w rodzinie, «należą»
do rodziny i do szkoły. Gdy dziecko sprawia trudności
wychowawcze, «należy» jeszcze do kuratora i sądu. A
tak naprawdę dzieci biedne są niczyje, jeśli rodzina
jest dysfunkcjonalna”.
3.
4.
5.
W sytuacji gdy rodzic nie współpracuje z instytucją
świadczącą pomoc, pomoc społeczna może nie zostać
przyznana, co w konsekwencji pogorszy sytuację
dziecka.
Działania ośrodków pomocy społecznej na rzecz dzieci
są niewystarczające: są one ograniczone do dzieci,
które rozpoczęły już naukę w szkołach podstawowych
(którym OPS dofinansowuje dożywianie, dostarcza
ubrania, współorganizuje rozdawanie wyprawek i
podręczników), i nie obejmują dzieci młodszych. W
dodatku niekiedy te działania mogą mieć charakter
naznaczający. Zazwyczaj działania są podejmowane
tylko w trakcie trwania roku szkolnego.
Uzależnianie rodzin od pomocy, a nie uczenie
samopomocy.
6.
7.
8.
Brak systemowej pomocy „rodzinie w kryzysie”,
która zapobiegałaby zabraniu dziecka z rodziny i
umieszczeniu go poza nią.
Specjaliści pracujący z dziećmi – sędziowie,
nauczyciele, lekarze – nie mają niezbędnej wiedzy o
prawach dziecka oraz o procedurach i działaniach,
jakie należy podjąć w przypadku zaistnienia
podejrzenia o krzywdzeniu dziecka.
Otrzymywane przez dziecko stypendium
motywacyjne jest wliczane do dochodu i zmniejsza
szansę rodziny na uzyskanie świadczenia z
pomocy społecznej albo też wpływa na jej wysokość.
Jednocześnie więc pomaga się dziecku przez
udzielenie stypendium i pozbawia jego rodzinę części
pomocy.
Świadczenia rodzinne nie są różnicowane
regionalnie, co oznacza, że taką samą kwotę otrzyma
mieszkaniec dużego miasta, gdzie koszty utrzymania
są wyższe, jak i mieszkaniec wsi.
10. Brak jednoznacznych uregulowań sytuacji prawnej
dzieci, które wychowują się w rodzinach
patologicznych, w których rodzice nie spełniają funkcji
opiekunów (NOWA USTAWA O PRZECIWDZIAŁANIU
PRZEMOCY W RODZINIE).
11. Większość placówek, które zajmują się pomocą
społeczną (świetlice, ogniska itp.), jest rozliczana
„ilościowo” – bierze się pod uwagę liczbę osób, która
do nich przychodzi. Brakuje rozliczania „jakościowego”
– wzięcia pod uwagę tego, jaka jest jakość i efekty
pomocy.
9.
12. W ustawie o pomocy społecznej jest zapis o tym, że
sąd, kierując dziecko do rodziny zastępczej,
powinien wziąć pod uwagę opinię pracownika
socjalnego. W większości spraw nie bierze. Często
prowadzi to do umieszczania dzieci w
patologicznych rodzinach zastępczych, które są
spokrewnione.
13. Brak systemu pomocy dla rodziców, którzy stosują
przemoc wobec dzieci – „zdecydowana większość
(82%) rodzin, w których doszło do stosowania
którejkolwiek przemocy (fizycznej, psychicznej,
ekonomicznej, seksualnej) wobec dzieci, twierdzi, że
nie korzystała z pomocy instytucji i organizacji”
17
Powody, dla których dzieci nie korzystają
z pomocy instytucji
Bycie nieletnim
Brak zaufania do dorosłych
Strach przed nowym
Wysokoprogowość programów pomocowych –
niedostępność dla dzieci (finansowa, organizacyjna)
Bieda (poczucie wstydu)
Miejsce i pozycja dziecka w społeczeństwie
Złe wcześniejsze doświadczenia
Życie na marginesie życia społecznego
18
Co to jest streetworking?
Jedna z form pracy socjalnej, gdzie pracownik
(streetworker) aktywnie szuka bezpośredniego
kontaktu ze swymi potencjalnymi klientami w
miejscach najczęściej przez nich odwiedzanych.
Specyficzna metoda dotarcia do wszelkich grup, które ze
względu na swoją specyfikę nie korzystają z
instytucjonalnych form pomocy.
Zamiennie stosowane określenia:
– outreach (reach – docierać, out – na zewnątrz)
– socjalna praca uliczna
– metoda dotarcia z zewnątrz
– alternatywa dla form instytucjonalnych
– pedagogika ulicy – dot. dzieci ulicy
19
Zadania streetworkingu
Szukanie osób, do których kierowany jest streetworking,
w czasie i w miejscu, gdzie można je spotkać.
Zaoferowanie im długotrwałej relacji opartej na zaufaniu
i wsparcia, które zaakceptują z własnej woli.
Stosowanie całościowego podejścia do osoby, bez
ograniczania się do takich objawów jak przejawy
przemocy, przestępczość czy uzależnienia.
Proponowanie różnych działań, zarówno na poziomie
indywidualnym jak i grupowym.
Prowadzenie mediacji między osobami, do których
kierowany jest streetworking a ich środowiskiem, jak
również między różnymi partnerami i instytucjami.
20
„Międzynarodowy przewodnik po streetworkingu”
Ideą przewodnią streetworkingu nie jest wyciąganie
ludzi z ulicy lub z ich środowiska życiowego za wszelką
cenę, zwłaszcza, jeśli chodzi o umieszczenie ich w
jakiejś nowej przestrzeni społecznej, gdzie czuliby się
gorzej. Niezależnie od kontekstu: czy chodzi o dziecko,
młodego człowieka, czy też osobę dorosłą,
towarzyszenie polega na rozwijaniu w tych ludziach
szacunku do samego siebie, budowaniu własnych
umiejętności – niezależnie od stopnia wykluczenia – i
na skłanianiu ich do udziału w życiu społecznym.
21
„Ustawa o pomocy społecznej z 2004 r.”
Praca socjalna – działalność zawodowa mająca
na celu pomoc osobom i rodzinom we
wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do
funkcjonowania w społeczeństwie poprzez
pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz
tworzenie warunków sprzyjających temu celowi
22
Praca socjalna:
podejście tradycyjne a streetwork 1/2
ELEMENTY
Miejsce pracy
FORMY TRADYCYJNE
Instytucja, dom klienta
Rola klienta
w poszukiwaniu Aktywna
kontaktu
STREETWORKING
Ulica
Bierna
Rola
pracownika
Udzielenie pomocy w
przypadku konkretnego
problemu
Założenie istnienia problemu
Potwierdzenie jego istnienia
Przekonanie o tym klienta
Udzielenie pomocy
Czas trwania
kontaktu
Ograniczony motywacją
klienta oraz stopniem
zaspokojenia jego
oczekiwań
Podobnie jak w formie tradycyjnej,
dodatkowo ograniczony typem
odbiorcy, jego anonimowością
oraz mobilnością przestrzenną
23
Praca socjalna:
podejście tradycyjne a streetwork 2/2
ELEMENTY
FORMY TRADYCYJNE
STREETWORKING
Ograniczenia
w kontakcie
Dodatkowo: brak zaufania klienta
do instytucji, niechęć i
Charakterystyczne dla każdej
podejrzliwość wobec ofert
sytuacji pomagania
pomocowych, bariera
marginalizacji
Odbiorcy
Grupy zagrożone
marginalizacją
Grupy marginalizowane
Utożsamianie
się pracownika
z klientem
Czasami istnieje ze względu
na podobieństwo
doświadczeń i sytuacji
życiowej
Najczęściej nie istnieje: świat
pracownika i świat klienta są od
siebie tak odległe, że nie przystają
w żadnym fragmencie
24
Grupy docelowe streetworkingu
– Młodzież grupująca się w nieformalnych punktach spotkań
– Agresywne grupy młodzieży
– DZIECI ULICY
– Osoby oferujące płatne usługi seksualne
– Osoby zażywające środki odurzające
– Osoby homoseksualne (przede wszystkim mężczyźni homo- i
biseksualni) grupujące się w popularnych miejscach spotkań tego
środowiska
– Osoby bezdomne i bez stałego miejsca zamieszkania
– Migranci nielegalnie przebywający na terenie danego kraju
– Dziewczęta i kobiety przebywające w miejscach nasilenia konfliktów
społecznych
– Mniejszości (etniczne, kulturowe, religijne) słabo zasymilowane ze
społecznością lokalną
25
Przez dziecko do społeczności lokalnej
ŚRODOWISKO
RODZINA
DZIECKO
Streetworker
Czas
26
Działania
Szkolenia dla pracowników socjalnych nt.
streetworkingu oraz pracy z dziećmi
Włączanie do procedur postępowania z rodziną
punktu dotyczącego sytuacji dzieci
Uwzględnianie w kształceniu przed- i podyplomowym
specjalistów z zakresie pracy socjalnej tematyki
„dziecięcej”
27
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
Agnieszka Walendzik-Ostrowska
[email protected]