Prognoza pylenia drzew
Transkrypt
Prognoza pylenia drzew
A L E R G E N Y Prognoza pylenia drzew Dr n. med. Piotr Rapiejko w 2005 roku Zak³ad Profilaktyki Zagro¿eñ Œrodowiskowych WNoZ AM w Warszawie – zastosowanie immunologicznych metod badania stê¿enia alergenów w powietrzu Dr n. farm. S³awomir Bia³ek Katedra i Zak³ad Biochemii i Chemii Klinicznej Wydzia³u Farmaceutycznego AM w Warszawie Tree pollen forecast for the year 2005 - usage of immunological methods for determination allergen concentrations in air Dr n. med. Piotr Rapiejko Summary In allergologist's everyday work, determination of beginning of particular plants pollen release period is extremely important. Commonly used methods for determination of pollen release start (e.g. 1% technique) are based on retrospective assessment of pollen release period. Forecasting of pollination period is based on combination of current news from the network of aerobiologic measuring points in Europe and Poland with local measurements. In pollination intensity forecasting for a specific plant, phonological observations are also considered. Authors present possibilities of application of immunological methods for pollen allergens detection in determination of pollination period beginning Before pollen grains are released into atmosphere, in initial pollination phase fine fragments of inflorescences are released, that can be detected with standard methods. ............................................... P Dr n. med. Andrzej Wojdas Klinika Otolaryngologii WIM w Warszawie Dr. Alicja R¹czka Wyznaczenie pocz¹tku sezonu pylenia poszczególnych roœlin jest niezwykle wa¿ne w codziennej pracy alergologa. Powszechnie stosowane metody wyznaczania pocz¹tku pylenia (np. metoda 1% ) oparte s¹ na retrospektywnej ocenie sezonu pylenia. Prognozowanie sezonu pylenia oparte jest na po³¹czeniu aktualnych informacji z sieci punktów aerobiologicznych w Europie i Polsce z pomiarami lokalnymi. W prognozowanu intensywnoœci sezonu pylenia danej roœliny wykorzystywane s¹ równie¿ obserwacje fenologiczne. Autorzy przedstawiaj¹ mo¿liwoœci wykorzystania immunologicznych metod wykrywania alergenów py³ku roœlin w prognozowaniu (przewidywaniu ) pocz¹tku pylenia roœlin. Drobne fragmenty kwiatostanów s¹ uwalniane do powietrza w pocz¹tkowej fazie pylenia, zanim do atmosfery uwolnione zostan¹ ziarna py³ku roœlin, które mo¿na wykryæ standardowymi metodami. ocz¹tek sezonu pylenia poszczególnych roœlin jest niezwykle wa¿ny w codziennej pracy alergologa. W schorzeniach wystêpuj¹cych sezonowo np. w okresowym alergicznym nie¿ycie nosa wywo³anym uczuleniem na alergeny py³ku roœlin i spor grzybowych leczenia farmakologiczne powinno byæ w³¹czone w pocz¹tkowej fazie zapalenia alergicznego, zanim rozwin¹ siê klinicznie wyra¿one objawy chorobowe. Glikokortykosteroidy i leki antyhistaminowe zastosowane na 10-14 dni przed ekspozycj¹ na alergen wykazuj¹ wyraŸnie lepsze dzia³anie profilaktyczne i terapeutyczne ni¿ w przypadku zastosowania ich w ostrej fazie reakcji alergicznej. W 2004 roku opublikowane zosta³y badania oceniaj¹ce progowe wartoœci stê¿enia py³ku poszczególnych gatunków roœlin niezbêdne do wywo³ania objawów uczuleniowych (1). W przypadku py³ku drzew pierwsze objawy chorobowe pojawiaj¹ siê przy ekspozycji na stê¿enie 20 ziaren Zak³ad Profilaktyki Zagro¿eñ Œrodowiskowych WNoZ AM w Warszawie Zak³ad Diagnostyki Laboratoryjnej WIM w Warszawie Mgr Krzysztof Domañski Zak³ad Chemii Biorganicznej, Centrum Badañ Molekularnych i Makromolekularnych PAN w £odzi py³ku w 1 m3 powietrza. Przy stê¿eniu 80 ziaren w 1 m3 powietrza objawy wystêpuj¹ u wszystkich osób uczulonych na py³ek olszy i brzozy, a przy ekspozycji na stê¿enie 1200 ziaren py³ku olszy wystêpuj¹ objawy dusznoœci (1). Pylenie olszy i brzozy rozpoczyna siê zwykle bardzo gwa³townie i w klika dni od pocz¹tku sezonu pylenia osi¹ga bardzo wysokie stê¿enia. Na pocz¹tek pylenia oraz na intensywnoœæ pylenia drzew znacz¹cy wp³yw maj¹ warunki atmosferyczne (przede wszystkim temperatura). Z wy¿ej wymienionych powodów prognozowanie stê¿enia py³ku drzew ma du¿e znaczenie w alergologii praktycznej (2). Metoda wyznaczania pocz¹tku sezonu pylenia danej roœliny tzw. metoda procentowa np. 1%, która jest powszechnie stosowana przez aerobiologów, jest mo¿liwa do zastosowania dopiero po zakoñczeniu pylenia i zsumowaniu stê¿eñ py³ku roœlin z ca³ego roku, nie znajduje zastosowania w alergologii. Do bie¿¹cych komuni- Prof. dr hab. n. med. Boles³aw Samoliñski Zak³ad Profilaktyki Zagro¿eñ Œrodowiskowych WNoZ AM w Warszawie S³owa kluczowe : prognoza pylenia dzrew, metody immunologiczne, stê¿enie alergenów w powietrzu Key words : Tree pollen forecast, immunological methods, allergen concentrations in air Zima 2005 A L E R G I A 19 A L E R G E N Y katów dla lekarzy alergologów i pacjentów niezbêdne jest zastosowanie metod zwi¹zanych bezpoœrednio z wartoœci¹ najni¿szych stê¿eñ jakie wywo³uj¹ pierwsze objawy chorobowe. Ustalenie tych wartoœci jest bardzo trudne i mo¿e wykazywaæ znaczne ró¿nice osobnicze (1,2). Wyznaczenie prognozow anego pocz¹tk u sezonu pylenia poszczególnych gatunków czy rodzajów roœlin z wyprzedzeniem pozwalaj¹cym na wykorzystanie prognoz w codziennej pracy lekarza alergologa i przekazanie zaleceñ dotycz¹cych zastosowania leków przez chorych z kilkutygodniowym czy kilkumiesiêcznym wyprzedzeniem jest przedsiêwziêciem bardzo skomplikowanym. Wieloletnie obserwacje (autorzy dysponuj¹ w³asnymi wynikami pomiarów od 1989 roku) pozwalaj¹ co prawda na próbê ustalenia pocz¹tku pylenia poszczególnych roœlin na podstawie analiz statystycznych, jednak zarówno zmiany klimatyczne jak i anomalie pogodowe powoduj¹, ¿e taka prognoza obarczona jest olbrzymim b³êdem. Warunki meteorologiczne maj¹ olbrzymi wp³yw zarówno na terminy rozpoczêcia i zakoñczenia pylenia jak i na wysokoœæ œredniodobowych i maksymalnych stê¿eñ py³ku poszczególnych gatunków roœlin. Tymczasem dostêpne w Europie dane pozwalaj¹ na dok³adne prognozowanie warunków meteorologicznych co najwy¿ej z 72 godzinnym wyprzedzeniem. Prognoza d³u¿sza ni¿ 5 dni jest obarczona bardzo wysokim ryzykiem b³êdu. Prognozy pylenia roœlin w poszczególnych miastach oparte s¹ na sieci punktów pomiarowych Oœrodka Badania Alergenów Œrodowiskowych zlokalizowanych w wiêkszych miastach Polski oraz na danych z ponad 800 wspó³pracuj¹cych ze sob¹ punktów pomiarowych w Europie. Wprowadzaj¹c w³asne wyniki pomiarów do sieci europejskiej (EAN) uzyskujemy automatycznie dostêp do danych z innych miast Europy. Po³o¿enie geograficzne Polski sprawia, ¿e sezon pylenia wystêpuje w naszym kraju od kilku do kilkudziesiêciu dni póŸniej ni¿ w innych miastach euro pej ski ch. Maj ¹c d ost êp d o da nyc h archiwalnych i aktualnych wyników pomiarów stê¿enia py³ku roœlin mo¿liwe jest ustalenie prognozowanej daty rozpoczêcia pylenia przez poszczególne gatunki roœlin w ró¿nych regionach kraju. Maksymalne stê¿enia py³ku poszczególnych gatunków roœlin mo¿na przewidzieæ w przypadku gdy w kolejnych 8-10 latach ró¿nice stê¿enia py³ku danego gatunku lub rodzaju roœlin nie by³y znacz¹ce. "Przewidywalne" wydaj¹ siê byæ trawy i wiêk-szoœæ roœlin z³o¿onych (popularne chwasty). Na wartoœci stê¿eñ tych roœlin maj¹ przede wszystkim wp³yw opady, chwilowe zmiany wilgotnoœci powietrza, stopieñ nas³onecznienia, temperatura, si³a wiatru. Czynniki te wp³ywaj¹ na otwieranie lub zamykanie pylników kwiatów mêskich i na utrzymywanie siê ziaren py³ku w powietrzu atmosferycznym oraz na ich transport wywo³any ruchami poziomymi mas powietrza. W przypadku wczesnokwitn¹cych drzew; leszczyny, olszy, cisu, brzozy najwiêksze znaczenie dla pocz¹tku pylenia ma kumulacyjna temperatura powietrza. Jednak maksymalne wartoœci stê¿enia py³ku i ogólna liczna ziaren py³ku danego gatunku wyprodukowanego przez poszczególne roœliny jest uzale¿niona w znacznym stopniu zarówno od warunków meteorologicznych jakie panuj¹ w okresie pylenia, okresie bezpoœrednio poprzedzaj¹cym okres pylenia ale i równie¿ od warunków panuj¹cych w okresie tworzenia zawi¹zków kwiatostanów, a wiêc w okresie sierpieñ – wrzesieñ roku poprzedniego. Wynika to z faktu, ¿e kwiatostany leszczyny, olszy i brzozy zosta³y wytworzone póŸnym latem i wczesn¹ jesieni¹. W okresie przedwioœnia kwiatostany s¹ gotowe do uwolnienia ziaren py³ku gdy tylko warunki pogodowe pozwol¹ na ich wydajne rozprzestrzenianie i dotarcie do kwiatu ¿eñskiego, co jest najczêœciej uzale¿nione od warunków termicznych. Liczba uwolnionych ziaren py³ku i stê¿enia py³ku w powietrzu s¹ zale¿ne o warunków pogodowych ale równie¿ od liczby wytworzonych w poprzednim roku kwiatostanów. Pomiary liczby i wielkoœci kwiatostanów wykorzystywane s¹ do orientacyjnego prognozowania pylenia w nadchodz¹cym sezonie. Ju¿ we wrzeœniu czy paŸdzierniku mo¿na z du¿ym prawdopodobieñstwem oceniæ czy nadchodz¹cy sezon pylenia leszczyny, olszy czy brzozy bêdzie obfity czy nie. Zawsze jednak pozostaje niepewnoœæ zwi¹zana z warunkami meteorologicznymi wp³ywaj¹cymi na rozprzestrzenianie siê ziaren py³ku. Nawet w sytuacji gdy roœliny wytworzy³y znaczn¹ liczbê kwiatostanów ekspozycja na py³ek mo¿e byæ niewielka jeœli okres pylenia bêdzie 20 A L E R G I A Zima 2005 A L E R G E N Y obfitowa³ w opady deszczu oczyszczaj¹ce powietrze z py³ku roœlin. W przypadku niekorzystnych warunków pogodowych panuj¹cych w okresie zawi¹zywania kwiatostanów (np. d³ugotrwa³a susza) liczba kwiatostanów bêdzie znacznie ni¿sza od œredniej wieloletniej. W takim przypadku nawet korzystne dla procesu pylenia i transportu ziaren py³ku warunki atmosferyczne nie wp³yn¹ znacz¹co na stê¿enia py³ku w atmosferze a tym samym na ekspozycjê i nasilenie objawów chorobowych u pacjentów uczulonych (4,5). W pewnym zakresie analiza liczby kwiatostanów (bazi) wytwarzanych przez leszczynê mo¿e byæ równie¿ wykorzystywana do oceny zbiorów owoców (orzechów). Cel pracy Celem pracy by³a ocena mo¿liwoœci wykorzystania technik komputerowej analizy obrazów w prognozowaniu stê¿enia alergenu py³ku drzew w powietrzu oraz ocena przydatnoœci immunologicznych metod badania stê¿enia alergenów py³ku do wyznaczania pocz¹tku pylenia. Materia³ i Metoda – komputerowa analiza obrazów Materia³ stanowi³y fotografie wykonane aparatem cyfrowym Canon G3 z matryc¹ 4 mln pikseli przedstawiaj¹ce wybrane okazy leszczyny, olszy i brzozy. Fotografie wykonano w miesi¹cu styczniu 2004 roku oraz dla kolejnego okresu wegetacyjnego w miesi¹cu styczniu 2005. Fotografie poddano analizie programem Mulitisel i Muliselektor oceniaj¹c liczbê kwiatostanów oraz ich wielkoœæ i dynamikê wzrostu (3). Wybrane fragmenty fotografowanych okazów roœlin poddano zliczaniu metod¹ tradycyjn¹. Badania stê¿enia alergenów py³ku brzozy przeprowadzono metod¹ immunologiczn¹ przy u¿yciu aparatu Firmy Burkard (Wielka Brytania). 1 Materia³ i Metoda – immunologiczna analiza stê¿enia alergenu Pobieranie materialu Próbki alergenu zawartego w badanym powietrzu by³y pobierane przy pomocy aparatu objêtoœciowego (volumetric spore trap) firmy Burkard (Wielka Brytania) zasysaj¹cego 10 litrów powietrza na minutê. Zawarte w badanym powietrzu aeroalergeny wraz z innymi sk³adnikami powietrza by³y deponowane w czasie pomiaru w systemie mikrodo³ków które, po zakoñczeniu pomiaru by³y analizowane wed³ug ni¿ej opisanych procedur immunologicznych. Mikrodo³ki stosowane w aparacie pomiarowym Burkard s¹ identyczne z tymi które wykorzystywane s¹ w standardowych badaniach immunologicznych metod¹ ELISA. Równolegle, w tym samym czasie prowadzony by³ pomiar stê¿enia py³ku brzozy tradycyjnymi metodami; przy wykorzystaniu aparatu VST Lanzoni 2000 oraz aparatem GRIPSS 99 (Kanada). W aparacie VST Lanzonii jako powierzchnie chwytna wykorzystano taœmê umieszczon¹ na bêbnie poruszanym mechanizmem zegarowym z szybkoœci¹ 2 mm na godzinê. Aparat VST Lanzoni zasysa 10 litrów powietrza na minutê. Po zakoñczeniu ka¿dego pomiaru, taœmê zdejmowano i umieszczano na szkie³ku mikroskopowym pods tawo wym p okr ytym rozg rzan ym do temperatury 55 st C roztworem ¿elatyny, gliceryny i wody z dodatkiem nasyconego roztworu fuksyny zasadowej i zamykano szkie³kiem nakrywkowym o wymiarach 48x22 mm. Analizy dokonywano przy wykorzystaniu mikroskopu optycznego przy powiêkszeniu 600x licz¹c ca³¹ powierzchniê taœmy. Wielkoœæ badanej powierzchni taœmy uzale¿niona by³a od czasu trwania pomiaru z uwagi na ruch bêbna z taœm¹ obywaj¹cy siê z prêdkoœci¹ 2 mm na godzinê (3). Apar at GRIP SS 99 jest urz¹ dzen iem pomiarowym typu rotodor sampler. Posiada on 2 ma³e ramiona z powierzchniami chwytnymi obracaj¹ce siê z prêdkoœci¹ 2500 obrotów na Analiza stê¿enia py³ku brzozy 2004 / 2005 TABELA pomiar styczeñ 2004 Roczna suma stê¿eñ py³ku brzozy 2004 rok 1 235 367 2 145 187 3 138 178 4 121 193 5 178 6 149 254 7 265 367 8 170 241 9 124 180 10 193 278 suma 1718 2510 11 654 styczeñ 2005 265 Roczna suma stê¿eñ py³ku 2005 rok - prognoza ponad 18 000 Zima 2005 A L E R G I A 21 A L E R G E N Y minutê. W sta³ym punkcie pomiarowym w centrum Warszawy wykonano 9 pomiarów o ró¿nym czasie trwania w okresie od 12 do 20 kwietnia 2004 roku uzy sku j¹c 324 mik rod o³k ów d o an ali zy immunologicznej oraz 18 preparatów mikroskopowych. Przebieg oznaczenia Podstaw¹ oznaczenia jest technika immunoenzymatyczna typu „Sandwicz” z koñcowym odczytem absorpcji przy d³ugoœci fali 450 nm. Fazê sta³¹ stanowi p³ytka zawieraj¹ca 96 mikrodo³ków op³aszczonych przeciwcia³ami poliklonalnymi (pochodzenia króliczego) w stosunku do badanego alergenu. Zestaw alergenów standardowych Betula verrucosa o znanych stê¿eniach (0, 0.35, 0.7, 2.5, 50 i 100 IU/mL) pozwala na wykreœlenie krzywej wzorcowej do odczytu stê¿enia alergenu w badanych próbkach. Kontrola dodatnia czyli alergen wystandaryzowany Bet v o stê¿eniu 1000 IU/mL weryfikuje czy oznaczenie zosta³o wykonane prawid³owo. Przeciwcia³o (pochodzenia mysiego) znakowane enzymem - fosfataz¹ alkaliczn¹ swoiste w stosunku do kompleksu przeciwcia³o królicze - alergen. Substrat p-nitrofenyl w wyniku reakcji enzymatycznej pod wp³ywem fosfatazy alkalicznej tworzy barwny zwi¹zek, którego intensywnoœæ zabarwienia jest wprost proporcjonalna do stê¿enia badanego alergenu. Absorpcja jest mierzona w czytniku ELISA przy d³ugoœci fali 450 nm (3). Przed rozpoczêciem oznaczenia mikrodo³ki na p³ytce przep³ukano 4-krotnie buforem PBS. Etap nastêpny to na³o¿enie alergenów standardowych, kontroli dodatniej oraz próbek zawieraj¹cych badany alergen do odpowiednich mikrodo³ków i inkubacja p³ytki w temperaturze 37OC przez 45 minut. Nastêpnie ponownie przep³ukano 4-krotnie buforem PBS ca³¹ p³ytkê w celu odp³ukania niezwi ¹zaneg o alerge nu. Etap kolejn y to rozpipetowanie po 200 µl odczynnika zawieraj¹cego znakowane fosfataz¹ alkaliczn¹ przeciwcia³a monoklonalne mysie po 100 µl i inkubacja przez 45 minut w temp. 37OC. Nastêpnie niezwi¹zane przeciwcia³a odp³ukano przez ponowne 4-krotne przep³ukanie ca³ej p³ytki buforem PBS i dodano substratu dla fosfatazy alkalicznej tj. p-nitrofenolu. Reakcjê enzymatyc zn¹ zahamowan o przez dodanie 25 µl 2M kwasu siarkowego. W wyniku reakcji powsta³ zwi¹zek o ¿ó³tym zabarwieniu, którego absorbcjê zmierzono w czytniku ELISA przy d³ugoœci fali 450 nm (3). Anali zê mater ia³u uzysk anego z apara tu Lanzoniego i GRIPSS 99 przeprowadzono w sposób typowy . Wyniki Wyniki obliczeñ liczby kwiatostanów py³ku brzozy na fotografiach tych samych ga³êzi brzozy wykonanych w latach 2003-2004 oraz roczn¹ sumê dobowych stê¿eñ py³ku brzozy w Warszawie w 2004 roku i prognozowane na 2005 rok przedstawia tabela 1. Analiza immunologiczna próbek powietrza atmosferycznego pobranych w okresie od 12 do 20 kwietnia 2004 roku wykaza³a obecnoœæ alergenu py³ku brzozy oraz ziaren py³ku brzozy w badanych próbkach. Wyniki pomiarów stê¿enie ziaren py³ku brzozy mierzone metod¹ objêtoœciow¹ aparatem Lanzoniego i aparatem GRIPSS 99 oraz wyniki pomiaru stê¿enia alergenów py³ku brzozy wykonane metod¹ immunologiczn¹ (wynik wyra¿ony jako stopieñ absorpcji fali œwiat³a 450 nm). Stê¿enie ziaren py³ku brzozy mierzone metod¹ objêtoœciow¹ aparatem Lanzoniego i aparatem GRIPSS 99 oraz stê¿enie alergenów py³ku brzozy – pomiar metod¹ immunologiczn¹ 1 RYCINA 1,5 400 1,0 300 Lanzoni met. immunologiczna GRIPSS 200 0,5 100 0 0 12 IV 22 A L E R G I A Zima 2005 13IV 14IV 15IV 16IV data 17IV 18IV 19IV 20IV Absorbcja fali 450 nm ziarna py³ku brzozy z/m3 500 A L E R G E N Y Omówienie wyników Suma kwiatostanów z 10 fotografii analizowanych fragmentów brzozy w styczniu 2004 roku wynosi³a 1718 sztuk. Suma kwiatostanów 10 fotografii tych samych fragmentów brzozy w styczniu 2005 roku wynosi³a 2510 sztuk co stanowi 146 % wartoœci z 2004 roku. Tak znaczny wzrost liczby kwiatostanów na tych samych fragmentach brzozy pozwala na prognozowanie znacznie w wiêkszej liczby ziaren py³ku brzozy jaka bêdzie potencjalnie uwolniona do atmosfery w 2005 roku. Z naszych 14 letnich obserwacji wynika, ¿e maksymalne wartoœci dobowych stê¿eñ py³ku drzew s¹ w wiêkszym stopniu zale¿ne od warunków meteorologicznych panuj¹cych w trakcie sezonu pylenia. Kilkudniowa s³oneczna pogoda wp³ywa znacz¹co na kumulacjê ziaren py³ku drzew w atmosferze. Opady deszczu oczyszczaj¹ powietrze z ziaren py³ku zapobiegaj¹c wysokim stê¿eniom ziaren py³ku w powietrzu. Na sumê stê¿eñ py³ku brzozy w czasie trwania ca³ego sezonu pylenia najwiêkszy wp³yw ma potencja³ pylenia danej roœliny, wyra¿ony jako liczba rozwiniêtych kwiatostanów. Im wiêksza jest liczba prawid³owo wykszta³conych kwiatostanów tym wy¿sze sumaryczne stê¿enie ziaren py³ku danej roœliny w atmosferze. Poniewa¿ kwiatostany wczesnokwitn¹cych drzew; leszczyny, olszy i brzozy wytwarzane s¹ jesieni¹ w roku poprzedzaj¹cym kwitnienie, istnieje mo¿liwoœæ wstêpnej oceny nadchodz¹cego sezonu pylenia drzew z kilkumiesiêcznym wyprzedzeniem (kwiatostany wykszta³cone s¹ ju¿ w koñcu wrzeœnia) (6,7). Wstêpne wyniki pomiarów stê¿enia alergenów py³ku brzozy przy pomocy samodzielnie opracowanej metody immunologicznej z wykorzystaniem przeciwcia³ króliczych poliklonalnych wykaza³y korelacjê stê¿enia alergenów py³ku brzozy ze stê¿eniem py³ku brzozy mierzonym przy pomocy aparatów objêtoœciowych Lanzonii i GRIPSS. Metoda immunologiczna pozwala na wykazanie obecnoœci w atmosferze alergenów brzozy na klika dni przed pojawieniem siê ziaren py³ku brzozy. Jednym z powodów otrzymania takich wyników jest obecnoœæ alergenów py³ku brzozy uwolnionych z dojrzewaj¹cych kwiatostanów brzozy wraz z drobnymi cz¹steczkami uwalnianymi z kwiatostanów. Wczeœniejsze wykrycie alergenów py³ku brzozy mo¿e równie¿ ³¹czyæ siê z wiêksz¹ czu³oœci¹ metody immunologicznej w stosunku do tradycyjnych metod aerobiologicznych (ocena mikroskopowa preparatów). W celu pe³nej standaryzacji metody konieczne s¹ dalsze badania z wykorzystaniem przeciwcia³ monoklonalnych. Wnioski 1. Na podstawie analizy liczby wykszta³conych kwiatostanów mo¿liwe jest przewidywanie intensywnoœci pylenia brzozy wyra¿one jako suma dobowych stê¿eñ ziaren py³ku. 2. Metoda immunologiczna pomiaru stê¿enia alergenów py³ku brzozy mo¿e byæ przydatna w wykrycie niskich stê¿eñ py³ku brzozy oraz w prognozowaniu pocz¹tku sezonu pylenia brzozy. ! Piœmiennictwo 1. Rapiejko P., Lipiec A., Wojdas A., Jurkiewicz D.: Threshold pollen concentration necessary to evoke allergic symptoms. Int. Rev. Allergol. Clin. Immunol., 2004, 10(3) : 91-94. 2. Rapiejko P., Bia³ek S., Lipiec A., Wojdas A., R¹czka A., Domañski K., Jurkiewicz D.: Development of immunological method of Alternaria allergens determination. in: Jurkiewicz D., Rapiejko P. (ed.): Methods for allergens determination. WIM, Warsaw, 2005. 3. Rapiejko P., Lindner P., Lindner S., Lipiec A., Patera J.: The application of computer programmes Selector and MultiSel in quantitative and qualitative analysis of pollen grains. Polen, 2004, 14 : 356-357. 4. Buczy³ko K., Wnuk M.: Analiza palinologiczna dynamiki wystêpowania pylków roœlin w £odzi. Otolaryngol. Pol. 1979; 33: 265-272. 5. Zawisza E.: Analiza aeroalergenu pylkowego w atmosferze Warszawy. Otolaryngol. Pol., 1974; 28:9-16. 6. Peternel R., Culig J., Mitiæ B., Vukusiæ I., Sostar Z.: Analysis of airborne pollen concentrations in Zagreb, Croatia, 2002. Ann Agric Environ Med 2003, 10, 107-112. 7. Weryszko-Chmielewska E., Puc E., Rapiejko P.: Comparative analysis of pollen counts of Corylus, Alnus d Betula in Szczecin, Warsaw and Lublin (2000-2001). Ann Agric Environ Med 2001, 8, 235-240. c.d. piœmiennictwa ze str. 9 30. Hidaka Y, Amino N, Iwatani Y, i wsp. Recurrence of thyrotoxicosis after attack of allergic rhinitis in patients with Graves' disease. J Clin Endocrinol Metab. 1993;77(6):1667-1669. 31. Takeoka K, Hidaka Y, Hanada H, i wsp.Increase In serum levels of autoantibodies after attacac of seasonal allergic rhinitis in patients with Grave's disease. Int Arch Allergy Immunol. 2003;Nov; 132 (3): 268-76. 32. Wing SS, Fantus IG. Adverse immunologic effects of antithyroid drugs. CMAJ 1987; 136: 121-127. 33.Nguyen L.T.H., Luong K.V.O.:Levothyrosine-induced hyperthyroidism. Allergy, 2004; 59 No2:233-234. 34. Bruner JP, Landon MB, Gabbe SG. Diabetes mellitus and Graves disease in pregnancy complicated by maternal Allergies to antithyroid medication. Obstet Gynecol 1988; 72: 443445. 35. Jastrzêbska H., Gietka-Czernel M., Krasowski J., Jeske W., Zgliczyñski S.: Zespó³ autoimmunologicznej hipoglikemii (zespó³ Hirata) u chorej z chorob¹ Gravesa leczonej Metizolem. Endokrynologia Polska 1999, Supp. 1, 220. 36.Benvenga S, Trimarchi F, Barbera C, i wsp. Circulating immunoglobulin E (IgE) antibodies to L-thyroxine in a euthyroid patient with multinodular goiter and allergic rhinitis. J Endocrinol Invest. 1984; Feb;7(1):47-50. Internetowy Serwis Wydawnictwa Alergologicznego “Zdrowie” www.alergia.org.pl Zapraszamy Pañstwa do odwiedzania naszego serwisu, w którym znajduj¹ siê wszystkie artyku³y publikowane w kwartalniku “Alergia” od 2000 roku 24 A L E R G I A Zima 2005