Andrzej Wrona, Janina Klecha Przyrodnicze uwarunkowania

Andrzej Wrona, Janina Klecha
Przyrodnicze uwarunkowania
rozwoju gminy Przeciszów poŁoŻonej
w powiecie oświęcimskim
„Studium uwarunkowań i zagospodarowania gminy Przeciszów” zostało opracowane w IPIŚ PAN w Zabrzu w 2001 r. Gmina Przeciszów o powierzchni 3588 ha
odznacza się wysokimi walorami środowiska.
Gmina cechuje się dużą ilością wód powierzchniowych. W systemie hydrograficznym wyróżnić można cieki, rowy i stawy. W gminie występują następujące zlewnie
podstawowe:
– potoku Bachórz (33,6% powierzchni obszaru gminy),
– potoku Łowiczanka (34,2% powierzchni obszaru gminy),
– Wisły (32,2% powierzchni obszaru gminy).
Długość cieków na obszarze gminy wynosi 20,0 km, kanału – 1,7 km i rowów
melioracyjnych – około 50 km. Miejscowe stawy hodowlane są użytkowane przez
Gospodarstwa Rybackie Zator i RSP Przeciszów. W obrębie gminy znajdują się zasobne zbiorniki wód podziemnych, występujące w utworach czwartorzędowych, które
posiadają duże znaczenie gospodarcze (3 ujęcia wód). Wody gruntowe zlokalizowane
w aluwiach rzecznych występują od prawie powierzchni gruntu do 3 m p.p.t., a zwierciadło wody pozostaje w hydraulicznym związku z ciekami powierzchniowymi (ujęcie
Piotrowice, ujęcie Hajduga). Na terenach lessowych zwierciadło wody występuje na
głębokościach od 15 m do 25 m (ujęcie Przeciszów).
W gminie Przeciszów dominują gleby wysokiej wartości (klasy II−IIIb), które
stanowią ponad 65,6% gruntów ornych. W grupie trwałych użytków zielonych zdecydowanie dominują gleby klasy II, III i IV, stanowiące 90,6% ogólnej ich powierzchni.
W strukturze kompleksów rolniczej przydatności gleb dominują:
– kompleks 2 pszenny dobry stanowiący 72,2% gleb gruntów ornych,
– kompleks 8 zbożowo−pastewny mocny obejmujący 17,0% gleb gruntów ornych,
– kompleksy 5 (żytni dobry) i 4 (żytni bardzo dobry) występujące na 6,8% gleb gruntów ornych.
Badania wykazały, że gleby uprawne gminy Przeciszów wykazują naturalną
(stopień 0) lub nieco podwyższoną zawartość metali ciężkich (stopień I).
274
Andrzej Wrona, Janina Klecha
Odbiciem cech agronomicznych gleb jest ukształtowana struktura użytkowania
gruntów gminy, w której dominują biotyczne elementy środowiska, albowiem na użytki
rolne przypada 73,3%, a na lasy 4,6% ogólnej powierzchni gminy. Uwzględniając areał
wód, głównie stojących, które są zagospodarowane na cele hodowli ryb, stwierdzić
należy, że 86,7% powierzchni gminy stanowią biotyczne elementy środowiska. Zatem
współczesną strukturę użytkowania gruntów określić należy jako wybitnie rolniczą,
z udziałem funkcji związanych z leśnym i wodnym zagospodarowaniem przestrzeni
gminy. Waloryzacja przyrodnicza wykazała, że pomimo antropizacji środowiska, gmina
ta odznacza się występowaniem wielu cennych drzew, roślin i zwierząt.
W florze gminy dominują gatunki leśne (20,5%), gatunki łąkowe (19,0%),
gatunki zaroślowe (16,7%) oraz gatunki wodne i nadwodne (22,1%), przy wysokim
udziale gatunków ruderalnych (13,5%) oraz muraw piaszczyskowych (5,4%). Badania
florystyczne wykazały występowanie 537 gatunków roślin naczyniowych, w tym 445
gatunków rodzimych. Stwierdzono występowanie 9 gatunków (27 stanowisk) roślin
objętych ochroną ścisłą, 5 gatunków (32 stanowiska) roślin częściowo chronionych oraz
9 gatunków (16 stanowisk) gatunków rzadkich.
Badania fauny Przeciszowa wskazują na występowanie licznych gatunków ssaków,
awifauny, motyli, gadów, płazów, owadów i ryb. Są to w zdecydowanej większości gatunki objęte ochroną. Biorąc pod uwagę stan rozpoznania i zagrożenia fauny na obszarze
dawnego województwa bielskiego stwierdzić należy, że na terenie gminy występują:
– gatunki ginące (E) na terenie dawnego woj. bielskiego i gminy Przeciszów to: mewa
mała, mewa srebrzysta, rybitwa białoskrzydła i wąsatka,
– gatunki redukujące (V) na terenie dawnego woj. bielskiego liczbę stanowisk lub
liczebność populacji to: nocek rudy, borowiec wielki, kormoran czarny i słonecznica,
– gatunki rzadkie (R) bądź słabo rozpoznane na terenie dawnego woj. bielskiego to:
bączek, kobuz, dudek, świerszczak i kropiatka.
Na terenie gminy istnieje 6 pomników przyrody, w tym 3 pojedyncze drzewa oraz
3 pomniki grupowe. Wśród 21 drzew o cechach pomnikowych na szczególną uwagę
i objęcie ich ochroną w pierwszej kolejności zasługują okazałe i dorodne drzewa jak:
– dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 563 cm (Łowiczki Pańskie),
– lipa drobnolistna (Tilia cordata) o obwodzie 316 cm (zadrzewienia przy kościele w
Przeciszowie),
– jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) o obwodzie 280 cm (na terenie kościelnym przy
ulicy Cichej w Przeciszowie),
– lipa drobnolistna (Tilia cordata) o obwodzie 374 cm (Las 61),
– jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) o obwodzie 310 cm (Przeciszów, ul. Szkolna 92),
– dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 585 cm (Przeciszów, ul. Szkolna, RSP),
– dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 423 cm (Przeciszów, uroczysko Bażant).
Na terenie gminy występuje rezerwat częściowy o powierzchni 85,13 ha. Celem
ochrony jest zachowanie na terenie Kotliny Oświęcimskiej kompleksu leśnego o charakterze naturalnym z zespołem grądu subkontynentalnego.
Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju gminy Przeciszów ...
275
Najistotniejszym ograniczeniem rozwoju przestrzennego gminy jest zagrożenie
powodziowe spowodowane zarówno przez wody Wisły jak też Kanał Oświęcim −
Przeciszów. Zagrożenia wodą Q1% obejmują blisko 25% ogólnej powierzchni gminy.
dr Andrzej Wrona
mgr inż. Janina Klecha
Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN
Zabrze