117 Lutowski_Layout 1

Transkrypt

1
Regionalny Szpital Specjalistyczny, Kompleks Rehabilitacyjny, Grudziądz
Katedra i Klinika Rehabilitacji, UMK CM, Bydgoszcz
1
Regional Specialist Hospital, Rehabilitation Complex, Grudziądz
2
Cathedral and Clinic Rehabilitation, UMK CM, Bydgoszcz
tio
np
roh
ibit
2
ed
.
Piotr Lutowski1(A,B,C,D,E,F), Łukasz Sielski2(A,C,D,F),
Katarzyna Lutowska1(B,C,D,F), Piotr Kasprzak1(D,F)
Metoda PNF w analizie nauki chodu
u chorych po przebytym udarze
niedokrwiennym mózgu
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
ibu
PNF method of gait analysis in patients after
ischemic stroke
STRESZCZENIE
dis
tr
Słowa kluczowe: udar, rehabilitacja, metoda PNF, chód
Key words: cerebral stroke, rehabilitation, PNF method, gait
rso
na
lu
se
on
ly -
Wstęp. Jedną z najczęściej spotykanych chorób układu nerwowego jest udar mózgu. Podstawowym następstwem udarów mózgu jest niedowład bądź porażenie połowicze, dla pacjentów oraz ich opiekunów zaburzenia te stają się problemem w wielu aspektach życia codziennego, między innymi w lokomocji. Praca jest pracą badawczą, celem której była próba określenia wpływu
usprawniania funkcji chodu u osób po przebytym niedokrwiennym udarze mózgu według założeń koncepcji PNF.
Materiały i metody. Grupę badaną stanowiło 23 pacjentów po przebytym niedokrwiennym udarze mózgu przyjętych do oddziału w celu rehabilitacji. Pacjenci kwalifikowani byli do badań w oparciu o Berg Balance Scale, wyrażoną zgodę na udział w badaniach oraz o wartość wskaźnika symetryczności obciążania kończyn dolnych.
Badanie składało się z:
• testu dwóch wag, na podstawie którego wyznaczano wskaźnik symetryczności obciążania kończyn dolnych,
• testu drogi na dystansie 20 metrów, na podstawie którego określano prędkość chodu i długość kroku,
• subiektywnej oceny poszczególnych faz chodu prowadzonej przez obserwację,
• Berg Balance Scale.
Wyniki. U wszystkich przebadanych pacjentów odnotowano poprawę analizowanych parametrów.
Wnioski. Koncepcja PNF jest skuteczną metodą reedukacji funkcji chodu u chorych po przebytym niedokrwiennym udarze mózgu. Zastosowanie założeń koncepcji Proprioceptywnego Torowania Nerwowo – Mięśniowego wymiernie wpływa na poprawę parametrów jakościowych i ilościowych chodu.
SUMMARY
is c
op
y is
for
pe
Background. Cerebral stroke is one of the most common diseases of the nervous system. Paresis or hemiparesis are the main
consequences of this diseases. For patients and their carers, such disorders are burdensome as they affect multiple aspects of
everyday life. The study was a research project aimed at determining the effect of gait reeducation using PNF approach in patients
with the history of ischemic cerebral stroke.
Material and methods. The sample comprised 23 patients with the history of ischemic cerebral stroke, admitted to the rehabilitation unit. The patients were qualified for the study based on Berg Balance Scale, informed consent and the value of weight
bearing symmetry index for the lower limbs.
The study consisted of:
• tandem balance test used to calculate weight bearing symmetry index for the lower limbs,
• walk test at a distance of 20 m. to determine gait velocity and step length,
• Subjective assessment of individual gait phases based on observation ,
• Berg Balance Scale.
Results. Improvement in all the studied parameters was noted in the studied sample.
Conclusion. Proprioceptive Neuromuscular Facilitatiobn (PNF) is an effective method of rehabilitation for patients with the
history of ischemic cerebral stroke. It contributes to improvement in the qualitative and quantitative parameters of gait.
Liczba słów/Word count: 7189
Tabele/Tables: 1
Ryciny/Figures: 5
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Piotr Lutowski
Kompleks Rehabilitacyjny, Regionalny Szpital Specjalistyczny w Grudziądzu
86-300 Grudziądz, ul. Rydygiera 15/17, tel./fax: 564500649, e-mail: [email protected]
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
© MEDSPORTPRESS, 2011; 2(4); Vol. 11, 143-153
Piśmiennictwo/References: 23
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
16.12.2009 r.
30.03.2011 r.
-
Fizjoterapia Polska
ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
143
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
BACKGROUND
According to the WHO definition formulated in 1976,
cerebral stroke (Latin: apoplexia, insultus, ictus cerebri) is
defined as clinical syndrome of other than vascular origin,
characterized by sudden onset of focal or generalized brain
dysfunction, persisting, if not ending in death, more than 24
hours, [1].
Ischemic stroke is caused by stopping or reduction of
blood vessel perfusion. The reasons for reducing the blood
flow through vessels leading to ischemia include: – a significant disparity between perfusion pressure and muscular
part of the vessel, – a clot in an intracranial or pre-cranial
vessel; – vessel embolus originating from the larger
cerebral vessels, carotid arteries, atria or other heart cavities, pulmonary and peripheral vessels [2].
Despite continuous progress in knowledge, cerebrovascular disease is still a major cause of disability and mortality [3]. The life after stroke changes substantially. This is
due to different degrees of disability, resulting e.g. from
movement control disorders. This phenomenon, associated with upper motor neuron damage, leads to the
impairments, e.g. of gait function and the development of
pathological movement patterns [4].
Rehabilitation of patients after stroke is an important
element of the healing process; the process is active and
continuous, beginning during the hospitalization period and
continuing throughout the patient’s entire life [5,6]. In
patients after cerebral stroke, rehabilitation effectiveness is
determined by self sufficiency in moving and the best
possible improvement in upper limb function involving grasping and manipulative actions [7,8,9]. Perry et al. demonstrated that gait ability and quality may be a measure of
rehabilitation effectiveness. According to Gresham's, attention should be mainly focused on gait reeducation, because
4 of 5 patients have a chance to recover their walking
abilities [10].
The progress in knowledge of t the complexity of central nervous system (CNS) damage and plasticity mechanisms shows that the traditional approach to rehabilitation
of patients after cerebral stroke is no longer sufficient. Presently we know that the effects of stroke are to a large extent
reversible, thus the rehabilitation program should be adequately adjusted and use flexible approaches [10,11,12].
It is believed that the rehabilitation program for patients
after cerebral stroke should consider the sequence of neurophysiological development, based on the knowledge of
the neurophysiological processes associated with the development and motor activities as well as with the direction
of pathological changes resulting from central nervous
system impairment. Proprioceptive Neuromuscular Facilitation (PNF) is an example of functional therapy based on
neurophysiology [2,5,10,12,13].
PNF is the method aimed at the improvement of neuromuscular dysfunction, manifested by disordered muscle
activity at the periphery; it involves facilitating the flow of
information, mainly through stimulation of proprioceptor
which are receptors of the motor organ. Only maximal increase in information flow to the upper levels of the CNS
triggers compensatory and repair mechanisms. This is
Th
-
WSTĘP
Według definicji WHO sformułowanej w 1976 roku udarem mózgu (łac. apoplexia, insultus, ictus cerebri) określa
się zespół objawów klinicznych cechujących się nagłym
wystąpieniem ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń
czynności mózgu, utrzymujących się, o ile wcześniej nie
spowodują zgonu, dłużej niż 24 godziny i nie mają innej
przyczyny niż naczyniowa [1].
Udar niedokrwienny jest spowodowany zatrzymaniem
się lub zmniejszeniem perfuzji naczynia tętniczego. Do
przyczyn zmniejszających przepływ krwi przez naczynia
tętnicze prowadzących do niedokrwienia należą: – znaczna dysproporcja pomiędzy ciśnieniem perfuzyjnym, a strukturą mięśniowej części naczynia; – zakrzep w naczyniu
przedczaszkowym lub wewnątrzczaszkowym; – zator naczynia pochodzącym z: większych naczyń mózgowych, tętnic szyjnych, przedsionków lub innych jam serca, płuc i naczyń obwodowych [2].
Mimo ciągłego rozwoju wiedzy, choroby naczyniowe
mózgu nadal stanowią jedną z głównych przyczyn inwalidztwa, a także umieralności [3]. Życie człowieka dotkniętego udarem oraz jego najbliższych ulega ogromnej zmianie. Przyczyną jest różnego stopnia niepełnosprawność,
która wynika m.in. z zaburzenia kontrolowania ruchu. Zjawisko to, związane z uszkodzeniem górnego neuronu ruchowego, prowadzi do upośledzenia m.in. funkcji chodu
oraz rozwoju patologicznych wzorców ruchowych [4].
Rehabilitacja chorych po przebytym udarze mózgu jest
ważną składową w procesie leczenia, jest to proces czynny i ciągły, rozpoczyna się w czasie hospitalizacji i trwa
przez całe życie pacjenta [5,6]. W przypadku osób po udarze mózgu wyznacznikiem skuteczności usprawniania jest
przywrócenie samodzielnej lokomocji i jak największa poprawa funkcji kończyny górnej w zakresie czynności chwytnych i manipulacyjnych [7,8,9]. Perry i wsp. wykazali, że
zdolność chodu i jego jakość mogą być miarą skuteczności
procesu rehabilitacji. Według Greshama największą uwagę
należy przywiązywać do reedukacji funkcji chodu, bowiem
szanse na odzyskanie umiejętności chodzenia ma 4 na 5
pacjentów [10].
Rozwój wiedzy na temat złożoności uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego oraz mechanizmów plastyczności neutralnej wykazuje, iż tradycyjne podejście do ich
rehabilitacji nie jest już wystarczające. Wiemy obecnie, że
skutki udarów w dużym stopniu są odwracalne, zatem postępowanie usprawniające musi być także odpowiednio
dostosowane i elastyczne [10,11,12].
Uważa się, iż w usprawnianiu pacjentów po udarze mózgu należy uwzględnić neurofizjologiczną sekwencje rozwoju, które opiera się na znajomości przebiegu procesów
neurofizjologicznych związanych z rozwojem i ruchem oraz
kierunków ich nieprawidłowego rozwoju wynikającego
z uszkodzenia lub zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego. Przykładem terapii funkcjonalnej o podstawach neurofizjologicznych jest koncepcja Proprioceptywnego Torowania Nerwowo-Mięśniowego [2,5,10,12,13].
Metoda PNF jest sposobem usprawniania dysfunkcji
nerwowo-mięśniowych, manifestujących się zaburzeniami
pracy mięśni na obwodzie, za pomocą torowania i ułatwia-
-
Lutowski P. i wsp., PNF w nauce chodu po udarze mózgu
144
-
ly -
dis
tr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
achieved by using movement patterns that are closely
associated with the Bever’s law indicating that "the brain
does not know anything about the action of individual muscles, but it controls the movement as a whole" [10,13,14].
In PNF approach gait analysis and learning are very
important, reflecting the complexity of problems, such as gait
disturbances and elementary gait reeduaction [10,12,15].
It is also of note that rehabilitation of patients after cerebral stroke is a widely understood and implemented process, and therefore, occupational therapy and education an integral part of psychophysical, cognitive and social
rehabilitation are important elements of this process.
All these activities aim at the improvement of musculoskeletal system function, stamina and psychomotor
function, allowing quick recovery and full adaptation in the
environment [16].
The purpose of this study was to determine the effect of
the applied PNF approach to improve the quantitative and
qualitative parameters of gait in patients with a history of
ischemic stroke, staying at a hospital rehabilitation unit.
MATERIAL AND METHODS
on
MATERIAŁ I METODY
se
The study was conducted between the 5th of January
and the 29th of May 2009 at the Department of Rehabilitation of the Wladyslaw Bieganski Regional Specialist Hospital in Grudziadz. The sample included patients with
hemiparesis due to ischemic cerebral stroke, treated in the
unit. The patients were referred directly from the Neurology
Department, rehabilitation outpatient unit or neurological
clinic.
The following inclusion criteria were used:
• ≥ 21 points in the Berg Balance Scale,
> 1.15 value of weight bearing symmetry index for
lower limbs,
• the patient's informed consent.
23 patients with a history of ischemic stroke, including
18 men and 5 women, aged 46-66 years participated in the
study. The subjects’ mean age was 56 years – 54 years in
men and 61.5 years in women. The length of the period
between the stroke and the study varied between patients
from 3 weeks to 5 years. 15 and 8 patients had right- and
left-sided paresis respectively.
The patients’ condition was assessed based on the
following parameters – weight bearing symmetry index for
lower limbs, gait speed and step length over a distance of 20
meters – quantitative parameters, description of the disorder
in different phases of gait – a subjective assessmentby the
examiner, Berg Balance Scale test - quality parameters.
Weight bearing symmetry index for the lower limbs was
calculated based on the data obtained in the tandem balance test [6,17,18,19]. The test was carried out in the
treatment room of the unit using two mechanical bathroom
scales. The subject stood barefoot, astride with one leg on
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
Badania przeprowadzono w okresie od 5 stycznia do
29 maja 2009 r. w Oddziale Rehabilitacji, Regionalnego
Szpitala Specjalistycznego im. Władysława Biegańskiego
w Grudziądzu. Badania prowadzono wśród chorych z niedowładem połowiczym, po przebytym udarze niedokrwiennym
mózgu, leczonych w oddziale. Chorzy kierowani byli do oddziału bezpośrednio z oddziału neurologii, poradni rehabilitacyjnej lub poradni neurologicznej.
Kryterium kwalifikacji:
• ≥ 21 punktów w Berg Balance Scale,
• > 1,15 wskaźnika symetryczności obciążania kończyn
dolnych,
• świadoma zgoda pacjenta.
Do badań zakwalifikowano 23 pacjentów po przebytym
udarze niedokrwiennym mózgu, 18 mężczyzn i 5 kobiet,
w wieku od 46 do 66 lat, gdzie ogólna średnia wieku wynosiła 56 lat. Średnia wieku mężczyzn 54 lata, średnia wieku
kobiet 61,5 lat. Chorzy byli w różnym okresie po udarze
od 3 tygodni do 5 lat. U 15 pacjentów wystąpił niedowład
prawostronny, a u 8 niedowład lewostronny.
Do oceny chorych wykorzystano: wskaźnik symetryczności obciążania kończyn dolnych, prędkość chodu i długość kroku na dystansie 20 metrów – parametry ilościowe,
opis zaburzeń w poszczególnych fazach chodu – ocena
subiektywna badającego, test Berg Balance Scale – parametry jakościowe.
Wskaźnik symetryczności obciążania kończyn dolnych
obliczono na podstawie danych uzyskanych w teście dwóch
wag [6,17,18,19]. Test przeprowadzany był w gabinecie zabiegowym oddziału, do testu wykorzystano dwie wagi łazienkowe, mechaniczne. Badany boso bez kontroli wzroku
Th
-
nia przepływu informacji, głównie przez pobudzanie proprioreceptorów – receptorów narządu ruchu. Tylko maksymalne zwiększenie informacji, które dopływają do wyższych
pięter ośrodkowego układu nerwowego, uruchamia mechanizmy kompensacyjne i naprawcze. Cel ten osiąga się przez
użycie wzorców ruchowych, które ściśle związane są z prawem Bevera określającym, że „mózg nie wie nic o akcji pojedynczych mięśni, ale steruje ruchem w całości” [10,13,14].
W metodzie PNF istotne miejsce zajmuje analiza i nauka chodu, co świadczy o złożoności problemów, jakimi są
zaburzenia chodu oraz elementarnym ujęciu jego reedukacji [10,12,15].
Należy również pamiętać, że usprawnianie chorych po
przebytym udarze mózgu jest procesem szeroko rozumianym i realizowanym, dlatego też ważnym elementem jest
terapia zajęciowa i edukacja, stanowiące integralną część
rehabilitacji psychofizycznej, poznawczej oraz społecznej.
Wszystkie te działania mają na celu poprawę funkcji
narządu ruchu, wydolności organizmu, funkcji psychoruchowych, co umożliwia szybki powrót do zdrowia oraz pełną adaptacje w środowisku [16].
Celem niniejszej pracy była próba określenia wpływu
zastosowanej koncepcji PNF na poprawę parametrów ilościowych i jakościowych chodu u chorych po przebytym
udarze niedokrwiennym mózgu, przebywających na oddziale rehabilitacyjnym.
-
Lutowski P. et al., PNF method of gait analysis after ischemic stroke
145
one scale and the second leg on another scale (the distance measured between the medial ankles was about 18
cm); the test was repeated three times and each scale was
reset between tests. After finishing each test the average
value from the three trials was calculated for the left and
right limb. During the test the subjects were not allowed to
use any orthopedic equipment, but assistance in entering
the weight was possible.
Symmetry index (SI) was calculated according to the
formula: the quotient of pressure forces of legs to the ground
– the higher to lower value.
Symmetry index:
Ws = F1/F2
where: Ws – symmetry index, F1 – pressure force of one
leg the higher to lower value [N], F2 – pressure force of the
second leg with the lower value [N].
Ws = F1/F2
gdzie: Ws – wskaźnik symetryczności, F1 – siła nacisku
jednej kończyny dolnej o wartości wyższej [N], F2 – siła nacisku drugiej kończyny dolnej o wartości niższej [N].
dis
tr
Pressure force:
Siła nacisku:
F = m * g [N]
where F – pressure force of the body on the ground, m –
weight [kg], g – gravity acceleration 9.81 [m/s2] [18].
se
on
The correct value of the index from was accepted from
1 to 1.15 [6].
The walk test allowing determining gait velocity and
stepping length was carried out in the hallway of the rehabilitation unit where the subjects had to cover the distance
of 20 meters. The distance was determined by the lines
plotted on the floor. During the test, the patient could use
assisting devices such as a ball, a stick or a shell, etc., if
needed and the rail in the hall. The patient was told to move
within the designated section in their own rhythm and
speed. During the test, the number of steps was counted
and the time necessary to cover the 20 m distance was
measured (using a stopwatch). Based on these data, gait
speed and step length were determined.
pe
rso
na
lu
Za prawidłową wartość wskaźnika przyjęto wartość od
1 do 1,15 [6].
Test drogi pozwalający określić prędkość chodu i długość kroku, przeprowadzany był na korytarzu oddziału, gdzie
został wyznaczony odcinek 20 metrów. Dystans wyznaczony był przez linie wykreślone na podłodze. W czasie testu
pacjent, jeżeli istniała potrzeba korzystał z pomocy ortopedycznych takich jak kula, laska, łuska itp. oraz poręczy
umieszczonej wzdłuż korytarza. Chory otrzymał polecenie
przejścia wyznaczonego odcinka w swoim własnym rytmie
i prędkości. Podczas testu liczona była ilość kroków oraz
mierzony był czas (za pomocą stopera), potrzebny do pokonania dystansu 20 metrów. Na podstawie tych danych
wyznaczana była prędkość chodu oraz długość kroku.
ly -
F = m*g [N]
gdzie: F – siła nacisku ciała na podłoże, m – masa ciała
[kg], g – przyśpieszenie ziemskie 9,81 [m/s2] [18].
Prędkość chodu:
for
V = s/t [m/s]
gdzie: V – prędkość, s – przebyta droga [m], t – czas przebytej drogi [s].
y is
Długość kroku:
op
d = s/l [m]
gdzie: d – długość kroku, s – przebyta droga [m], l – liczba
kroków potrzebna na przebycie drogi [6].
Th
is c
Ocena zaburzeń występujących w poszczególnych fazach chodu, była dokonywana subiektywnie przez badającego [15]. Test przeprowadzany był w tych samych warunkach co test drogi, z tą różnicą, że pacjent poruszał się boso i nie mógł korzystać z pomocy ortopedycznych wspomagających prace stawu skokowego i/lub kolanowego (łuski,
-
-
-
-
Wskaźnik symetryczności:
tio
np
roh
ibit
ed
.
stawał jedną kończyną dolną na jednej wadze, drugą kończyną dolną na drugiej wadze w pozycji rozkroku (ok. 18
cm. – odległość mierzona miedzy kostkami przyśrodkowymi), próba powtarzana była trzykrotnie, po każdej próbie
wagi były wyzerowywane. Po zakończeniu testu wyliczana była średnia z trzech prób dla kończyny prawej i lewej.
W czasie wykonywania testu pacjent nie mógł korzystać
z pomocy ortopedycznych, dopuszczalna była pomoc przy
wchodzeniu na wagi.
Wskaźnik symetryczności wyliczany był ze wzoru: iloraz sił nacisku kończyn dolnych na podłoże – wartości
większej do mniejszej.
ibu
146
Gait speed:
V = s / t [m / s]
where: V – velocity, s – distance covered [m], t – time of
covering the distance [s].
Step length:
d = s / l [m]
where: d – step length, s – distance covered [m], l – number
of steps needed to cross the road [6].
Evaluation of disorders occurring in different phases of
gait was subjectively performed by the examiner [15]. The
test was carried out under the same conditions as the walk
test, except that the patient moved and was not allowed to
use assistive devices to support the ankle and / or knee
(shells, stabilizers). Other aids (stick, ball, handrail) were
acceptable. The patient was told to move in a designated
-
se
on
ly -
dis
tr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
section with their own rhythm and speed. Gait pattern was
evaluated in the sagittal plane of the left and right side and
in the front and back of the frontal plane ; the comments
were written on the patient’s record in the form of description. For statistical purposes, a subjective assessment was
expressed in numeric values: 0 – impaired subphase, 1 –
correct subphase; the total score ranged from 0 to 8 points.
All tests were performed twice: on admission and on
discharge. All results were recorded on the patient's examination card.
Another qualification test was performed using Berg
Balance Scale. This test determined the patient’s locomotor skills [20].
The test was carried out in the ward, without other
patients’ e presence. Each task was demonstrated by the
examiner. The patient performed each operation three times;
the lowest result obtained during the trial was recorded.
The patients were qualified for the study if they scored
21 points or more. If the patient was qualified for the study,
the test was carried out during the final examination and
the result was included in statistics.
The test was conducted to check whether the patient
met the criteria to learn walking according to PNF concept –
the ability to sit up, maintain a sitting position, sit down from
standing and move the trunk mass center forward [12].
The results were statistically analyzed using Student
t-test. The significance level was accepted with p<0.05.
The rehabilitation program was individually adjusted for
each patient considering the deficits and movement potential as well as mental and physical performance. Rehabilitation was conducted on an individual basis. Rehabilitation program using the PNF method consisted of 6 weekly
sessions, about 45 minutes long, when the patient stayed
in the ward ( on average 23 days). Occupational therapy
was also carried out, including elements of learning how to
be self-sufficient. Speech therapy was included if necessary. The patients could also benefit from psychologist’s
assistance, performed exercises with special devices and
underwent physical therapy.
The patient’s record included the following elements of
treatment according to the PNF concept: baseline position,
the main principles, techniques and movement patterns.
Therapy was carried out in the gym belonging to the unit.
The exercises were performed in the following positions:
lying back, lying on the side, sitting, standing and during
gait. Rehabilitation equipment was used such as elastic
rubber, sensorimotor cushions, handrails to learn walking,
rehabilitation stairs; the patients undergoing therapy could
also benefit from assistive devices such as balls or sticks.
Orthopedic aids were designed to help the patient maintain
the trunk upright for the purpose of movement physiology
and economics.
The therapy used all possible rules of the PNF concept, with particular emphasis on:
• optimal manual resistance,
• approximations and tractions,
• gait-specific movement patterns of the shoulder, pelvis
and limbs, and their combination,
• irradiation.
lu
rso
na
pe
for
y is
op
is c
Th
-
stabilizatory), inne pomoce (laska, kula, poręcz) były dopuszczalne. Chory otrzymał polecenie przejścia wyznaczonego odcinka w swoim własnym rytmie i prędkości. Wzorzec chodu oceniany był w płaszczyźnie strzałkowe z lewej
i prawej strony, oraz w płaszczyźnie czołowej z przodu
i z tyłu, uwagi zamieszczane były na karcie badania pacjenta w postaci opisowej. Dla celów statystycznych ocena subiektywna została przekształcona na wartości liczbowe: 0 – subfaza zaburzona, 1 – subfaza prawidłowa, zakres punktacji za ocenę całości od 0 do 8 punktów.
Wszystkie badania wykonywano dwukrotnie: w dniu
przyjęcia chorego do oddziału i badanie kontrolne w dniu
wypisu. Wszystkie wyniki zapisywane były w specjalnie
stworzonej karcie badania pacjenta.
Dodatkowym testem, który był wykonywany na potrzeby kwalifikacji był Berg Balance Scale. Test ten przeprowadzany był w celu określenia możliwości lokomocyjnych pacjenta [20].
Test przeprowadzany był na sali chorych, bez obecności innych pacjentów, każde zadanie było zademonstrowane przez badającego, pacjent wykonywał każdą czynność
trzykrotnie, zapisywany rezultat był najniższym osiągniętym wynikiem w danej próbie.
Pacjenci kwalifikowani byli do badań gdy osiągnęli 21
punktów lub więcej. W przypadku kwalifikacji chorego do
badań test przeprowadzany był w badaniu końcowym
i uwzględniany w statystyce.
Test ten miał odpowiedzieć na pytanie czy chory spełnia warunki rozpoczęcia nauki chodu wg koncepcji PNF,
czyli umiejętność siadania z leżenia, utrzymania pozycji
siedzącej, wstawania i siadania ze stania oraz umiejętność
przenoszenia środka masy tułowia w przód [12].
Wyniki opracowano statystycznie testem t-Studenta,
za poziom istotności przyjęto p<0,05.
Program usprawniania był indywidualnie dobierany dla
każdego chorego oraz uwzględniał deficyty i możliwości ruchowe, wydolność psychiczną i fizyczną. Rehabilitacja była prowadzona w sposób indywidualny. Program rehabilitacji z wykorzystaniem metody PNF trwał ok. 45 minut, 6 razy w tygodniu, przez cały okres pobytu pacjenta w oddziale (średnio przez 23 dni). Prowadzono również terapię zajęciową z elementami samoobsługi, jeżeli istniała potrzeba
terapię logopedyczną, pacjent mógł skorzystać z pomocy
psychologa, prowadzono ćwiczenia na przyrządach, oraz
stosowno fizykoterapię.
Karta terapii pacjenta zawierała następujące elementy
terapii według koncepcji PNF: pozycja wyjściowa, zasady
główne, techniki, wzorce ruchowe. Terapia była prowadzona na sali gimnastycznej oddziału. Ćwiczenia odbywały się
w pozycji: leżenia tyłem, leżenia bokiem, siad, stojąc oraz
podczas chodu. W ćwiczeniach wykorzystywany był sprzęt
rehabilitacyjny taki jak: gumy elastyczne, poduszki sensomotoryczne, poręcze do nauki chodu, schody rehabilitacyjne, pacjenci poddawani terapii mogli również korzystać z pomocy ortopedycznych: kula, laska. Pomoce ortopedyczne
miały za zadanie zapewnienie pacjentowi zachowania wyprostowanej pozycji tułowia dla fizjologii i ekonomii ruchu.
W terapii wykorzystywano wszystkie możliwe zasady
koncepcji PNF, ze szczególnym naciskiem na:
-
147
The most frequently used techniques included: stimulation of rhythmic motion, feedback stabilization, a combination of isotonic contractions and movement performance.
Particular emphasis was placed on the weak components of
the pattern and elimination of abnormal gait causes.
The individual therapeutic sessions included:
• improvement of symmetry, stability and mobility of the
pelvis,
• improvement of individual gait components,
• improvement of the stance phase of the affected limb,
stability and harmony.
A special emphasis was also placed on walking up and
down the stairs and the ability to overcome obstacles.
dis
tr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
optymalny opór manualny,
aproksymacje i trakcje,
specyficzne dla chodu wzorce ruchowe łopatki, miednicy i kończyn oraz ich kombinacja,
• irradiację.
Najczęściej stosowanymi technikami były: rytmiczne pobudzanie ruchu, stabilizacja zwrotna, kombinacja skurczów
izotonicznych i odtwarzanie ruchu. Szczególny nacisk kładziono na słabe składowe wzorca i usuwanie przyczyn zaburzonego chodu.
Podczas poszczególnych sesji terapeutycznych pracowano nad:
• poprawą symetrii, stabilności i mobilności miednicy,
• poprawą składowych poszczególnych faz chodu,
• poprawą fazy podporu i fazy przenoszenia kończyny
dolnej zajętej, ich stabilizacją oraz płynnością.
Duży nacisk kładziony był również na naukę wchodzenia i schodzenia po schodach oraz na umiejętność pokonywania przeszkód.
WYNIKI
RESULTS
se
on
ly -
In the group of patients with a history of ischemic stroke
(Table 1), the average value obtained for symmetry (Fig. 1)
was 1.92 ± 0.17 on admission to the unit. On discharge,
this value was reduced to 1.71 ± 0.17. The average value
of gait speed (Fig. 2) in the preliminary test was 0.55 ± 0.09
m / s ; this value increased to 0.62 ± 0.09 m / s in the final
trial. The average step length value (Fig. 3) was 0.56 ± 0.11
m in the preliminary test and 0.65 ± 0.11 m in the final
study. The average score obtained from the subjective
evaluation of gait pattern (Fig. 4) improved from 2.65 ± 1.15
in the preliminary test to 4.48 ± 1.16 in the final trial. The
average score obtained using Berg Balance Scale (Fig. 5)
rso
na
lu
W grupie badanych pacjentów po przebytym niedokrwiennym udarze mózgu (Tab. 1), średnia wartość wskaźnika symetryczność (Ryc. 1) wyniosła 1,92±0,17 w dniu
przyjęcia do oddziału i spadła do wartości 1,71±0,17 w dniu
wypisu. Średnia wartość prędkości chodu (Ryc. 2) w badaniu wstępnym wyniosła 0,55±0,09m/s i zwiększyła się do
średniej wartości 0,62±0,09m/s w badaniu końcowym. Zwiększeniu uległa także średnia wartość długości kroku (Ryc. 3)
z 0,56±0,11m w badaniu wstępnym do 0,65±0,11m w badaniu końcowym. Średnia liczba punktów w subiektywnej
ocenie wzorca chodu (Ryc. 4) uległa poprawie z 2,65±1,15
w badaniu wstępnym do 4,48±1,16 w badaniu końcowym.
pe
Tab. 1. Statystyczna charakterystyka wyników uzyskanych w badaniu początkowym i końcowym
Tab. 1. Statistical characteristics results in initial and final study
for
-
•
•
•
-
Th
is c
op
y is
-
148
-
ly -
dis
tr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
was 29.30 ± 4.97 in the preliminary test and ± 6.69 40.35
the final test. All differences in the studied parameters were
statistically significant (p <0.05).
In the studied group there were big differences in the
time elapsed from the cerebral stroke - from 3 weeks to 5
years. In 18 patients this time was 6 months (group A), in
4 – 1 year (group B ) and in one patient - 5 years (group C).
In group A the average value of the symmetry index was
1.96 ± 1.16 at baseline and decreased to 1.76 ± 1.15 in the
final study, in group B, the mean value was 1.77 ± 0.05 at
baseline and 1.56 ± 0.10 in the final study, in group C –
1.72 at baseline and 1.50 in the final study. The average
value of gait speed in group A was 0.54 ± 0.09 m/s on
admission and it increased to 0.61 ± 0.10 m/s on discharge; in group B the average value on admission was
0.58 ± 0 , 02m / s and on discharge 0.66 ± 0.01 m / s; in
group C, the mean value was 0.60 m / s on admission and
0.68 m / s on discharge. The average value of step length
in group A changed from 0.57 ± 0.11 m to 0.65 ± 0.12 m, in
group B from 0.57 ± 0.09 m to 0.63 ± 0.09 m and in group C
– from 0.52 m to 0.63 m. The average score obtained from
the subjective evaluation of gait pattern in group A changed
on
-
Średnia liczba punktów w teście Berg Balance Scale (Ryc. 5)
wyniosła w badaniu wstępnym 29,30±4,97, a w badaniu końcowym 40,35±6,69. Wszystkie różnice badanych parametrów były istotne statystycznie (p<0,05).
Wśród badanej grupy istniała duża rozpiętość czasu od
wystąpienia incydentu udarowego tj. od 3 tyg. do 5 lat,
gdzie u 18 pacjentów czas od wystąpienia udaru wynosił
do 6 miesięcy (grupa A), u 4 pacjentów czas ten wynosił do
1 roku (grupa B), a u jednego pacjenta do 5 lat (grupa C).
W grupie A średnia wartość wskaźnika symetryczności wynosiła 1,96±1,16 w badaniu początkowym i spadła do średniej wartości 1,76±1,15 w badaniu końcowym, w grupie B
stosunek tych wartości przedstawiał się następująco 1,77±
0,05 w badaniu początkowym i 1,56± 0,10 w badaniu końcowym, w grupie C 1,72 w badaniu początkowym i 1,50
w badaniu końcowym. Średnia wartość prędkości chodu
w grupie A w dniu przyjęcia wynosiła 0,54±0,09m/s i zwiększyła się do średniej wartości 0,61±0,10m/s w dniu wypisu,
w grupie B średnia wartość przy przyjęciu wynosiła 0,58±
0,02m/s, a w dniu wypisy wynosiła 0,66±0,01m/s, w grupie C średnie wartości zmieniały się z 0,60m/s w dniu przyjęcia do 0,68m/s w dniu wypisu. Średnia wartość długości
se
lu
rso
na
for
y is
op
is c
Th
Ryc. 2. Prędkość chodu
Fig. 2. Gait speed
-
pe
Ryc. 1. Wskaźnik symetryczności
Fig.1. Symmetry index
-
-
149
-
is c
Th
op
y is
-
lu
rso
na
pe
se
for
ly -
150
-
ed
.
tio
np
roh
ibit
Ryc. 3. Długość kroku
Fig. 3. Length of step
ibu
dis
tr
on
-
Ryc. 4. Subiektywna ocena wzorca chodu
Fig. 4. Subjective assessment of the pattern walk
Ryc. 5. Berg Balance Scale
Fig. 5. Berg Balance Scale
-
tio
np
roh
ibit
ed
.
from 2.56 ± 1.25 to 4.44 ± 1.29, in group B from 2.75 ± 0.50
to 4.5 ± 0.58 and in group C - from 5 to 6. In the test using
Berg Balance Scale, the mean score in group A changed
from 29.67 ± 5.37 to 41.05 ± 6.49 in group B - from 29.25 ±
1.89 to 40.25 ± 5.97 and in group C- from 46 to 51.
DISCUSSION
The study showed that rehabilitation according to the
PNF concept contributed to the improvement of the qualitative and quantitative parameters of gait in patients after
ischemic stroke.
The most dynamic improvement was observed in the
test using Berg Balance Scale and subjective evaluation of
gait pattern. The largest pathology was found in Loading
Response subphase (83%), Mid Stance (90%) and the Initial Swing (70%); these components most significantly improved thanks to rehabilitation.
In the studied cohort a slight increase in the values of
gait speed and step length was noted; during the final study
the average value of symmetry index was close to normal
values.
The improvement in the studied parameters measurably contributed to the improvement of static balance and
locomotion, in different aspects of everyday life, and gait
pattern aesthetics.
Wang [21] studied the effects of selected PNF techniques, applied in the pelvic region, to improve the pace
and speed of gait in patients with hemiplegia, considering
the moment of starting rehabilitation. The author did not
specify the type of stroke. This study consisted of 12 therapeutic sessions, carried out three times a week and lasting
half an hour. During each treatment walking speed was
tested twice by measuring the time necessary to cross the
18.3 m long road and gait speed, calculated by dividing the
number of steps needed to cover the 18.3 m distance by
the time of covering the distance. The results of the first
and twelfth treatment were analyzed.
The final results obtained by Wang indicate that 70% of
patients rehabilitated up to six months after the stroke
improved their pace and speed of gait and step length. Similar results were observed in 60% in patients rehabilitated
a year after the stroke. In the remaining patients, gait speed
increase resulted from pace improvement, with the same or
slightly shorter step length.
The results of the above study are consistent with this
study outcome showing improvement in step length and
gait speed parameters.
Pasiut et al [22] studied the effect of the therapy combining PNF method with the application of botulinum toxin.
The study measured the amplitude of movement in the legs
and changes in angles of the knee and ankle joints occurring during the gait. Gait with crutches and without support
was compared. The trial was carried out in a laboratory
setting in 4 male patients after stroke (1 – hemorrhagic,
3 – ischemic). The time elapsed from the stroke was over
a year in three patients and less than a year in one patient.
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
ibu
DYSKUSJA
Z przeprowadzonych badań wynika, że zastosowanie
usprawniania według koncepcji PNF wpłynęło na poprawę
parametrów jakościowych i ilościowych chodu u chorych
po niedokrwiennym udarze mózgu.
Najbardziej dynamiczną poprawę zaobserwowano
w teście Berga Balance Scale oraz w ocenie subiektywnej
wzorca chodu. Największą patologię stwierdzono w subfazie Loading Response (83%), Mid Stance (90%) oraz Initial
Swing (70%) i w tych składowych wzorca chodu udało się
uzyskać największą poprawę.
W badanej grupie chorych zanotowano nieznaczny
wzrost wartości prędkości chodu i długości kroku, średnia
wartość wskaźnika symetryczności w badaniu końcowym
zbliżona była do normy.
Progres badanych parametrów wymiernie wpłynął na
poprawę równowagi statycznej i poszczególnych parametrów lokomocji w różnych aspektach życia codziennego
oraz estetyki wzorca chodu.
Wang w swojej pracy [21] badał wpływ wybranych technik PNF, aplikowanych na okolice miednicy, na poprawę
tempa i szybkości chodu u pacjentów z hemiplegią, z uwzględnieniem czasu włączenia rehabilitacji, autor nie określał rodzaju udaru. Powyższe badanie składało się z 12 spotkań terapeutycznych, trzy razy w tygodniu, trwających pół godziny.
Podczas każdej terapii dwukrotnie badano prędkość chodu,
mierząc czas potrzebny na przebycie drogi o długości 18,3m
oraz tempo chodu obliczane jako iloraz liczby kroków potrzebnych na pokonanie 18,3m przez czas jego pokonania.
Analizie poddano wyniki po pierwszej i dwunastej terapii.
Ostateczne wyniki badań Wang’a wykazują, że u 70% pacjentów usprawnianych w okresie do pół roku od incydentu
udarowego, zaobserwowano wzrost tempa i prędkości chodu
oraz wzrost długości kroku. Takie same wyniki zaobserwowano u 60% pacjentów usprawnianych po roku od incydentu.
U pozostałych pacjentów wzrost prędkości chodu wynikał ze
zwiększenia jego tempa, przy zachowaniu tej samej długości
kroku lub nieznacznym jego skróceniu.
Powyższe badania zgodne są z analizą badań własnych opracowanych w niniejszej pracy, gdzie również doszło
do poprawy parametru długości kroku i prędkości chodu.
Pasiut i wsp. [22] zbadali wpływ terapii metodą PNF
skojarzoną z zastosowaniem toksyny botulinowej. W badaniu dokonano pomiaru amplitudy ruchu w kończynach dolnych i zmian kątowych zachodzących podczas chodu w stawie kolanowym i skokowym, porównywano również chód
z kulą łokciową oraz bez podporu. Próba przeprowadzona była w warunkach ambulatoryjnych na grupie 4 mężczyzn
po udarze mózgu (1 – krwotoczny, 3 – niedokrwienne), gdzie
okres od incydentu udarowego u trzech był powyżej roku,
Th
-
kroku w grupie A zmieniła się z 0,57±0,11m na 0,65±0,12m,
w grupie B z 0,57±0,09m na 0,63±0,09m, w grupie C z 0,52m
na 0,63m. Średnia liczba punktów w subiektywnej ocenie
wzorca chodu w grupie A zmieniła się z 2,56±1,25 na 4,44±
1,29, w grupie B z 2,75±0,50 na 4,5±0,58, w grupie C z 5 na 6.
W Berg Balance Scale średnia liczba punktów w grupie A
zmieniła się z 29,67±5,37 na 41,05±6,49 w grupie B z 29,25±
1,89 na 40,25±5,97 w grupie C z 46 na 51.
-
151
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
Two of patients were treated with botulinum toxin before
the start of the four-week therapy cycle. The results show
a gradual improvement in the range of movements for the
knee and ankle joints without any marked differences in
individual case reports.
In studies conducted analysis of copyright is not the
amplitude range of motion in the joints of the lower limbs
during gait, but it can be concluded that for such improvement was based on the increased step length and gait
speed.
Sliwinski et al. [23] in his paper on the impact of early
rehabilitation on motor skills in patients after stroke reports
that 40% of patients improved their gait on an even surface
and 30% were able to walk on stairs. For this study the
patients able to move without or with aid were qualified (>
21 points. In BBS), but we can conclude that the increased
gait speed and stance length in 100% of the sample indicate improvement of locomotion on an even surface. The
12-grade Berg Balance Scale assesses the ability and time
of climbing steps, which can be compared to walking up the
stairs. 56.3% and 13% of the patients improved their results by 1 and 2 points respectively.
Sliwinski at al. also evaluated the individual subphases
of gait stereotype; the greatest improvement was noted in
the IC components – 42.5%, LR - 26.7%, MST – 40% with only
slight differences as compared with the results of this study
with the greatest improvement obtained in the following
values: LR – 34.7%, MST – 39.1% and ISW – 43.4%.
There are no reports on t the impact of PNF rehabilitation on gait reeducation in patients after stroke. Therefore further randomized controlled studies on large
samples are required, involving comparison of patients with
similar neurological and functional status, rehabilitated by
means of PNF method [22].
These results indicate that gait reeducation according
to PNF concept in hemiparetic patients after ischemic cerebral stroke brings about measurable improvement. It was
impossible to determine the sustainability of the results
obtained; however, we can conclude that a short 3-4 week
stay at the rehabilitation unit where intensive rehabilitation
program is realized allows the patients after stroke to
improve their gait efficiency. This finding is consistent with
the theory of brain plasticity which makes it possible to
restore locomotor function in such patients.
The opportunities of diagnosing patients after cerebral
stroke and the complexity of issues reflected by clinical
diversity, mental condition and symptoms from all body
systems make it difficult to conduct a uniform analysis and
assessment of rehabilitation effects. Only our study and
introduction of new approaches to be applied in an increasingly large number of patients may bring about progress
and, in consequence, improvement of patients’ condition
and measurable benefits for the whole population.
WNIOSKI
CONCLUSIONS
Na podstawie analizy przeprowadzonych badań wstępnych oraz badań końcowych po zastosowaniu koncepcji
PNF u chorych po przebytym niedokrwiennym udarze mózgu wysunięto następujące wnioski:
Based on the study analysis of the initial and final tests
using PNF approachin patients after ischemic cerebral
stroke, the following conclusions were formulated:
Th
-
a u jednego poniżej. Dwójce pacjentów przed rozpoczęciem
czterotygodniowego cyklu terapii podano toksynę botulinową. Wyniki badań przedstawiają stopniową poprawę zakresów ruchów w stawie kolanowym i skokowym, nie wykazując
wyraźnej różnicy w poszczególnych opisach przypadków.
W badaniach autorskich nie prowadzono analizy amplitudy zakresu ruchu w stawach kończyn dolnych w czasie
chodu, ale można stwierdzić, że do takiej poprawy doszło
na podstawie zwiększenia długości kroku i prędkości chodu.
W pracy Śliwińskiego i wsp. [23] na temat wpływu wczesnej rehabilitacji na sprawność motoryczną w udarach mózgu wykazano, że u 40% pacjentów uzyskano poprawę
chodu po równej nawierzchni, a schody było w stanie pokonać 30% badanych. W powyższym opracowaniu do badań kwalifikowani byli pacjenci poruszający się samodzielnie lub z pomocą (>21 pkt. w BBS), ale można stwierdzić,
że zwiększenie prędkości chodu i długości kroku osiągnięta przez 100% badanych świadczy o poprawie lokomocji
po równej nawierzchni. Pozycja 12-ta Berg Balance Scale
ocenia umiejętność oraz czas wejścia na stopień, co można porównać do możliwości pokonywania schodów, w grupie badanej 56,3% pacjentów uzyskało poprawę o 1 pkt,
a 13% o 2 pkt.
Śliwiński i wps. oceniali również poszczególne subfazy
stereotypu chodu, największą poprawę uzyskali w składowych IC – 42,5%, LR – 26,7%, MST – 40%, co niewiele odbiega od wyników badań własnych, gdzie największą poprawę uzyskano w LR – 34,7%, MST – 39,1%, ISW – 43,4%.
W publikacjach brakuje doniesień o wpływie usprawniania według założeń koncepcji PNF na reedukacje chodu
u osób po udarze mózgu, a więc istnieje potrzeba zaprogramowania w przyszłości randomizowanych, kontrolowanych badań na dużych grupach, porównując pacjentów
w podobnym stanie neurologicznym i funkcjonalnym, rehabilitowanych metodą PNF [22].
Uzyskane wyniki wskazują, że reedukacja chodu według
koncepcji PNF u chorych z niedowładem połowiczym
po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu przynosi wymierną poprawę. Badanie nie umożliwiło określenie trwałości
uzyskanych wyników, jednak można stwierdzić, że krótki 3
– 4 tygodniowy pobyt na oddziale rehabilitacji, w czasie którego realizowany jest intensywny program rehabilitacji powoduje zwiększenie sprawności chodu chorych po udarze mózgu. Zgodne jest to z teorią plastyczności mózgu, dzięki której możliwe jest usamodzielnienie lokomocyjne chorych.
Możliwości oceny chorych po udarze mózgu oraz złożoność zagadnień wyrażająca się różnorodnością kliniczną, stanem psychicznym oraz objawami ze strony wszystkich układów, utrudniają jednoznaczną analizę i ocenę
efektów rehabilitacji. Tylko dalsze badania i wprowadzenie
nowych metod w tej coraz liczniejszej grupie chorych mogą przynieść postęp, a w konsekwencji poprawę stanu tych
chorych i wymierne korzyści dla całego społeczeństwa.
-
152
-
1. Normalization of weight bearing symmentry index lower
limb in standing position was found in the patients
rehabilitated using PNF approach, which is indicative of
static balance improvement.
2. The improvement of gait economics and locomotion
was noted, manifested by increased gait speed and
step length.
3. The improvement in gait qualitative parameters during
subsequent phases of gait was noted in the patients,
reflected by the score of subjective eveluation of gait
pattern.
4. PNF is an effective method of gait reeducation in patients with the history of ischemic cerebral stroke.
tio
np
roh
ibit
ed
.
1. U badanych chorych po udarze mózgu usprawnianych
metodą PNF w warunkach oddziału stwierdzono normalizację wskaźnika symetryczności obciążania kończyn dolnych w pozycji stojącej, co świadczy o poprawie równowagi statycznej.
2. Stwierdzono poprawę ekonomiki lokomocji, jako zwiększenie prędkości chodu i długości kroku.
3. U chorych stwierdzono poprawę parametrów jakościowych chodu w poszczególnych fazach, czego odzwierciedleniem był wzrost liczby punktów w subiektywnej
ocenie wzorca chodu.
4. Koncepcja PNF jest skuteczną metodą reedukacji funkcji chodu u chorych po przebytym niedokrwiennym udarze mózgu.
PIŚMIENNICTWO / REFERENCES
Th
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
ibu
1. Gryglewicz D, Milewska D. Epidemiologia chorób układu nerwowego. W: Mazur R, editor. Neurologia kliniczna. Gdańsk: Via
Medica; 2005. str. 29-45.
2. Kwolek A. Rehabilitacja medyczna. Tom 2. Wrocław: Elsevier Urban & Partner; 2003. str. 10-50.
3. Europejskie Spotkania w Sprawie Ustalenia Wspólnego Stanowiska Dotyczącego Postępowania w Udarze Mózgu.
Helsingborn, Szwecja 8 – 10 listopada 1995. Neurologia i Neurochirurgia Polska 1997; 31: (suppl.1).
4. Seniów J, Członkowska A. Poznawcze i emocjonalne konsekwencje udarów mózgu w aspekcie procesu rehabilitacji. Rehabilitacja Medyczna 2003; 7 (1): 9-14.
5. Kwolek A. Postępy w leczeniu i rehabilitacji osób po udarze niedokrwiennym mózgu. Rehabilitacja Medyczna 2002; 6 (1): 9-22.
6. Kwolek A, Drużbicki M. Ocena symetrii obciążania kończyn dolnych i prędkości chodu chorych po udarze mózgu rehabilitowanych szpitalnie z wykorzystaniem platformy dynamometrycznej. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego 2005; 1:
52-57.
7. De Haan R, Horn J, Limburg M, Van Der Meulen J, Bossuyt P. A comparison of five stroke scales with measures of disability,
handicap, and quality of life. Stroke 1993; 24 (7): 1178-1181.
8. Gronley JK, Perry J. Gait analysis techniques. Physical Therapy 1984; 63 (12): 1831-1838.
9. Perry J, Garret M, Gronley JK, Mulroy SJ. Classification of walking handicap in the stroke population. Stroke 1995; 26: 982989.
10. Gnat R, Saulicz E, Wolny T. Wykorzystanie metody PNF u chorych po udarze mózgu. Rehabilitacja w Praktyce 2008; 3: 32-37.
11. Brzuskiewicz-Kuźmicka G, Kuźmicki S, Domaniecki J. Różnice i podobieństwa między metodą tradycyjną a wybranymi
wzorcami koncepcji PNF i elementami metody Bobach w usprawnianiu chorych po operacyjnym leczeniu pourazowych
krwiaków przymózgowych. Fizjoterapia Polska 2008; 8 (1): 35-42.
12. Krawczyk M, Lizak A, Górna E. Wykorzystanie koncepcji PNF w nauczaniu chodu pacjentów z niedowładem połowiczym.
Medycyna Manualna 2000; 2: 67-70.
13. Lizak A. Proprioceptywna stymulacja receptorów. W: Kwolek A, editor. Rehabilitacja medyczna. Tom 1. Wrocław: Elsevier
Urban & Partner; 2003. str. 387-394.
14. Nowotny J. Podstawy fizjoterapii. Wybrane metody fizjoterapii. Część 3. Kraków: Wyd. Kasper; 2005. str. 33-80.
15. Lizak A. Proprioceptive Neuromuscular Facilitation. Skrypt kursu podstawowego. Kraków, Warszawa; 2006. str. 5-68.
16. Kiebzak W, Kowalski IM, Kiebzak M. Model leczniczego usprawniania. Rehabilitacja Medyczna 2008; 12 (2): 31 – 33.
17. Kwolek A. Prędkość chodu i wskaźnik symetryczności obciążenia kończyn dolnych w ocenie efektów rehabilitacji pacjentów
z niedowładem połowiczym. Fizjoterapia 1998; 6 (3): 45-49.
18. Kwolek A, Drużbicki M. Wykorzystanie platformy balansowej do ćwiczeń równowagi z zastosowaniem biologicznego sprzężenia zwrotnego u chorych po udarze mózgu. Fizjoterapia 1999; 7 (3): 3-6.
19. Kwolek A, Kluz D. Test dwóch wag w ocenie stopnia zaburzeń i postępu usprawniania u chorych z niedowładem połowiczym
po udarze mózgu. Postępy Rehabilitacji 1999; 5 (2): 87-89.
20. Michaluk K. Dokumentacja Fizjoterapeutyczna. Testy funkcjonalne. Tom 1. Skrypt kursu rozwijającego. Kraków; 2007. str. 22-27.
21. Wang R. Effect of Proprioceptive Neuromuscular Facilitation on the gait of patients with hemiplegia of long and short duration.
Physical Therapy 1994; 74 (12): 1108-1115.
22. Pasiut S, Banach M, Longowa K, Windak F. Rehabilitacja poudarowa metodą PNF, z zastosowaniem i bez zastosowania
toksyny botulinowej – opis przypadków. Rehabilitacja Medyczna 2005; 9 (1): 21-30.
23. Śliwiński Z, Domański E, Wilk M, Kiebzak W. Wpływ wczesnej rehabilitacji na sprawność motoryczną pacjentów po udarach
mózgu – doniesienie wstępne. Fizjoterapia Polska 2008; 8 (1): 83 – 95.
-
-
-
-
153
154
-
is c
Th
op
y is
-
lu
rso
na
pe
se
for
ly -
-
ed
.
tio
np
roh
ibit
ibu
dis
tr
on
-

117 Lutowski_Layout 1

Transkrypt

Podobne dokumenty

This copy is for personal use only

Zastosowanie sztucznych sieci neuronowych do

FULL TEXT - Medycyna Sportowa

This copy is for personal use only

Wpływ ćwiczeń metodą PNF na wzorce zmian długości wybranych

This copy is for personal use only

FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Sprawozdanie z 6 Kongresu Europejskiego Towarzystwa