prawo prasowe - Izba Wydawców Prasy

08.09.2008 Zestawienie rozwiązań najistotniejszych kwestii prawa prasowego
w projektach przygotowanych przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, partię „Prawo i Sprawiedliwość” oraz Izbę Wydawców Prasy
Obecne prawo prasowe
PROJEKT SDP
PROJEKT PiS
PROJEKT IWP
1. Zakres zmian
Zupełnie nowy akt
Zmiana wybranych przepisów Prawa Obszerna nowelizacja istniejącego Prawa
prasowego oraz kilku innych ustaw
prasowego oraz kilku innych ustaw
2. Pojęcie prasy i organizacja jej działalność
Art. 3 ust. 1 pkt 1 „prasa oznacza rozpoArt. 7. 2 pkt 1 „W rozumieniu
wszechniane przez wydawców i nadawców Nie ma propozycji zmian
ustawy prasa oznacza publikacje
publikacje, które nie tworzą zamkniętej, jedperiodyczne, które nie tworzą zanorodnej całości, ukazują się ze stałą lub
mkniętej, jednorodnej całości, ukazmienną częstotliwością nie rzadziej jednak
zujące się nie rzadziej niż raz do
niż raz w roku w postaci sygnału, pisma, druroku, opatrzone stałym tytułem
ku, obrazu, dźwięku lub innego rodzaju zapisu
albo nazwą, numerem bieżącym
informacji oraz zostały opatrzone stałym tytui datą, a w szczególności: dzienniki
łem lub nazwą na podstawie wpisu do rejestru
i czasopisma, serwisy agencyjne,
lub koncesji przyznanej przez właściwy organ.
stałe przekazy teleksowe, biuletyny,
Prasą są w szczególności przekazy wydawane
programy radiowe i telewizyjne
częściej niż raz w tygodniu (dzienniki) a także
oraz kroniki filmowe; prasą są
przekazy wydawane z mniejszą częstotliwotakże
wszelkie
istniejące
ścią (czasopisma) przyjmujące formę druków
i powstające w wyniku postępu
prasowych lub programów pochodzących od
technicznego środki masowego
tego samego wydawcy lub nadawcy”;
przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły
W redakcji działać winno kolegium redakcyjzakładowe, upowszechniające pune, w którego skład wchodzą dziennikarze
blikacje periodyczne za pomocą
licencjonowani i zawodowi, w przeciwnym
druku, wizji, fonii lub innej techniwypadku do działalności wydawniczej stosuje
ki rozpowszechniania; prasa obejsię przepisy właściwe dla pozaprasowych
muje również zespoły ludzi
środków przekazu [art. 59 ust. 4 i 5];
i poszczególne osoby zajmujące się
działalnością dziennikarską,”
Brak Rady Prasowej
Likwidacja instytucji Rady Prasowej
Art. 7 ust. 2 pkt 1 „prasa oznacza publikacje
periodyczne, które nie tworzą zamkniętej,
jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą,
a w szczególności: dzienniki, czasopisma,
serwisy agencyjne, programy radiowe
i telewizyjne oraz zarejestrowane strony internetowe; prasą są także wszelkie istniejące
i powstające w wyniku postępu technicznego
środki masowego przekazywania, o ile upowszechniają publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania”;
Zakaz działalności prasowej organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego [art. 8];
Likwidacja instytucji Rady Prasowej [art. 17]
Obecne prawo prasowe
PROJEKT SDP
3. Obowiązek rejestracji prasy
Art. 45. „Kto wydaje dziennik lub
Pod groźbą grzywny wpisowi do rejestru podlega wydawanie druków „elektronicznych,
czasopismo bez rejestracji albo
zawieszone podlega grzywnie albo papierowych lub łączonych”1 [art. 5]
karze ograniczenia wolności.”
4. Warunki dostępu do zawodu i jego wykonywania
Art. 25 ust. 2 i 3 „Redaktorem Ograniczenie dostępu do zawodu (m.in. katenaczelnym dziennika lub czasopi- goryzowanie dziennikarzy: wprowadzenie
sma może być osoba, która ma wymogu uzyskania licencjatu dla dziennikarzy licencjonowanych oraz wymógu 4 – letpełną zdolność do czynności prawniego stażu zawodowego dla dziennikarzy
nych, posiada obywatelstwo pol- zawodowych).
skie i nie jest pozbawiona praw Nadanie organizacjom dziennikarskim wypublicznych”
łącznych uprawnień do potwierdzania stażu
zawodowego.
„Redaktorem naczelnym dziennika
lub czasopisma nie może być osoba Art. 10 ust. 3 i 4. „Redaktorem naczelnym
skazana za zbrodnie przeciwko może być wyłącznie dziennikarz zawodowy,
podstawowym interesom politycz- posiadający obywatelstwo polskie, posiadająnym i gospodarczym Polskiej Rze- cy pełnię praw publicznych i pełną zdolność
czypospolitej Ludowej, jeżeli nie do czynności prawnych.
upłynął okres 10 lat od zakończe- Nie może być redaktorem naczelnym:
nia odbywania kary, oraz osoba 1) prawomocnie skazany za zbrodnię przeciwskazana za występki tego samego ko interesom Rzeczpospolitej Polskiej
rodzaju, jeżeli nie upłynął okres lub zbrodnię przeciwko obronności i bezpie3 lat od zakończenia odbywania czeństwu Państwa;
kary, osoba skazana za przestęp- 2) prawomocnie skazany za zbrodnię albo za
stwo popełnione z niskich pobudek, występek z chęci zysku lub z innych
a także osoba, która co najmniej niskich pobudek
trzykrotnie była karana za prze- 3) skazany trzykrotnie prawomocnymi wyrostępstwa określone w ustawie - kami za popełnienie przestępstwa
Prawo prasowe. Organ rejestra- prasowego
cyjny w uzgodnieniu z Ministrem 4) redaktor czasopisma zawieszonego chyba,
Spraw Zagranicznych może zwol- że od decyzji o zawieszeniu upłynęły,
nić redaktora naczelnego od wy- co najmniej dwa lata.”2
mogu posiadania obywatelstwa
polskiego.” 1
PROJEKT PiS
PROJEKT IWP
Nie ma propozycji zmian
Sankcja karna (grzywna) jedynie za wydawanie bez rejestracji druków periodycznych
[art. 45 w zw. z art. 7 i 20]
Nie ma propozycji zmian
Doprecyzowanie definicji dziennikarza przy
zachowaniu wolnego dostępu do zawodu.
Art. 25 ust. 3. „Redaktorem naczelnym
dziennika lub czasopisma nie może być
osoba skazania prawomocnym wyrokiem
sądu za przestępstwo lub przestępstwo
skarbowe, umyślne, ścigane z oskarżenia
publicznego”3
Art. 25 ust. 2 „Redaktorem naczelnym dziennika lub czasopisma może być osoba, która
ma pełną zdolność do czynności prawnych,
posiada obywatelstwo polskie i nie jest pozbawiona praw publicznych.”
W Trybunale Konstytucyjnym (TK) znajduje się skarga konstytucyjna z 28.06.2008 r. na art. 45 Pr. pras., przewidujący karę za niezarejestrowanie gazety „internetowej”. Na kwestię precyzji
przepisów dotyczących rejestracji prasy zwrócił też uwagę TE w wyr. z 14.03.2002 r. (sprawa „Gawęda przeciwko Polsce”). 2
Obecne prawo prasowe
PROJEKT SDP
PROJEKT PiS
PROJEKT IWP
5. Zasady odpowiedzialności karnej prasy
Niezależnie od przypadków odpowiedzial- Przepisy karne zawarte w Prawie praso- „Depenalizacja” Prawa prasowego;
Odpowiedzialność karna za:
pozostają wyłącznie kary za nieopublikowa- wydawanie dziennika lub czaso- ności karnej wskazanych w innych ustawach, wym pozostają bez zmian
nie ogłoszeń urzędowych, brak rejestracji
pisma bez rejestracji lub zawieszo- projekt określa aż 19 przestępstw, które może
druków periodycznych, rozpowszechnienie
popełnić dziennikarz lub wydawca [art. 84
nego [art. 45],
prasy zabezpieczonej jako dowód rzeczowy,
- uchylania się od publikowania w zw. z art. 2,7,10,12-15,17,20 ust. 2 pkt 2
naruszenie
tajemnicy
dziennikarskiej
sprostowania lub odpowiedzi albo i 3, 41,54-56,62; art. 89 w zw. z art. 22 ust. 1,
i obowiązku publikacji impressum;
publikowanie ich wbrew warun- 23 ust. 1 i 5; art. 90 w zw. z art. 28 ust. 1],
[art. 45, 47,48; art. 49 w zw. z art. 15 ust2,
kom określonym w ustawie [art. 46 m.in. brak autoryzacji, kryptoreklama, odmo27]
wa zamieszczenia sprostowania, odpowiedzi
ust.1],
- uchylanie się od opublikowania lub dementi, niewłaściwe opublikowanie
komunikatu urzędowego, ogłosze- oświadczenia i np. art. 2 ust. 3 pkt 1: „Jeśli
nia sądu lub innego organu pań- nie zachodzą szczególne okoliczności opisane
stwowego, jak również listu w ustawie niedopuszczalne jest: rozpowszechgończego [art. 47],
niania informacji i opinii uchybiających god- rozpowszechnianie materiału ności człowieka, sprzecznych z zasadami
prasowego objętego przepadkiem współżycia społecznego, zasadami moralności
lub prasy zabezpieczonej jako do- lub dobrymi obyczajami (…)”4
wód rzeczowy [art. 48],
- naruszenie przepisów o autoryza- W przypadku popełnienia trzech przestępstw
cji, ochronie prywatności, ochronie prasowych w ciągu roku sąd może nakazać
tajemnicy dziennikarskiej i tajem- wydawcy „ograniczenie prowadzonej działalnicy „off the rekord” oraz obo- ności” przez zakaz rozpowszechniania inforwiązku publikacji impressum [art. macji, zawieszenie tytułu, zajęcie nośników
49 w zw. z art. art. 14, 15 ust. lub odmowę rejestracji tytułu. [art. 75]
2 i art. 27]
Wniosek o skreślenie art. 212-216 k.k.
Nie ma wniosku o skreślenie art. 212-216 k.k. Skreślenie art. 212-216 k.k. (przepisy
o zniesławieniu i zniewadze);
2
Trybunał Europejski (TE) dopuszcza zakazy wykonywania zawodu dziennikarza tylko w wyjątkowych okolicznościach (wyr. z 17.12.2004 r., sprawa „Cumpănă i Mazăre przeciwko Rumunii”). Patrz przypis powyżej. 4
Przepis niespełniający wymogów stawianych przepisom karnym przez TK (np. wyr. cytowany w przypisie 11) i dublujący art. 212 § i 216 § 2 k.k.
3
3
Obecne prawo prasowe
PROJEKT SDP
PROJEKT PiS
PROJEKT IWP
6. Prawo do krytyki i satyry oraz zmiana zasad odpowiedzialności cywilnej prasy
Prawo do krytyki i satyry nie obejmuje:
Prawo do krytyki i satyry w publikacjach Prawo do krytyki i satyry w publikacjach
Art. 41. „Publikowanie zgodnych
prasowych bez zmian [art. 41];
„1) naruszających dobra osobiste opinii for- [art.41] bez zmian
z prawdą i rzetelnych sprawozdań
mułowanych bez podstawy faktycznej
z jawnych posiedzeń Sejmu i rad
2) obraźliwych opinii ad personam, które nie
narodowych oraz ich organów,
odnoszą się do publicznej działalności krytya także publikowanie rzetelnych,
kowanych osób, lecz skupiają się na niezależzgodnych z zasadami współżycia
nych od nich ułomnościach fizycznych lub
społecznego ujemnych ocen dzieł
psychicznych
naukowych lub artystycznych albo
3) ujemnych opinii formułowanych z niskich
innej działalności twórczej, zawopobudek lub osobistych motywacji” [art. 37dowej lub publicznej służy realiza38];
cji zadań określonych w art.
1 i pozostaje pod ochroną prawa;
przepis ten stosuje się odpowiednio
do satyry i karykatury”.
Przypadki wyłączenia odp. cywilnej też w art.
20 ust. 1 i 76;
Odpowiedzialność „kaskadowa” – za szkodę
wyrządzoną publikacją materiału prasowego
odpowiadają kolejno: redaktor naczelny i
wydawca, redaktor, autor, drukarz, kolporter
[art. 78]
5
Odpowiedzialność niemajątkowa (nakaz
przeprosin, zaniechania publikacji) i majątkowa (zapłata zadośćuczynienia, sumy
na cel społeczny) uniezależniona od winy
dziennikarza [art. 12 ust 1a, art. 38
ust. 3]5;
Propozycja określenia w kodeksie cywilnym maksymalnego limitu odszkodowań
do 5% przychodu6 (istnieje możliwość
wielokrotnego orzekania tej „kary”).
„Nie ponosi odpowiedzialności cywilnej wydawca, autor, redaktor ani inna osoba, która
spowodowała opublikowanie materiału prasowego, jeżeli dochowała ona obowiązku
wskazanego w art. 12 ust 1 i 2 (obowiązek
dochowania staranności) a publikacja tego
materiału jest usprawiedliwiona ze względu
na interes publiczny” [art. 41a]
Inaczej niż w przypadku posła czy prokuratora, rzetelność dziennikarza nie uwalnia go od odpowiedzialności jeśli sformułowane przez niego zarzuty okażą się nieprawdziwe; patrz też wyroki
TE: z 25.06.1992 r., (sprawa „Thorgeirson przeciwko Islandii”) z 20.05.1999 r. (sprawa „Bladet Tromso i Stensas przeciwko Norwegii”), z 28.09.1999 r. (sprawa „Dalban przeciwko Rumunii”). 6
Nakaz miarkowania kwoty odszkodowania w sprawach dotyczących wolności słowa formułuje też TE w wyr. z 15 grudnia 2005 r. (sprawa „Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu”). 4
Obecne prawo prasowe
PROJEKT SDP
7. Dostęp do mediów (sprostowania lub odpowiedzi)
Art. 31. „Na wniosek zaintereso- Bardzo rozbudowane przepisy przewidujące
wanej osoby fizycznej, prawnej lub prawo do publikacji sprostowania [art. 45],
innej jednostki organizacyjnej re- odpowiedzi [art. 48] i zaprzeczenia [dementi,
daktor naczelny redakcji właści- art. 52], wyjaśnienia [art. 54], autosprostowego dziennika lub czasopisma jest wania [art. 55];
obowiązany opublikować bezpłat- Stosuje się je też do przekazów pozaprasowych;
nie:
1)
rzeczowe i odnoszące się
do faktów sprostowanie wiadomo- Roszczenia o ich publikację;
Sankcje karne7 [art. 84]
ści nieprawdziwej lub nieścisłej,
2)
rzeczową odpowiedź na
stwierdzenie zagrażające dobrom
osobistym.”
Roszczenia o ich publikację;
Sankcja karna [art. 46]
8. Ochrona prywatności i wizerunku w mediach
Przestępstwem jest nagrywanie, transmitowaArt. 14 ust. 6. „Nie wolno bez zgonie i „zdobywanie podstępem”:
dy osoby zainteresowanej publikowypowiedzi
wygłaszanych
wać informacji oraz danych dotyw okolicznościach prywatnych lub poufnych
czących prywatnej sfery życia,
- wizerunku osoby, „jeśli osoba ta znajduje
chyba że wiąże się to bezpośrednio
się w miejscu, które nie jest publicznie doz działalnością publiczną danej
stępne”8;
osoby”.
Karalne jest również wykorzystanie uzyskanych
w ten sposób nagrań i zdjęć [art. 22].
Sankcja karna w art. 49
7
PROJEKT PiS
PROJEKT IWP
Obowiązek publikacji bezpłatnej odpowiedzi odnoszącej się do faktów podanych w materiale pras. lub zawartych
w nim ocen; [art. 31]
Objętość odpowiedzi ograniczona objętością materiału prasowego, którego dotyczy; [art.32 ust.7]
Obowiązek publikacji bezpłatnej rzeczowej
odpowiedzi, odnoszącej się do zamieszczonej
w materiale prasowym informacji, która jest
nieprawdziwa lub nieścisła;
Roszczenie o publikację;
Sankcja karna; [art.46]
Roszczenie o publikację odpowiedzi;
Brak sankcji karnej;
[art. 31, 32, 33]
Nie ma propozycji zmian
Dopuszczalne jest rozpowszechnianie wizerunku, „jeżeli jest to usprawiedliwione ze
względu na szczególnie ważny interes publiczny”, np. gdy chodzi o osobę powszechnie znaną a wizerunek wykonano w związku
z prowadzoną przez nią działalnością publiczną [art. 13 i 14] albo gdy dana osoba
stanowi jedynie szczegół całości takiej jak
zgromadzenie czy krajobraz [art. 81 ustawy
o prawie autorskim i prawach pokrewnych]9
W wyr. z dnia 5 maja 2004 r. (sygn. akt P 2/03) TK uznał, iż przepis art. 46 ust. 1 Pr. pras. przewidujący karę za komentowania sprostowań nie spełnia wymogów stawianych przepisowi karnemu ze względu na niejasną redakcję przepisów o sprostowaniach i odpowiedziach. 8
Przepis sprzeczny z orzecznictwem TE gwarantującym ochronę prywatności również w miejscach publicznych, np. wyr. z 24.06.2004 r. (sprawa „Von Hannover przeciwko Niemcom”). 9
Patrz wyr. z 25.09.2001 r. (sprawa „P.G. i J.H. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu”) oraz wyroki cytowane w przypisie 10. 5
Obecne prawo prasowe
9. Autoryzacja
Art. 14 ust. 2. „Dziennikarz nie
może odmówić osobie udzielającej
informacji autoryzacji dosłownie
cytowanej wypowiedzi, o ile nie
była ona uprzednio publikowana.”
Sankcja karna w art. 49.
PROJEKT SDP
PROJEKT PiS
Autoryzacja wypowiedzi cytowanych do- Nie ma propozycji zmian
słownie (w tym udzielonych w formie zapisu
dźwiękowego
lub
audiowizualnego)
z możliwością wprowadzania zmian prze
rozmówcę; ograniczenia; określenie minimalnych i maksymalnych terminów dokonania
autoryzacji; określenie zasad dokonywania
skrótów. [art. 23]
Sankcje karne za naruszenie tych regulacji10
[art.88]
10. Sprawozdawczość sądowa
Art. 13. 1. „Nie wolno wypowiadać
w prasie opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym
przed wydaniem orzeczenia w
I instancji.
2. Nie wolno publikować
w prasie
danych
osobowych
i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie
przygotowawcze lub sądowe, jak
również
danych
osobowych
i wizerunku świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba
że osoby te wyrażą na to zgodę.
3. Ograniczenie, o którym mowa
w ust. 2, nie narusza przepisów innych ustaw. Właściwy prokurator
lub sąd może zezwolić, ze względu
na ważny interes społeczny, na
ujawnienie danych osobowych
i wizerunku osób, przeciwko którym
toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe.”
10
Rozbudowane przepisy przewidujące m.in. Nie ma propozycji zmian
zakaz:
- wypowiadanie w prasie opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed
wydaniem orzeczenia w I instancji
- rozpowszechnianie danych identyfikujących
osobę, „która stała się uczestnikiem postępowania karnego nie będąc jeszcze skazaną
prawomocnym wyrokiem wydanym przez sąd
I instancji, choćby nawet postawiono jej zarzuty, została tymczasowo zatrzymana lub
aresztowana chyba, że udzieliła ona zgody na
jego rozpowszechnianie” [art. 28].
PROJEKT IWP
Autoryzacja dosłownie cytowanej wypowiedzi; rozmówca jest zobowiązany „do niezwłocznego przekazania autoryzowanej wypowiedzi lub wyraźnego jej wycofania. W razie
braku niezwłocznej reakcji dziennikarz jest
uprawniony do opublikowania uzyskanej wypowiedzi.”. [art.14]
Bez sankcji karnej
Możliwość publikacji:
- opinii co do rozstrzygnięcia wyrażanych
przez uczestników postępowania
- ich danych osobowych i wizerunku jeżeli
jest to „usprawiedliwione ze względu na
szczególnie ważny interes publiczny”11
[art. 13]
22 września TK rozpozna skargę konstytucyjną na art. 49 Pr. pras, przewidujący karę za publikację wypowiedzi mimo braku autoryzacji (SK 52/05). Przepis ten uwzględnia zasadę ustaloną w orzecznictwie TE. Na przykład w wyr. z 29.08.1997 r., trybunał stwierdził, że „Nie tylko zresztą na mediach spoczywa zadanie polegające na dostarczaniu informacji oraz opinii, także społeczeństwo ma prawo do ich otrzymywania. Reguła ta ma szczególne znaczenie, gdy sprawa sądowa dotyczy osoby publicznej. Wystawia się ona świadomie
6
11
Obecne prawo prasowe
11. Zamieszczanie komunikatów
Obowiązek nieodpłatnej publi
kacji komunikatów urzędowych i
listów gończych oraz, odpłatnie,
prawomocnych wyroków sądo
wych i ogłoszeń sądu lub innego
organu państwowego art. 34-35].
PROJEKT SDP
Redaktor naczelny nie może odmówić zamieszczenia: /.../
zarządzeń porządkowych pochodzących od
organów administracji samorządowej, jeśli
poprzedzone zostały wnioskiem o pilną publikację, z uwagi na zagrożenie ochrony środowiska, zdrowia, moralności lub porządku
publicznego [art.15 ust. 1 p. 2]
Sankcja karna w art. 47. 12. Zmiany przepisów proceduralnych
Przepisy szczególne określające Możliwość stosowania w sprawach przeciwko
właściwość sądów w sprawach mediom przepisów Kodeksu Postępowania
prasowych.
Cywilnego o postępowaniu uproszczonym
i przepisów Kodeksu Postępowania Karnego
o postępowaniu przyspieszonym (tzw. sąd
„24-godzinny);
Dopuszczalność doręczania pism procesowych na adres siedziby redakcji
PROJEKT PiS
Nie ma propozycji zmian
PROJEKT IWP
Bez zmian w obowiązkach zamieszczania
komunikatów; wprowadzenie zasady odpłatności z wyjątkiem komunikatów w sytuacjach
kryzysowych [art.34]
Propozycja dodania nowego działu
w KPC – „Postępowanie w sprawach
prasowych”;
Skrócone terminy:
- procedowania
- wnoszenia środków odwoławczych;
Ograniczenia dowodowe;
Zaostrzenie warunków zabezpieczenia
roszczenia przez nakaz wstrzymania publikacji materiału prasowego
Wzmocnienie ochrony tajemnicy dziennikarskiej przez dodanie § 6 w art. 180 KPK
wprowadzającego zakaz obchodzenia przez
organy ścigania przepisów o ochronie tajemnicy dziennikarskiej (np. poprzez wgląd do
billingów rozmów dziennikarza)12
na oceny dziennikarzy oraz innych ludzi” (sprawa „Worm przeciwko Austrii”; podobnie wyr. z 11.01.2000 r. sprawa „News Verlags GmbH & CoKG przeciwko Austrii”, wyr. z 26.02.2002 r.,
sprawa „Krone Verlag Gmbh & Co. Kg przeciwko Austrii”, wyr. z 14.12.2006 r., sprawa „Verlagsgruppe News Gmbh przeciwko Austrii (No. 2)”). 12
TE w wyroku z 25.02.2003 r. („Roemen i Schmit przeciwko Luksemburgowi”) podkreślił, iż przeszukanie pomieszczeń redakcji jest dalej idącym ograniczeniem tajemnicy dziennikarskiej niż
przesłuchanie dziennikarza. Uwagę tę można odnieść do kwestii wglądu do bilingów. 7