99 Kampinoski Park Narodowy utworzono 16 stycznia 1959 r. Pełni

Raport o stanie środowiska przyrodniczego zlewni ZMŚP "Kampinos" w 2010 roku
12. PODSUMOWANIE
Kampinoski Park Narodowy utworzono 16 stycznia 1959 r. Pełni on funkcję głównego
węzła ekologicznego Mazowsza. Ku centralnemu rejonowi Mazowsza zbiegają się tu
promieniście doliny dużych rzek: górnej i środkowej Wisły, Bugu, Narwi, Wkry i Bzury. Dzięki
nim obszar ten ma ekologiczne związki z pasem Wyżyn Środkowopolskich, z bagnami Polesia,
bagnami i jeziorami Zielonych Płuc Polski.
Biogeograficznie Puszcza Kampinoska jest silniej związana z prawym (północnym), niż
lewym brzegiem Wisły. Jest to wyraźna niezgodność z podziałem fizjograficznym, świadcząca o
ścieraniu się na tym terenie różnych cech i wpływów. Puszcza leży bowiem na południowym
skraju zasięgu północnego typu borów świeżych, a krawędź Równiny Błońskiej jest linią, poniżej
której występuje już bardzo mało gatunków borealnych. Gatunki te (np. świerk) docierają do
Puszczy głównie doliną Narwi. Natomiast głównym kanałem migracji gatunków
kontynentalnych jest dolina środkowej Wisły z uchodzącymi do niej dolinami Sanu i Wieprza.
Ten sam makroukład ekologiczny jest bardzo ważny dla napływu na Mazowsze gatunków
południowych. W napływie gatunków zachodnich dużą rolę odgrywa dolina Bzury oraz dolina
Wisły poniżej Puszczy Kampinoskiej.
W rejonie Puszczy przecinają się dwa bardzo ważne europejskie szlaki migracji ptaków
wodno-błotnych: szlak północ - południe i szlak wschód - zachód.
Wszystkie te czynniki składają się na wyjątkową rolę Kampinoskiego Parku Narodowego w
strukturze ekologicznej kraju a nawet Europy. Główne walory przyrodnicze Kampinoskiego
Parku Narodowego to:
 wyjątkowo wyraziście ukształtowane zespoły wydm,
 rozległe, bardzo zróżnicowane przyrodniczo ekosystemy leśne,
 rozległe ekosystemy bagienne, pozostające w różnych stadiach sukcesyjnych,
 bardzo duże bogactwo gatunkowe flory i fauny.
W funkcjonowaniu przyrody Kampinoskiego Parku Narodowego swoistą rolę odgrywa
Warszawa, położona na skraju Puszczy, w newralgicznym punkcie korytarza ekologicznego
doliny Wisły, w pobliżu jej zejścia się z doliną Narwi. Jest to główny ośrodek antropopresji na
Mazowszu. Z jednej strony procesy wzmożonej urbanizacji, źródło ruchu komunikacyjnego i
turystycznego, pogłębiający się lej depresyjny wód podziemnych, zgrupowanie emitorów
zanieczyszczeń powietrza, a z drugiej - ośrodek rozprzestrzeniania się gatunków roślin i zwierząt
obcych naturalnej florze i faunie Mazowsza i wypierających szereg rodzimych, cennych ale
mniej ekspansywnych.
Puszcza Kampinoska jest ujęta w kleszczach dwóch szczególnie silnie rozwijających się
pasm zabudowy: północno - zachodniego między Wisłą a Puszczą, wzdłuż szosy gdańskiej i
południowego - między Puszczą a Równiną Łowicko-Błońską, wzdłuż szosy Warszawa - Leszno
- Sochaczew. Jest to bardzo ważny czynnik ograniczający właściwe funkcjonowanie tutejszych
ekosystemów, poprzez zablokowanie ważnych korytarzy ekologicznych, szczególnie
północnego.
Bardzo ważnym – negatywnym czynnikiem jest wzrastająca presja turystyczna a głównie
„pseudo-turystyczna” związana z pozyskiwaniem płodów runa leśnego (grzybów, jagód oraz
konwalii majowej). Ważnym problemem jest zwiększający się z roku na rok ruch samochodowy i
to również po drogach o charakterze lokalnym. Najlepszym dowodem na to jest stale
zwiększająca się zawartość dwutlenku azotu w powietrzu. Wzmożony ruch tranzytowy ciężkich
samochodów można było obserwować na przebiegającej kilkaset metrów od granic zlewni
99
Raport o stanie środowiska przyrodniczego zlewni ZMŚP "Kampinos" w 2010 roku
drodze lokalnej Kampinos – Górki Kampinoskie – Kazuń, co owocowało zwiększonymi
stężeniami dwutlenku azotu w powietrzu do roku 2006. Kolejnym problemem jest szybkie
zarastanie licznych wykupionych przez Park powierzchni z zespołami nieleśnymi. Jednak
ostatnio realizowane jest wykaszanie łąk na ponad 500ha w ramach dzierżaw pod realizację
programów rolnośrodowiskowych. Od początku funkcjonowania Stacji Bazowej większość
obszarów olsołozowisk i torfowisk niskich oraz łąk wilgotnych przeszła w różne stadia lasu. Dwa
ostatnio wymienione czynniki dotyczą bezpośrednio terenów objętych obserwacjami przez Stację
Bazową „Kampinos”. Podmokłe tereny dawnych łąk, od kilku lat nie wykaszane, ulegają bardzo
silnemu zarastaniu przez różne gatunki krzewiastych wierzb ewentualnie niekorzystnemu
silnemu zadarnieniu. Zjawisko powiększania lesistości zwiększa, i tak już duży, deficyt wody na
tym terenie. Jednocześnie w okresie wegetacyjnym zasoby wodne są jeszcze wystarczające dla
dominujących zbiorowisk roślinnych.
Już w roku 2004 zaobserwowano znaczne zahamowanie i spowolnienie procesów sukcesji
leśnej na terenach podmokłych. Wydaje się, że konieczna jest dalsza intensyfikacja prac
zmierzających do zmniejszenia odpływu powierzchniowego dotycząca terenu całego
Kampinoskiego Parku Narodowego, poprzez budowę sztucznych przetamowań na istniejących
ciekach, dopuszczenie do ich dalszego zarastania lub - gdzie to jest możliwe - ich całkowitą
likwidację (szczególnie typowych rowów melioracyjnych) – co przewiduje plan ochrony
Kampinoskiego Parku Narodowego. Przeprowadzana co pięć lat inwentaryzacja roślinności
najlepiej dowodzi, że jest to najwłaściwsza i najtańsza forma ochronny zespołów siedlisk
podmokłych. Jednocześnie – o czym wspominano w rozdziale dotyczącym wód gruntowych –
oddziaływanie cieków na sąsiednie tereny jest bardzo niewielkie. Oczywiście może być ono
znacznie poważniejsze w przypadku Łasicy, czy nawet dolnego biegu Kanału Olszowieckiego.
Od roku 2007 przez obecność bobrów nastąpiła zdecydowana zmiana warunków
hydrologicznych zlewni „Pożary”. Kanał Olszowiecki został całkowicie przetamowany w
odległości około 25 m poniżej stanowiska wodowskazowego i okresowo około 50 m powyżej
tego stanowiska. Liczba tam budowanych przez bobry z roku na rok systematycznie rośnie.
Pewnym problemem jest niedostosowanie, głównie na terenach wydmowych,
drzewostanów sosnowych do możliwości siedlisk. Jest to bardzo duży problem na terenie
uroczyska „Korfowe”, którego większość stanowią prywatne lub już wykupione, bardzo
zaniedbane młodniki sosnowe. Przewiduje się, że na podlegającym ochronie ścisłej terenie
zlewni „Pożary” proces naturalnej przebudowy drzewostanów będzie trwał jeszcze wiele lat.
Choć nie wykluczone, że w niektórych jej fragmentach przyroda nie jest aż taka powolna.
Natomiast na terenach nie objętych ochroną ścisłą zabiegi przebudowy, w ramach planowych
cięć pielęgnacyjnych są sukcesywnie prowadzone.
Sukcesyjne zmiany w zbiorowiskach roślinnych, zmiany siedliskowe oraz zmiany w
użytkowaniu terenu są przyczyną wyraźnych przemian flory lokalnej Kampinoskiego Parku
Narodowego. Z dotychczas zarejestrowanych 1350 gatunków roślin naczyniowych wyginęło
około 40 gatunków, z czego ponad 20 to taksony chronione. Związane głównie z siedliskami i
zbiorowiskami wilgotnymi lub mokrymi. Jeżeli tendencja osuszania siedlisk nie zostanie trwale
zahamowana ten sam los spotka kolejne 9 gatunków roślin chronionych, które utrzymują się
jeszcze na pojedynczych stanowiskach: widłaczek torfowy, pełnik europejski, grzybień biały,
grzybień północny, rosiczka okrągłolistna, gnidosz rozesłany, mieczyk dachówkowaty, kosaciec
syberyjski i kruszczyk błotny. Sytuacja ta dotyczy także fauny bezkręgowej, która – w
odróżnieniu od zbiorowisk roślinnych bardzo silnie reaguje na zmiany wilgotności środowiska.
Poza gatunkami zbiorowisk wilgotnych do najbardziej zagrożonej grupy roślin należą gatunki
murawowe. Flora łąkowa zagrożona jest przez naturalną sukcesję prowadzącą przez zbiorowiska
100
Raport o stanie środowiska przyrodniczego zlewni ZMŚP "Kampinos" w 2010 roku
krzaczaste do leśnych. Przeciwdziałać temu może tylko wykaszanie lub umiarkowane wypasanie.
Niekorzystne dla tego elementu flory było obniżenie poziomu wody gruntowej. Flora segetalna
ulega zubożeniu w wyniku chemizacji rolnictwa (stosowanie herbicydów, nadmierne nawożenie
mineralne) – zjawisko to w niewielkim stopniu dotyczy już tylko południowej granicy zlewni.
Jako czynnik ograniczający w pewnym stopniu rozwój tutejszych systemów
ekologicznych można uznać nietypowe warunki atmosferyczne. Korzystne jest zmniejszenie się
liczby letnich przygruntowych przymrozków występujące w sezonie wegetacyjnym, które
utrudniały lub wręcz uniemożliwiały wprowadzanie wielu cennych gatunków drzewiastych do
drzewostanów - najlepszym tego dowodem jest brak jesionu na siedliskach olsowych. Bardzo
korzystnym zjawiskiem jest również spadek liczby pożarów w porównaniu z latami 1980. i
początkiem lat 1990.
Jako główne czynniki warunkujące rozwój geoekosystemów zlewni ZMŚP „Kampinos”
należy uznać przede wszystkim warunki meteorologiczne (bardzo małe ilości opadów w latach
osiemdziesiątych i początku dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku oraz w latach: 2000, 20022005 i 2008, długie okresy suszy, bezśnieżne i zazwyczaj łagodne ostatnio zimy, liczne
przygruntowe przymrozki w latach 1990.) i szybki przyrost biomasy drzewiastej. Warunki te
determinują główny abiotyczny składnik środowiska, czyli poziom zalegania zwierciadła wód
gruntowych co z kolei warunkuje prawidłowy rozwój środowiska biotycznego (roślinności
torfowiskowej i charakterystycznych dla tego obszaru gatunków fauny).
Rok hydrologiczny 2010 charakteryzował się ponad przeciętnymi opadami
atmosferycznymi, przekraczającymi o blisko 30% średnio-roczną normę. W tej chwili nie można
jeszcze ocenić jaki będzie miało to wpływ na zlewnię reprezentatywną. Również od kilku lat
zaznacza się wyraźny wzrost wartości odczynu opadów atmosferycznych.
W 2010 r. nastąpiły negatywne zmiany w rozmiarze i zdrowotności plech
monitorowanych porostów. W zasadzie był to najgorszy rok pod tym względem odkąd
prowadzony jest program M1.
W sierpniu 2010 r. firma Envag wykonała przegląd i wzorcowanie stacji meteorologicznej
Vaisala Milos 500.
W ostatnim kwartale 2010 roku Stacja Bazowa ZMŚP „Kampinos” została
dosprzętowiona w ramach dotacji z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej. Zakupiono następujące zestawy: limnimetry, wizualizacyjny, komputerowy oraz
kolektor mokrego opadu oraz mobilne laboratorium.
101