Akcent wyrazowy i zdaniowy

Akcent wyrazowy i zdaniowy
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
•
zna definicje akcentu wyrazowego i zdaniowego,
•
wie, jak akcentuje się wyrazy w języku polskim,
•
wymienia wyjątki od podstawowej reguły,
•
zna zasady podziału wyrazów na sylaby.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
•
prawidłowo akcentować wyrazy,
•
określać akcent w zdaniu,
•
poprawnie dzielić wyrazy na sylaby.
2. Metoda i forma pracy
Pogadanka, praca samodzielna, ćwiczenia wdrażające.
3. Środki dydaktyczne
Zeszyt ćwiczeń, ćwiczenia przygotowane przez nauczyciela.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel dyktuje uczniom grupę wyrazów. Prosi o zapisanie ich w zeszytach i podzielenie
na sylaby. Po wykonaniu zadania, prosi o głośne przeczytanie wyrazów i wskazanie tych
cząstek, na które kładzie się nacisk. Nauczyciel informuje, iż głośniejsze (mocniejsze)
wymówienie jednej sylaby w wyrazie określamy mianem akcentu wyrazowego.
Nauczyciel w formie krótkiej pogadanki mówi uczniom, iż akcent w języku polskim, poza
niektórymi wyjątkami, pada na drugą sylabę od końca.
Nauczyciel prosi uczniów o zapisanie w zeszycie kilku zdań (poniżej). Następnie głośno
czyta, w każdym zdaniu akcentując inny wyraz. Uczniowie mają za zadanie podkreślić te
wyrazy i wskazać, który wyraz w każdym ze zdań jest najważniejszy.
Moja mama kupiła mi wczoraj nowy rower.
Moja mama kupiła mi wczoraj nowy rower.
Wczoraj moja mama kupiła mi nowy rower.
Moja mama kupiła mi wczoraj nowy rower.
Nauczyciel pyta, dlaczego w każdym ze zdań – poprzez wymowę – wyróżnił inne słowo, jaki
efekt uzyskał w ten sposób.
Nauczyciel podaje definicję, którą uczniowie zapisują w zeszytach:
Akcent zdaniowy – to mocniejsze wymówienie jednego wyrazu w zdaniu.
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel proponuje, by utrwalić te wiadomości poprzez wykonanie ćwiczeń wdrażających
(karta pracy).
c) Faza podsumowująca
Na zakończenie lekcji nauczyciel sprawdza poprawność wykonania ćwiczeń, dokonuje
krótkiego podsumowania wprowadzonych wiadomości.
5. Bibliografia
1.
Chwastek D., Nowosielska E., Oglądam świat. Język polski 6. Podręcznik do
kształcenia językowego, Wydawnictwo Arka, Poznań 2000.
2.
Nauka o języku dla polonistów, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo „Książka i
Wiedza”, Warszawa 2002.
6. Załączniki
a) Karta pracy ucznia
Zadanie 1. Wskaż akcentowaną sylabę w podanych niżej wyrazach.
ba-nan
po-pu-lar-ny
gnia-zde-czko
szko-ła
ge-o-gra-fia
tam-ci
ta-bli-ca
po-dręcz-nik
te-le-wi-zor
Zadanie 2. Poniżej znajduje się grupa wyrazów. Wskaż te, które nie mają samodzielnego
akcentu. Jak nazywają się te części mowy?
obrazek, na, malować, torebka, my, plecaczek, samodzielny, w, jabłko, granatowy, on, szkoła,
więc, boisko, przy, koleżanka,za, rodzice, ten, samochód, ja, lecz, stołówka, i, makaron
Odpowiedź: samodzielnego akcentu nie mają:
•
jednosylabowe zaimki, np. on, ja
•
przyimki, np. za, na, w
•
spójniki, np. i, więc
Zadanie 3. Wypisz wszystkie znane ci słowa kończące się na -yka, - ika, które kojarzą się ze
szkołą. Następnie podziel je na sylaby. Jakbyś je zaakcentował? Napisz wniosek.
[Przykładowe: wyrazy: matematyka, arytmetyka, ekonomika, gimnastyka, fizyka, muzyka,
plastyka, gramatyka]
Wniosek: W wyrazach obcego pochodzenia, które kończą się na - yka, - ika, akcentujemy
trzecią sylabę od końca.
Zadanie 4. Odmień przez osoby w czasie przeszłym i w trybie przypuszczającym czasowniki
namalować oraz skomponować. Wskaż akcentowaną sylabę. Sformułuj wniosek.
czas przeszły
tryb przypuszczający
ja
namalowałem
namalowałbym
ty
................................
.......................................
on
................................
.......................................
ona
................................
.......................................
ono
................................
.......................................
my
................................
.......................................
wy
................................
.......................................
oni
................................
.......................................
ja
skomponowałem
skomponowałbym
ty
................................
.......................................
on
................................
.......................................
ona
................................
.......................................
ono
................................
.......................................
my
................................
.......................................
wy
................................
.......................................
oni
................................
.......................................
Wnioski:
W formach trybu przypuszczającego cząstki: by, bym, byś, byśmy, byście nie przesuwają
akcentu w wyrazie, z którym się łączą (D. Chwastek, E. Nowosielska, Oglądam świat. Język
polski 6. Podręcznik do kształcenia językowego, Wydawnictwo Arka, Poznań 2000, s. 15).
Zadanie 5. Ułóż 3 zdania wg wzoru. Które słowa należy zaakcentować, dlaczego? Która
informacja w zdaniu jest najważniejsza?
Wzór:
Jasiek pojechał rano do cioci.
Jasiek pojechał do cioci rano.
Jasiek pojechał rano do cioci.
b) Zadanie domowe
Napisz kilka przykładowych słów polskich oraz obcego pochodzenia. Podziel je na sylaby
i wskaż tę akcentowaną.
7. Czas trwania lekcji
2 x 45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak