Show publication content!

Stanisław
Franciszek
Gajerski
M A T E R I A Ł Y DO H I S T O R I I O Ś R O D K Ó W
GARNCARSKICH
W
P O T Y L I C Z U
I
O K O L I C Y
Przygotowując
i
rzemiosło
czowskiego
materiały
królewskich
starostwa
w
okresie
gospodarki
folwarczno-pań-
szczyźnianej",
natrafiłem
dotyczące
skiego
w
dwóch
źródła
i
miejskiego
w
leży
oddzielającą
od
Związku
na
wschód
w
pow. lubaczowskim
Potyliczu.
wspomniane
jest
Polskiego
zaś położony
Z e względu
f e u d a l n y c h i później łączyły
obydwa
się o d d a w n a
po wsiach
dzisiejszego w o j . r z e s z o w s k i e g o
się c e l o w e
opublikowanie
dotyczących
obydwu
i
mia­
— wydaje
1
posiadanych
sąsiadujących
materia­
ze
sobą
ośrodków.
uzupełniłem
w
czasie
Sekcję
zaczerpnięte
materiałami
badań
Badania
ze źródeł
współczesnymi,
terenowych
Plastyki
historycznych
zebranymi
prowadzonych
Ludowej
PIS w
przez
Krakowie,
o r a z d a n y m i z l i t e r a t u r y , co w s u m i e p o z w o l i ł o
nież
scharakteryzować
ośrodków
produkcji
obydwu
garncarskich.
Materiały,
1.
rodzaj
rów­
które
z lustracji
t u publikuję,
dóbr
starostwa
Najmłodszą,
przestrzeni
W
jest
bliżu
cych
kiego.
1715,
garncarzy,
graniczących
niejaki
trzeci
z
wyrabiano
którego
żadnych
Potyliczu
Leży
t y l i c z , znajdujących
wyżej
4. z
się r ó w n i e ż w e w s p o m n i a n y m
Archiwum
PIS w
Sekcji
Badania
Plastyki
Ludowej
Wiadomości
w
„Inwentarzach"
stanowią
Dziewięcierzu.
archiwalnych
lubaczowskiego.
królewskim
dokonywane
które
zawierają
co p e ­
wiado­
gospodarczo-społecznej
p o którym
często
baczowskiego
corocznie
wprawdzie
były
w
sporządzane
posiadaniu
inwentarze
w pełnym k o m p l e c i e
Sieniawskich .
4
(nie
Te
dochowane
d o czasów o b e c n y c h )
F r a n c i s z e k K o t u l a , Materiały
do dziejów
garn­
carstwa,
R z e s z ó w 1956, s. 98.
Zereła do istorii
Ukrainy
— Rusy,
w y d . Michajło
H r u s z e w s k y j , t . I I I , L w ó w 1898.
* Słownik
Geograficzny
Królestwa
Polskiego
i in­
nych
krajów
słowiańskich,
t . V I I I , W a r s z a w a 1887.
P o t y l i c z i D z i e w i ę c i e r z w c h o d z i ł y w skład dófrr
królewskich s t a r o s t w a
lubaczowskiego.
1
2
4
42
dóbr
Potyliczu
były
miasta. L e ­
grasowały
zniszczenia
zwalnia
się, ż e j u ż w r o k u
miasta przez
Potylicz
od
Tatarów
zagony
wszelkich
1502 n a s k u ­
król
Aleksan­
podatków
na
6 l a t , o d ceł n a 2, a o d c z o p o w e g o n a r o k . W r o ­
8
ku
1519 o t r z y m a ł o
w
miasto
czasie
m i e j s k i e " zaginęły, w r o k u
jakiejś
prawo
przywilej
napadów
jadących
w
całym
z
klęski, s k o r o
Potylicz
w
roku
się n a d u b ó s t w e m
towarami
kraju .
KozacyPo
e
W
pierwszym
mieszczan
roku
jarmarki'.
„przywileje
1523 p o n a w i a
magdeburskie.
wielkiej
na
Tatarów
Zygmunt
musiał
mieszczan
i
prag­
wszystkich
potylickich
1655 z n i s z c z y l i
rozbiorze
doznać
1552 Z y g m u n t
nąc i c h b y t polepszyć, u w a l n i a w i e c z y ś c i e
starostwa l u ­
bełzkiego
cenne
one
królewskie
nie po­
W
A u g u s t , litując
dobra
tam
Werchracie
ośrodek zupełnie mały, co d o
c e n n e źródła d o d z i e j ó w o b y d w u o ś r o d k ó w . Pochodzą
z okresu, kiedy
był
który
przybył
dawnego województwa
lustracje,
n a terenie,
Stary
zawarte
jak w
nich
t a t a r s k i e , b y ł o o n o w c i ą ż narażane n a niebezpieczeń­
Ponieważ
Krakowie.
czasem
Sznichur. W
podobne
starostwa
mości z d z i e d z i n y
der
a r c h i w u m , oraz
z
Szuper,
b y ł własnością k r ó l e w s k ą , w c h o d z ą c w skład
stwo. D o w i a d u j e m y
N r 1278 P o ­
Jednym
8
tek
N r 470 D z i e w i n ,
Z
było
przysiółkach
w s p o m i n a j u ż Długosz około r o k u 1 4 6 0 .
o n na terenie
(Oddział
Schneidra"
światową
w
.— M i c h a ł
materiałów
Muzeum
л. z „ T e k
I I wojną
w po­
Radziec­
Potylicz
1721, żąc
Krakowie,
drobne
położonej
mieszkali
nazwiskiem
na Wawelu),
Czartoryskich w
przed
Dziewięcierzem.
go A r c h i w u m P a ń s t w o w e g o w K r a k o w i e
ze z b i o r ó w
jeszcze
siadam.
czas
a pochodzących
garncarskich głównie n a
występują
którzy
naczynia
mieście
1720,
pozwalające
o Werchracie
Był t o p r a w d o p o d o b n i e
jako
Wojewódzkie­
z lud­
poznać
Dziewięcierza.
wien
się w z b i o r a c h
z
garncarz,
pochodzą­
1716, 1717, 1718, 1719 (2 v o l . ) ,
1723, które znajdują
1957. Są t o w y w i a d y
Skarupski, drugim
lubaczowskiego
1712, 1713 (2 vol.),
źródłową
n a t e r y t o r i u m Związku
W Werchracie
dwóch
królewskich
z l a t : 1706, 1710 (2 vol.),
grupę
okolicy,
PIS
Dziewięcierza
„Słowniku
я
starostwa
w ich
o i n n y m ośrodku g a r n c a r s k i m z t e j s a m e j
w
Geograficznym" ,
2. z i n w e n t a r z y
wgląd
międzywojennego.
okolicy, a mianowicie
i
cytowana
i
ośrodków
okresu
materiałach
wzmianki
i
1766 г., która
w roku
Dziewięcierza
życie t a m t e j s z y c h
s k i e g o z l a t 1564/5, którą w y d a ł M . K r u s z e w s k i ' - ,
z
garncarzy, i c h
dają
ż e się t a k w y r a ż ę ,
zostały z e b r a n e
nością
O
lubaczow-
liczebny
a. także
stanowią materiały A r c h i w u m P I S w K r a k o w i e , które
pochodzą:
królewskich
stan
i obciążenia,
produkcję.
pochodził
Wiadomości
n a m śledzić
powinności
jest
n a związki,
ośrodki, i z u w a g i n a t o , ż e w y r o b y p o -
rozchodziły
steczkach
Dzie-
i przecięty
Państwa
Radzieckiego, Potylicz
od tej granicy.
j a k i e w czasach
tylickie
terytorium
pozwalają
histo­
ośrodków g a r n c a r s k i c h : w i e j ­
Dziewięcierzu
więcierz
mi
na ciekawe
luba-
t e ośrodki o b e c n i e n i e są j u ż c z y n n e .
granicą
łów
pt. „Przemysł
dobrach
ryczne
Obydwa
do pracy
w
Polski wraz
o d ceł
Potylicz
z Ga-
Baliński i Lipiński, Starożytna
P o l s k a p o d wzglą­
dem
historycznym,
geograficznym
i
statystycznym,
t. I I I , W a r s z a w a 1886, s. 373.
Słownik
Geograficzny,..,
c y t . w y d . , s. 880.
Jw.
* Baliński i Lipiński, o p . c i t . , s. 373.
Słownik
Geograficzny
c y t . w y d . , s. 880.
5
11
7
11
I
7
л
П. 1. Naczynie
pierścieniowate,
glazuro­
wane,
w kolorze
zielonym.
II.
2.
Na­
czynia
glazurowane,
żółte w brązowe
pla­
my. II. 3. Naczynia
glazurowane,
zielone.
Potylicz
(ZSRR).
Zbiory
Muz.
Narodowego
w
Krakowie.
licją
dostał się p o d p a n o w a n i e
sie sprzedaży
również
W
austriackie, a w
dóbr k a m e r a l n y c h w
Galicji
cza­
został o n
sprzedany.
Potyliczu
było k i l k a
cechów,
m. in. i
garncar­
carz"
1649 r o k u p o t w i e r d z i ł j ą J a n K a z i m i e r z ,
August I I
w
1
0
. O liczbie garncarzy
X V I wieku dowiadujemy
lubaczowskiego
z 1564/5, w
„Garncarze,
których
a w 1729
i i c h powinnościach
się z l u s t r a c j i
której
na
ludzi",
w
czas
jest
groszy
daniny;
uczyni
dwadzieścia
Lustracja
Garncarską,
">
11
'*
l a
osiem,
i
od
a
czechmistrzowi
nich
złotych
dwaj
dwanaście
czter­
wolni
i
od
groszy
cztery"
t a również
przy
których
14
„Zabuże" notuje lustrator:
dalej
spisuje
„domy
ubogich
mieszka
między
innymi
„Misko
.
Lustrator
notujący
dochody
wpływające
z miasta Lubaczowa
wymienia
liczą
Potylicza
od
garnków
Wyroby
z
ła
z
końca
ciszka
XVI
Kotulę
czasem
Rzeszów.
również
wywożone
wieku
bardzo
wykorzystane
i
do i n n y c h
której
mieszkał
Jw.
Zereła...,
c y t . w y d . . s. 251.
J w . , s. 246.
J w . , s. 249.
w
Potyliczu
„Piotrek
ulicę
garn-
były
nie
odległych,
jak
przez
Fran­
miejscowości,
np.
Garnki potylickie traktowano jako
Krosno,
wyroby
l u k s u s o w e , które w y m i e n i a ł o się w t e s t a m e n t a c h i o d
których płaciło się w y ż s z e opłaty t a r g o w e
wymienia
„które
l s
a l e — j a k świadczą o t y m ź r ó d ­
— również
nawet
wówczas
myto,
wywożących" .
potylickich garncarzy
t y l k o do Lubaczowa,
dzieści i o s i e m , k a ż d y z n i c h d a j e o d rzemiosła s w e g o
po
a
1 3
garncarz"
starostwa
zanotowano:
ten
. Przy ulicy zwanej
garncarz" ,
s k i , k t ó r e m u Z y g m u n t I I I nadał w r o k u 1615 ustawę,
w
12
„lacko
Inwentarze
z
się z t y m , j a k i e
14
, s
lat
1710—1723
powinności
le
pozwalają
ciążyły
na
.
zapoznać
garncarzach
J w . , s. 250.
Uwaga
wydawcy.
F. K o t u l a , op. c i t . , s. 98.
43
p o t y l i c k i c h , j a k o n e zmieniały
ich
z
liczba
była
1710 r o k u
winności
w
jest
zanotowane
miasta
I
tak w
skiego )
wszyscy
złotych
n
Ta
do
ich mniej
w
„Ci
rynek,
warki
lubo
prócz
innej
po­
1 8
następnych
się ją w y m i e n i a .
poszczególnych
wię­
złote" .
j e s t stała i w
„garncarzów
inwentarzach. W
no­
zamkową
z
jako
i
to garnków
większych
mniejszych,
tyglów
k o p 6, z a s o b n y c h
kop 6 lub w
po­
jakich
po­
polewanych,
d o nabiału
g a r n k ó w p r o s t y c h k o p 3, k a f l ó w
rekompensie
na
lickich
przed
na
tym
będzie"
Inwentarz
winności
.
19
z 1712 r o k u
zawiera
tej
że
miasto
nakowo
8 zł. C i g a r n c a r z e
i
na
kuchenną
nabiałów
lewanych
czowskim
w
czym
wiona
„Ci
powinni
dawali przed
k o p sześć i p i e c
kiedy potrzeba
w
t e n czas
kiedy
n i e masz
i c h i połowy,
i c h było
polewanych
k o p sześć, p r o s t y c h
do
[kafli
nie podano
S. F.
W
Inwentarzu z
— uwaga
1715 r o k u
dawali kiedy
z roku
podaje
postano­
i
„Ten
[tzn. piec
z
winność
stracji
ta
nie
i
tedy
W
okresie
kop
sześć, n i e b i e l o n y c h k o p t r z y , a k a f l ó w n i e w z m i a n k o ­
wano
wiele.
Więc
że
ubóstwo całe k i e d y
siebie
n i e mogą,
szych
i
nych
jednak
mniejszych
prostych
Inwentarz
garncarzów
kop
jest
p o t a k ciężkim
dać
muszą
polewanych
niewiele
roku
trzy,
„Tece
z 1717 r o k u
i
teraz
trzeciej
wiele
zaś
części
znajdowało
miężenie
jako
i c h n i e masz
nie znajdzie
się
świadczą
jednak
t a k wiele,
do
się.
Ci
mieli
dawniejsze
lubo
sobie
prawie
ich tak
za
inwentarze,
ucie­
a
że
D o f o l w a r k u w D z i e w i ę c i e r z u za glinę.
Inwentarz
star.
lubaczowskiego
z
1710
г.,
N r 4522, v o l . 7.
Jw.
I n w e n t a r z z 1713 г., N r 4524, v o l . 3 zastępuje
t o słowo z w r o t e m „ z o k ł a d e m " .
1 7
1 8
1 9
2 0
wpłacają
garnków
rynek
k o p 6,
jeden
we
3 lata,
Potylicz
z
też
1786 r o k u ,
garnków
zebranych
(Nr
gdzie
i
spisie)
słynął
odbicie
w
której
2 6
do
historii
Potylicza
się
do niej,
sporządzony
imiona
napi­
sławny" .
i przynależnych
wyrobu",
dalej
swoje
1278) z n a j d u j e
spisie t y m podane
w
pro­
polewanych
„Spis
którzy
są
21
czerwca
są z a w o d y
poszcze­
jest
i c h są
Grzegorz
dwudziestu
następujące:
Pruchniak
— dom
n r 12; 44. H a w r y ł o K o z o w — d o m n r 257; 95. P a s z k o
-
d o m n r 2 2 1 ; 109. G r z e g o r z
Wiszewski
dom
nr
— d o m n r 359; 188. F i e l
196; 225. J o s e f
Wasyl
Moskwityn
Gasfinger
-
Basaj
— dom
d o m n r 4 8 ; 186. P a w ł o
(sic!) D u l a b a
— dom
-
n r 572;
d o m n r 329; 238. C h a i m
S i l b e r — d o m n r 7; 254. A b r a h a m K l a k — d o m n r 227;
ger
— d o m n r 577; 267. S c h m u l
— d o m n r 19; 268. A n d o n c h
Gasfin­
(sic!) P r u c h n i a k —
d o m n r 463; 269. J u d e i P u l e c z — d o m n r 2 0 ; 270. B o ­
ruch
Breuner
— dom nr
582; 2 7 1 . S c h l o i m e
Breu-
n e r — d o m n r 582; 272. J t z i g F r i e l m a n — d o m n r 38;
I n w e n t a r z z 1712 г., N r 4523, v o l . 4. W
I n w e n t a r z a c h z 1713 r .
I n w e n t a r z z 1715 г., N r 4526, v o l . 3.
I n w e n t a r z z 1717 г., N r 4528, v o l . 5.
I n w e n t a r z z 1721 г., N r 4535, v o l . 65.
Słownik
Geograficzny,
c y t . w y d . , s. 8 8 1 .
Baliński i Lipiński, o p . c i t . , s. 375.
21
2 2
2 3
2 4
25
2,1
" 44
zł. 8
co znalazło
a nazwiska
(numer
po­
czasie l u ­
polewanego
osób, m . i n . w y m i e n i o n y c h
266. J t z i g K a t z
pisze:
a
kaflowy
fabryką
gminy
garncarzy,
234.
— po omówieniu, jaką p o ­
w
że
.
Schneidra"
uprawnieni
14.
25
zmian
należy,
gdyż
tyglów,
Dulaba
K
2 4
żadnych
prawa
naczynia
n r 594; 143. I w a n B a d o w s k i -
więk­
1720 p o w i n n i
zanotowano:
to
nabiela-
wia­
wskażą" .
Sądzić
swego
do
trzy" .
winność m i e l i g d y i c h b y ł o t r z y d z i e s t u —
„[...]
i
przyjść
garnków
kop
1766 r o k u
materiałów
członków
dawali
roku
nie notuje
zmianie,
Galicji"
„Potylicz
i c h z okładem 30 b y -
mniejszych
po­
powinności
zanotowaną
1723 g d z i e
garncarzy.
garnków,
„Geografii
sano:
Wśród
aby tylko
stawiać
omówieniu
jeszcze
porozbiorowym
wyrobów
w
i
piec
jeden".
— S. F. G.] w
wedle
stawiają"
czytamy:
większych
kop
kafli
Piec
6 oddają.
rozkażą
2 I
postanowiono,
i
potrzebę
k o p trzy,
kop
1870 r o k u . W
polewanych
1721, p o
mniejszych,
gólnych
dziesiąt, p o t e m
po­
polewanych
d o nabiału
lat trzy
uległa
miasta w
„[...] w t y m m i e l i w i e l k ą a g r a w a c j ę , b o t a powinność
garnków
n a kuchenną
d o nabiału k o p 3 i k a f l i
w
kilka­
sprawie
stych garnków
mniej­
i c h było
dać
1723 r o k u
,,[...] g a r n c a r z e
G.]" .
kiedy
1720 w
jednak,
zniszczone.
że:
później
powinnościach
natenczas
była,
— trudno
Sądzę
t y m czasie
k o p sześć
n a wiosnę
Inwentarz
z
trzy,
garncarzy
poty­
domość:
dać
kop
2 l
mieszczan
mniejszych
prostych
większych
l o " [ t u w y m i e n i a co m i e l i d a w n i e j d a w a ć , a p o n i e w a ż ]
ustanowiona
i
polewanych
Inwentarz
trzydzieści
nabiałów
powinni
t y m po­
dlatego
większych
szych
jednakowo,
g d z i e rozkażą w
wyżej,
w
mają,
powinność" .
stwierdzić.
z l a t 1718, 1719 i
większych
zielonych
jak
się l i c z b y
zostać
n a potrzebę z a m k o w ą
b o t a powinność
defalke,
postawić
tę
t e g o zubożenia
prostych
było s t a w i a l i w e t r z y l a t a ,
na
garnków
jed­
zamku luba­
teraz
„Ciż garncarze
musiało
garncarze
winni
czas w
definitywnie
sześć, g a r n k ó w
mniejszych
k o p sześć, g a r n k ó w
m i e l i agrawację,
była
okołem
garnków
k o p trzy, kaflów
zielonych
płacą
w s z y s c y co r o k oddać p o ­
potrzebę
większych p o l e w a n y c h
do
chwili
Inwentarze
w
lubo mniej
m i e l i całe m i a s t o
skarbowe
zamku lubaczowskim
winności notują
taką notatkę o p o ­
garncarzy:
podatki
i c h n a dalszy
będą stawić
„Garncarze l u b o i c h więcej
winni
w
i zmniejszenia
w
fol­
zielonych
ich jako
nowy
Co było p o w o d e m
m i e l i f o l g ę p i e c w z a m k u l u b a c z o w s k i m postawić g d y
potrzeba
piec
garnków
oddać
Dobrodzieja
n i e uciągając
inwenta­
rzemiosła
będzie
JO.Imci
w i ę c n a t e n r o k 1717 k o p d w i e g a r n k ó w dać p o w i n n i
Ciekawa
powinność"
1710 b r z m i o n a j a k następuje:
na r o k naczynia,
trzeba
piec
jest
n a potrzebę
winni
„Po­
dziewięcier-
8
niezmiennie
prześledzenia
towana
płacą
opisanej
powinność g a r n c a r z y
rzu z roku
od
i
lubo
50 c z y n s z u
niżej
inwentarzach
r o k u przeszłego 1716-go n a w s z e l k i e
inwentarzu
pod nagłówkiem:
będzie prócz (co dają d o i n w e n t a r z a
winności,
przybliżona
Potylicza":
„Garncarze
cej
się i j a k a
t y m czasie.
dwóch
275. A b r a h a m
Siarzyńska
Do
Reiman
dalszego
będą
materiały
wywiady
którzy
w
lickich
garncarzy,
(72
i
lata),
Janem
wie,
27
Na
do
który
z
tych
materiałów
furmanami,
wyroby
Michałem
obecnie
mieszkającym
Andrzejem
w
Mołoko
w
Dachno-
(65 l a t ) z
Dziewię-
tych informacji dowiadujemy
światowej
było
byli
Polacy,
w
Potyliczu
Ukraińcy
wymieniają
oni: Marcina
szyńskiego,
Łeleka
źródła
znamy
relacji
w
i
i
Żydzi.
Cichego,
Andrzeja
nazwiska
Michała
Potyliczu
niego
dów. W
Z
Pruchnika,
Mołodno;
Franciszka
z
było
10
„fabrykami",
analogii
charakterze
naczynia
wykonane
Wy­
Wiśniewskiego
dowiadujemy
warsztatów,
które
były
się,
nazywanych
własnością
Ży­
7—10 r o b o t n i k ó w -
występujących
których
płatnych
na innych
z jasnej
garncarze
plamami
dały d e k o r a c y j n i e
zwierzęcej
z okazji
naczynie
Garncarze
u
wyroby
gliny
o
w
z
glazurowanej
w
Sanoka,
Przemyśla,
posia­
„kolor
( i l . 3). Z a ­
wykonano
rachunek,
jasnożółty,
Były
szkliwa
bi­
wy­
p o t y l i c k i c h opisana
Gajkowej .
3 0
rozwożono
furman­
do
Rymano­
Błażowej,
Drohoby-
Brzeżan,
Jarosławia,
Krystynopola
tradycji wiadomo
wyjątkowo
to — obok na­
kafle. Technika
garncarzy
Rzeszowa, Sokala,
nie­
pracowali
prywatny
Tyczyna,
Poty­
( i l . 1).
— n i e posiadające
Brodów,
w
dzwonowatej,
w p r z y p i s a c h p r a c y O.
Dynowa,
głowy
tkaninę
transportu kolejowego)
cza,
niere­
dzbany
„fabrykach"
na
t a m również
przez
wa,
ciemnozie­
brązowymi
wałeczków
podstawie
potylickich garncarzy
podstawie
i
wi­
cienkich
o
l u b brązowy".
glazurowanych
(unikano
z
wystawy
domu
i c h posiadały
Wyroby
tkaniny
kolorze
rzadką
zatrudnieni
siebie
jest w cytowanej
PIS,
sierścią
przez
skwity. Wyrabiano
Na
w
( i l . 3). N i e k t ó r e
ciężkiej
stosowana
pracowali
powierzchni
prążków
pierścieniowate
czerwony
worska,
ł
m i j e s t , że
Prze­
Lwowa
3 1
.
wyroby
A r c h i w u m Sekcji
Badania Plastyki
Ludowej
n r y i n w . 42854, 42876.
O l g a G a j k o w a , Kultura
ludowa
okolic
Hor i Potylicza.
L u b l i n 1947, s. 24.
1
2 8
1 sztuka garncarska — 2 „dwójki"
kopa
po
7 litrów,
— 3 „trójniaki",
.,
,.
— 4 „czwirki"
p o 4 1.,
— 6 „szóstek",
,,
Mniejsze
— 7 „siódemek"
liczono
na kopy
po
1 1.
p o 60 j e d n o s t e k .
3 2
Dziewięcierz
Dawna
rostwa
wieś
dy
królewska,
lubaczowskiego,
została
tej chwili
założona,
wchodząca
leży
w
w
skład
pobliżu
sta­
Potylicza.
d e f i n i t y w n i e stwierdzić
sądzę
jednak,
że
w
kie­
połowie
XVI
w i e k u już istniała. L u s t r a c j a z 1564/5 n i c o t a ­
kiej
wsi nie wspomina,
ją
i znajdujący
się w
dobnie
stare
znajduje
dobra
potyliccy.
w
ponieważ
glina,
O
z
posiada
której
tak o niej
„Kraj"
wymieniają
pańszczyźniany.
prawdopo­
na terenie
pokładach
dzienniku
zaś
folwark
Dziewięcierzu
tradycje,
się
garncarze
w
inwentarze
niej
jej
z
tej w s i
korzystali
też
znajdujemy
wiadomość
glazurą
jakiejś
tere­
n a spo­
rozwiązane s z y j k i w postaci
przeciskanej
również
kami
3—4 kóp naczyń, p r z y c z y m
o m a w i a j ą c znajdujące się n a t y c h t e r e n a c h
(ślady
pokrytej
proporcjonalnie
pału
Na wóz zabierano
Produkowano
( i l . 1) l u b przeźroczystą
gularnymi
czyń
Ko-
wspomnianych miast
d z b a n k i itp.)
d o c z n e są n a ścianach z e w n ę t r z n y c h )
odcień
F.
Polski.
robotników .
bezżelazistej
szmatką
piękną, grubą, szklistą
pewne
przez
(garnki, miski,
2B
użytkowe
wygładzonej
liczu
rozbiorami
Garncarstwo
z
kapitalistyczny, w
gliny
Luba­
liczyła 60 „ s z t u k " g a r n c a r s k i c h .
innego
n a c h , b y ł y t o duże w a r s z t a t y z o r g a n i z o w a n e
lonym
wydanych
musiały docierać d o w y ż e j
Trudno m i w
Słotwińskiego
każdym z n i c h pracowało
Sądząc
tam
Cieszanowa,
Polaków
garncarzy.
w
carzy
się, że
2 9
sób
materiałów
dziesięciu
Ukraińca H r y n i a S n i b o r a .
że
do
— 5 „piątek",
wojny
przez
na targi
.
carzami
Z
podstawie
jeszcze p r z e d
Dziewięcierzu,
obecnie
też
i Oleszyc.
(ulę n a s u w a się w n i o s e k , że w y r o b y p o t y l i c k i c h g a r n ­
poty-
Słotwińskim
g a r n c a r z y , a w o k r e s i e 20-lecia było i c h pięciu. G a r n ­
i
przywożono
Na
ośrodka
Państwowy
byłymi
rozwozili
z
mieszka
podstawie
I
źródłową
to
tego
przez
dwoma
20-lecia
a
Cichem,
oraz
cierza
z
okresie
dziejów
zebrane
Sztuki. Podstawę
stanowią
ich
czowa
rozpatrywania
służyły
Instytut
— d o m n r 498; 276. E f r u z i n a
— d o m n r 546.
1871
г.,
który,
bogactwa,
pisał:
„Podobny pokład k a o l i n u l u b o n i e t a k czysty j a k
w K r a k o w s k i e m z n a j d u j e się [...] idąc o d Glińska
p r z e z M a g i e r ó w , P o t y l i c z , D z i e w i ę c i e r z aż d o H o r y ń ­
ca. D r u g i r ó w n o l e g ł y pokład i d z i e o b o k R a w y
do
S i e d l i s k . Długość t y c h d w ó c h p o k ł a d ó w w y n o s i r a ­
zem m i l siedem".
Na
podstawie
Inwentarzy
można stwierdzić, że
ludność D z i e w i ę c i e r z a w z n a c z n y m p r o c e n c i e z a j m o ­
w a ł a się g a r n c a r s t w e m , p r z y c z y m l i c z b a g a r n c a r z y
ulegała w poszczególnych l a t a c h z n a c z n y m w a h a n i o m .
I t a k n p . w r o k u 1710 było i c h 17, w r o k u 1716 t y l ­
k o 4. O k r e s t e n był też ciężki i d l a P o t y l i c z a . N a ­
stępnie j e d n a k - poczynając o d r o k u 1716 - l i c z b a
i c h zwiększa się.
Inwentarze
powinności
A
oto
nich
pozwalają
n a m zorientować
ponosili garncarze
zestawienie
n a rzecz
garncarzy
i
się.
jakie
dworu.
płaconego
przez
czynszu:
z r o k u 1710:
„Sobko Tomków, W a w r z y n i e c
ba,
Klimko,
Feysko
Iwanko
Sznikuł,
Szczerba,
Ianko
teszka
wdowa,
Łazasz
(sic),
2 0
wa
3 0
31
3 2
Michałko
Kolenda,
Barsko,
lacko
Mecenasz, Stach
Czerwony,
Zaiąc,
Iędrzej
Tymko
Malask.
Ziem­
Woyczech
Iurko,
Bilak,
Aleksander
Lubaczowski,
Ryhowski,
C i wszyscy
dają
Pie-
Mikołaj
ogółem
R o m a n R e i n f u s s , Garncarstwo
ludowe,
Warsza­
1955, s. 19.
O. G a j k o w a , o p . c i t . , s. 26.
A r c h i w u m Sekcji Badania Plastyki L u d o w e j PIS.
Jw.
45
11. 4. Naczynia
z jasnokremowej
glazurowane
tylko
przy
wylewie.
ment
malowany
czerwoną
angobą.
ry Muz. Naród,
w
Krakowie.
'/. p o t y l i c k i e j
florenów
gory
florenów
9 a dziewięcierskiej
gory
z r o k u 1721:
„Semko
40" \
Iosef
/ r o k u 1712;
..Garncarze
lasko
dają
czynsz:
Malowany
nien
z rzemiosła
dać
Klimko
Iwan
Czerwony
Woyciech
Fedko
Snihur
Michałko
Anton
Zaiąc
Grenik
Iurko
roku
chory
od
Fedko
Romaniszyn
Kochanów
Charaton
15.—
tylko
rza
na
ten
za
Potyliccy
płacić
cech
garncarski
garncarze
z
osobna
za
15.—
..Semko
15.—
Iosef
Zaiąc
glinę
czynszu
z rzemiosła
.
15.—
.
15.—
15.—
zubożały
i
żony
nie m a
dziad
5_
15.—
Kosc
Snihur
15.-
Fedko
15.—
Michałko
15.-
Snihur
z
15.—
Siedlisk
15.—
95.-
15,—
Z
Potylicza
50.—
jemy
Z
jak dawniej
wykazów
od
garncarzów
.
.
.
252,15 z ł "
3 1
.
„łanowa
tych, pozornie
płacą
jednakową
pewne
garncarza
wdowy
garncarz
15.—
stosowano
Czerwony
15.—
Jeżeli
Zaiąc
15.—
opłaty, p o k r y w a n a
Michałko
Snihur
(Fedko
Snihur
15 —
nowo-przyszedł
z
był
wysokości
w
świeżo
jedynie
garncarz
skoro
notowane
w
wypadku
15
osiadły.
wypadku
zł,
przez
śmierci
żonę
(przy
zniżkę) l u b g d y
Całkowite
zwolnienie
porzucenia
rzemiosła.
przypadającej
o n a b y ł a z funduszów
wypadki
rzemiosła
wyjątkowo
zubożenia,
warsztatu
nie wpłacił
są
dowiadu­
zasadzie o d samego
Położenie m a t e r i a l n e g a r n c a r z y
Po­
tylicza)
garncarze
jednakowych,
szczegółów. W i d a ć z n i c h ,
n i e zawsze uzyskiwały
15.—
.
w
ulgi
Malowana
3 7
w
i prowadzenia
Dobrostanski
Iwanko
płacą p o 50 z ł "
się w i e l e c i e k a w y c h
opłatę
czym
na
niego
cechowych.
n i e b y ł o z b y t świetne,
i c h zubożenia
czy
też
ucieczki.
potyliccy
więcierską
płacą za glinę
dzie-
Niezależnie
50.—
więcierscy
nadto
125-
46
za
także
Czerwony
istniały
3 5
inwenta­
M
Malowany
Michał
z r o k u 1719:
3 3
do
50.—" .
Dobrostanski
że g a r n c a r z e
M
15 —
daią
glinę
z r o k u 1723:
glinę
powinni
Suma
Koso
się d a
7,15
Dynkę
Iosef
buduje
rok
garncarze
15.—
Iwan
też
15.—
Anton
Za
15.—
15.—
Snihur
Potyliccy
— .—
Wrubel
Iurko
Zaiąc
15-
ćwierci
n i e r o b i rzemiosła
Iendruch
Michał
15.—
15,—
Dobrostawski
15.—
Czerwony
15.—
Bilan
15.—
Fedko S n i h u r nowy
15.—
Chrzanowski
Malowany
Dobrostanski
Iwanko
Kosc
powi­
czynszu
Petro
glinki,
Orna­
Zbio­
Inwentarz
Inwentarz
Inwentarz
z 1710 г., N r 4521, v o l . 32.
z 1712 г., N r 4 5 2 1 , v o l . 32.
z 1719 г., N r 4530, v o l . 35.
zł"
3 5
.
od
opłat
ponosili
zobowiązani
pieniężnych,
pewne
byli
do
ciężary
pracy
garncarze
w
na gruntach
warcznych.
»
37
dzie-
naturze, a po­
I n w e n t a r z z 1721 г., N r 4535, v o l . 70.
I n w e n t a r z z 1723 г., N r 4536, v o l . 66.
fol­
W „ I n w e n t a r z u " z 1710 r o k u z a n o t o w a n o ,
carze
naczynie
„Inwentarze"
po
dają
według
nic o
wszyscy
garncarzy
garncarze
znajduje
do
żniwa. I n n e j
żadnej
natomiast
Ostatnim
się
w
odrobić
liwa.
po
dniu
n i e podlegają
1713
zanotowano:
„uczyni
robotnika
1715 z a z n a c z o n o , że „uczyni bez G r e ń k a
[jest o n — u w a g a
powinność
S. F. G.] w
wymieniana
była
1712 w ł ą c z n i e , I n w e n t a r z
„Ciż
garncarze
nym
odrobić
do
Potyliczu
niezmiennie
aż d o
dziewięcierscy
obkos,
tarzy;
resztę
wiadomości
zaczerpnąłem
Ludowej
z
PIS
Cicha
Grenia
Andrzej
że
w
obecnie
ale
w
i jego trzej
główną
niedziele
„spód".
była
wprost
w
w
tego
gdyż
garncarstwa
m u s i e l i pracować
m a r n o w a ć " , w i ę c został
garncarzy
za
czasów
i c h być
10, co
utrzymało
się
do
pierwszych
Ol­
w
1949 r o k u
wyjechał
w
najbiedniejsi,
zwłaszcza
Dolina,
Łuh,
się t y l k o U k r a i ń c y ,
zamieszkujący
Kiernica.
Najwięcej
(dawniej
było
Na
Dolinie mieszkali
bot
Michał, G i e r o n
gorz,
Mamdziuk
mieszkali:
i
Łuka
ponad
m. i n . : rodzina
Szymon,
Piotr,
Michał,
Czerkas,
Stefan
i
Szuper
to
Na
Jan, Olicki
Ostatnio
zatrudnieni
tam
byli
też
Czo­
W
przez
czyła
się
Ksenia
*
nry
kobiety.
i
nawet
n i e było
Jednak
dość
sprawnie
samą
wojną
naczynia
n a brzuścu
Miski
z
powyżej
czerwonej
nie
tylko
były
kilku
ogóle
garncarzy
albo
traktowano
glazurę
nią
tylko wylew
z brązowej
Czasami
na dzbankach
łych,
na
naczynia
de­
i ma­
palano
Piece,
glazury
pionowymi
na biskwicie.
przeznaczonych
na
święconą
nacięciami
guzków
naklejonych
naczynia.
zarówno
w
i zielonej
dekorację plastyczną w f o r m i e o k r ą g ­
ozdobionych
brzuścu
b i s k w i t y j a k i glazurowane,
piecu,
ustawiając
warstwy
drzewa
zwane
—
z
je
dnem
sosny,
„homo",
—
do
z
góry.
jodły
na
biegnącym
budowane
oddzielającą
posiadały
palenisko
była o b l i c z o n a
Wyroby
z
Do
wypału
kamienia
też
na
oraz
na
pieca
po­
garn­
wspar­
pionową,
garnki.
Nie
znajdowało
Pojemność
się
pieca
n a jedną kopę naczyń.
rozwozili f u r m a n k a m i sami,
h u r t o w n i k o m . Po
zboże, j a j a ,
targi
komory
do
pol­
na w o l n y m
„koźle",
paleniska.
swe garncarze
wyroby
do
wsiach
słoninę. N a c z y n i a
miast.
Hurtownikom
brali
za
wywozili
sprzedawali
pieniądze.
Ceramika
i
stronie
sprzedawali
swe
kich
od
k o m i n a . Wejście
przeciwnej
t y l k o za
środkiem
wy­
wyjątkiem
l u b osiki.
nego — t z w . „opoczanego", s t a w i a n o
się w
PIS,
albo
jako
w kratę poziomą,
Czobot.
albo
w
ków. Piece były zaopatrzone
nau­
Bis­
„białe"
tą
toczyła
A r c h i w u m Sekcji Badania Plastyki Ludowej
i n w . 42869, 42854.
były
używało
oblewając
wodę stosowano
Tarabański
naczynia
jako
Łuhu
Poty­
za­
stanowiły
Grze­
tradycji wyrabiania na­
przed
produkcji
paskami
( i l . 5).
do
ozdobione
jasnokremowego.
określają
Ozdobione
do-
galanterii
glazurowane,
koloru
wypukłości
Z
m i n i a t u r y naczyń
Podstawę
paskami
albo
Dziewięcierzu
wodą.
kopuły układane z
Szarko.
czyń
kratę.
pamiętał),
większego
w i e t r z u . N i e k t ó r e posiadały
Dymitr
w
w
nie
do
lując d w i e p l a m y koło d o l n e g o z a c z e p u u c h a . R z a d k o
piec
— Reduka Jan,
pracowali
produkowano
Glazury
po
dziewięcierscy
gorącą
zdobione.
używano
Sniegur
z
gliny
pierwszej
Mołoków,
naczynia
„zwykłe".
garncarzy
i Dymitr.
Garncarze
liczu.
i
dwadzieścia).
Siemion.
I l k o , J u r k o Michał, a n a K i e r n i c y
Mikołaj
i
ich
potrawą
informatorzy
przysiółki
skupiało się w D o l i n i e , g d z i e p r a w i e k a ż d y m i a ł
garncarski
z
biskwitowe,
Garnki,
zajmowali
wstawiali
brunatnej
sztyńskie.
Garncarstwem
n a nóżkach, p o k r y w k i
nazwy
kogutki-świstaki, f a j k i
korację,
sięgała
Michał
który
rynki
r o b i o n o g a r n k i „pasamoniaste", ozdobione
był
Czobot,
Żydzi
do
(z szerszą k r a w ę d z i ą ) , d z b a n k i ,
(informator
całe g l a z u r o w a n o ,
po­
nawet
Mołoki
Za
jedną
(stryj Mołoki, Michał Czobot i Olecki). Naczynia
murarzem.
ojca
podkładek.
gotowania,
największej
b r a c i a b y l i g a r n c a r z a m i , a także
porzucenia
bez
tarcza
„weretono",
garnki
szabasówki
albo
się
mimo
rodzeni bracia — Michał i D y m i t r .
przyczynę
Oś, c z y l i
ziemi
„kruh",
Dolna
wyrabiano
kwity
zawodu,
drzewa.
Dziewięcierzu
naczynia
Dachnowie.
tradycja
zwany
drewnia­
go
nacięciami
Jana
zrezygnował,
krąg,
osi
poruszając
bawy,
M o ł o k o ( l a t 65)
oraz
był
okrakiem,
ceramicznej
zebrane
lat po I I w o j n i e światowej. O s t a t n i m garncarzem
zwane:
gruszkowego
jest
nieprzeciek-
zasiadano
niczkowatego
Plastyki
te
która
i
ruchomej
nazwę
które
w D z i e w i ę c i e r z u l i c z b y 50 — 60, a p r z e d 1939 r o k i e m
miało
na
nosiła
oraz
i d n i świąteczne, a n i e chciał o n „ ś w i ę ­
niedzieli
Liczba
Badania
Materiały
później
dał i n f o r m a t o r , że g a r n c a r z e
tej
.
relacji Andrzeja
rodzinie
i s t r y j oraz
Jako
używany
większa
W
ośrodka
M o ł o k o , s y n D y m i t r a ( u r . 1843), uczył
istniała
ojciec
s 8
biała
żelaznej. G ó r n a j e g o t a r c z a , z w a n a
„hładuszki" na m l e k o
jedną
Inwen­
tego
( l a t 50) z D z i e w i ę c i e r z a
garncarstwa,
dziadek
dziejów
Sekcji
Krakowie
zamieszkałego
trochę
do
archiwum
w
zostały n a p o d s t a w i e
Michała
garnków
bańki, m a k u t r y , t a l e r z e ,
t y m kończą się m a t e r i a ł y pochodzące z
Sahryn.
wypaleniu
była
jed­
tłokę
po
z
ce­
nogą.
że
p o w i n n i po dniu
zakos,
albo
być
zrobiona
kręgiem
roku
podaje,
miał
szybkoobrotowy
osadzona
d n i 12". T a
zaś z 1723 r o k u
zazen, obzen,
33",
ponieważ
żniwa".
Na
i
nej
a
wyrobu
„kruh",
notowano
Dziewięcierzu
korzystali z gliny miejscowej,
żelazista,
Do
powinności".
n i e było w
a l e istniał o n jeszcze p r z e d 70 l a t y .
cechmistrzem
Garncarze
j a k i e j ilości d a t o „ r o b o t n i k a p i e s z e g o " . I t a k
roku
w
uwaga:
i tłokę jedną w r o k
Często p o w p i s a n i u p o w y ż s z e j powinności
też, w
o s t a t n i c h czasach
chu garncarskiego,
mało
powinni
n a f o l w a r k u , t o j e s t zazen, o b z e n
W
Późniejsze
t y m n i e wspominają,
wyszczególnieniu
„Ci
że „ G a r n ­
proporcji".
z
dziewięcierskiego
ośrodka
okolicy Sambora, Drohobycza,
Oczu,
Lubaczowa,
Oleszyc,
rozchodziła
Jaworowa,
Cieszanowa,
Wiel­
Bełżca
Sokala.
47
Miarą
naczyń
1
,,
1
,,
myjących
była . . s z t u k a " .
1 sztuka garncarska
,,
=
1 garnek
„rosły" — o po­
jemności
25 k g
,,
„
,,
„
^ 8
1
„
,,
=•= 16 „ p ó ł t o r a k i "
1
,,
„
„
„
1
=
;
(pow.
Hrebenne
to
W
po
skich
3 1.
30 „ t r z y d z i e s t k i "
po
~ 60 „sześćdziesiątki"
Tomaszów
dawna
wieś
rzeczyckiego.
gar­
i w
arendzie
królewska
Kamionka
lewskich
tak
należąca
w
leniach
zapisano
kiedy
dwor­
potrzeba"
42
.
starostwa
Hrebenne
w
skład
napotkano
W
n a niepełny
i końca), który
był
dóbr
trakcie
inwentarz
dołączony
„Kamionka"
inwen­
4 0
osiadły
zł gr
polowy
7.1 gr
„Garncarzów
facit
f.
W
(bez
do i n w e n t a ­
s t a r o s t w a r z e c z y c k i e g o z l a t 1762—64. P r z y
rzeczyckiego,
kró­
badań
wsi
bełzkiego z 1765 r . W
wsi
wchodziła
rzeczyckiego.
rzy
czynsz
osiadłość
Wołoska
(ZSRR)
do
zanotowano:
opisie
m. i n . tak w n i m zanotowano:
numero
sześć, płacą
p o złotych
trzy,
18" .
4 3
i n w e n t a r z a c h s t a r o s t w a r z e c z y c k i e g o z l a t 1762—
64 b r a k
danych
z t e j w s i , n a t o m i a s t l u s t r a c j a dóbr
królewskich
wojew.
wiadomości,
wśród
dotyczące
bełzkiego
których
garncarzy.
z
roku
1765
znajdują
Dowiadujemy
się
podaje
materiały
się, że w
r . 1762
b y ł o t a m 32 g a r n c a r z y , w r . 1763 — 32, zaś w 1764 —
34 .
z r o k u 1762:
44
1
Szymek
1
Maciey
g a r n c a r z z kręga
1
Kuba
12
1
Sobek
12
1
Paweł
1
Jan
1
Jozef
,,
Odnośnie
12
„
W
zestawieniu
24
dochodów
z
garncarz
12
1 ll /
kiewnego
,,
12
1 21
dług
2
i
łanu
Szymek
garncarz
Maciey
„
1
Kuba
z
kręga
p o m i a r u geometrycznego
pola
gromadzkiego
u r o c z y s k 14, a w
12
12
12
1
Sobek
1
Paweł
1
Iwanicha
1
Jozef
12
garncarka z
ogrodu
garncarz
rzysk
osiadłych
skimi
730 w
trzech
12
„
wsi
wymieniono,
16
1 18
2 1
12
1 V:i
fran­
łanach
chałupach
dają
po
z
garncar­
dwóch
i
po
siedzących".
wsi
świątecznego
kopy
p o zł
preparują, p o tłok d w i e
1794:
normam
83, n a których
we­
i na
t y c h u r o c z y s k a c h z n a j d u j e się d w o -
powinności
trzy, taxa
ad
cer­
[się]
p o d pańszczyznę
319 a p u s t y c h 14 chałup
gospodarzów
„Garncarze
kop
znajduje
łanów
niektórych
Wymieniając
czytamy:
d w o r s k i c h , pola
wybranieckiego
końskiego 125, łąk zaś ł a n ó w
1
tej
„ W e w s i t e j oprócz obszarów
1763:
1
czytamy:
p o zł 7 g r 12 p ł a c i ć " p o w i n n i .
że g a r n c a r z e płacą sumę 236 zł 24 g r , a d a l e j
12
Łopaciński
g a r n c a r s k i c h powinności
„ G a r n c a r z e o d kręga
12
czynsz
zanotowano:
naczynia
5, tudzież
glinianego
piece,
i szarwarków
kominy
12 o d b y w a j ą " .
S z a r w a r k i tłokę za j e d e n dzień l i c z o n o p o 6 groszy.
Ciekawe
wiadomości do dziejów g a r n c a r s t w a w t e j
1
Szymko
g a r n c a r z z kręga
12
1
Mcieko
(sic)
12
wsi
1
Kuba
12
g d z i e podkreślono, że b y ł a
1
Sobek
12
wsi
1
Jozef
,,
12
1 2(> /
1
Pawło
„
12
1 18
garncarz
W l u s t r a c j i z r o k u 1765 z a n o t o w a n o , że w t e j w s i
„Poddanych
z
gajowemi,
gumiennym,
tywonem
i g a r n c a r z a m i 60 t o j e s t p o d d a n y c h p o j e d n e j
J w , n r i n w . 42861.
"' I n w e n t a r z s t a r o s t w a r z e c z y c k i e g o z
1763 i 1764, A G A D W a r s z a w a , S y g n . A S K
p. 55 - 6 1 .
Lustracje
dóbr
królewskich
woj.
ćwierci
:l!t
l a t 1762,
L V I R 9,
bełzkiego
można
w
siółków,
w
zwykle
ta obejmuje
a
pewnej
[...]
znaleźć
„Słowniku
G a l i c j i . Następnie
„Nazwa
2
z
każdy
liczby
z
to jedna
Geograficznym",
z
największych
czytamy:
14 t z w . u r o c z y s k
tych
przysiółków
tzw. dawniej
dworzyszcz
czyli
przy­
składa
się
liczących
2 do 7 domów, n i e k i e d y i więcej.
Ogólna l i c z b y
przysiółków
dworzyszcz
i dworzysk:
czyni
I . Przysiółek
278 o t o
nazwy
Starawieś ( a l .
w p o w . b e ł z k i m i l u b a c z o w s k i e g o z r . 1765, A G A D
W a r s z a w a , s y g n . A S K X L V I 126, s. 95.
I n w e n t a r z s t a r . rzec2:yckiego, A G A D
Warszawa,
s y g n . L V I R 9, p . 54.
•» J w . , p . 7 1 .
P a t r z p r z y p . 4 1 , s. 100 i 101.
4 2
4 4
48
o ich
materiały
t a r z a c h t y c h p o d tytułem „Specyfikacja g a r n c a r z ó w "
4 1
jak
są o b l i g o w a n i
starostwa
początku
n a p o d s t a w i e których sporządzono lustrację dóbr k r ó ­
lewskich województwa
roku
repa­
1762 t a k z a n o t o w a n o
Wołoska
archiwalnych
Lubelski)
Najwcześniejsze
1763 i 1764. Są t o i n w e n t a r z e
roku
wszyscy
K a m i o n k a
1 1.
—
dotyczące g a r n c a r s t w a w t e j w s i pochodzą z l a t 1762,
chałupy
inwentarzu z roku
„Garncarze
3
starostwa
i piec
t a k płacą n a r o k p o zł 12 d o r e p a r a c j i p i e c ó w
„ósmaki"
n u s z k i n a w o d ę p o y< 1 . "
H r e b e n n e
dają
^ 2 0 „dwadczatka"
„
1
p o zł 12 z k r ę g ó w
powinności:
6 „szóstki"
1 ;
powin­
4 l
pojemności
1
odnośnie
że:
rować p o w i n n i " .
4 „ h o r n i a t a " p o około 15 k g
1
(i" i dalej
czytamy
.,|...] g a r n c a r z e
zboża
2 ..dwójki"
=
54, g a r n c a r z ó w
ności g a r n c a r z y
Staresioio),
po r u s k u Stereselo i Dąbrówka
po
rusku
n i e r z a podejmują, a l e jeszcze n a t y c h k i l k u
D u b r i w k a " . I t u j a k o ostatnie na t y m uroczysku w y ­
naprawują,
m i e n i o n e j e s t 52 „ G a r n c a r z e " .
nimi
A u t o r hasła o m a w i a j ą c
„Inna
gleby
[jest — G.S.F.] w e w s c h o d n i e j
a inna w
c h o d n i e j części o b s z a r u . W części w s c h o d n i e j
piaskowa
niasta,
I
a l b o g l i n i a s t a [...], w
mniej
więcej
tłusta
za­
jest ona
części z a c h o d n i e j
i
gli­
czarna".
znajduje
się g l i n a g a r n c a r s k a i f a ­
Ludność
i
wówczas
bydła,
zajmowała
się
rolnictwem, ho­
tractwem, tkactwem, a w
Staremsiole
D ą b r ó w c e także g a r n c a r s t w e m i d o b y w a n i e m
fajansowej
(zwanej
U w a g i
Na
tutaj
gliną
gliny
fajfurską)
zakończenie
zaczął
zastanowić
wieku X V I I I
i
jaka
okolicy k i l k u
nad
zagad­
ośrodek w
Potyli­
mogła
się
być
przyczyna
w i e j s k i c h ośrodków
garn­
carskich.
Już w
1682 r . z a n o t o w a n o
„targowego
jednakże
ten
podatek
W
i
od
mieszczan
gdy
w
l u s t r a c j i , że w
garncarzów
Poty­
dostawało
do
swojej
dalej
bełzkiego,
„którzy p r a w i e
Teofila
zanotowano:
„Querele
że
miesz­
Bukara komornika
Brodeckiego
większą
i
mieszczan,
z wielką
gdyż
według p r a w a
opresją
żadnych
i
miastu
zgoła
czan
w
g d z i e chcą ( w e d ł u g
woley
dobrach dziedzicznych,
przez
prowentach
należących
zaczym
do
powinni
jako w
i
się
prowent
musi,
składają
przytoczony
stopniu
i
pozwala
tragedię
czan, a więc i t a m t e j s z y c h
koronnego
i praw
nych, ani p o d a t k u Rzeczpospolitej
Słownik
Geograficzny,
nie
tak
wszystkich
płacą".
wyżej
zrozumieć
miesz­
wystarczyć
w i e l k i m c i ę ż a r o m i p o d a t k o m , za których
mieszczan
być
prawa
ostatek
mogąc
musi
musi
j a k według
się, d l a t e g o
nie
czyn­
ginąć
quarty
powinności,
n i e przykładają
rozejść
skąd
i oddawaniu
umniejszenie
żadnych
czynią
znieważają,
nam w
potylickich
garncarzy.
Z
pew­
miesz­
drugiej
s t r o n y , przeglądając m a t e r i a ł y z d r u g i e j p o ł o w y
i
pierwszej
połowy
nieustannie
czeń
X V I I I w . możemy
powtarzające
wojennych
się u w a g i
na terenie
potylickich
W
garncarzy
czasie w o j e n
zaobserwować
na temat
Potylicza.
przedstawić
zaś
XVII
znisz­
Materiały
te
sytuację
następująco.
ludność m i a s t a zubożała, a r ó w n o ­
cześnie s z l a c h t a o d e r w a ł a część posiadłości m i e j s k i c h
i
mieszczan.
Cały
ciężar
obowiązków
spadł n a t y c h ,
cie, i c i t o w ł a ś n i e g a r n c a r z e
k i e m zbiegali
czalnie
Wołoskiej.
Osiedlając
nowych
Hrebennem
ośrodków
i
Kamionce
się t a m , równocześnie
za t y m f a k t , że l u s t r a c j a z 1662 r. n i c n i e
wspomina
o
miasta temu
nada­
należących a n i ż o ł -
XVII
4 0
XLVI
Fotografował
w.
ośrodków
t . I I I , s. 790.
Jan
garncarzach
Hrebennem.
zaczyna
Można
się
cechową
ani w
na grunt
przeno­
Przemawia
w
organizację
ucis­
przypusz­
Potyliczu,
odprawują
sobą
powstanie
Dziewięcierzu,
mieś­
przed
sili
kilku
ze
w
obronie
d o sąsiednich w s i . T a k w i ę c
obserwujemy
wiejskich
w
opanowali
tych ostatkach
powinności
gra­
Tomaszewskiego,
połowicę gruntów
domów n a s k u p o w a l i w tymże miasteczku
się d z i e j e
zabra­
co szczęśliwie p r z e ż y l i l a t a w o j e n i p o z o s t a l i w
skarżą się n a szlachtę a t o n a p o d k o m o r z y n ę
nicznego
"
perfektiey,
ginąć". .
p o t y l i c k i c h " , g d z i e podkreślono,
Bębnowską,
co
szów
się
4 e
lustracji
derbską
i
przyjdzie
nie m a
tejże
czanie
Miejskim
g d z i e chcą mielą a choć
więc pozwalają n a to, a b y w f o r m i e h i p o t e z y
zł 10, t e r a z iż m i a s t e c z k o spustoszało upadł t e n p o d a ­
tek,
Urzędem
zniszczała. M i e s z c z a n ó w
szkoda
Materiał
podupadać
powstania w
liczu
stawiają
wielka
nym
należy
przed
biją, l a s y pustoszą, o g r o d y
te k i l k a
końcowe
nieniem, dlaczego w
czu
p r z e z co a r e n d a
zamkowi,
jansowa".
dowlą
swawoli
młynach w s z y s c y
mielą m i a r k i n i e dają, i w s z y n k u p r z e s z k o d y
co
Dąbrówce
i
niają. W e
swojey
dalej:
„że w
siedzą d a w a ć zakazują, i p r a w o w a ć się o różne
postępki
podkreślał:
mieszczan
i t y m l u d z i o m co n a t y c h g r u n t a c h p o d
wiejski.
Dziewięcierzu,
więc
sądzić,
że
od
dopiero
rozwój
tych
ani
końca
nowych
wiejskich.
Lustracje w o j .
125, f o l . 255.
Świderski.
bełzkiego,
AGAD
sygn.
ASK