pobierz artykuł

JoMS 1/16/2013, ss. 505-509
Krzysztof Dziurzyński
WSGE | 505
506 | WSGE
Beata Kozieł, Spostrzeganie niepowodzeń szkolnych przez nauczycieli,
uczniów i ich rodziców, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011,
s. 386.
[Rewiev book: Beata Kozieł, Perception of failure at school by teachers, students and their Barents, Adam Marszalek Publishing, Toruń,
2011, pages: 386]
W recenzowanej pracy Beata Kozieł podjęła się trudnego zadania zbadania i opisania społecznego spostrzegania - przez nauczycieli, uczniów
i ich rodziców - niepowodzeń szkolnych, uwarunkowań tych niepowodzeń oraz sposobów przezwyciężania. Uwzględniła w zaproponowanej
analizie społeczne postrzeganie tego zjawiska, albowiem, jak sama podkreśla, to głównie od rozumienia niepowodzeń szkolnych przez nauczycieli, uczniów i ich rodziców zależy, w jaki sposób osoby doznające niepowodzeń szkolnych będą funkcjonowały w klasie, w szkole i w domu
rodzinnym, a także, w jaki sposób (jeśli w ogóle) inni będą starali się im
pomóc.
Głównym celem podjętych przez Autorkę badań było ukazanie oddziaływania klasycznych koncepcji dotyczących niepowodzeń szkolnych na spostrzeganie tego zjawiska. Cele szczegółowe określone przez
Autorkę to: zobrazowanie charakterystycznych sposobów spostrzegania
powodzeń i niepowodzeń szkolnych, poznanie i przedstawienie typowych
stereotypów w spostrzeganiu powodzeń/ niepowodzeń szkolnych. Beata
Kozieł podjęła próbę poznania, czy model atrybucji B. Weinera tłumaczy
uczniowskie interpretacje sukcesu i porażki. Postanowiła nie tylko poznać
ale i przedstawić związki pomiędzy stratyfikacją społeczną (statusem społeczno-ekonomicznym) a niepowodzeniami szkolnymi. Autorka nie boi
się postawić tezy o selekcyjnej funkcji szkolnictwa. Wszystkie jej wysiłki
mają służyć poznaniu i opisaniu przyczyn, które powodują powstawanie
niepowodzeń szkolnych. Na koniec Autorka stwierdza, że chce pokazać
nauczycielskie sposoby zapobiegania i przeciwdziałania niepowodzeniom
szkolnym.
Do interpretacji wyników Autorka przyjęła koncepcje wśród, których
znalazły się: a) klasyczne koncepcje dotyczące niepowodzeń szkolnych
autorstwa J. Konopnickiego, Cz. Kupisiewicza i W. Okonia; koncepcja
zapobiegania niepowodzeniom szkolnym Cz. Kupisiewicza; teoria habitusu Pierre’a Bourdieu; teoria Basila Bersteina dotyczącą kodów językowych; koncepcję samospełniających się przepowiedni (określanej też jako
WSGE | 507
efekt Pigmaliona); atrybucyjny model wyjaśniania osiągnięć B. Weinera;.
Autorka podkreśla, że powodzenia jak i niepowodzenia szkolne nauczyciele odnoszą głównie do osiągnięć szkolnych ucznia. Zgadza się
tym samym z Cz. Kupisiewiczem, J. Konopnickim czy W. Okoniem.
Nauczyciele wskazują na dwa obszary: środowiskowy i biopsychiczny
jako te, które w sposób zasadniczy przyczyniają się do powstawania niepowodzeń szkolnych.
Natomiast uczniowie wskazują na przyczyny biopsychiczne, jako
główne źródło ich niepowodzeń szkolnych. Rodzice badanych uczniów
wyrażają opinię (bez względu na wykształcenie), iż to przyczyny z obszaru biopsychicznego są głównym źródłem niepowodzeń szkolnych.
Niestety edukacja była jest i chyba pozostanie nadal istotnym czynnikiem
przenoszącym międzypokoleniowe nierówności.
Wskazania badanych nauczycieli potwierdzają, iż dzieci z uboższych
środowisk, posługujące się ograniczonym kodem językowym, częściej
doznają niepowodzeń, albowiem język odgrywa istotną rolę w przenoszeniu dziedzictwa kulturowego (habitusu) rodzin i stymulowaniu - bądź hamowaniu - rozwoju intelektualnego dziecka, co podkreślał B. Bernstein.
Uczniowie z habitusem pierwotnym niezgodnym z oferowanym przez
edukację, już na wstępie swojej kariery szkolnej poddawani są selekcji wstępnej (doszkolnej). Stawiani są poza kręgiem “kultury w ogóle”.
Pierre Bourdieu określa ten mechanizm mianem błędnego koła reprodukcji habitusów.
Beata Kozieł pokazała, że w szkole nie są podejmowane działania selekcyjne. Nie występuje efekt Galatei - w rozumieniu - nagradzania przez
szkołę uczniów za zgodność ich statusów (habitusów, kodu językowego)
z oczekiwaniami kulturowymi szkoły, ani też efekt Golema - przypasowania negatywnych ocen szkolnych do niskich statusów rodziny pochodzenia.
Należy pamiętać, że osiągnięcia szkolne ucznia zależą również
(a może przede wszystkim) od pozaszkolnych i osobistych doświadczeń
ucznia oraz od oddziaływań równoległych do edukacji i wychowania
szkolnego. Wielu nauczycieli deklaruje, że stosuje w swojej pracy działania terapeutyczne. Na drugim miejscu deklarują stosowanie działań profilaktycznych, a w dalszej kolejności działania diagnostyczne.
Wśród badanych uczniów i ich rodziców przeważa pogląd, iż nauczyciele stosują przede wszystkim działania terapeutyczne, a wśród nich naj-
508 | WSGE
częściej zajęcia wyrównawcze. Okazuje się, iż uczniowie przede wszystkim dostrzegają znaczenie profilaktyki w zapobieganiu niepowodzeniom
szkolnym. Sądzę, iż istotna jest zmiana rozumienia zarówno powodzeń
jak i niepowodzeń szkolnych przez nauczycieli, uczniów i ich rodziców w celu modyfikacji utrwalonych stereotypów. Zmiany w systemie edukacji należałoby więc rozpocząć od pedagogizacji rodziców (w szerokim zakresie) i zdobycia wiedzy na temat świadomości sytuacji szkolnej ucznia
oraz od zmiany modelu kształcenia nauczycieli.
Recenzowana książka jest ważnym interdyscyplinarnym studium napisanym przez pedagoga, o wysokich kompetencjach merytorycznych
i metodologicznych. Prowadzona przez Autorkę narracja jest klarowna
a materiał empiryczny podany zrozumiale bez zbędnego epatowania statystykami. Jest ona świadectwem głębokiego osobistego zaangażowania
w kwestie pedagogiczne.
Po lekturze tej książki jestem przekonany, że jest to praca ważna w polskim obszarze pedagogiki, ważną na miarę ustaleń Spionek, Szumana czy
Kupisiewicza. Mam nadzieję, że jako taka stanie się źródłem inspiracji
w dalszych studiach nad społecznymi uwarunkowaniami niepowodzeń
szkolnych.
Kończąc pragnę przywołać słowa jakie zawarła Autorka we wstępie do swojej książki. Napisała ona: Pięknym odwiecznym marzeniem
uczniów a także nauczycieli i rodziców jest szkoła, w której panuje radosna atmosfera poznawania świata, która jest miejscem wspólnej przygody zdobywania wiedzy nawiązywania kontaktów społecznych dociekania
sensu życia i dochodzenia do własnych wizji godnych czerpania wartości
nabywania wielu potrzebnych umiejętności. Bywa, że marzenie to spełnia
się - przynajmniej w jakiejś mierze.
WSGE | 509