aktualne wytyczne ministerstwa rozwoju regionalnego w zakresie

AKTUALNE WYTYCZNE MINISTERSTWA ROZWOJU REGIONALNEGO W
ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI, MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA
ZAKŁADÓW TERMICZNEGO PRZEKSZTAŁCANIA ODPADÓW ZE ŚRODKÓW
POMOCOWYCH, KSZTAŁT LISTY INDYKATYWNEJ PROJEKTÓW SPALARNI
Janusz Mikuła
Podsekretarz Stanu
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
System gospodarki odpadami
Polska stoi przed dużym wyzwaniem dotyczącym wypełnienia zobowiązań, jakie w aspekcie
zagospodarowania odpadami komunalnymi wynikają z akcesji do Unii Europejskiej. Przyjęte
zapisy w Traktacie Akcesyjnym zobowiązują Polskę do podjęcia szeregu działań w zakresie
uporządkowania gospodarki odpadami, w wyniku, których osiągnięte zostaną standardy
obowiązujące w państwach członkowskich UE.
Dla osiągnięcia celów założonych w polityce ekologicznej państwa i dla realizacji zobowiązań
traktatowych zostały określone zasady prowadzenia gospodarki odpadami w dokumentach
planistycznych, jakim są plany gospodarki odpadami na szczeblu krajowym, wojewódzkim,
powiatowym i gminnym. Plany te tworzą pełny program ochrony środowiska i stwarzają
warunki do budowy systemu gospodarki odpadami. Celem utworzenia krajowego planu
gospodarki odpadami jest dojście do systemu gospodarki zgodnej z zasadą zrównoważonego
rozwoju, w którym realizowane są zasady postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią, czyli
po pierwsze zapobiegania i minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów oraz ograniczenie ich
właściwości niebezpiecznych, a po drugie wykorzystanie właściwości materiałowych i
energetycznych odpadów, a w przypadku, gdy odpadów nie można poddać procesom odzysku
ich unieszkodliwianie, uwzględniając przy tym składowanie jako najmniej pożądany proces
postępowania z odpadami. Realizacja tego celu umożliwi osiągniecie innych celów takich jak:
Ograniczenie zmian klimatu powodowanych zagospodarowaniem odpadów,
Zwiększenie udziału w bilansie energetycznym kraju energii ze źródeł odnawialnych
poprzez zastępowanie spalania paliw kopalnych spalaniem odpadów pochodzenia
roślinnego i zwierzęcego.
Tworzenie systemu gospodarki odpadami to jedno z ważniejszych zadań stojącymi przed
administracją samorządową. Oznacza to zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców gminy
zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych,
stworzenia warunków dla działania systemów selektywnej zbiórki odpadów oraz utrzymanie i
eksploatacja własnych lub wspólnie z innymi gminami lub przedsiębiorcami instalacji i
urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Działania te mają zapewnić
ograniczenia masy odpadów komunalnych ulęgających biodegradacji kierowanych na
składowiska. W ustawie z dnia 21 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2005 r. Nr 175,
poz.1462 z pózn.zm.) zostały określone cele jakie ma osiągnąć administracja samorządowa w
ograniczaniu masy odpadów ulęgających biodegradacji kierowanych na składowiska to jest:
a) w 2010 r. więcej niż 75%,
b) w 2013 r. więcej niż 50%,
c) w 2020 r. więcej niż 35%,
w stosunku do masy odpadów wytwarzanych w 1995 r.
W roku 2004 bilans odpadów komunalnych wytwarzanych w kraju wynosił 11, 802 mln ton
rocznie. Ilość wytwarzanych odpadów ulegających biodegradacji w 1995 r. wyznaczony został
na poziomie 4,38 mln ton, co oznacza, że na statystycznego mieszkańca miasta przypadało
wówczas 155 kg/rok, a na mieszkańca wsi 47 kg/rok.
Ilość wytwarzanych rocznie odpadów komunalnych w Polsce wzrasta w tempie około
1 procenta rocznie i wynosi obecnie około 320 kg na osobę. W 2000 roku wytworzono 12,23
mln ton odpadów komunalnych, co stanowi dziesiątą część ilości wytworzonych odpadów
przemysłowych w Polsce (125,5 mln ton w 2000 roku) (GUS 2002). Wskaźnik wytwarzania
odpadów komunalnych na mieszkańca w Polsce kształtuje się obecnie na poziomie niższym niż
średnia w krajach takich jak np: Niemcy-543, Francja-644, Stany Zjednoczone-720
kg/mieszkańca/rok (GUS 2002, Raport Wskaźnikowy PIOŚ 2001). Z ponad 12 mln ton
odpadów komunalnych wytwarzanych w Polsce 98% jest składowanych bez odzysku surowców
wtórnych, a tylko 1,5% odpadów jest kompostowane i to przeważnie nieefektywnie. W
Niemczech 35% powstających odpadów komunalnych trafia na wysypiska reszta poddawana
jest odzyskowi.
Pomimo prawnie określonych celów i zadań oraz trwających prac nad tworzeniem systemu
gospodarki odpadami przez administracje samorządową większość gmin nadal znajduje się na
początku drogi. Największe problemy uwidaczniają się w dużych aglomeracjach takich jak:
warszawska, krakowska, górnośląska, trójmiejska itp. Spowodowane jest to coraz większym
poziomem wytwarzania odpadów, które pomimo selektywnej zbiórki odpadów zainstalowanych
urządzeń do recyklingu i przetwarzania odpadów, czy innego rodzaju instalacji nie zmniejszyły
radykalnie masy odpadów ulegających biodegradacji. Odpady te nadal kierowane są na
składowiska.
W związku z powyższym nadal zostaje aktualne pytanie „czy w dużych miastach Polski
powinny zaistnieć instalacje termicznego przekształcania odpadów wkomponowane w system
gospodarki odpadami komunalnymi ?” Jedną z odpowiedzi w tej kwestii stanowi
podsumowanie zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska sprawozdaniu z
wykonania Krajowego Planu Gospodarki Odpadami za okres od października 2002 r. do
października 2004 r. W dokumencie tym czytamy w punkcie 5.3.: „niezbędne jest wybudowanie
i uruchomienie nowych instalacji do termicznego przekształcania odpadów (przy dużych
ośrodkach miejskich), aby nieprzetworzone odpady komunalne nie były przyjmowane na
składowiskach odpadów”. W Krajowym Planie Gospodarki Odpadami wykazano, że sprostanie
przepisom przyjętej dyrektywy 99/31/CE w sprawie składowania odpadów, a szczególnie
obowiązkowi, polegającemu na etapowo realizowanych celach w latach 2010, 2013 i 2020
redukcji odpadów ulegających biodegradacji, nie będzie możliwe do osiągnięcia bez
wybudowania instalacji termicznego przekształcania odpadów. Stanowisko to, dla takich miast,
jak np.: Kraków, miast województwa śląskiego, Szczecin, Łodź, Poznań czy Wrocław,
potwierdzają także autorzy wojewódzkich i gminnych planów gospodarki odpadami.
Dodatkowym argumentem za budową instalacji do termicznego przekształcania odpadów
komunalnych jest wyczerpująca się chłonność składowisk.
W Polsce ciągle nie ma przykładów zastosowania instalacji termicznego unieszkodliwiania
odpadów komunalnych na większą skalę. Czeka nas w najbliższym latach budowa instalacji
termicznego przekształcania odpadów w największych miastach, gdzie w opracowanych
systemach gospodarki odpadami została zaplanowana budowa tego rodzaju instalacji np.:
Kraków (od 1998), aglomeracja Katowic (1996), Łódź (1999), Szczecin (1999) oraz Poznań,
Gdańsk, Wrocław, czy Warszawa.
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
Budowa instalacji termicznego przekształcania odpadów będzie możliwa dzięki
współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej. W największym w historii Unii Europejskiej
2
Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko na działanie 2.1 Kompleksowe
przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem
odpadów niebezpiecznych została przeznaczona alokacja w wysokości 1 194,99 mln euro z
czego 1 015, 74 mln euro stanowią środki unijne. Celem działania jest przeciwdziałanie
powstaniu odpadów, redukcja ilości składowych odpadów komunalnych i zwiększanie udziału
odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu innymi metodami niż
składowanie oraz likwidacja zagrożeń wynikających ze składowania odpadów zgodnie z
krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami.
W ramach działania wspierane będą przede wszystkim zakłady zagospodarowania odpadami
(ZZO), których przepustowość będzie wystarczająca do przyjmowania i przetwarzania odpadów
z obszaru zamieszkałego przez 150 tys. mieszkańców.
W działaniu tym mamy do czynienia z dwiema formami trybami wyboru projektów tj.:
projekty indywidualne – o strategicznym znaczeniu dla realizacji programu,
wskazywane przez instytucję zarządzającą zgodnie z kryteriami zatwierdzonymi przez
Komitet Monitorujący; (zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 1. Ustawy o zasadach prowadzenia
polityki rozwoju (Dz.U.06. nr 227, poz. 1658 z późń. zm.)) oraz projekty wybierane w trybie
konkursowym, poddawane ocenie dokonywanej w oparciu o kryteria przyjęte przez Komitet
Monitorujący POIŚ.
W trakcie weryfikacji listy projektów kluczowych w ramach POIŚ została podjęta decyzja, że
2/3 alokacji przeznaczonej na działanie 2.1 Kompleksowe przedsięwzięcia zakresu gospodarki
odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych zostanie
skierowane na projekty dotyczące budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów.
Wsparcie tych projektów jest bardzo istotne ze względu na wagę problemu oraz duży
stopień trudności związany z ich przygotowaniem.
Zakłady zagospodarowania odpadami wspierane ze środków UE winny zapewniać, co najmniej
następujący zakres usług:
• instalacje do końcowej utylizacji odpadów np. mechaniczno-biologiczne lub termiczne
przekształcanie zmieszanych odpadów komunalnych i pozostałości z sortowni lub
składowanie przetworzonych zmieszanych odpadów komunalnych (jako opcja najmniej
preferowana);
• kompostowanie odpadów zielonych,
• sortowanie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie
(opcjonalnie),
• zakład demontażu odpadów wielkogabarytowych (opcjonalnie),
• zakład przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (opcjonalny).
W ramach działania 2.1. POIŚ wsparcie uzyskają projekty obejmujące:
1. kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi uwzględniające, co
najmniej: działania prewencyjne, selektywne zbieranie, przygotowanie odpadów do
odzysku lub unieszkodliwiania oraz, o ile wynika to z planów gospodarki odpadami,
instalacje do odzysku, w tym recyklingu oraz unieszkodliwiania, a także działania na rzecz
likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów zgodnie z krajowym i
wojewódzkimi planami gospodarki odpadami;
2. budowę:
• punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w szczególności odpadów
niebezpiecznych1.
1
Jako punkt rozumie się miejsce o powierzchni, co najmniej 1500 m2 (czyli o powierzchni zapewniającej
wjazd samochodów, odbiór kontenerów, magazyn, itd.) wyposażone w pojemniki dostosowane do
3
• składowisk (wyłącznie jako element regionalnego zakładu zagospodarowania odpadów),
• instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku, w tym
recyklingu, w szczególności demontażu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego
oraz przetwarzania odpadów z niego powstałych, demontażu mebli i innych odpadów
wielkogabarytowych, sortowania odpadów selektywnie zbieranych, mechanicznobiologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych i odpadów pozostałych
po selektywnym zbieraniu odpadów zawierających odpady ulegające biodegradacji,
• instalacji do odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych
lub odpadów powstałych w wyniku ich przetwarzania,,
• instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii,
• instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie
Projekty wskazane powyżej powinny zawierać jako element działania dotyczące kampanii
edukacyjnych związanych z gospodarką odpadami.
W ramach działania 2.1. POIŚ wsparcie skierowane będzie przede wszystkim do jednostek
samorządu terytorialnego i ich związków oraz do podmiotów świadczących usługi z zakresu
zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Decyzje dotyczące dofinansowania
projektów o wartości do 25 mln euro będą podejmowane w kraju. Natomiast w przypadku
projektów o wartości powyżej 25 mln euro ostateczną decyzję w sprawie dofinansowania
projektu podejmie Komisja Europejska. Maksymalny udział środków UE w wydatkach
kwalifikowanych na poziomie projektu wynosi 85%, natomiast 15% wydatków
kwalifikowanych oraz wszystkie wydatki większe niż luka finansowa stanowią wkład własny
beneficjenta.
Należy podkreślić, iż projekty dotyczące instalacji termicznego przekształcania odpadów
wymagają zaangażowania dużych nakładów finansowych ze strony beneficjenta, dlatego też,
rzadko, kiedy administracja samorządowa jest w stanie sama sfinansować realizację tego
rodzaju projektów. W związku z powyższym do realizacji tego rodzaju projektów warto
zaangażować środki prywatne w tzw. formule partnerstwa publiczno- prywatnego.
Partnerstwo Publiczno-Prywatne (PPP), czyli świadczenie usług pożytku publicznego przez
podmioty prywatne jest usankcjonowaną prawem polskim formą, współpracy
przedsiębiorczości prywatnej wspartej prywatnym kapitałem z sektorem publicznym na
wszystkich szczeblach. Ten instrument rozwoju infrastruktury i świadczenia z jej pomocą usług
powszechnego pożytku gospodarczego stanowi rozwiniętą formę inwestowania w sektor
publiczny w większości krajów świata. W Polsce dopiero zaczyna nabierać znaczenia.
Innymi determinantami mającymi bezpośredni wpływ na realizację projektów dotyczących
budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów to przede wszystkim ryzyko konfliktu
społecznego oraz brak ustabilizowanych aspektów prawnych dotyczących postępowania w
sprawie ocen oddziaływania na środowisko. Konflikty społeczne mogą ujawnić się w trakcie
konsultacji społecznych na etapie uzyskiwania wymaganych pozwoleń. Powodów takiego stanu
gromadzenia odpadów zielonych z ogrodów i parków, papieru i tektury, odpadów opakowaniowych ze
szkła z podziałem na szkło bezbarwne i kolorowe, tworzyw sztucznych i metali, mebli i innych odpadów
wielkogabarytowych oraz odpadów budowlano-remontowych, wraz z budynkami gospodarczymi lub, co
najmniej wiatami lub miejscami zadaszonymi przystosowanymi do gromadzenia zużytego sprzętu
elektrycznego i elektronicznego, zużytych baterii i akumulatorów, przeterminowanych leków,
chemikaliów (farb, lakierów, olejów odpadowych itd.); ogrodzone; zabezpieczone przed dostępem osób
niepowołanych; w miejscach, gdzie może nastąpić wyciek substancji niebezpiecznych – odpowiednie
zabezpieczenie środowiska gruntowo-wodnego;
4
rzeczy jest kilka jednym z nich jest brak zgodny społeczeństwa lokalnego na budowę spalarni w
sąsiedztwie. Spowodowane jest to najczęściej brakiem wiedzy o warunkach eksploatacji takich
instalacji. Często powtarzany argument przez lokalną społeczność dotyczy emisji szkodliwych
pyłów i gazów do atmosfery, kiedy w rzeczywistości instalacje tego rodzaju mają najbardziej
„wyśrubowane” normy emisyjne i należą do jednych z najczystszych instalacji spalania. Inny
argument przytaczany przez pozarządowe organizację ekologiczne dotyczy wyłączenia poza
nawias innych form odzysku odpadów w tym szczególności recyklingu lub instalacji do
kompostowania odpadów. Ten argument jest nieprawdziwy, ponieważ budowa instalacji
termicznego przekształcania odpadów ma na celu ograniczenie składowania odpadów, które nie
mogą być poddawane recyklingowi.
Aby zminimalizować konflikty społeczne wokół przygotowywanych inwestycji dotyczących
budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
uruchomiło projekt „Opracowanie i przeprowadzenie kampanii edukacyjnej mającej na celu
wsparcie realizacji projektów inwestycyjnych realizowanych w ramach Indykatywnego wykazu
indywidualnych projektów kluczowych” finansowany ze środków Programu Operacyjnego
„Pomoc Techniczna 2007-2013”. Celem tego projektu jest uświadomienie opinii publicznej, że
budowa nowych dróg, oczyszczalni ścieków, linii kolejowych, instalacji termicznego
przekształcania odpadów oraz innych potrzebnych obiektów infrastrukturalnych odbywa się
z uwzględnieniem potrzeb lokalnych społeczności oraz z dbałością o środowisko. Główny
przekaz kampanii wyraża jej hasło „Nowe drogi rozwoju. Człowiek – natura – infrastruktura”,
które podkreśla zachowanie równowagi pomiędzy rozwojem cywilizacji a potrzebami
człowieka i ochroną przyrody. Jest to również bezpośrednie odwołanie się do zasady
zrównoważonego rozwoju, według której rozwój jest konieczny i oczekiwany, ale nie może
szkodzić człowiekowi i środowisku. Zasada ta odnosi się do wszystkich inwestycji
współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. W ramach kampanii beneficjenci otrzymają
dwa podręczniki: jeden na temat ekologicznych zamówień publicznych, drugi na temat zasad
komunikacji społecznej przy realizacji dużych inwestycji. Oprócz tego dla grupy 100 osób
zostaną przeprowadzone szkolenia z zakresu komunikacji i rozwiązywania konfliktów
społecznych. Powstaną również filmy, które w przystępny sposób wyjaśnią kluczowe
zagadnienia związane z realizacją dużych inwestycji. Dla szerokiej opinii publicznej
przewidziano broszury, które już są zamieszczane w gazetach ogólnopolskich oraz regionalnych
– po jednej dla każdego województwa.
Ze względu na niepełną zgodność obecnego prawa ochrony środowiska z dyrektywą Rady
85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków niektórych prywatnych i
publicznych przedsięwzięć dla środowiska (Dz. Urz. L 175 str.40) uzyskanie wymaganych
pozwoleń zgodnie z obowiązującym prawem może być niewystarczające do otrzymania
dofinansowania ze środków unijnych. Dlatego też Ministerstwo Środowiska przy współpracy z
Ministerstwem Rozwoju Regionalnego opracowuje zmianę przepisów dotyczących
postępowania w sprawie ocen oddziaływania na środowisko. Bez zmiany tych przepisów,
niemalże każdy projekt inwestycyjny będzie zagrożony brakiem wsparcia finansowego ze
środków unijnych.
Bibliografia:
Krajowy plan gospodarki odpadami 2010 - Uchwała Rady Ministrów Nr 233 z dnia 29
grudnia 2006 r. w sprawie „Krajowego planu gospodarki odpadami 2010” (M. P. Nr 90, poz.
946),
5
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 - Komunikat Ministra
Rozwoju Regionalnego o podjęciu przez Komisję Europejską decyzji zatwierdzającej Program
Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 (M.P. Nr 8 poz. 104),
Tadeusz Pająk – Termiczne przekształcanie jako element systemu zagospodarowania
odpadów komunalnych i osadów ściekowych, VI Międzynarodowa Konferencja NaukowoTechniczna „Zarządzanie środowiskiem na terenach uprzemysłowionych – nowoczesne
systemy, techniki i technologie”, Zakopane, 15-17 marca 2005 r.,
Henryk Skowron - Termiczne przekształcanie odpadów – nowinek i komentarzy ciąg
dalszy, Przegląd Komunalny, sierpień 2003 r.,
Rusza kampania „Nowe drogi rozwoju. Człowiek – natura – infrastruktura”www.nowedrogirozowju.pl
Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko –
zatwierdzony przez Ministra Rozwoju Regionalnego Panią Elżbietę Bieńkowską 25 stycznia
2008 r.
6