Realizacja podstawy programowej w zakresie wychowania

Robert Dutkiewicz, Jolanta Sabat, Wiesław Stanisławiak,
Realizacja podstawy programowej w zakresie wychowania fizycznego po I etapie
edukacyjnym- wrzesień 2013, luty- czerwiec 2014
Motto:
„Każdy nauczyciel powinien pamiętać, że do szkoły chodzi uczeń, a nie tylko
jego „głowa”, że organizm jest tworem biologicznym, wobec czego należy mu
zapewnić wszystkie warunki niezbędne do pełnego rozwoju nie tylko psychicznego,
społecznego, ale i fizycznego”.[Zdunkiewicz 1985]
Wiek XX jest wiekiem wielkiego postępu cywilizacyjnego. Postęp ten to
nie tylko nowe osiągnięcia naukowe zarówno teoretyczne jak i praktyczne, ale również
udostępnienie korzystania z tych osiągnięć przeciętnemu człowiekowi. Postępująca
urbanizacja i mechanizacja naszego życia jest procesem nieodwracalnym. Jednak
nadal aktualne jest pytanie, czy współczesny człowiek jest odpowiednio zaadoptowany
do nowych warunków życia i koegzystencji z nimi, czy potrafi jednocześnie zachować
pełne zdrowie psychiczne i fizyczne.
Jest to jedno z podstawowych pytań jakie zadają sobie propagatorzy ekologicznego
stylu życia, łączącego w sobie korzystanie z dobrodziejstw cywilizacyjnych,
a jednocześnie minimalizowanie jego skutków ujemnych. Stwierdzenie „zdrowa
młodzież dziś to zdrowe społeczeństwo jutro " nabiera duże większego znaczenia niż
przed laty.
Wpływ warunków środowiskowych oraz
większa świadomość zdrowotna
społeczeństwa doprowadziła do powstania nowej subdyscypliny pedagogicznej –
pedagogiki zdrowia.
Jest ono podstawą do tworzenia tak zwanych „Szkół Promujących Zdrowie". Mają one
poza obowiązującym programem edukacyjnym na celu kształtowanie postawy
i zachowania jednostki tak, by uzyskała najlepsze warunki do pełnego zdrowia
fizycznego, psychicznego i społecznego. Nie mniej ważną ideą jest kształtowanie
1 odpowiedzialności za własne zdrowie i środowisko oraz optymalne warunki do jego
utrzymania.
Jednym z wykładników zdrowia człowieka jest jego sprawność fizyczna oraz
prawidłowa postawa ciała obrazująca się jego sylwetką. Dlatego też coraz większe
zainteresowanie wzbudza problematyka sprawności motorycznej oraz wad postawy.
Nie są ona już domeną wąskich specjalizacji, a duża ilość publikacji z tego tematu
wykazuje interdyscyplinarny charakter problemu.
Opracowuje się stale nowe założenia, których realizacja ma zmniejszyć występowanie
patologii postawy ciała. Są to programy interdyscyplinarne łączące się w jeden zależny
układ.
Jednak prawidłowo realizowany, stale doskonalony podstawowy system profilaktyki
wad i ich korekcji wymaga współdziałania trzech ogniw: medycznego (lekarz,
pielęgniarka),
kinezyterapeutycznego
(instruktor
WF,
instruktor
gimnastyki),
środowiskowego (pozyskanie rodziców)
Pod pojęciem czynnika kinezyterapeutycznego mieści się wychowanie fizyczne.
Sprawność fizyczna to właściwość uwarunkowana stanem całego organizmu,
a nie tylko aparatu ruchowego i nabytymi umiejętnościami. W tym rozumieniu
człowiekiem sprawnym jest ten, kto aktualnie potrafi chodzić, biegać, rzucać, dźwigać
oraz wykonywać mniej lub bardziej skomplikowane czynności w zmieniających
warunkach otoczenia. Ruch jest podstawowym atrybutem życia. Ruch towarzyszy
człowiekowi od momentu poczęcia i na przestrzeni całego życia. Ruch, jak i mowa to
najczęściej wykorzystywane środki w kontakcie człowieka z otoczeniem. [Szopa,
Mleczko, Żak 1996, s.19]
Ruch jest fizjologiczną potrzebą dziecka. Szybki rozwój układu ruchu wpływa
na dużą ruchliwość i na tzw. "głód ruchu". W rozwoju osobowości dziecka szczególne
znaczenie ma młodszy wiek szkolny,
który to charakteryzuje się ogólną harmonią
rozwoju. W wieku tym dochodzi jakoby do gromadzenie sił i rezerw w organizmie
do przejścia przez trudny okres dojrzewania fizycznego i psychicznego.
Młodszy wiek szkolny charakteryzuje się przewagą wewnętrznego rozrastania się
i dojrzewania organizmu nad powiększeniem wysokości i masy ciała. Średnia
2 wysokość ciała wynosi u dziecka 11 – letniego około 144 cm, a masa ciała około
37 kg.
U dziewcząt nasilenie się tempa wzrastania obserwuje się już ok. 10 roku życia
i osiągają one wcześniej ogólną dojrzałość kośćca. W tym wieku zwiększa się również
ruchliwość dzieci, poprawia
się również praca układu oddechowego, wzrasta
pojemność życiowa płuc, objętość klatki piersiowej, ale płuca nie są jeszcze w pełni
rozwinięte. Rozwój motoryczny charakteryzuje się tym, że wraz ze wzrastaniem
i dojrzewaniem jego narządów i układów pojawiają się nowe ruchy, coraz bardziej
złożone, jego motoryczne zachowanie się jest coraz bardziej celowe. Dziecko
w młodszym wieku szkolnym swą motorycznością przypomina w swych ruchach
człowieka dorosłego . W klasie trzeciej następuje przystosowanie motoryczne do
warunków szkolnych, okres ten charakteryzuje się swoistą doskonałością ruchową,
następuje szybkie usprawnianie ruchów manualnych w posługiwaniu się przedmiotami
prostymi oraz doskonalenie ruchów lokomocyjnych i sportowych: biegi, skoki, rzuty,
wspinanie. Wiek ten często nazywany jest „wiekiem złotej motoryczności dziecka”
Tempo rozwoju zdolności motorycznych u dzieci w młodszym wieku szkolnym nie
jest równomierne, a w poszczególnych okresach bywa różne dla dziewcząt i chłopców.
Wśród dzieci rozpoczynających naukę w szkole znaczną grupę stanowią
dzieci
wyraźnie uzdolnione psychoruchowo i odznaczające się wysoką sprawnością fizyczną
i ruchową, ale są wśród nich również dzieci, które wykazują, wybiórczo opóźnienia
w tej sferze i należy o tym zawsze pamiętać.
Dziecko w tym wieku wykazuje szybkie postępy w osiąganiu sprawności
ruchowych szybko się męczy, ale również
szybko wypoczywa, ma niewyczerpany
zasób energii. Naturalnym zjawiskiem dla tego okresu rozwojowego jest duża
aktywność
ruchowa.
Wysokość
i
ciężar
ciała
podlegają
powolnemu,
ale
systematycznemu rozwojowi.
W ostatnich latach pojawił się problem nadwagi i otyłości zarówno wśród osób
dorosłych jak i dzieci . [Oblacińska 2013, s.7]. Otyłość jest stanem, w którym
nadmierna ilość tkanki tłuszczowej wpływa w niekorzystny sposób na stan zdrowia,
jest głównym czynnikiem ryzyka w przypadku wielu schorzeń oraz stanów osłabienia.
Jest ona jedną z przyczyn wielu chorób, itp. zaburzeń układu sercowo –
3 naczyniowego, chorób metabolicznych . Coraz częściej pojawiająca się
otyłość
u dzieci staje się poważnym problemem zdrowotnym. To także jeden z czynników
ryzyka występowania zaburzeń narządu ruchu. Prowadzi do spadku aktywności
ruchowej, a co za tym idzie
w efekcie do zmniejsza
sprawności fizycznej
i wydolności organizmu. Obniża się wówczas poziom zdolności motorycznych,
powstają również przeciążenia w układzie kostno – stawowo – więzadłowym,
co sprzyja zaburzeniom statyki ciała i powstawaniu wad postawy. Prawidłowe
odżywianie się jest jednym z najistotniejszych czynników wpływających na stan
zdrowia w każdym okresie rozwoju człowieka. Należy zatem pamiętać, że budowa
ciała w znacznym stopniu wpływa na poziom aktywności ruchowej. Otyłość jest
ogólnoustrojową, przewlekłą chorobą metaboliczną, wynikającą z zaburzenia
równowagi między poborem i wydatkowaniem energii objawiającą się zwiększeniem
ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. W miarę nasilania się tego procesu i wraz
z upływem czasu pojawiają się patologie oraz dysfunkcje dotyczące wszystkich
układów i narządów.
Do zaburzeń bilansu energetycznego w organizmie dochodzi w przypadku
usunięcia z codziennego życia pewnych fizjologicznych bodźców takich jak wysiłek
fizyczny. Prowadzi to do powiększenia komórek tłuszczowych i wzrostu ich liczby
w sposób nieadekwatny do potrzeb organizmu. Wskaźnikiem najczęściej stosowanym
w ostatnich latach, określającym nadwagę i otyłość, jest wskaźnik masy ciała BMI
(Body Mass Index).
Celem niniejszego opracowania jest określenie poziomu sprawności motorycznej i
umiejętności ruchowych dzieci wynikających z realizacji podstawy programowej w
zakresie wychowania fizycznego po edukacji wczesnoszkolnej.
W pracy próbowano odpowiedzieć sobie na następujące problemy badawcze:
1. Jaki jest poziom sprawności motorycznej badanych dzieci w zakresie
niektórych zdolności motorycznych ?
2. Jaki jest poziom uzdolnień ruchowych uczniów badanych - chwytu, rzutu
i przewrotu w przód ?
4 3. Jaki wpływ na poziom sprawności motorycznej i uzdolnień ruchowych ucznia
ma jego budowa somatyczna ?
Metodą wykorzystaną w pracy była metoda testowania, natomiast jako narzędzie
do oceny sprawności motorycznej wykorzystano wybrane próby Międzynarodowego
Testu Sprawności Fizycznej (MTSF)
Próba mocy-skok w dal z miejsca
Badany stoi przed linią w rozkroku o stopach ustawionych równolegle, odbija się
wykonując przysiad
z zamachem ramion w tył i wykonuje wyskok jak najdalej z
wymachem ramion w przód. Lądowanie następuje obunóż bez utraty równowagi.
Próba wykonywana jest dwa razy, notowany jest lepszy wynik. Wynik podawany jest
w centymetrach.
Siad z leżenia tyłem – siła mm brzucha
Badany leży tyłem na materacu o nogach ugiętych w kolanach pod kątem około 90
stopni, stopy rozstawione od siebie około 30 centymetrów. Ręce ułożone są na karku.
Druga osoba podtrzymuje stopy badanej osoby, tak aby nie odrywały się od podłoża.
Na sygnał badany wykonuje siady dotykając łokciami do kolan, po czym powraca do
pozycji wyjściowej. Ćwiczenie trwa 30 sekund. Mierzona jest ilości powtórzeń.
Bieg wahadłowy 4 x 10m – próba zwinności
Badany ustawiony jest tuż przed linią startu. W odległości 10 m znajdują się dwa
klocki o wymiarach 5x5x5. Na określony znak prowadzącego, biegnie do linii
końcowej podnosząc klocek, a następnie wraca do linii początkowej zostawiając
klocek. Następnie wykonuje tą samą czynność jeszcze raz. Wykonywane są dwie
próby, pod uwagę jest brany wynik lepszy. Wynik podawany jest w sekundach.
Pomiar siły mm obręczy barkowej- zwis na drążku
Badany staje na taborecie trzymając drążek w nachwycie na wysokości brody i na
szerokość barków . Na znak prowadzącego badania wykonując zwis tak by broda
znajdowała się nad drążkiem. Badany stara się utrzymać w zwisie jak najdłużej. Próbę
kończy w momencie, gdy broda dotyka do drążka. Wynik mierzony jest w sekundach.
5 W zakresie umiejętności ruchowych do oceny wykorzystano dwie próby: przewrót
w przód z przysiadu podpartego oraz rzut piłki siatkowej o ścianę jednorącz i chwyt
oburącz z odległości 3m /5 odbić/
Dodatkowo dokonano pomiaru wysokości ciała i masy ciała na podstawie których
obliczono wskaźnik BMI.
Organizatorem badań było: Świętokrzyskie Kuratorium Oświaty w Kielcach,
Świętokrzyskie
Centrum
Doskonalenia
Nauczycieli
oraz
Uniwersytet
Jana
Kochanowskiego w Kielcach.
Badania pierwsze (pilotażowe) przeprowadzone były w klasach IV we wrześniu
2013 roku. Natomiast badania podstawowe w klasach III w maju i czerwcu 2014 roku.
W badaniach uczestniczyło 2609 dzieci z terenu województwa świętokrzyskiego,
w tym: 1320 dziewcząt 1288 chłopców.
Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy Lp 1 2 3 4 Rok urodzenia 2003 2003 (badania 2013) 2004 2005 Razem Dziewczynki n % 10 0,34 220 10,23 n 15 211 Chłopcy % 0,57 8 n 25 431 % 0,91 18,23 913 178 1321 930 132 1288 35,12 4,99 49,47 1843 310 2609 69,6 11,71 100 34,5 6,72 50,53 Razem Badania przeprowadzone zostały w 96 szkołach podstawowych na terenie
województwa świętokrzyskiego.
Tabela 2. Liczebność dzieci z podziałem na szkoły (badania 2014 rok)
Lp 1 2 3 4 5 6 7 8 Szkoła Bałtów Baćkowice Bejsce Bieliny Bliżyn Bodzechów Bodzentyn Bogoria Dziewczynki 8 11 11 10 8 4 9 22 Chłopcy 7 8 4 13 6 9 22 12 6 Razem 15 19 15 23 14 13 31 34 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 52 53 54 55 56 57 Brody Chmielnik Ćmielów Daleszyce Dobrzeszów Działoszyce Fałków Fałków PSP Gnojno Gowarczów Imielno Iwaniska Jędzejów SP 2 Kazimierz Wielka Kije Kluczewsko Końskie Końskie SP 1 Kostomłoty Kozłów Krasocin Królewiec Kunów Łagów Łukowa Masłów Michałów Mirzec Morawica Nowa Słupia Nowiny Nowy Korczyn Oleśnica Opatowiec Opatów SP 2 Ożarów Pacanów Pawłów Pierzchnica Połaniec Radków Radoszyce Raków Ruda Malaniecka Rytwiany Samsonów Secemin Sędziszów Skarżysko Kamienna SP 13 Skarżysko Kościelne 11 31 24 17 5 10 6 6 9 17 8 17 24 12 7 12 13 29 37 11 11 11 17 15 8 5 6 10 24 17 39 15 5 12 16 27 19 14 12 57 7 22 7 11 16 4 14 18 20 7 33 20 29 7 10 10 9 5 17 5 10 21 7 4 16 14 32 37 9 12 9 19 11 5 10 11 9 18 6 32 14 9 5 24 37 14 10 24 34 9 18 5 7 14 8 8 16 23 18 64 44 46 12 20 16 15 14 34 13 27 45 19 11 28 27 61 74 20 23 20 36 26 13 15 17 19 42 23 71 29 14 17 40 64 33 24 36 91 16 40 12 18 30 12 22 34 43 10 8 18 7 58 Sobków 59 Starachowice SP 13 60 Staszów SP 1 61 Stąporków SP 2 62 Stopnica 63 Strawczyn PSP 64 Szewna 65 Szydłów 66 Tarków 67 Topola 68 Tuczępy 69 Waśniów 70 Wąchock 71 Wiślica 72 Wodzisław 73 Wojciechowice 74 Wólka 75 Zagnańsk 76 Zborów 77 Złota Razem 10 19 21 8 26 12 22 17 7 6 9 10 11 22 9 6 5 19 3 7 1092 5 26 17 12 23 20 21 16 7 5 17 7 8 19 10 1 10 14 11 10 1086 15 45 38 20 49 32 43 33 14 11 26 17 19 41 19 7 15 33 14 17 2178 Tabela 3. Liczebność dzieci z podziałem na szkoły (badania wrzesień 2013)
Lp 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 Szkoła Busko-­‐Zdrój Chlewice Ostrowiec Św. Dziewczynki 34 9 14 36 8 5 16 14 17 18 13 7 7 22 220 Pińczów Jurkowice Piórków Solec Zdrój Sandomierz Kielce SP 7 Koprzywnica Zbludowice Suchedniów Kielce SP 23 Włoszczowa Razem Chłopcy 30 2 16 28 7 5 10 16 11 25 15 10 11 27 211 Razem 64 11 30 64 15 10 26 30 28 43 28 17 18 49 431 Jako wskaźnik oceny wykorzystano normy dla dzieci według WHO (Normy BMI dla
dzieci 8-10 lat)
— Niedowaga - mniej niż 16
— Norma -
16-19
8 — Nadwaga-
19-24
— Otyłość-
powyżej 24
BMI może dawać mylne wyniki dla dzieci w okresie dojrzewania !!! Tabela 4. Średnia wartość wskaźnika BMI badanych z podziałem na płeć
BMI Dziewczynki n 1321 Chłopcy x 17,54 n 1288 Razem x 17,91 n 2609 x 17,73 Tabela 5. Wskaźnik masy ciała (BMI - Body Mass Index ) ze względu na płeć
Lp Płeć 1 2 dziewczynki chłopcy Ogółem BMI niedowaga >16 n x 494 14,7 451 14,88 945 14,75 prawidłowa nadwaga 16-­‐19 19-­‐24 n x n x 485 17,4 295 21,06 445 17,27 308 21,06 930 17,34 603 21,06 otyłość <24 n x 47 26,71 84 25,99 131 26,25 Ogółem n x 1321 17,54 1288 17,91 2609 17,73 Tabela 6. Wskaźnik BMI badanych z podziałem na płeć i rok urodzenia
Lp 1 2 3 4 Rok urodzenia 2003 2004 2005 Badania 2013 Dziewczynki n BMI 9 18,85 911 19,13 178 17,26 221 17,67 n 15 927 132 211 Chłopcy BMI 16,98 17,97 16,89 18,40 Razem n 24 1838 310 432 BMI 17,68 18,54 17,11 18,03 Dziewczynki urodzone w 2004 roku posiadały nadwagę 19,13, natomiast urodzone
2003 znalazły się w górnej granicy prawidłowej budowy ciała 18,85
9 Tabela 7. Próba przewrotu w przód
Lp Rok urodzenia Dziewczynki tak nie n % n % 6 797 168 971 1 2003 2 2004 3 2005 Razem 0,2 36,7 7,7 44,7 3 0,1 113 5,2 10 0,5 126 5,8 Przewrót w przód Chłopcy tak nie n % n % 13 0,6 2 833 38,4 95 124 5,7 8 970 44,7 105 0,01 4,4 0,3 4,8 Razem tak n 19 1630 292 1941 nie % n % 0,9 5 75,1 208 9,6 13,4 18 0,8 89,4 231 10,6 Ogółem 2172 dzieci brało udział w próbie przewrotu w przód
Próbę umiejętności ruchowych -­‐ przewrót w przód wykonało 1941 dzieci, natomiast 231 dzieci nie wykonało próby Tabela 8.
Lp Próba odbić piłki o ścianę
Płeć 1 Dziewczynki 2 Chłopcy Razem 0 1 Odbicia piłki o ścianę 2 3 Razem 4 5 n % n % n % n % n % n % n 152 7 53 2,4 77 3,6 117 5,4 201 9,3 477 22 1077 48 2,2 18 0,8 80 3,7 74 3,4 165 7,6 707 32,6 1092 200 9,2 71 3,2 157 7,3 191 8.8 366 16,9 1184 54,6 2169 % 49,6 50,4 100 Ogółem 2169 dzieci brało udział w próbie odbić piłki o ścianę
W próbie odbić piłki o ścianę 200 dzieci ani razu nie odbiło piłki, a pięć razy wykonało ćwiczenie 1184 (54,6%) dzieci. Tabela 9. Wyniki prób Międzynarodowego Testu Sprawności Motorycznej
dziewcząt Lp 1 2 3 Wiek badanych 2003 2004 2005 Razem (x) Próby Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej MTSF Próba Próba siły Próba mocy Próba siły mm zwinności mm brzucha -­‐ skok w dal z obręczy bieg 4x10 siady zleżenia miejsca barkowej zwis na drążku Wynik (s) 14,2 14,2 14,4 14,3 pkt wynik 41 45 49 45 17 19 17 18 pkt 42 48 47 45,7 Wynik (cm) 118 120 117 119 pkt 36 40 44 40 Wynik (s) 8,05 8,49 7,79 8,37 n pkt 53 54 54 53,7 25 913 178 1091 Najlepsze wyniki dziewczynki osiągnęły w próbie siły masy mięśniowej obręczy
barkowej- zwis na drążku 53.7 pkt .
10 Tabela 10. Wyniki prób Międzynarodowego Testu Sprawności Motorycznej
chłopców
Lp Wiek badanych 1 2003 2 2004 3 2005 Razem Próby Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej MTSF Próba Próba siły Próba mocy Próba siły mm zwinności mm brzucha -­‐
skok w dal z obręczy barkowej n bieg 4x10 siady zleżenia miejsca zwis na drążku wynik pkt wynik pkt wynik pkt wynik pkt 13,49 45 21 46 136,5 42 9,89 40 16 13,32 48 20 46 132,7 42 11,42 45 931 13,63 42 20 44 129,3 37 12,05 55 133 13,36 45 20 45,3 132,4 40,3 11,47 46,7 1078 Chłopcy osiągali wyniki w dolnej granicy wyników średnich we wszystkich próbach
przeprowadzonego testu , z wyjątkiem urodzonych w 2005 roku , którzy to uzyskali
55 pkt .
Tabela 11 Najlepsze i najsłabsze wyniki prób zdolności motorycznych dziewcząt
Lp Rok urodzeni
a 1 2 3 2003 2004 2005 Zwinność bieg 4x10 m max min wynik pkt 13,09 11,25 11,81 51 16,3 70 20,5 67 17,7 wynik Moc – skok w dal z miejsca max min pkt Sił mm brzucha-­‐ siady z leżenia max min Siła mm obręczy barkowej – zwis na drążku max min wynik wynik wynik pkt wynik pkt 23 142 1 183 9 165 48 72 65 104 50 70 28 31 1 35 20 36 pkt wynik pkt 70 80 85 5 0 0 17 18 0 113 0 38 pkt wynik pkt 59 100 72 0 0 0 0 0 0 Najlepsze wynik dziewczynka osiągnęła w próbie siły mm obręczy barkowej – zwis na drążku i wynosił -­‐100 pkt, a najsłabsze w siadach z leżenia i zwisie na drążku 0 pkt . Tabela 12 Najlepsze i najsłabsze wyniki prób zdolności motorycznych chłopców Lp Rok urodzenia Zwinność bieg 4x10 m max wynik 1 2 3 2003 2004 2005 pkt Moc – skok w dal z miejsca min wynik pkt max wynik min pkt 10,8 66 15,3 28 190 67 9,9 75 20,7 1 203 78 11 69 17,9 3 185 73 Sił mm brzucha-­‐ siady z leżenia max min wynik pkt wynik pkt wynik 72 60 70 1 1 13 33 37 35 70 80 80 9 0 0 pkt Siła mm obręczy barkowej – zwis na drążku max min wynik pkt 21 24,8 57 0 78,3 100 0 94 100 wynik pkt 0 0 0 0 0 0 Chłopcy podobnie jak dziewczynki najlepsze wyniki osiągali w próbie siły mm
obręczy barkowej – zwis na drążku i wynosił -100 pkt, a najsłabsze w siadach
z leżenia i zwisie na drążku 0 pkt .
11 Tabela 13 Zależność sprawności motorycznej od budowy ciała dziewcząt
Lp
1
2
3
4
Wiek
badanych
Niedowaga
Prawidłowa
masa ciała
Nadwaga
Otyłość
Próby Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej MTSF
Próba
Próba siły mm Próba mocy skok
Próba siły mm
zwinności
brzucha -siady
w dal z miejsca
obręczy barkowej
bieg 4x10
zleżenia
zwis na drążku
Wynik pkt Wynik
pkt
Wynik
pkt
Wynik
pkt
(s)
(cm)
(s)
14,11
46
19
48
124
42
12
56
14,18
45
19
48
119,2
40
7,22
53
14,35
14,96
43
38
17
14
44
38
116
111
38
36
3,51
2,01
51
48
Tabela 14 Zależność sprawności motorycznej od budowy ciała chłopców
Lp Wiek badanych 1 2 Niedowaga Prawidłowa masa ciała Nadwaga Otyłość 3 4 Próby Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej MTSF Próba Próba siły mm Próba mocy skok Proba siły mm zwinności brzucha -­‐siady w dal z miejsca obręczy barkowej bieg 4x10 zleżenia zwis na drążku Wynik pkt Wynik pkt Wynik pkt Wynik pkt (s) (cm) (s) 13,07 44 21,44 50 136,67 44 15,62 49 13,13 49 21,2 48 136,06 44 12,14 44 13,78 14,35 44 39 18,48 15,35 44 36 124 109,85 38 31 4,44 1,40 28 22 We wszystkich przeprowadzonych próbach sprawności motorycznej najsłabiej
wypadły dzieci otyłe i z nadwagą, Ich wyniki znalazły się w grupie wyników dzieci
ze słabą sprawnością motoryczną tj. w przedziale od 0 - 39 pkt .
Zagadnienia dotyczące oceny poziomu
sprawności fizycznej dzieci są bardzo
popularne. Obecnie rozwój nauki i techniki skłaniają młode osoby do biernego trybu
życia. A. Wojtyła i współautorzy podają, iż poziom aktywności fizycznej uczniów w
Polsce
jest dostateczny, a młodzież sport uprawia głównie jedynie na zajęciach
wychowania fizycznego w szkołach. Fakt ten jest niepokojący, ponieważ aktywność
ruchowa jest nieodłącznym elementem zdrowego stylu życia i prawidłowego
funkcjonowania organizmu człowieka. Jest to podstawowy środek do stymulowania
rozwoju dzieci i młodzieży. Ruch to przejaw aktywności, która sprawia nie tylko
12 radość, ale podnosi także sprawność motoryczną w wyniku uczestnictwa w różnych
zajęciach rekreacyjno-sportowych. Dodatkowo ruch i sport, czy ogólnie aktywność
ruchowa to naturalna potrzeba dzieci i młodzieży do prawidłowego funkcjonowania,
mówi się tutaj o „zaradności ruchowej”. Człowiek sprawny, to człowiek zaradny,
który sprawdza się w większości sytuacjach życiowych. Natomiast zaradność ruchowa
to wyraz motorycznego dostosowania się człowieka do warunków, które to dały mu
środowisko społeczne i biologiczne, a co za tym idzie „możliwość osiągnięcia
optymalnej jakości życia” W ten sposób rozumiana sprawność ruchowa pozwala na
prawidłowy rozwój ciała oraz kształtowanie osobowości. W oparciu o literaturę należy
także zaznaczyć, iż komponent psychiczny oraz styl życia także odgrywa ważna rolę
w rozwoju gdyż jest on podstawą do
świadomego brania udziału w dostępnych
formach kultury fizycznej, a także poznania swojego ciała, prawidłowego rozwoju.
Grabowski H. wyróżnia trzy okresy w życiu człowieka: młodość, dojrzałość, starość.
Uważa, że w każdym z okresów aktywność fizyczna odgrywa stymulacyjną rolę.
W fazie pierwszej aktywność fizyczna wspomaga rozwój, w drugiej utrzymuje
osiągnięty stan, w trzecim natomiast przeciwdziała procesom starzenia się. Aktywność
fizyczna ma ogromny wpływ na organizm, na każdy z jego układów: kostno-stawowy,
mięśniowy, więzadłowy, nerwowy, oddechowo-krążeniowy. W banalny sposób można
przedstawić
wpływ
ruchu
na
organizm
poprzez
obserwacje
okresowego
unieruchomienia człowieka bądź jego części ciała na przykład po złamaniach.
Aktywność ruchowa oraz jej nieodłączny element czyli sprawność motoryczna
opierają się na trzech filarach.
1. ”Móc” podołać wysiłkowi.
2. ”Umieć” rozwiązać zadanie.
3. ”Chcieć” wykonać i zaangażować się w poddane zadanie.
Pierwszy
filar
mówi
o
możliwości
motorycznej
dziecka:
szybkość,
wytrzymałość, siła, które stopniowo zmieniają się wraz z wiekiem i ilością
podejmowania ćwiczeń i ruchu. Drugi filar wskazuje na wiedzę jaką dziecko posiada
oraz umiejętności. Trzeci filar mówi o motywacji dziecka, nastawieniu, uporczywości
oraz silnej woli do podejmowania i ukończenia podjętej aktywności- zadania.
13 Wszystkie trzy filary składają się na sprawność motoryczną, aktywność fizyczną oraz
zaradność ruchową. Po analizie piśmiennictwa zawartego we wstępie pracy oraz badań
wynika, iż związki pomiędzy sprawnością, a czynnikami które przyczyniają się do jej
osłabienia (otyłością), są na ogół poznane. Coraz więcej populacji zastanawia się nad
związkiem pomiędzy uprawianiem aktywności fizycznej, a jej pozytywnymi skutkami.
Jednak aby skutecznie sterować procesem aktywności ruchowej należy wyznaczyć
strefę niedoboru, optymalną oraz nadmiaru. Jednak ocena taka nie jest łatwą
do wykonania.
Z raportu NIK opublikowanego w 2012 wynika, że 33 % uczniów szkół
podstawowych i 21 % gimnazjalistów zajęcia WF uznaje za mało interesujące i nie
chce w nich uczestniczyć. Ponad 30 % uczniów szkół ponadgimnazjalnych
ma
zwolnienie lekarskie z lekcji WF lub nie ćwiczy. Wśród badanych uczniów bardzo
nieliczni byli całkowicie zwolnieni z zajęć wychowania fizycznego. Jest to okres
„złotej motoryczności” dziecka, kiedy to dziecko jeszcze bardzo chętnie podejmuje
każdą formę aktywności fizycznej. Dopiero w wieku gimnazjalnym dzieci mniej
sprawne szukają sposobu na zwolnienie się z zajęć wychowania fizycznego, głównie
przez swoją mniejszą sprawność fizyczną od swoich rówieśników, co w konsekwencji
w niedługim czasie może prowadzić do otyłości. Często za taki stan rzeczy ponoszą
winę rodzice. Ale również nauczyciele wychowania fizycznego popełniają błędy
zajmując się często na lekcjach wf dziećmi zdolnymi. W wyniku takich sytuacji dzieci
mniej sprawne siedzą na ławeczkach nie biorąc udziału w ćwiczeniach. Wśród
głównych
przyczyn
nadwagi
i
otyłości
wymienia
się
również
utrwalony
nieprawidłowy sposób żywienia, nieregularność posiłków, przekarmianie i podjadanie
między posiłkami. Duży wpływ ma również styl odżywiania preferowany przez
członków rodziny. Dzieci gdy widzą mamę, tatę, starsze rodzeństwo żywiących się
głównie zapiekankami, hamburgerami, frytkami, będą chciały jeść to samo,
a z własnej woli nie sięgną po surowe warzywa. Przekarmianie zaczyna się już
w niemowlęctwie, jeśli dziecko dostaje jeść nie tylko wtedy, gdy jest głodne, ale także
wtedy, gdy ma to wpłynąć na jego płacz. Zanika też zwyczaj jedzenia domowych
obiadów. Starsze dzieci nagradza się często słodyczami za dobre zachowanie, wyniki
w nauce, a nawet za grzeczne zjedzenie całego obiadu. We współczesnych czasach
14 szkoła, oprócz funkcji dydaktycznych zajmuje się wychowaniem wszechstronnym,
które to ma na celu przygotowanie dzieci i młodzieży zdrowej, energicznej, sprawnej
fizycznie
i psychicznie. Ze względu na to, że okres dzieciństwa
jest okresem
podatności na wpływy wychowawcze i rozwojowe, bardzo dużą rolę odgrywa
wówczas wychowanie fizyczne - wychowanie do zdrowia i rekreacji ruchowej.
Powinno ono wzbudzić u dzieci zamiłowanie do różnych form tej rekreacji oraz
ukształtować nawyki higieniczno-zdrowotne, które będą funkcjonowały także w życiu
dorosłym. Jest to warunek zachowania zdrowia i sił twórczych tak cennych zarówno
w szkole jak i w późniejszej pracy zawodowej. Są wśród rówieśników dzieci, które
unikają zabaw i ćwiczeń ruchowych, bo nie mogą za nimi nadążyć . Spowodowane
jest to często niezręcznością ruchową, słabą koordynacją wzrokowo – ruchową i słabą
płynnością ruchów. Dziecko napotykając na trudności zaczynają unikać danej
aktywności ruchowej lub w ogóle jej nie podejmuje. Brak ćwiczeń przyczynia się
do jeszcze większych trudności. To z kolei często powoduje odrzucenie dziecka przez
grupy rówieśników i jego izolację, a także wyśmiewanie się. Dla takich dzieci musimy
przede wszystkim stwarzać okazję do ruchu i szukać przede wszystkim takich form
aktywności, które sprawiają im duże
zadowolenie i radość. Podczas ćwiczeń
powinniśmy motywować dzieci, zachęcając je poprzez chwalenie za najdrobniejsze
poprawnie wykonane ćwiczenie. Nigdy nie powinniśmy zmuszać dziecka do
aktywności fizycznej lecz powinniśmy znaleźć wśród rówieśników takie dzieci, które
to będą na tym samym poziomie sprawności motorycznej dzięki czemu wzrośnie
samoocena dziecka i satysfakcja z pokonywania własnej słabości.
Aktywne ruchowo dzieci odznaczają się dobrym stanem zdrowia, a słaba
sprawność ruchowa jest przyczyną braku motywacji i w konsekwencji unikania
ćwiczeń. Zajęcia sportowe wpływają na zwiększanie odporności psychicznej
i
fizycznej
dzieci
poprzez
możliwość
wyładowywania
nadmiaru
energii,
rozładowywania emocji i uwolnienia napięć podczas ćwiczeń i zabaw ruchowych.
W efekcie zwiększona aktywność fizyczna , a co za tym idzie wyższy poziom
sprawności motorycznej przekłada się to na lepsze funkcjonowanie dziecka w grupie
rówieśniczej. Dzieci te łatwiej nawiązują kontakty z rówieśnikami, potrafią
współpracować i współdziałać w zespole są akceptowane społecznie i często stają się
przywódcami w grupie. Program jaki realizuje nauczyciel wychowania fizycznego
15 w szkołach jest dziś zróżnicowany ze względu na uzależnienie od warunków i bazy
jaką posiadają szkoły. W większości badanych szkól baza ta jest dobra lub bardzo
dobra. Należy więc stworzyć warunki sprzyjające rozwojowi wszechstronnych
zainteresowań dzieci w ramach zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. W okresie
szkolnym należy pracować nad wszechstronnym przygotowaniem ruchowym ucznia.
Jednym z głównych zadań szkoły jest dbałość o ich harmonijny rozwój intelektualny,
społeczny i fizyczny. Wychowanie fizyczne kształtując nawyk aktywności fizycznej
i troski o zdrowie wspiera prawidłowy rozwój dziecka.
Osiągnięte wyniki przez badanych uczniów klas IV obrazują średni poziom
sprawności motorycznej. Osiągane wyniki znajdują się w przedziale średnim tj. od 4060 pkt. Jedynie dzieci otyłe i z nadwagą posiadają sprawność motoryczną na poziomie
niższym niż ich rówieśnicy. Niepokojącym jest fakt, że spośród 2608 badanych dzieci
130 (5%) jest otyłych, a 605 (23,2%) ma nadwagę.
Należy więc wzbogacać wychowanie fizyczne nie tylko o nowe treści, lecz
o nowe metody i formy oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. Nauczyciel
wychowania fizycznego powinien zwracać większą uwagę na edukację prozdrowotną
dzieci.
16